Przemijanie

Przemijanie - Motyw przemijania, obecny w literaturze od starożytności, związany jest z materialnym aspektem życia: przemija to, co doczesne, ziems­kie i materialne. Jego początków należy dopatrywać się w Księdze Koheleta, ale także w filozofii starożytnej, np. Herak­lita z Efezu. Przemijanie jest ujmowane jako nieuchronny upływ czasu i na­stępujące wraz z nim zmiany. Jedno­cześnie towarzyszy mu bolesna świado­mość końca wszystkiego, tj. śmierci. W literaturze z motywem tym związane były znane znaki ikonograficzne, np. klepsydra z przesypującym się pias­kiem, zegar odmierzający godziny albo ogień trawiący wszystko.

Motyw vanitas - popularny w średnio­wieczu i baroku motyw przemijania ukazujący zmienność, niedoskonałość i kruchość tego, co doczesne, by tym samym podkreślić doskonałość życia wiecznego i spraw duchowych.

Biblia (ST) - 1) Wraz z grzechem pierworodnym człowiek utracił nie­śmiertelność. Odtąd jego życie będzie naznaczone piętnem śmierci, która za­kończy ziemskie trudy. Bóg mówiąc do Adama i Ewy: prochem jesteś i w proch się obrócisz, ukazuje im, jak kruche jest to wszystko, co wiąże się z ludzką egzystencją. 2) Księga Koheleta- W nie­odwracalny i stały porządek świata (Nic nowego pod slońcem) wpisuje Kohelet życie ludzkie (Marność nad marnościa­mi i wszystko marność). To, co doczesne (dobra materialne, życiowe troski, a na­wet cierpienie), jest marnością. Wszyst­ko przeminie, a człowiek nigdy nie zgłębi sensu istnienia, dlatego też powi­nien zaufać Bogu i oprzeć swe życie na wierze, by tym samym żyć godnie.

Mitologia - Prometeusz stwarza czło­wieka z gliny i łez. Ten symboliczny opis wskazuje, że w życie ludzkie wpi­sane jest przemijanie (glina symbolizuje kruchość kondycji człowieka) i cier­pienie (łzy).

Horacy „Exegi monumentum..:' Zgo­dnie ze starożytną maksymą ars longa, vita brevis („Sztuka trwa długo, życie krótko"), Horacy twierdzi, że jego poe­zja zapewni mu nieśmiertelność i sławę u potomnych. Według niego to właśnie twórczość ocala człowieka przed cał­kowitym zapomnieniem i przemijaniem (Nie wszystek umrę). Podobną myśl po­dejmie Jan Kochanowski w Pieśni XXIV, Ks. II.

J. Kochanowski „O żywocie ludzkim" (Fraszki to wszytko...) - Życie człowie­ka opisuje poeta zgodnie z filozofią stoicką, nawiązując także do motywów vanitas. Cokolwiek posiadamy (np. pie­niądze, sława) na tym świecie, nie mato większego znaczenia; ponieważ wszytko to minie jako polna trawa. W życiu nie ma nic pewnego, a z człowieka, który zabiega o dobra doczesne, śmieje się Fortuna... a może Bóg.

J. Kochanowski „Pieśń XIX", Ks. II - Głównym celem w życiu rozumnego człowieka jest, według poety, dobra stawa, którą zapewni on sobie dzięki własnym talentom i umiejętnościom. Dobra sława jest także sposobem na zapewnienie sobie pamięci u potom­nych (... A starać się, ponieważ musi zniszczeć ciało, Aby imię przynajmniej po nas tu zostało), czyli wieczność.

M. Sęp-Szarzyński „O krótkości i nie­pewności na świecie żywota człowie­czego"- Spoglądając na ulotność i krót­kość życia, poeta gani sam siebie za pogoń za doczesnymi rozkoszami, która odwróciła jego uwagę od spraw wiary. Człowiek powinien zrozumieć, iż te niestale dobra nie przynoszą szczęścia i prowadzą do grzechu. Jedynym zaś prawdziwym dobrem jest Bóg.

B. Pascal „Myśli" - Snując rozważania nad miejscem człowieka w świecie, Pascal zastanawia się, czym jest życie ludzkie. Określa je mianem: wspomnie­nie (pamięć) przejeżdżajqcego gościa jednodniowego, co oznacza, że wobec wieczności jest ono niczym, a życie to zaledwie jedna kropla w oceanie czasu. Pesymistyczne jest także to, iż nikt nie będzie o nim pamiętać, skoro jest on zaledwie jednodniowym gościem na tej ziemi.

