Ojciec
Ojciec - 1) Pater familiae - małżonek, a jednocześnie mężczyzna, który ma własne dzieci; 2) przodek, protoplasta, twórca, inicjator; 3) Bóg-ojciec wobec rodzaju ludzkiego.
Biblia (ST) - I) Adam, praojciec całej ludzkości, ojciec Kaina i Abla, a potem Seta. 2) Noe - ojciec ludzkości odrodzonej po potopie, któremu Bóg zlecił, by jego rodzina mnożyła się i zapełniała ziemię. 3) Abraham-ojciec, który miłość do Boga przedkłada nad miłość rodzicielską. Bóg obiecał mu, że będzie on ojcem (protoplastą) całego narodu wybranego. 4) Hiob - sprawiedliwy i wierzący ojciec, którego Bóg wystawia na próbę, odbierając mu całe potomstwo. Ponieważ Hiob nie zwątpił i ufał Bogu, ten na nowo obdarzył go potomstwem.
Biblia (NT) - 1) Józef - przybrany ojciec Chrystusa, którego wychowywał wraz z Maryją. Postać szczegółowiej opisana w pismach apokryficznych. 2) W przypowieści o synu marnotrawnym ojciec przyjmuje na powrót grzesznego syna, który się ukorzył, i podejmuje go ucztą.
Mitologia -1) Kronos - okrutny ojciec, który w obawie przed utratą władzy pożera własne dzieci. 2) Zeus - ojciec wielu bogów i herosów, który jednak nie dba o własne potomstwo. 3) Dedal - ojciec Ikara, wraz z którym próbował opuścić Kretę. Mądrość ojca nie uchroniła syna przed tragedią, spadł do morza, gdy zrobione przez Dedala skrzydła roztopiły się. 4) Minos - król Krety, który kazał wybudować labirynt dla przybranego syna, Minotaura (potwora o głowie byka), a potem składać mu ofiary z ludzi. 5) Tantal - okrutny ojciec, który - by przechytrzyć bogów - ugotował im na ucztę własnego syna. Patrz: uczta - wieczerza - przyjęcie. 6) Lajos - ojciec Edypa, zgodnie z przepowiednią został zabity przez własnego syna, który następnie poślubił własną matkę, Jokastę. 7) Edyp-brat i ojciec własnych dzieci, swym postępowaniem ściągnął nieszczęście na Teby (patrz: syn). 8) Kreon-ojciec, dla którego racje serca winny ustąpić względom politycznym. Wydaje wyrok na Antygonę, narzeczoną własnego syna, przyczyniając się tym samym do jego śmierci.
Homer „Iliada" - Priam, zrozpaczony po śmierci Hektora, udaje się do Achillesa, by ten wydał mu ciało syna. We wzruszającej scenie błaga Achillesa 0 oddanie zwłok Hektora, całując ręce zabójcy syna. Ten wzruszony miłością ojcowską, zgadza się to uczynić, żądając w zamian okupu.
J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Priam, nie zważając na złowieszcze przepowiednie swej córki, Kassandry, uchwala wraz z Radą Trojańską wyrok: Helena pozostanie w Troi. Daje tym samym dowód przywiązania do swego syna, Aleksandra, jak też dowód ślepoty politycznej.
Molier „Świętoszek" - Orgon, pod wpływem Tartuffe'a, zamienia się w bezwzględnego ojca, który wypędza z domu własnego syna, a córkę chce oddać (wbrew jej woli) Tartuffe'owi.
J.U. Niemcewicz „Powrót posła" -1) Podkomorzy dba o edukację swego syna, Walerego, wysyłając go do szkół w stolicy. Uczy go także, by dom ustępował krajowi, kształcąc go na patriotę i sarmatę oświeconego. Nagrodą za to będzie kariera polityczna Walerego - zostanie posłem na Sejm Wielki. 2) Starosta zaniedbuje swoją córkę, a przypomina sobie o niej, gdy zaistnieje okazja korzystnego mariażu z kawalerem Szarmanckim. Gadulski skłonny jest oddać rękę córki, byle tylko powiększyć majątek.
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Stolnik Horeszko, surowy ojciec i strażnik tradycji rodu, nie pozwala córce na małżeństwo z Jackiem Soplicą. W ten sposób burzy szczęście własnego dziecka i przyczynia się do swej śmierci. 2) Jacek Soplica nigdy nie pokochał swej żony, nie troszczył się także o syna. Chcąc odpokutować za grzechy młodości, opuszcza Soplicowo, opiekę nad Tadeuszem przekazując swojemu bratu.
A. Fredro „Zemsta" - Rejent Milczek, ojciec Wacława, ogarnięty nienawiścią do Cześnika, skłonny jest stanąć na drodze szczęścia syna i uniemożliwić mu małżeństwo z Klarą.
