Stopień lekki

Stopień głębszy

Umiarkowany

Znaczny

Głęboki

charakterystyka

Iloraz inteligencji SW 52-68, W 55-69 Iloraz rozwoju sprawności intelektualnych 52-68, 55-69 Iloraz dojrzałości społecznej 64-68 Odchylenia standardowe -3,00S--2,01S Jednostki dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego 12 letniego dziecka Dojrzałość społeczna 17 lat

Iloraz inteligencji 36-31, 40-54 Iloraz rozwoju sprawności intelektualnych 36(40)-51(54) Dojrzałość społeczna 44-63 Odchylenia standardowe -4,00S- -3,01S Poziom inteligencji 8 letniego dziecka Dojrzałość społeczna 10 lat

Iloraz inteligencji 25-35, 25-39 Iloraz rozw. spawn. Intelekt. 20(25)-35(39) Dojrzałość społeczna 24-43 Odchylenia -4,01S- -5,00 Poziom intelektualny 5-6 lat Dojrzałość społeczna 7-8 lat

Iloraz inteligencji 0-19, 0-24 Rozwój sprawności intelektualnych 0-19(24) Dojrzałość społeczna 0-23 Odchylenia poniżej - 5,01 Poziom rozwoju intelektualnego 3 lata Dojrzałość społeczna 4 lata

postrzeganie

Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie Spostrzeżenia są niedokładne, nieprecyzyjne Wolny tok spostrzegania Trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów, cech przedmiotów i zjawisk Zachowanie zdolności do percepcji muzyki (Bogdanowicz) Przebiega wolno i ma wąski zakres Trudności w percepcji większych całości wymagające jednoczesnego uwzględniania wielu detali, spostrzegają bezładnie i przypadkowo

Obniżona sprawność spostrzegania Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych (B) Zaburzenia w zakresie receptorów tj. wzroku, słuchu, kory mózgowe w której dokonują się analiza i synteza odebranych wrażeń powoduje to że dziecko niedokładnie odzwierciedla otaczającą je rzeczywistość Węższy zakres spostrzeżeń Proces spostrzegania przebiega wolno (K)

Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania Spostrzeżenia niedokładne, trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości (Bogdanowicz) Spostrzeżenia niedokładne bardzo wolne (Dykcik) Nie odzwierciedlają w sposób adekwatny rzeczywistości Spostrzegają mniejsza liczbę przedmiotów (Kirejczyk)

Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie Reakcja głównie na bodźce sygnalizujące pokarm (Bogdanowicz) Jednostki dorosłe spostrzegają przedmioty, osoby, choć może wystąpić brak percepcji do spostrzegania (Kirejczyk) Powolność i niedokładność spostrzeżeń (Wyczesany)

wolno i mniej błędnie ujmują powiązania, wąski zakres różnicowania (W)

kolejne elementy nie związki między nimi

Proces spostrzegania przebiega wolniej gdyż wolne jest tempo procesów analizy i syntezy (Obuchowska)

Uwaga

Uwaga dowolna dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym Krótko i słabo koncentrują się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia Ograniczony zakres uwagi (Bogdanowicz) Uwaga dowolna wraz z wiekiem wzrasta jej trwałość i podzielność (Kirejczyk) Zaburzenia uwagi, chwiejność, rozproszenie, mała podzielność, rozdrabnianie na słabe bodźce, nie są w stanie wykonać kilku czynności naraz albo kolejnych trwających dłużej Nietrwałość uwagi

Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych mechanicznych i na interesujących przedmiotach Uwaga mimowolna Słaba koncentracja uwagi, wąski jej zakres Mają trudności z dłuższym skoncentrowaniu uwagi na określonym przedmiocie Można rozwinąć uwagę dowolną Uwagę mimowolna przyciąga nowy, silny bodziec

Uwaga mimowolna skupiona jedynie na silnych bodźcach Słaba trwałość uwagi (Dykcik) Poważne trudności z koncentracją Koncentracja na przedmiotach służących zaspakajaniu potrzeb lub wyróżniających się Uwaga mimowolna brak uwagi dowolnej (Bogdanowicz) Trwałość uwagi mimowolnej stosunkowo niewielka (Kirejczyk)

