Wojna

Wojna - Zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami, klasami lub grupami społecznymi wywołana dla osiągnięcia określonych celów politycz­nych, ekonomicznych lub ideologicz­nych albo zmierzająca do obrony włas­nych interesów. W przenośni - spór, kłótnia, konflikt. Literatura nader często odwołuje się do motywu wojny, zarów­no w dosłownym, jak i metaforycznym ujęciu.

Biblia (ST) - 1) Wojna Dawida z Ab­salomem - patrz: konflikt pokołeń. 2) Podczas wojny z Filistynami młodziutki Dawid walczy z olbrzymem Goliatem i z pomocą Boga i własnej zręczności pokonuje go, co mu utoruje drogę do tronu. 3) W wojnie z Filistynami wielką odwagą i siłą odznaczył się Samson. Niestety, jego ukochana Dalila, będąc w zmowie z najeźdźcami, zdradziła go i doprowadziła do klęski. 4) Król babi­loński Nabuchodonozor wielokrotnie prowadzi wojny z Izraelitami, oblegając między innymi Jerozolimę. Jedna z jego wypraw kończy się zniszczeniem miasta i wzięciem do niewoli jego mieszkań­ców. 5) Król Seleucydów Antioch IV Epifanes chce narzucić Izraelitom kul­turę grecką. Buntują się przeciw temu bracia Machabeusze i wywołują powsta­nie. Walka Machabeuszy stanie się sym­bolem obrony odrębności religijnej i kul­turowej narodu wybranego i wielokrot­nie będzie powracała w literaturze żydo­wskiej i nie tylko.

Mitologia -1) Na skutek uprowadzenia Heleny przez Aleksandra i odmowy oddania jej mężowi dochodzi do wojny Achajów (Greków) z Trojanami. Biorą w niej udział wszyscy najważniejsi ksią­żęta achajscy. Po obu stronach walczą też bogowie. Po dziesięciu latach ob­lężenia i zmiennych kolejach wojny Troja ostatecznie zostaje zdobyta i do­szczętnie zniszczona, a jej mieszkańcy zabici albo wzięci w niewolę. 2) Gdy Eteokles nie chce oddać bratu tronu w określonym przez umowę między nimi terminie, zagniewany Polinejkes opuszcza Teby. Na wygnaniu gromadzi wokół siebie przyjaciół i wraz z nimi uderza na rodzinne miasto, rozpoczyna­jąc bratobójczą wojnę. Jej kresem bę­dzie śmierć obu braci, którzy zginą, zabijając się wzajemnie w pojedynku. 3) Kiedy Zeus pozbawił swego ojca tronu, zbuntowali się przeciwko niemu inni tytani. Rozpoczęła się trwająca przez dziesięć lat wojna o władzę nad świa­tem. zwana tytanomachią. Zwyciężyli w niej bogowie olimpijscy, ale nie było to zwycięstwo ostateczne. Wkrótce roz­gorzała nowa wojna. Tym razem bunt podnieśli synowie Ziemi - giganci. Nie­wiele brakowało, by w gigantomachii Zeus poniósł klęskę. Na szczęście Atena sprowadziła Heraklesa, który jako jedy­ny, zgodnie z przepowiednią, mógł po­konać gigantów. Tym razem zwycięst­wo Olimpijczyków było ostateczne.

Św. Augustyn „De civitate Dei" (O państwie bożym) - Dzieje świata to nieustanne zmagania civitcrs Dei (państ­wa bożego - stworzeń, które idą z Bo­giem) i civitas terrena (państwa ziems­kiego - stworzeń, które Mu są przeciw­ne). Kresem tej wojny będzie ostateczny kres czasu, który zostanie wchłonięty przez wieczność i ostateczny podział na zbawionych i potępionych.

Anonim zw. Gallem „Kronika pol­ska"-Opisując dzieje Bolesława Krzy­woustego i jego przodków, Anonim przedstawia wiele wojen i bitew, które stoczyli władcy polscy. Szczególnie wiele miejsca zajmują opowieści o czy­nach wojennych dwóch Bolesławów -Chrobrego (nazywa go autor Wielkim) i Krzywoustego. Służą one ukazaniu cnót rycerskich bohaterów i wykreowa­niu ich na rycerzu idealnych. Tworzą również obraz władców troszczących się o swoich poddanych (ochrona ziemi i dobytku chłopów we wsiach. przez które przechodzą wojska).

M. Sęp-Szarzyński „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" -Bojowanie byt nasz podnieb­ny, człowiek jest skazany na prowadze­nie nieustannej wojny ze złem uosabia­nym przez Szatana, świat i ciało, którzy chcą przywieść człowieka do zguby i wiecznego potępienia. Tylko Bóg i je­go wsparcie mogą człowiekowi zapew­nić zwycięstwo w tej wojnie.

