LIST

List - Pisemna wypowiedź skierowana do osoby, grupy osób lub instytucji; to, na czym napisano tę wypowiedź (papier, pergamin) wraz z zewnętrznym opako­waniem (koperta). List: anonimowy, szyfrowany, otwarty, prywatny, poleco­ny, żelazny (glejt). Symbolizuje więź, łączność, często metaforycznie przed­stawiany jako biały gołąb. List otrzymy­wać to dostawać dobre albo złe wieści.

Biblia (NT) - Listy Apostolskie: św. św. Pawła, Jakuba, Piotra, Jana, których celem jest tłumaczenie słowa bożego i ugruntowanie wiary.

Horacy „List do Pizonów" - Są to rozważania o sztuce poetyckiej, skiero­wane do piszących. Horacy uświadamia twórcom wagę słowa, uczy odpowie­dzialności za nie. Określa, jaka powinna być poezja, która bawi, a jaka ta, która uczy: jeśli uczyć zamierzasz, zwięzłym bądź, niech umysł to, co mówisz, w lot chwyta, chłonie, utrwala. Bawić zaprag­niesz, to niech prawdy bliskie będzie zmyślenie (...). Poklask i uznanie zyska ten, co pożyteczne łączy z przyjemnym, bawi i uczy zarazem.

Średniowieczna historia miłości filozo­fa i teologa Pierre'a Abelarda i jego uczennicy Heloizy, za której uwiedzenie Abelard został z rozkazu wuja dziew­czyny zbrodniczo wykastrowany. Zaró­wno on, jak i ona zamknęli się w klasz­torach, skąd pisywali do siebie miłosne listy. Historia stała się inspiracją np. dla J.J. Rousseau w „Nowej Heloizie".

„Legenda o św. Aleksym" - List, który św. Aleksy napisał przed śmiercią, wy­jaśniając, kim był. Nikt nie mógł go wyjąć z zaciśniętej ręki zmarłego z wy­jątkiem jego żony, przeto, iż był jeden do drugiego czyst.

Gall Anonim „Kronika polska" -Lis­ty poprzedzające księgę I i III, skierowa­ne do kanclerza Michała i biskupa Paw­ła, a dedykowane całemu episkopatowi ówczesnej Polski, są kurtuazyjnym ges­tem kronikarza. Ponadto w tekście sa­mej kroniki Gall cytuje treść rzekomych listów cesarza niemieckiego do Krzy­woustego i odpowiedź polskiego króla, świadczącą o jego odwadze i pozycji Bolesława, która pozwala mu nie przyj­mować niekorzystnych warunków cesa­rza.

W. Szekspir „Makbet" - Po zwycięs­kiej bitwie, zapowiedzi zostania tanem Kawdoru i przepowiedni czarownic Ma­kbet pisze list do żony, informując ją o wszystkim. Słowa Lady Makbet: bę­dziesz królem wskazują, że list trafił na podatny grunt.

W. Szekspir „Hamlet" - Klaudiusz, przekonany, że Hamlet zna prawdę o za­mordowaniu ojca, wysyła młodego księ­cia do Anglii pod opieką Rosenkranza i Gildensterna, wyposażonych w stoso­wny list, zawierający rozkazy uśmier­cenia Hamleta, co ów przewidział, toteż list przeczytał, a nawet zmienił jego treść, skazując na śmierć Rosenkranza i Gildensterna. Tu niedyskrecja urato­wała Hamletowi życie.

Jan Sobieski „Listy do Marysieńki" -Są jednocześnie gatunkiem literackim, świadectwem kultury dworskiej, przy­kładem pięknej sztuki epistolarnej. So­bieski pisał je przez wiele lat do Mańi Kazimiery, najpierw jako swej narze­czonej, później - żony, donosząc jej o swych zwycięstwach (np. pod Wied­niem), niedogodnościach życia rycers­kiego, układach wśród dworzan. Są źró­dłem wiedzy o XVII w.