W niektórych przypadkach brak koncentracji uwagi mimowolnej (Bogdanowicz) Brak uwagi dowolnej kierowanej wysiłkiem woli Uwage mimowolną aktywizuje jedynie silny bodziec Uwaga bardzo nietrwała koncentracja na bodźcu lub przedmiocie przez ułamek sekundy (Kirejczyk) duże trudności z koncentracją uwagi (Wyczesany)

Uwaga ma charakter mimowolny ma ograniczony zakres i jest nieodwracalna (Obuchowska

Pamięć

Dobra pamięć mechaniczna zdarzają się przypadki dobrej pamięci fotograficznej (Bogdanowicz)

Pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona (Dykcik) Zapamiętywanie wybitnie utrudnione Zakres pamięci znikomy, mała trwałość Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry , 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać (Bogdanowicz) Potrafi odnaleźć 4 spośród 5 schowanych na jego oczach przedmiotów, zapamiętać 3 proste polecenia i wykonać je w prawidłowej kolejności (Kirejczyk)

Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu (Bogdanowicz) Brak percepcji pamięci do cząstkowego jej występowania (Dykcik) Od braku zdolności opanowania kilku słów, rozumienia melodii słów do porozumiewania się 2-3 wyrazowymi zdaniami oraz rozumienia poleceń Od braku zdolności zatrzymania w pamięci jakiejkolwiek treści do utrzymania jej przez dłuższy czas (Kirejczyk) Trwałość pamięci powoduje okazje do przeinaczania faktów do zmyśleń i konfabulacji (Wyczesany)

Słaba pamięć logiczna i dowolna Uczenie się bez zrozumienia Wolne tempo uczenia Zapamiętuje piosenki i wiersze (Bogdanowicz) Nie ma różnic w zakresie pamięci mechanicznej i skojarzeniowej Trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie Pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne wypełnianie luk pamięciowych Utrudnione utrwalanie wiadomości Mała pojemność treści poznawczych Zaburzona selektywność i gotowość poznawcza (Kirejczyk) Mają zaburzenia pamięci logicznej , za to dobrą pamięć mechaniczną, jednak ogólna pojemność pamięci jest mniejsza

Ograniczony zakres pamięci Bardzo wolne tempo uczenia się Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie(16-18 sylab), 5 cyfr, krótkie opowiadania (Bogdanowicz) Pamięć nietrwała głównie mechaniczna Dykcik) Trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu informacji Umiarkowanie upośledzona pamięć świeża jak i trwała w tym pamięć mechaniczna i logiczna Mają trudności w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie Często pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne uzupełnienia luk w pamięci (Kirejczyk)

Uczenie się przebiega w sposób ograniczony i znacznie wolniejszy, spowodowane jest to uszkodzeniem sprawności takich jak: odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie, kojarzenie informacji w czasie i przestrzeni przechowywanie informacji w pamięci czy też wykorzystanie ty informacji w działaniu. Akcentuje się występowanie zwolnionego tempa uczenia się, trudności w zapamiętaniu szczególnie materiału abstrakcyjnego. Jedynie materiał konkretny może być opanowany w wyniku długotrwałego procesu uczenia się .Najwcześniej upośledzona jest pamięć logiczna, mechaniczna upośledzona w znacznie mniejszym stopniu i niewiele różni się od pamięci osób normalnie rozwijających się. (Obuchowska)

Mowa

opóźniony rozwój mowy( wyrazy do 3 r.ż zdania w 5-6 r.ż.) trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi agramatyzmy częste wady wymowy mały zasób słownictwa (Bogdanowicz) słowo ubogie w treści słownictwo ubogie i nie zawsze adekwatne, bierne bogatsze od czynnego dyslalie (Kirejczyk) mają uboższe słownictwo formuowane zdania mają wiele błędów gramatycznych i stylistycznych

znacznie opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy ok. 5 r.ż, zdania ok. 7 r.ż. używa prostych zdań liczne agramatyzmy wymowa wadliwa niewyraźna ograniczony zasób słownictwa brak pojęć abstrakcyjnych (Bogdanowicz) Mowa z częstymi wadami Ubogie słownictwo (Dykcik) Zwolnione tempo pojawiania się poszczególnych okresów rozwoju mowy Później pojawia się okres melodii, wyrazu, zdania oraz swoistej wymowy dziecięcej Stwierdza się ubogi zakres słownictwa Występują różne wady realizacyjne (dyslalie) (Kirejczyk)