W. Szekspir „Makbet" - 1) W wojnie przeciwko zbuntowanemu wasalowi Dunkam Makbet wsławi się jako dziel­ny rycerz i obrońca króla. To właśnie wracając z tej wojny spotka czarownice, których przepowiednia zapoczątkuje ciąg krwawych wydarzeń prowadzą­cych do klęski bohatera. 2) Wojna, którą wypowiedzą Makbetowi synowie zabi­tego króla, doprowadzi do ostatecznej klęski i śmierci bohatera.

W. Szekspir „Romeo i Julia" - Wojna wielkich rodów w Weronie - Kapulet­tich i Montekich - staje się przyczyną tragedii dwojga młodych zakochanych - Romea i Julii.

W. Potocki „Transakcja wojny cho­cimskiej..:' - Bardzo realistycznie i szczegółowo przedstawia Potocki przygotowania i przebieg bitwy pod Chocimiem w roku 1621. Mowa, jaką wygłasza hetman Chodkiewicz do swo­ich żołnierzy, jest pochwałą waleczno­ści polskich rycerzy i jednocześnie skie­rowana jest do współczesnych autorowi jako swoisty wyrzut, że zatracili cnoty przodków. Potocki stosuje wyraźny po­dział: my - waleczni obrońcy wiary i ojczyzny, oni - zbieranina przypad­kowych ludzi, którzy nie potrafią wal­czyć i myślą jedynie o szybkim po­wrocie do domu.

J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - Pasek w części poświęconej swoim przygo­dom żołnierskim opisuje wszystkie woj­ny, w jakich brał udział (wojna ze Szwecją, z Moskwą). Przedstawia siebie zawsze jako wyjątkowo walecznego. W opisach bitew na plan pierwszy, niezależnie od intencji autora, wysuwają się sceny zdobywania łupów.

I. Krasicki „Monachomachia" - Filo­zoficzna dysputa przedstawicieli dwóch zakonów przekształca się w regularną bitwę, choć oręż jest dość nietypowy: sandały, książki, naczynia...

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Świadomie nieudolne prowadzenie przez Konrada wojny z Litwą osłabia Zakon i sprawia, że przestaje on za­grażać ojczyźnie Wallenroda.

A.Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Jacek Soplica po opuszczeniu rodzin­nych stron walczy w wojskach napoleoń­skich i wraz z nimi bierze udział w licz­nych kampaniach. Samego Napoleona ukazuje Mickiewicz jako boga wojny. 2) W koncercie Jankiela pojawia się wspo­mnienie insurekcji kościuszkowskiej i wojny polsko-rosyjskiej.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Po­jawia się wspomnienie wojen napoleoń­skich, w których brali udział przod­kowie Korczyńskich i Bohatyrowiczów.

B. Prus „Lalka" - 1) Ignacy Rzecki bierze udział w wojnie na Węgrzech, a po jej zakończeniu tuła się po Europie, zanim powróci do Warszawy. 2) Stani­sław Wokulski bogaci się na wojnie w Bułgarii. Zdobyty majątek pozwoli mu zbliżyć się do panny Łęckiej.

H. Sienkiewicz ..Krzyżacy" - Wojna polsko-krzyżacka ukazuje waleczność Polaków i Litwinów. Jej punkt kulmina­

cyjny - bitwa pod Grunwaldem - jest obrazem przykładnego ukarania niemie­ckiej pychy.

H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem" - Wojna polsko-kozacka przynosi stra­szliwe zniszczenie, po którym Zaporoże już nie wróci do dawnej świetności. Jest także sprawdzianem charakteru bohate­rów, ich patriotyzmu i umiejętności od­sunięcia na drugi plan spraw prywat­nych (Skrzetuski, Zagłoba, Wołodyjow­ski). Służy również idealizacji księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.

H. Sienkiewicz „Potop" - Wojna pol­sko-szwedzka jest sprawdzianem pat­riotyzmu i zdolności do poświęcenia. Ujawnia niezwykłe talenty pana Zagło­by. Daje też Kmicicowi okazję do od­kupienia wszystkich grzechów i rehabi­litacji. Służy również Sienkiewiczowi do ukazania, że nawet z najgorszych opresji naród, jeśli się zjednoczy i podej­mie walkę, zdoła wyjść obronną ręką.

H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski" - Wojna polsko-turecka ukazuje dziel­ność i waleczność prostych żołnierzy wywodzących się z drobnej szlachty i tchórzostwo, brak wiary w zwycięst­wo, prywatę magnaterii (Potocki, Lanc­koroński).

