Krucjata
Krucjata (łac.) - Wyprawa krzyżowa, uświęcona przez Kościół wojna z niewiernymi (Saracenami), a także inne wyprawy podejmowane z inicjatywy papiestwa przeciwko poganom w celu rozszerzenia wiary katolickiej; w znaczeniu węższym były to wojny podejmowane przez chrześcijaństwo zachodnioeuropejskie w XI-X1II w. w celu zdobycia Ziemi Świętej, znajdującej się od połowy XI w. pod panowaniem Turków seldżuckich. Ideę krucjaty zrealizował papież Urban II. Jej motywem były uniwersalistyczne dążenia papiestwa i chęć zdobycia na Wschodzie nowych państw chrześcijańskich, co powiększyłoby prestiż i dochody papiestwa. Hasło rzucone przez Urbana II znalazło szeroki oddźwięk wśród panów feudalnych, rycerstwa. Na popularność krucjat złożyły się obok względów religijnych także inne: chęć zdobycia łupów, szybkiego wzbogacenia się, powiększenia sławy, zagarnięcia cudzych terytoriów. Kościół udzielał krzyżowcom specjalnych odpustów, opiekował się pozostawionymi w kraju rodzinami i ziemiami.
T. Tasso „Jerozolima wyzwolona" Dzieje pierwszej wyprawy krzyżowej (1096-99) dowodzonej przez Godfryda z Bouillon. W wyprawie brał też udział brat Baldwin. Akcja eposu Tassa rozgrywa się w dwu planach: w planie historycznym i w płaszczyźnie działań sił nadprzyrodzonych, stąd doskonale splatają się tu dwa wątki - miłosny i wątek „świętej wojny". Pogańska czarodziejka Armida zwodzi urzeczonych jej urodą krzyżowców, którzy rywalizują o jej względy. Pokazuje tu Tasso, do czego powinni być zdolni prawdziwi rycerze: ich heroizm polega nie tylko na odwadze i męstwie w walce, ale też na umiejętności opanowania żądz cielesnych, na zdolności wyrzeczenia się uniesień miłosnych w imię wyższych celów. Tasso głosi pochwałę chrześcijańskiego rycerza, którego nie mogą pokonać nawet złe moce, reprezentowane przez mitycznego Plutom. Krucjata staje się pretekstem do ukazania człowieka szamoczącego się w pułapce świata, zmuszonego do wyboru między pięknem a brzydotą, grzechem a świętością.
K. Vonnegut - „Rzeźnia numer pięć" - Podtytuł utworu brzmi: „Krucjata dziecięca" i jest nawiązaniem do wyprawy krzyżowej z 1212 r., w której wzięło udział około trzystu tysięcy dzieci w wieku 10-16 lat. Wyprawa zakończyła się kompletnym fiaskiem, wszystkie dzieci zginęły w drodze lub zostały sprzedane w niewolę. Dla interpretacji utworu znacząca jest rozmowa autora, który brał udział w II wojnie światowej i przeżył bombardowanie Drezna, z żoną przyjaciela, też byłego żołnierza i więźnia. Gdy Luisa dowiedziała się, że powstaje kolejna książka o wojnie, zaprotestowała gwałtownie, twierdząc, że będzie to pewnie jeszcze jeden utwór, według którego nakręcą film z Johnem Waynem lub innym mocnym mężczyzną w roli głównej. Film stanie się zachętą do udziału w następnej wojnie, w której będą ginąć młodzi chłopcy, dzieci. Toteż „Rzeźnia" jest powieścią antywojenną. Pokazuje głównego bohatera, Billego Pilgrima w czasie wojny jako młodego chłopca, prawie dziecko, uwikłane w sprawy, których nie rozumie, nie chce walczyć, wzbudza litość. Odheroizowując bohatera i wojnę, nawiązując do bezsensownej krucjaty dziecięcej, Vonnegut stworzył powieść przeciwko wszelkim wojnom.
J. Andrzejewski „Bramy raju" -Także nawiązanie do krucjaty dziecięcej zakończonej klęską. W założeniu inicjatorów to właśnie dzieci miały wyzwolić grób Chrystusa z racji swej niewinności i bezgrzeszności. Grupę francuskich dzieci prowadzi mnich, który wysłuchuje ich spowiedzi, w czasie której okazuje się, że dzieci idą do Jerozolimy wcale nie z pobudek religijnych, ale dlatego, że chcą być blisko osoby kochanej. Wyznają mnichowi swoje mroczne żądze i fascynacje. Wyprawę zainicjował Jakub zwany Pięknym, pasterz z okolic Cloyes. Z jego spowiedzi mnich dowiaduje się, iż realizuje on tylko przedśmiertne życzenie hrabiego Ludwika z Vendome (patrz: rycerz), krzyżowca uczestniczącego w słynnej krucjacie z 1204 r., kiedy to został doszczętnie spustoszony i splądrowany Konstantynopol, a krzyżowcy wrócili z bajecznymi łupami. Powieść Andrzejewskiego jest paraboliczna, należy ją rozumieć wieloznacznie: jako utwór o całkowitym rozmijaniu się ideałów z rzeczywistością (wyzwolenie grobu; mroczne pobudki działania); jako utwór o nieziszczalności ideałów (bramy raju istnieją tylko na martwej i spalonej stońcem pustyni... pusynia jest grobem spragnionych i łaknących); jako utwór przeciwko wszelkiej dominacji i doktrynerstwu (tu: ideologia Kościoła); jako utwór o narzuconych ideałach i celach, którymi tak łatwo omamić masy (mimo sprzeciwu mnicha, wszyscy szli calą noc); wreszcie jako utwór o miłości. Tu krucjata jest maską do mówienia o konkretnej rzeczywistości - powieść ukazała się w 1960 r.
M. Druon „Królowie przeklęci" W cyklu powieściowym, którego akcja rozgrywa się w I poł. XIV w., pojawia się wielokrotne nawiązanie do rządów króla-krzyżowca Ludwika Świętego. Jego potomkowie (przede wszystkim Karol de V alois) pragną wskrzesić dzieło przodka i raz jeszcze ruszyć do Jerozolimy. Fatalna sytuacja polityczna i ekonomiczna Francji uniemożliwia realizację tego zamysłu.
J. Huizinga „Jesień średniowiecza" - Autor pyta, kim byli ludzie, którzy szkicowali plany wypraw krzyżowych. Marzycielami, jak Filip de Mazieres i politycznymi fantastami, jak Filip Dobry. Kościołowi krucjaty służyły jako pretekst do podwyższania podatków, natomiast krzyżowcom do zdobywania bogactw, pomnażania sławy wcale nie średniowiecznej, ale już renesansowej (co podkreślał też J. Burckhardt), zaspokojenia żądzy przygód i zapewnienia dreszczyki emocji (wojna jest bowiem takim uniesieniem, jakiego nikt nigdy nie doświadczył.
* „Krucjaty - to głód barwy, blasku, i sławy".
(J. Huizinga).
* „Tak tworzyła się maska, za którą mógł ukryć się świat ujarzmiony przez żądzę zysku i przemoc".
(J. Huizinga).