Głębokie opóźnienie rozwoju mowy, wyrazy w wieku szkolnym Często nie buduje zdań Wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem Niekiedy używa zdań prostych Nie odmienia przez przypadki Wymowa bełkotliwa Zasób słownictwa minimalny (Bogdanowicz) Zdania proste dwuwyrazowe Częste wady wymowy (Dykcik) Porozumiewają się z otoczeniem 4-6 wyrazowymi zdaniami Może wystąpić upośledzenie mowy czynnej Porozumiewają się za pomocą wyrazów wspieranych gestami lub 2 wyrazowymi zdaniami Zasób słów jest ubogi Często występują dyslalie

Mowa niewykształcona Opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń (Bogdanowicz) Mowa to nieartykułowane dźwięki (osoby te na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy) Czasem proste pojedyncze wyrazy Rozumienie prostych słów i poleceń (Dykcik) Rozwój mowy pozostaje w okresie melodii (Kirejczy)

mowa agramatyczna często bełkotliwa i niewyraźna słownictwo ubogie na wiek 4-5 lat początki wypowiadania pierwszych słów (Wyczesany)

Zaczynają mówić stosunkowo późno, Słownik czynny pozostaje ubogi choć bierny ma z reguły szerszy charakter . Występują wady wymowy seplenienie i nie wymawianie głoski r (reranie) W wyniku niedorozwoju szczęki i nieprawidłowości rozstawu zębów artykulacja pozostałych głosek jest również często nieodpowiednia (Obuchowska)

Myślenie

dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad pojęciowo-słownym upośledzone abstrahowanie, uogólnienie, porównywanie, oraz rozumowanie przyczynowo- skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć mała samodzielność myślenia zwolnione tempo, mała płynność i giętkość Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych (Bogdanowicz) Nie są w stanie przekroczyć podokresu operacji konkretnych (7-8 do 11-12 lat) nie osiągają okresu operacji formalnych

Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne Myślenie ma charakter konkretno- obrazowy Upośledzone rozumowanie przyczynowo- skutkowe Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału z którego jest zrobiony i przez użytek (Bogdanowicz) Myślenie konkretno obrazowe Brak zdolności dokonywania operacji logicznych Trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych (Dykcik) Trudności w tworzeniu pojęć, rozwiązywaniu problemów, ujęciu tego co istotne i ustaleniu związku między elementami

Myślenie sensoryczno- motoryczne W działaniu jest ono słabo rozwinięte Głęboko upośledzone myślenie pojęciowo- słowne Pojęcia definiuje przez użytek (Bogdanowicz) Potrzfią porównać ze sobą 2 przedmioty i powiedzieć który jest większy, ładniejszy Dostrzegają podobieństwo i różnice między przedmiotami, nie potrafią tego zrobić między pojęciami Podają definicje znanych pojęć poprzez użytek Rozróżniają kształty geometryczne Potrafią nauczyć się rozpoznawania i pisania prostych wyrazów Odrysuje kwadrat, trójkąt (Kirejczyk)

Myślenie nie wykształcone (Bogdanowicz) Ograniczone rozumienie słów, zdań i prostych sytuacji Reaguje bardziej na melodie słów Nie posiada pojęć wielkości nieokreślonych Nie zna wartości użytkowej większości przedmiotów Myślenie sensoryczno- motoryczne w 6 stadium rozwoju