M. Konopnicka „A jak poszedł król na wojnę..." - Wojna jest jeszcze jed­nym dowodem na panującą w świecie nierówność społeczną. Na wojnie naj­dzielniej bija króle, ale najgęściej giną chlopy. Powrót króla wita bicie wszyst­kich dzwonów, a jak chlopu dół kopali, Zaszumiaiy drzewa w dali.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) I wojna światowa jest dla Cezarego Baryki okresem zachłyśnięcia się swo­bodą. Ojciec poszedł do wojska, matka, zajęta staraniami o utrzymanie domu i zapewnienie dobrych warunków życia synowi, nie ma czasu zajmować się nim. 2) Wojna polsko-bolszewicka ukazuje niebezpieczeństwo,jakie zagraża właś­nie odzyskanej niepodległości. Potwier­dza też swoistą bezideowość młodego Baryki, który bierze w niej udział dlate­go, że tak postąpili jego koledzy.

W. Broniewski „Bagnet na broń" ­W obliczu zbliżającej się wojny powin­ny zejść na bok wszelkie spory politycz­ne. Wszyscy, nie wyłączając poetów, muszą stanąć do walki, kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę.

W. Broniewski „Żołnierz polski" - Po­wracający z niemieckiej niewoli żoł­nierz przypomina sobie bitwy, w któ­rych brał udział w czasie kampanii wrześniowej.

A. Słonimski „Alarm" - Wojna to przede wszystkim bomby spadające na Warszawę i powtarzające się komunika­ty obrony przeciwlotniczej.

K.I. Gałczyński „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte"-Obrońcy Westerplat­te wypełniają odwieczny boży plan. Kreuje ich, Gałczyński na świętych, któ­rzy czwórkami do nieba szli i gdy nadej­dzie odpowiedni czas spłyną do wal­czącej Warszawy.

K.K. Baczyński „Ten czas" - Wojna postawiła pokolenie Baczyńskiego w przymusowej sytuacji żołnierzy i bo­haterów.

T. Różewicz „Ocalony" - Wojna znisz­czyła ludzką psychikę i świat dawnych wartości, zarówno etycznych, jak i es­tetycznych.

T. Różewicz „Kartoteka" - 1) Do­świadczenie wojny sprawiło, że Bohater przyjmuje wobec świata całkowicie bie­rną postawę. 2) Nawet ci, którzy wojnę przeżyli, nie potrafią o niej mówić. Bohater opowiada zmarłemu przed woj­ną przyjacielowi jej przebieg w kilku slo­ganowych zdaniach. 3) Wojna sprawiła, że zarówno życie Bohatera, jak i świat, stały się rozsypaną i ponownie ułożoną w przypadkowy sposób kartoteką.

J. Przymanowski „Czterej pancerni i pies" - Przymanowski ukazuje wojnę jako ciąg niezwykłych przygód, które przeżywają jego bohaterowie. Polak Ja­nek, Slązak Gustlik, Gruzin Grigorij i ich dowódca Olgierd, potomek zesłań­ców polskich, razem z psem Szarikiem - dzielna załoga czołgu „Rudy" 102 - walczą u boku niezwyciężonej armii radzieckiej, „wyzwalając" ziemie pol­skie spod okupacji niemieckiej. Cała groza wojny i okrucieństwo w powieści Przymanowskiego uległy zatarciu przez przyjęcie konwencji „czołgu i karabi­nu". Wyraźny jest też cel propagandowy - ukazanie polsko-radzieckiego „brater­stwa broni".

* „Nigdy nie było dobrej wojny i złego pokoju".

(B. Eranklin)

* „Wojna-to życie, które nie może istnieć bez śmierci".

(E. Zola)

* „Wojna nigdy nie kończy się dla tych, co walczyli".

(C. Malaparte)

* .,Język ma ogromne znaczenie nie tylko dla pisarzy, ale dla całych narodów i państw. Wojny są w pewnym wzglę­dzie błędami składni".

(C. Malaparte)

* „Wojna nie zjada trupów, połyka tylko żywych żołnierzy".

(C. Malaparte)

* ..Wojna to jest zabijanie ciągle tego samego człowieka, aż się okaże, że tym człowiekiem jestem ja sam".

(E. O' Neill)

* Si vis pacem, para bellum

(chcesz pokoju, gotuj się do wojny). (sentencja łacińska)

* „Silent leges inter arema"

(w czasie wojny milczą prawa) (Cyceron)

* Inter arema silent Musae

(w czasie wojny milczą Muzy) (sentencja łacińska)

* „Wojna jest to wydarzenie, w czasie którego zabijają się ludzie zupełnie się nie znający i to ku chwale

i pożytkowi ludzi, którzy się znają, ale się nie zabijają".

(P. Valery)

* ,Nigdy w dziedzinie ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym".

(R'. Churchill o II wojnie światowej)

Wojna nie kończy się, ona odpoczy­wa".

---