Syn

Syn - W literaturze syn to nie tylko męski potomek, ale także kontynuator rodu, dziedzic nazwiska i majątku. To właśnie decyduje o tym, że nierzadko popada on w konflikt ze swoimi rodzica­mi, a przede wszystkim z ojcem. W bo­gatej galerii portretów literackich mamy synów marnotrawnych, synów posłusz­nych i zbuntowanych, synów z prawego i nieprawego łoża, godnych następców ojca i jego zdrajców.

Biblia (ST) - 1) Kain i Abel to pierwsi synowie w historii świata, jednak ani jeden z nich nie będzie ojcem ludzkości. Ten zaszczyt przypadnie najmłodszemu synowi Adama i Ewy, Setowi. 2) Izmael i Izaak to dwaj synowie Abrahama. Ten pierwszy, pochodzący z nieprawego ło­ża, musi ustąpić bratu. Jednak i dla Izaaka status syna nie jest prosty; to jego Abraham składa w ofierze Bogu. 3) Jonatan, syn Saula i przyjaciel Dawida, przedkłada przywiązanie do przyjaciela nad miłość synowską. Ostrzega Dawida o zamysłach ojca. 4) Absalom - patrz: konflikt pokoleń.

Biblia (NT) - 1) Jan Chrzciciel, syn starej Elżbiety, to dziecko z dawna wyczekiwane. Jego matka nie nacieszy się jednak długo macierzyństwem, al­bowiem Jan musi spełnić swą misję: porzucić dom, wyjść na pustynię i głosić nadejście Mesjasza. 2) Chrystus, syn Boga, syn człowieczy i syn Maryi, uka­zany jest przede wszystkim jako Mes­jasz i nauczyciel. Niewiele jest w ewan­geliach wzmianek o jego stosunku do matki czy Józefa, przybranego ojca, natomiast wielokrotnie wspomina On swego prawdziwego ojca, którym jest Bóg. Posłuszeństwo Jezusa względem Ojca było tak wielkie, że zgodził się on zejść między ludzi i poświęcić swe życie dla ich zbawienia. 3) W przypowieści o synu marnotrawnym jeden z dwóch synów opuszcza dom ojca, by w krótkim czasie roztrwonić zabrane ze sobą pie­niądze. W tym czasie, gdy on bawi się, bankrutuje i żyje w skrajnej nędzy, jego brat pracuje u ojca. Ojciec, przyjmując syna marnotrawnego, tłumaczy drugie­mu synowi (oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twego rozkazu, ale mnie nie daleś nigdy koźlęcia, żebym się zabawił z przyjaciółmi, że powinien się cieszyć, iż jego brat, którego uznano za umarłego, powrócił. Jednocześnie mówi, że dla drugiego syna zawsze było miejsce w jego domu i nic tego nie zmieni.

Mitologia - I) Zeus, syn Kronosa, wyratowany przez swą matkę od śmie­rci, przejmie władzę po ojcu i zasiądzie na Olimpie jako władca bogów. 2) Edyp, syn Jokasty i Lajosa, zgodnie z przepo­wiednią zabił własnego ojca i ożenił się ze swoją matką. Sam był ojcem czworga dzieci (a zarazem ich bratem). Od tej postaci mitologicznej wywodzi się ter­min psychoanalityczny: „kompleks Edypa". Nowa psychoanaliza tłumaczy go jako podświadome dążenie mężczyz­ny do związania się z kobietą podobną do jego matki. 3) Ikar, lekkomyślny syn Dedala, nie usłuchał przestróg ojca i wzniósł się na skrzydłach zbyt wysoko. Kosztowało go to życic. 4) Parys i Rek­tor to dwaj synowie Priama. O ile pierwszy z nich kieruje się wyłącznie prywatą, o tyle drugi jest dzielnym wojownikiem, który walczyć będzie o Troję i odda w walce życie.

Sofokles „Antygona" - Hajmon, syn Kreona i narzeczony Antygony, sprzeci­wia się wyrokowi ojca i próbuje go nakłonić, by uniewinnił Antygonę. Kie­dy nieustępliwy król wydał wyrok śmie­rci, jego syn, nie mogąc pogodzić się z utratą ukochanej, popełnił samobójst­wo.

„Bogurodzica" - Chrystus, syn Maryi, to władca zasiadający w majestacie (pantokrator), do którego ludzie zwraca­ją się za pośrednictwem Jcgo matki, by odpuścił im grzechy. W przeciwieńst­wie do poprzedniego wizerunku Chrys­tusa, tutaj zwraca się uwagę na znamio­na boskości Jezusa, a Jego związek z matką nie jest tak bliski.

Molier „Skąpiec" - Kleant, podobnie jak Eliza, nienawidzi ojca za jego skąps­two, życzy mu śmierci, która uwolniła­by dom od tyranii Harpagona. Nie wie­dząc, czym trudni się ojciec (lichwa), pożycza od niego pieniądze na wysoki procent. Zobowiązuje się równocześnie, że w oznaczonym terminie zwróci dług, a gdyby było to potrzebne, „pomoże" w szybszym zejściu ojca z tego świata. J.U. Niemcewicz „Powrót posła" ­Walery jest nieodrodnym synem swych rodziców. Wykształcony, obyty w towa­rzystwie, a przy tym patriota i poseł na Sejm Wielki, jest chlubą swego domu i może być wzorem dla ówczesnej pol­skiej młodzieży.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Ta­deusz, syn Jacka Soplicy, wychowany został przez Sędziego i to on był dlań prawdziwym ojcem. Jemu więc wdzię­czny jest za swą edukację i jemu będzie posłuszny. Tadeusz okaże się także nie­odrodnym synem rodu Sopliców, szla­chty patriotycznej. Gdy na Litwę wkro­czą wojska Napoleona, zaciągnie się do służby wojskowej.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" ­Orcio, syn Marii i hrabiego Henryka, od dziecka był poetą (matka nadała mu na chrzcie takie imię). Ślepy, żyjący w in­nym niż zwykli śmiertelnicy świecie, skazany jest na przedwczesną śmierć.