Myślenie	Potrafi klasyfikować, szeregować, przyporządkowywać, dodawać mnożyć odwołując się do przedmiotów W operacjach formalnych pojawia się myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, rozwijają się operacje intelektualne upośledzone jest myślenie abstrakcyjne, myślenie jest na niższym szczeblu rozwoju i ma charakter myślenia konkretno-obrazowego mniejszy zasób pojęć liczbowych, gorzej wykonują operacje rachunkowe, klasyfikowani, ujmowania podobieństw i różnic uogólniania, abstrahowania, mają mniejsze zdolności analityczno- syntetyczne ujmują podobieństwa między 2-3 pojęciami potrafią podać poprawną definicje pojęć takich jak: książka, samochód nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych brak ujmowania znaczenia pojęć na poziomie upośledzona zdolność wnioskowania sylogistycznego, indukcyjnego, wnioskowania przez	potrafią ująć i wyjaśnić podobieństwo i różnice między 2 pojęciami uwzględniają zewnętrzne podobieństwo oparte na obserwacji podają definicje znanych pojęć poprzez podanie opisu dostrzegają niedorzeczności w opowiadaniach Myślenie ma charakter konkretno- obrazowy (przedoperacyjne) Rozróżnia wzajemne aspekty i stosunki między przedmiotami Obserwuje się niektóre operacje logiczne Trudności w opanowaniu pojęć liczbowych
Myślenie	uogólnionym wyodrębniają cechy istotne o charakterze szczegółowym a pomijają istotne cechy ogólne upośledzona zdolność wnioskowania sylogistycznego, indukcyjnego, wnioskowania przez analogię słabo uświadamiają sobie podczas wnioskowania związek między wnioskiem a przesłankami większa sztywność myślenia (Kirejczyk) upośledzona zdolność myślenia abstrakcyjnego nieudolność syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości ubóstwo wnioskowania i sądów obniżona zdolność orientacji w nowej sytuacji brak samodzielności w myśleniu z trudnością tworzą pojęcia zdolności kombinacyjne nikłe myślenie mało ruchliwe (Wyczesany)	W myśleniu występują wielkie utrudnienia w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i rozumieniu stosunków logicznych (Wyczesany)
Rozwój umysłowy	w wieku 15-21 lat osiąga wiek inteligencji równy 8-12 lat	w wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji równy 7-8 lat		w wieku 8-10 lat osiąga wiek inteligencji do 3 lat osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5-6 lat
Motoryka	opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w końcu 1 r.ż. chodzenie pod koniec 2 r.ż brak precyzji ruchu ruchy słaba skoordynowane pełny zakres samoobsługi może opanować czynności zawodowe i bardzo dobrze je wykonać (Bogdanowicz) mają niższy poziom motoryczny nierównomierne upośledzenie poszczególnych cech motoryki mierzone skalą Oziereckiego najbardziej upośledzona jest percepcja ruchów szybkość i ruchy równoczesne (Kirejczyk) upośledzona umiejętność wykonywania ruchów równoczesnych a stosunkowo mniej koordynacja statyczna wydłużony okres reakcji i zwolnione tempo reakcji psychicznych	poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż. dość dobrze radzi sobie z samoobsługą wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych pod nadzorem obsługuje proste urządzenie i maszyny ruchy mało precyzyjne, niezgrabne wolne tempo czynności ruchowych (Bogdanowicz)		głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą poważnie upośledzona motoryka rąk				zdolne do opanowania chodzenia ruchy automatyczne stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności
				na wiek 4-5 lat przypadają początki samodzielnego chodzenia (Wyczesany)