H. Balzac „Ojciec Goriot" - Powieść jest studium nadmiernej i bezgranicznej miłości ojcowskiej. Goriot wyzbywa się całego majątku, by zapewnić szczęście swoim córkom. Nie zyskuje w zamian nic, poza sporadycznymi spotkaniami z dziećmi, które wstydzą się zubożałego ojca.
E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" -Benedykt Korczyński, surowy i sprawiedliwy ojciec, wychowuje swe dzieci w poszanowaniu pracy i tradycji. Pomimo iż kocha córkę i syna, nie rozpieszcza ich, a z Witoldem poróżni go nawet kwestia innego spojrzenia na rolnictwo.
B. Prus „Lalka" - Tomasz Łęcki, bezkrytyczny ojciec, we wszystkim ustępujący swojej córce, wychowuje Izabelę na kobietę bez serca. Nie potrafi zauważyć wad córki, stale wierzy, że w życiu zrobi ona doskonałą partię.
H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Jurand ze Spychowa, któremu Krzyżacy odebrali ukochaną córkę, Danuśkę, jedzie do zamku w Szczytnie, by odebrać dziecko. Godzi się na upokorzenia, a nawet na tortury, by wreszcie dowiedzieć się, że Danuśka oszalała.
F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara" - Marmieładow, ojciec wielodzietnej rodziny, przepija wszystkie zdobyte pieniądze, wiedząc, że krzywdzi swych bliskich. Nałóg jest tak silny, że nie zważa on na nieszczęście dzieci (np. Sonia wychodzi na ulicę, by zarobić na utrzymanie domu) i coraz bardziej pogrąża się w alkoholizmie.
W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Maciej Boryna - patrz: rodzina, konflikt pokoleń. 2) Antek Boryna - ojciec i mąż, który zapomina o swojej rodzinie i angażuje się w romans z Jagną. Dopiero po wyjściu z więzienia zrozumiał, czym są dla niego żona i dzieci. 3) Stary Bylica, ojciec Hanki, został wygnany ze swej chaty przez starszą córkę, Weronikę. Ostatnie lata życia spędzi razem z Hanką, ciężko pracując, ale też czując się potrzebnym. Gdy jednak Hanka zostanie wielką gospodynią, zgodzi się, by ojciec został żebrakiem.
S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Ojciec Tomasza Judyma, wielokrotnie wspominany przez obu swych synów, był ubogim szewcem, a przy tym pijakiem zatruwającym życie swoim dzieciom i żonie. lego postawa życiowa przyczyniła się do walki Judyma o zapewnienie sobie wykształcenia.
G. Zapolska „Moralność pani Dulskiej" - Felicjan Dulski, pan domu i głowa rodziny, nie wypowiada się w sprawach dotyczących wychowania dzieci. Podporządkowany bez reszty żonie, uważa, że łatwiej jest pozostać biernym. Dopiero, gdy żąda się od niego zajęcia stanowiska w sprawie romansu Zbyszka, wypowiada jedyne słowa: A niech was wszyscy diabli! Patrz: dom.
S. Żeromski „Przedwiośnie" - Seweryn Baryka w drodze powrotnej do Polski stara się zaszczepić synowi miłość do ojczyzny, opowiadając mu o szklanych domach. Konfrontacja marzeń starego z rzeczywistością (której zresztą nie zobaczył) jest drastyczna: Cezary zaczął widzieć w ojcu dziwaka i idealistę.
Z. Nałkowska „Granica" - 1) Ojciec Zenona Ziembiewicza niezbyt troskliwie zajmuje się synem. Całe dnie spędza raczej na obchodzeniu gospodarstwa lub wykonywaniu drobnych zajęć. Z czasem przestaje być autorytetem dla syna, który w dzieciństwie widział w nim człowieka wyjątkowego i wszechstronnie wykształconego. 2) Zenon Ziembiewicz przedkłada karierę polityczną nad życie rodzinne. Jest ojcem w czysto teoretycznym tego słowa znaczeniu; wychowanie syna powierzył Elżbiecie, niańce. 3) Pan Biecki, ojciec Elżbiety, wychowywał ją od odejścia żony aż do śmierci. Był dla córki jedyną naprawdę bliską osobą. Wraz z jego odejściem przestała istnieć rodzina Elżbiety.
* Wyrodny ojciec - ten, który nie troszczy się o własną rodzinę.
* Wdać się w ojca - być do niego podobnym.
* „Przez urodzenie ojciec nie daje jeszcze synowi życia - daje tylko obietnicę życia, wychowanie poczyna je, a dziedzictwo dopiero zapewnia i uzupełnia". (S. Żeromski)
* „Zły to ojciec, co los córki na pieniądze waży".
(W. Szymanowski)
* „Ojciec-człowiek, który był przedtem". (S. Mrożek)
* „Rzecz to ciężka i nieraz trudna, jeśli się musi czasami zostać ojcem własnego ojca".
(G. Sand)
* „W ogóle dobrzy ojcowie trafiają się rzadko. Z rodziców tylko matki są niezawodne".
(J. Wieczerska-Zabłocka)