S. Zeromski „Ludzie bezdomni" -To­masz Judym to syn, który nigdy nie zapomniał ojca - wiecznie pijanego szewca z ulicy Ciepłej, i który będzie robił wszystko, by nie upodobnić się do niego. Jednakże związek emocjonalny z grupą społeczną, z jakiej się wywodzi, będzie tak silny, że dla niej poświęci swe życie. Patrz: pokolenie stracone.

G. Zapolska „Moralność pani Duls­kiej" - Zbyszku Dulski, ukochany syn Anieli, stara się wyrwać z domu, by przeciąć nici wiążące go z kołtuńską rodziną. Jednakże odebrane wychowa­nie, jak i osobowość matki, są tak silne, że w momencie przełomowym (problem uznania dziecka Hanki) zdaje się na swoją ciotkę i panią Dulską, które pokie­rują jego postępowaniem. W ten sposób na zawsze przypisał siebie do rodziny.

W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Antek Borym to niepokorny syn, który nie może pogodzić się z dominacją ojca, jego pozycją w gromadzie i statusem majątkowym (sam nie ma nic). Konflikt między nimi zaostrza także ślub Macieja z Jagną. Nienawidzący starego Antek nie zawaha się jednak stanąć w obronie jego życia, gdy chłopi pójdą walczyć o las (patrz: konflikt pokoleń). 2) Szy­mon i Jędrzej, synowie Dominikowej, we wszystkim podporządkowują się ma­tce, która kocha tylko Jagnę. Uzależ­nieni od niej ekonomicznie, ciężko pra­cują na gospodarstwie, nie mając prak­tycznie szans na to, by pójść „na swoje". Dominikowa decyduje także o ich życiu osobistym, np. nie pozwalając Szym­kowi spotykać się z biedną Nastką.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) Ce­zgry Baryka, ukochany syn matki, w czasie rewolucji pozwala jej ciężko pracować i utrzymywać go. Nad miłość do niej przedkłada ideały rewolucyjne, donosząc władzom, iż Barykowa prze­chowuje kosztowności. Śmierć matki, i która umarła przedwcześnie z wycień­czenia i przepracowania, dopiero z cza­sem stała się dla niego tragedią; zro­zumiał, że jest samotny i zdany tylko na siebie. 2) Rozpoznawszy w starym człowieku pracującym przy wywozie trupów swego ojca, Cezary przypomina sobie lata dzieciństwa i swą miłość do Seweryna Baryki, dlatego też j zgadza się wrócić z nim do Polski. W drodze opiekuje się ciężko chorym ojcem, słucha także jego opowieści o Polsce szklanych domów. Jednak oj­ciec umiera, a Cezary zostaje sam.

Z. Nałkowska „Granica" - 1) Zenon Ziembiewicz, początkowo bezkrytycz­ny w stosunku do swoich rodziców, z czasem zaczyna dostrzegać w nich same wady. Drażni go nadmierna tole­rancja matki, romanse ojca, ich tryb życia pozornie tylko wypełniony pracą, a przede wszystkim - brak wiedzy. Wszystko to sprawi, że będzie chciał uciec od schematu boleborzańskiego, co mu się jednak nie uda. 2) Karol Kolicho­wski, jedyne dziecko swej matki, wyide­alizowany przez nią, ale zupełnie jej nie znany, wraca do Polski, gdy pani Koli­chowska jest umierająca. Okazuje się wtedy, że nie ma między nimi żadnej więzi, że są sobie obcy.

S. Mrożek „Tango" - Artur, syn Eleo­nory i Stomila, nie potrafi zaakceptować stylu życia swoich rodziców. W prze­ciwieństwie do nich, nie jest zwolen­nikiem rewolucji seksualnej i dąży do tego, by zaostrzyć obyczaje panujące w domu. Jednakże natrafia na mur nie do przebicia: tylko jemu jednemu zależy na przywróceniu dawnych norm.

*„Bo choć w pokoju zakwitnie świat cały, Choć się sprzymierzą rządy, ludy, zdania, Syn twój wyzwany do boju bez chwały I do męczeństwa... bez zmartwychpowstania". (A. Mickiewicz)

* „Wina ojca idzie w syna; niegodnych synowie niegodni"

(S. Wyspiański)

* „Tak upływa nam życie nasze. Synowie nasi zburzą, co my budujemy. Burzymy, co zbudowali ojcowie nasi".

(S. Wyspiański)

* „Ojcowie: Termopile, Synowie: za ile?" (S.J. Lec)

* „Syn irytuje ojca zupełnie inaczej niż inni ludzie, to jest inny rodzaj irytacji, kiedy ojciec jest zirytowany z powodu syna, to jest rzeczywiście prawdziwa irytacja". (G. Stein)

*„Nie liczmy na potomnych - na nas także

liczyli nasi przodkowie". (H. Jagodziński)

---