				sprawność motoryczna w której stwierdza się obniżenie napięcia mięśniowego ( hipotonia mięśni) i wiotkość wiązadeł co powoduje zwiększony zakres ruchomości stawów. Nieprawidłowości w budowie kręgów szyjnych wpływa na charakterystyczną pochyloną do przodu postawę ciała. Płynność ruchów i ich precyzja są bardzo niskie. Równie niska jest sprawność manualna czego przyczyną jest słabość mięśni palców.
Motoryka	męczliwość psychoruchowa mała sprawność kinestetyczna zaburzenia w koordynacji ruchowej zjawiska hiper- i hipokinezy ruchy mimowolne tiki ruchowe zaburzenia i nieprawidłowości w mowie i piśmie	Mogą choć nie muszą wystąpić nadpobudliwość lub bierność psychoruchowa, zespoły nerwicowe, psychotyczne i epilepsja. O zaburzeniach sfery ruchowej może świadczyć nawykowe kiwanie się. (Obuchowska)
Emocje i motywacja	osłabiona kontrola emocji , popędów i dążeń zdolne do uczuć wyższych (Bogdanowicz) duże zubożenie życia uczuciowego niedorozwój uczuć wyższych mniejsza wrażliwość i powinność moralna niestali emocjonalnie, impulsywni, agresywni i niespokojni mają niestabilną i nieadekwatną samoocenę (Kirejczyk) wymienia się następujące grupy zaburzeń zachowań: eretyczne- niestabilne, niezrównoważone z przewagą pobudzenia. Są to dzieci nadmiernie ruchliwe, zdolne do efektownych wybuchów, z równoczesnymi trudnościami w	ujawnia wrażliwość emocjonalną głębokie przywiązanie do wychowawców słabo kontrolują emocje popędy i dążenia (Bogdanowicz) widoczne potrzeby psychiczne intuicyjne uczucia moralne oznaki przywiązania do osób i rzeczy (Dykcik) ujawniają potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości, szacunku żywo ujawniają przywiązanie, sympatie, odczuwają potrzeby kontaktów społecznych ujawniają uczucia moralne osoby o wyraźnie wzmocnionej lub obniżonej pobudliwości		zdolne do okazywania uczuć, przywiązania choć wyraża je w sposób prymitywny nie kontroluje emocji i popędów (Bogdanowicz) widoczne potrzeby psychiczne częste zaburzenia zachowania zachowania intuicyjne uczucia moralne oznaki przywiązania do osób i rzeczy (Dykcik) bogactwo potrzeb psychicznych objawy przywiązania sympatii, antypatii intuicyjne uczucia moralne można spotkać jednostki pobudliwe, apatyczne i mieszane są przyjaźni, serdeczni, sztywni, uparci, bardziej lub mniej stali emocjonalnie ujawniają zachowania gwałtowne,				zdolne do wyrażania prostych emocji najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności (Bogdanowicz) proste emocje zadowolenia i niezadowolenia czasem wyrażanie emocji gestami przywiązanie się do osób częste wahania nastroju
	koncentracji uwagi i oznakami nadmiernego zmęczenia 2. apatyczne- z przewagą hamowania ze zwolnionym tempem reakcji, biernością, nieśmiałością i płaczliwością 3. zmienny- gdzie nadmierna wrażliwość i pobudliwość występuje na przemian ze stanami apatii i bierności.		Ujawniają zachowania gwałtowne, destruktywne, antyspołeczne, zamykanie się w sobie, stereotypie ruchowe, dziwaczne ruchy Formy zachowania się w towarzystwie: buntownicze Zaburzenia o charakterze psychologicznym (Kirejczyk)			destruktywne, zamykanie się w sobie, niewłaściwe zachowania w towarzystwie buntownicze, nadmierna pobudliwość ruchowa i inne (Kirejczyk)
						Odczuwają potrzebę bezpieczeństwa i miłości potrafią w żywy sposób ujawnić sympatię i potrzebę kontaktów społecznych. Nie przejawiają inicjatywy, samodzielności obniżenie rozwoju wyższych procesów psychicznych (Wyczesany)
						Emocje u tych osób są mało zróżnicowane, często występuje nie umotywowany upór i negatywizm, które potęgują się w okresie dojrzewania. Spowodowane jest to niemożnością natychmiastowego przejścia od bezruchu do aktywności
Dojrzałość społeczna	Maksymalny poziom dojrzałości społecznej 17 lat		Maksymalny poziom dojrzałości społecznej 10 lat		Maksymalny poziom dojrzałości społecznej 7-8 lat		Maksymalny poziom dojrzałości społecznej 4 lata