J.U. Niemcewicz „Powrót posła" ­Krótki liścik Starościny do Podkomo­rzyny z informacją o złym samopo­czuciu autorki bileciku: glowa mi źle robiła przez noc colą, co staje się pretek­stem dla Podkomorzego do wywodu o sensie wychowania hołdującego mo­dzie francuskiej.

J.J. Rousseau „Nowa Heloiza" -Przy­kład powieści epistolarnej. Średniowie­czna histońa została wykorzystana do przedstawienia sentymentalnych prze­żyć dwojga kochanków. Julia, czyli He­loiza, otrzymawszy list od swego uko­chaneo, idzie go czytać do ogrodu, by przyroda była świadkiem jej miłosnych uniesień.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Powieść w formie listów tytułowego bohatera do jego przyjacie­la, Wilhelma. Ten kształt powieści umo­żliwił ukazanie typowych Werterows­kich cech: skupienia na sobie, opozycji: ja - świat, samotności i prób jej przeła­mania przez ucieczkę w miłość (objawy Weltschmertzu), jak też eksponował punkt widzenia samego Wertera.

Niezbędnym elementem biografii ro­mantycznych twórców były podróże, dlatego wykształcił się w tej epoce nowy gatunek literacki, zwany listem roman­tycznym, np. listy Krasińskiego do ojca, do Delfiny Potockiej, Mickiewicza do Zana, Słowackiego do matki, Norwida do Zaleskiego. Są one często uzupeł­nieniem twórczości poetów.

A. Mickiewicz „Dziady, cz. III" ­W scenie balu u Senatora wspomina się o rozkazie Nowosilcowa śledzenia Cza­rtoryskiego, przejmowania i czytania jego listów. Ujawnia to mechanizm rzą­dzenia w carskiej Rosji, gdzie nawet prywatna korespondencja może stać się powodem oskarżenia i skazania.

C.K. Norwid „Klaskaniem mając obrzękłe prawice" - Utwór zawiera konkretny adres poetycki: Piszę, - ot, czasem... piszę na Babilon do Jeruzalem - i dochodzą listy. Biblijny kontekst i symbol Jerozolimy posłużył poecie do wypowiedzenia wiary w tńumf jego ogryzmolonego pamiętnika artysty.

A. Fredro „Zemsta" - Scena, w której Cześnik dyktuje Dyndalskiemu rzeko­my list Klary do Wacława, chcąc uknuć intrygę, przy czym służący zapisuje każde słowo, łącznie z mocium panie (przykład komizmu słowa i sytuacji).

A. Fredro „Śluby panieńskie" - Częs­to wykorzystywany przez twórcę motyw listu, który staje się elementem intrygi. Tu Gustaw, udając rannego w rękę, dyktuje Anieli list do całkowicie fikcyj­nej dziewczyny o tym samym imieniu, aby poznać uczucia prawdziwej Anieli względem siebie i móc zakpić sobie z jej ślubów panieńskich.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Eugeniusz Rastignac, nie mogąc zdobyć inaczej pieniędzy, pisze do matki list z prośbą o przysłanie mu ich. Życie paryskie jest ustawiczncd walką - donosi jej, że brak mu środków na zakup nowych rękawi­czek, co go dyskwalifikuje w wielkim świecie. Matka przysyła pieniądze i ser­deczny list z wytłumaczeniem, jak wiel­kim wyrzeczeniem dla niej i dla ciotki było zdobycie tej sumy. Także list siost­ry Rastignaca z informacją o wysłaniu pieniędzy ze skromnych, dziewczęcych oszczędności. ­

B. Prus„Lalka" - 1) List prezesowej Zasławskiej do Wokulskiego zaprasza­jący go do Zasławia, zawierający wzmiankę o możliwości spotkania tam Izabeli, decydująco wpłynął na losy Wokulskiego (błyskawiczny powrót z Paryża). 2) List Węgiełka do Wokuls­kiego (czytany przez Rzeckiego) z in­formacją o wysadzeniu w powietrze kamienia z romantycznym napisem, list kończył się słowami: non omnis moriar i te właśnie słowa przeczyta głośno Ochocki w zakończeniu powieści.