D. Naborowski „Krótkość żywota" ­Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może Nazwan być czwartą częś­cią mgnienia - mówi o życiu ludzkim poeta. W wierszu swym uczy człowieka pogodzenia się z ulotnością i krótkością ludzkiego istnienia, porównywanego tu do dymu, cienia czy nawet punktu. Jednocześnie zwraca uwagę na nieod­wracalność zdarzeń (Słońce więcej nie wschodzi, które raz minie) i wieczny bieg rzeczy.

J.W. Goethe „Faust" - 1) Życie dok­tora Fausta było wyścigiem z nieubła­galnym czasem. Faust, świadomy swej przegranej, pełen pragnienia zdobywa­nia dalszej wiedzy, dlatego właśnie de­cyduje się zawrzeć pakt z Mefistofele­sem. W ten sposób odzyskał młodość w zamian za swą duszę. 2) Ostatnie słowa Fausta: Chwilo, trwaj! Jesteś tak piękna! zamykają życie uczonego. Mają one wymiar uniwersalny, ponieważ od­zwierciedlają pragnienie każdego czło­wieka utrwalenia na zawsze i zatrzyma­nia w czasie tego, co w życiu piękne i wyjątkowe.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Po­emat jest powrotem do przeszłości, do dawnej kultury szlacheckiej, która prze­mija i odchodzi w niepamięć. Tylko starsze pokolenie pamięta dawne oby­czaje, dlatego też tak często pojawia się w tekście słowo: ostatni. Ostatni jest więc zajazd, ostatnie są obyczaje czy przedmioty domowe, a Podkomorzy to ostatni, co tak poloneza wodzi.

B. Prus „Lalka" - Powieść ukazuje społeczeństwo polskie w momencie przemian kulturowych, obyczajowych, historycznych i gospodarczych. Śmierć Rzeckiego symbolizuje przemijanie świata romantyków, wyjazd Ochockie­go - dezaktualizację i utopijność idei pozytywistycznych. Przeminęła także świetność arystokracji, która stała się skostniałą, konserwatywną i zamkniętą grupą społeczną. W miejsce starego świata nastaje nowy: oparty na potędze pieniądza i bezwzględny. Jego przed­stawicielami są Henryk Szlangbaum i Maruszewicz.

K. Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku XIX" - Za przedmiot rozważań obrał poeta odchodzenie wieku XIX, a zara­zem dawnych wartości (przewartościo­wanie wszystkich wartości). Wobec no­wych realiów żadna z dotychczasowych idei nie ma racji bytu, w ich miejsce nie pojawiły się jednak nowe.

* „Vanitas vanitatum et omnia vanitas" („Marność nad marnościami i wszystko marność"). (Księga Koheleta)

* „Panta rhei" („Wszystko płynie"). (Heraklit z Efezu)

* „Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki". (Heraklit z Efezu)

* Czas ucieka, śmierć goni, wieczność czeka. (przysłowie średniowieczne)

* „Jeżeli chcecie, aby o was nie zapom­niano po śmierci i zgniciu, to albo piszcie rzeczy warte czytania, albo czyńcie rzeczy warte napisania". (B. Franklin)

*.Cokolwiek w sobie ma ten świat denny,

Wszystko przemija jako jednodzienny Kwiat, który pięknie się rozwinie rano, a w południe zaginie".

(Sz Zimorowic)

* „Nawet gdy stanie ci zegarek, twój czas płynie dalej".

(R. Hendel)

* „Czas to nie trwanie, lecz uciekanie". (J. Kurek)

* „Istota wspomnień polega na tym, że nic nie przemija".

(E. Canetti)

* „Życie ma to do siebie, że nie można go powtórzyć".

(Z. Trzaskowski)

* „Czy możecie sobie wyobrazić, że nasze czasy uchodzić kiedyś będą za dawne dobre czasy?" (Z. Petan)

* „Czemu ty się, zła godzino,

z niepotrzebnym mieszasz lękiem? Jesteś - a więc musisz minąć. Miniesz - a więc to jest piękne". (W. Szymborska)

*„My nie umrzemy nigdy (...) Umiera tylko czas. Przeklęty czas (...) Kiedy kochamy się, stajemy się nieśmiertelni i niezniszczalni, jak bicie serca, jak deszcz lub wiatr".

(E.M. Remarque)

---