Funkcjonowanie w społeczeństwie	Potrafią troszczyć się o siebie i innych Same dbają o swój ubiór i wygląd Opanowują umiejętności czytania, pisania i operowania pieniędzmi Kończą szkołę specjalną i zdobywają zawód Biorą udział w organizacjach społecznych i włączają się w życie społeczne (Kirejczyk) Przystosowują się do warunków życia Zwolnione tempo pracy Brak samodzielności, pomysłowości, i przemyślanego planu działania Wymagają nadzoru Wymagają pochwał zachęty i nagrody Mają uczuciowy stosunek do pracy (Wyczesany) Brak prawidłowej relacji między jednostką a środowiskiem może wywołać niekorzystne dla niej zmiany w strukturze osobowości Ukazywanie wzorów zachowań pro społecznych stwarza okazje uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa i identyfikacji zachowań społecznie wartościowych Utrudniona orientacja w	Widoczne potrzeby kontaktów społecznych Na ogół samodzielne w samoobsłudze Mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe Rozumieją proste sytuacje społeczne Potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi (Dykcik) Potrafią radzić sobie w sytuacjach życiowych tj. ubieranie się, rozbieranie, ścielenie łóżka, mycie się i dbanie o swój wygląd, jedzenie przy stole, sprzątanie, chodzenie po mieście i powrót do domu Można nauczyć je czynności potrzebnych w przemyśle Pracują w domu, w zakładach pracy chronionej, w produkcji pod nadzorem (Kirejczyk) Przedszkole specjalne Szkoła życia (elementy nauki czytania, pisania, liczenia) Przyuczenie do prostych czynności zawodowych Pracują pod	Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych i poruszaniu się po bliskiej okolicy Rozumieją proste sytuacje Wykonują proste prace domowe i zarobkowe Potrafią porozumiewać się w prostych sprawach (Dykcik) Realizują sami potrzeby fizjologiczne Samodzielnie ubierają się i rozbierają Potrafią się umyć i wykąpać gdy ktoś jest przy nich Potrafią zadbać o uczesanie i czystość osobistą Potrafią chodzić po niedalekiej okolicy i wrócić do domu, ukroić i posmarować chleb Opanowują umiejętność sprzątania i prania oraz wykonywania ważnych społecznie prac W wyniku stymulacji rozwoju możliwa jest praca w zakładach pracy chronionej i w domu (Kirejczyk) Przedszkole specjalne Szkoła życia (mogą nauczyć się podpisywania oraz rozpoznawać i pisać łatwe wyrazy)	Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych (życie chwilą bieżącą) Nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo Mogą nauczyć się prostych nawyków Wymagają stałej opieki (Dykcik) Zachowaniem daje znać o potrzebie fizjologicznej, same je prawidłowo nie realizują Nie potrafią unikać niebezpieczeństw zagrażających ich życiu Pije z filiżanki z pomocą innych Nie żuje potraw Nie posługuje się sztućcami Nie odróżnia substancji jadalnych od niejadalnych Ubrania nie potrafi ani zdjąć ani założyć Osoby dorosłe wykonują proste polecenia, unika niebezpieczeństw, ubiera się samodzielnie jedzą Potrafią nauczyć się prostych prac porządkowych a nawet prac w ramach pomocy społecznej (Kirejczyk) Dzieci zwolnione z
Funkcjonowanie społeczne	złożonych sytuacjach Trudności w zastosowaniu zdobytych wiadomości Upośledzona twórczość przedsiębiorczość i inicjatywa Utrudnienie głębszego porozumiewania się z otoczeniem Podatność na naśladownictwo i podporządkowanie Podatność na zrutynizowanie się w czynnościach Zdolne do zakładania rodziny Odpowiedzialne za siebie Zdolność do zarobków ale w określonych warunkach Mała wydolność pracy Przedszkole normalne Szkoła podstawowa specjalna (od 2 roku nauki), której materiał obejmuje 5 klas szkoły normalnej Szkoła zawodowa specjalna Pracują w wyuczonym zawodzie w zwykłych zakładach pracy i zakładach pracy chronionej (Bogdanowicz)	nadzorem w zakładach pracy chronionej (Bogdanowicz)	uczą się samoobsługi wykonują proste czynności życia codziennego i zawodowe pod stałym nadzorem i kontrolą (Bogdanowicz)	obowiązku szkolnego Przebywają często w zakładach specjalnych Wymagają stałej opieki i pielęgnacji (Bogdanowicz)
					Z trudem przyswajają podstawowe czynności (np. ubieranie się) Istotną sprawą dla adaptacji społecznej jest wdrażanie do wykonywania prostych prac porządkowych oraz przygotowanie do kontaktu z otoczeniem przez poszerzanie zasobu słownego. Radzą sobie w sytuacjach życiowych (Wyczesany)
				Mają określone trudności w procesie adaptacji z otoczeniem i wymagają odpowiednich działań terapeutycznych. Dzieci w wieku 2-4 lat odnoszą coraz więcej porażek i doznają dezaprobaty społecznej. Dlatego często zauważa się u tych dzieci przejaw zawyżonej ambicji i samooceny co wpływa na dążenia do podniesienia swojej wartości i zaakceptowania swoich umiejętności. (Obuchowska

---