E.Orzeszkowa „Nad Niemnem" ­Uporczywe listy Dominika Korczyńs­kiego, który przebywa w Rosji, zajmuje tam niezłe stanowisko urzędnicze i na­mawia brata do porzucenia Korczyna i wybrania łatwiejszej egzystencji niż codzienne zmaganie się z kłopotami.

H. Sienkiewicz „Potop" - Tu listy od­grywają ogromną rolę, bardzo często powodują zwrot akcji. 1) List Janusza Radziwiłła do Kmicica z poleceniem werbowania ludzi, oddany mu wspania­łomyślnie przez Wołodyjowskiego. 2) List Janusza przejęty przez Zagłobę, w którym hetman litewski rozkazuje zgładzić więźniów. 3) Listy księdza Kordeckiego do Jana Kazimierza, Miil­lera w czasie obrony Jasnej Góry. 4) Nie udało się Kmicicowi przejąć listów Ja­nusza, ujawniających knowania i plany Radziwiłłów. 5) List-fortel Zagłoby do Lubomirskiego, aby ten oddał się dob­rowolnie pod dowództwo Czarnieckie­go. 6) List Jana Kazimierza odczytany w kościele, przywracający Kmicicowi cześć i dobre imię.

J. Conrad „Lord Jim" - Powieść koń­czy list Madowa do uprzywilejowanego człowieka w Londynie, wyjaśniający ostatnie decyzje Jima, opowiadający zdarzenia kończące losy bohatera. W kopercie Marlowa były jeszcze dwa listy. 1) Pożółkły, wytarty na zgięciach list ojca Jima, który ten przez lata przechowywał jak relikwię. 2) Kartka pisana ręką Lorda Jima z kilkoma roz­paczliwie brzmiącymi (jak wołanie o pomoc) zdaniami. List nie zawierał adresata. Adresowany był zatem do

W. Gombrowicz „Ferdydurke" -Pod­stęp Józia, którego celem było zdemas­kowanie obłudy Młodziaków, polegają­cy na jednoczesnym wysłaniu listu tej samej treści do Kopyrdy i prof. Pimki z propozycją spotkania w pokoju Zuty. List spełnił swoje zadanie: spadły maski z twarzy mieszczuchów.

T. Borowski „Opowiadania" - Listy Tadka z obozu w Birkenau do narzeczo­nej przebywającej w obozie kobiecym, doręczane nielegalnie, za opłatą, świad­czące o potrzebie utrzymania kontaktu z bliską osobą, nawet za cenę narażania życia. Dostarczają nielicznych informa­cji o refleksyjnym podejściu bohatera do życia, próbie przełamana psychozy obo­zowej (zlagrowania), potrzebie rozmo­wy, która w rzeczywistości obozowej wydaje się tak samo ważna jak chleb.

G. Herling-Grudziński „Inny świat" -1) Więźniowie sowieckich łagrów jak dodatkowej miski zupy oczekują listu z domu. Otrzymane listy czytają wspól­nie w baraku, razem przeżywając ich treść, jednocząc się w radości lub smut­ku. 2) List do Pamfiłowa od syna, który informuje ojca, iż rozumie i pochwala karę, jaka ojca spotkała jako wroga ludu. Kara jest słuszna, bo wyraża historyczną konieczność. Listu tego bohater o mało nie przypłacił życiem (załamanie ner­wowe).

* „Napis na pomniku brzmi czasem jak list gończy".

(S. J. hec)

* „Epistole non erubescit" (list sio nie rumieni). (Cyceron)

* „Jedynym urokiem starych listów jest to, że nie wymagają odpowiedzi".

(G. Byron)

* „Ludzie listy piszą - zwykłe, polecone, pisze, że kochają, tęsknią, śnie, całują się".(piosenka „Skaldów")

* „Te najpilniejsze listy po tygodniu prze­stają być tak pilne, a po dwóch miesią­cach nie pamięta już o nich nawet ten, kto je napisał". (G. Gania Marquez)

---