Pieniądze

Pieniądze - Środek płatniczy, wymyś­lony przez Fenicjan w miejsce handlu wymiennego. Od wieków pojawiały się w sztuce jako: zapłata, pokusa, siła obracająca tryby świata, przekleństwo czy błogosławieństwo. W większości przypadków twórcy zwracali uwagę na ich zdradliwy wpływ na człowieka i je­go życie.

Biblia (NT) - 1) Przypowieść o zagu­bionej i z trudem odnalezionej drachmie obrazuje sytuację grzesznika, który po­błądził, ale odnalazł drogę do Boga i z radością przyjmowany jest w niebie. 2) Przypowieść o talentach (minach) opowiada o trzech sługach, z których dwaj pod nieobecność pana w dwój­nasób powiększyli jego majątek. Trzeci oddał mu jeden talent, czyli kwotę, jaką wcześniej otrzymał. Rozgniewany pan wypędził sługę, mówiąc; Każdemu bo­wiem, kto ma, będzie dodane, tak że nadmiar mieć będzie. Temu zaś, kto nie ma, zabiorą nawet to, eo ma. 3) Oddaj­cie więc cesarzowi to, co należy do cesarza, a Bogu to, co należy do Boga. To słowa, które Chrystus wypowiada do arcykapłanów, kiedy zapytali go o kwe­stię podatku płaconego Rzymowi. Jezus spojrzał na monetę z podobizną cesarza i wyrzekł powyższe słowa. 4) Za zdradę Chrystusa otrzymał Judasz 30 srebrni­ków, czyli ustaloną przez prawo cenę niewolnika. Według tradycji zdrajca od­niósł kapłanom wszystkie monety, a po­tem powiesił się z rozpaczy.

Mitologia - Według wierzeń Greków, zmarły, by mógł przepłynąć Styks, mu­siał opłacić przewoźnika Charona. Opłata za przejazd wynosiła jeden obol, którą to monetę wkładano w usta zmar­łego. W rzeczywistości była to sym­boliczna kwota przypadająca zmarłemu w wyniku podziału jego majątku. Nie mogła ona dostać się komuś innemu, ponieważ zmarłych uważano za nie­śmiertelnych.

J. Kochanowski „Pieśń V", Ks. II (Pieśń o spustoszeniu Podola przez Ta­tarów) - Słowa: Skujmy talerze na tale­ry, skujmy, A żolnierzowi pieniądze go­tujmy! nawołują szlachtę polską do re­zygnacji z części majątku na rzecz opła­cenia wojska, które walczyłoby w obro­nie granic Rzeczpospolitej.

Molier „Skąpiec" - Imię głównego bohatera, Harpagon, pochodzi od łacińs­kiego słowa harpago, tzn. hak do chwy­tania, rabuś, łupieżca. Stało się ono z czasem synonimem skąpstwa. Ten dusigrosz i kutwa nie wahałby się do­prowadzić do nieszczęścia własnej có­rki, próbuje wyłudzić lichwę od swego syna. Jedynym jego życiowym celem jest napehuanie szkatułki, droższej mu niż rodzina. Gromadzenie pieniędzy słu­ży wyłącznie ich pomnożeniu, nie zaś wydawaniu. Nawet w momencie roz­wiązania akcji, gdy wydawałoby się, że Harpagon zmienia się, nadal szuka on własnej szkatułki i obawia się utraty majątku.

J. Słowacki „Kordian" - W akcie B opisana historia miłosna Kordiana i Wioletty. Dla niej jedyną motywacją do kontynuowania tego romansu był majątek Kordiana (Go~zJrie pocaPowa­nia kobiety - kupiłem...). Gdy Kordian obwieszcza kochance swoje bankruct­wo, ona odchodzi.

H. Balzac „Ojciec Goriot" -1) Głów­nym tematem powieści jest pieniądz oraz jego kreatywna i destrukcyjna moc. Tytułowy bohater, mieszczanin zdoby­wający majątek w czasie Rewolucji, poświęcił swoje pieniądze dla dobra córek: Delfiny i Anastazji. W zamian za to nie otrzymał nic, a nadmierna hojność doprowadziła go do bankructwa. Patrz: córka, ojciec. 2) Bałzac opisuje także dzieje młodego Eugeniusza Rastignaca (patrz: uczeń i mistrz), jako przedstawi­ciela nowej epoki, w której o pozycji człowieka świadczyć będzie nie tylko jego pochodzenie, ale przede wszystkim stan majątkowy.

F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara" - Rodion Raskolnikow, ubogi student, decyduje się zabić lichwiarkę nie tylko po to, by udowodnić samemu sobie słuszność swej filozofii, lecz także po to, by ją okraść. Zabiera z mieszkania Alo­ny Iwanownej kosztowności i pieniądze, a potem ukrywa je w bezpiecznym miejscu. Pomimo że będzie cierpiał ok­rutną biedę, nigdy nie skorzysta z tych zasobów.

B. Prus „Lalka" - 1) Historia miłosna Wokulskiego i Izabeli Łęckiej to także opowieść o bogaceniu się i wykorzys­tywaniu pieniędzy dla zdobycia serca ukochanej kobiety. Majątek Wokulskie­go pozwala mu wykupić weksle Łęc­kich; składać hojne datki na organizacje charytatywne, jak i folgować zachcian­kom panny Izabeli. Dla niej jednakże najważniejsza jest pozycja społeczna mężczyzny bądź jego sława (Rossi, Mo­linari). Zakończenie tej historii pokazu­je, iż wobec niskiego pochodzenia, w świecie arystokracji nie będą się liczyć ani praca, ani posiadane pienią­dze. Patrz: miłość trudna. 2) Jednym z tematów powieści są zmiany gospoda­rcze i społeczne zachodzące w Polsce w latach siedemdziesiątych XIX wieku. W miejsce handlu opartego nie tylko na wymianie pieniężno-towarowej, ale i na wzajemnym zaufaniu kontrahentów, wchodzi nowy kapitał, reprezentowany przez ludzi bez nazwiska.i bez charak­teru (młody Szlangbaum, Marusze­wicz). Sprzedaż sklepu Wokulskiego to podzwonne dla starego świata handlu, który odejdzie w przeszłość jeszcze przed końcem stulecia.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" ­O pozycji lekarzy warszawskich nie decydują ich umiejętności, ale dochody uzyskiwane z wizyt pacjentów, dlatego też odrzucają oni projekt Judyma, by leczyć także ludzi ubogich. Podobnie jest w Cisach, gdzie zarządcy uzdrowis­ka dążą do utrzymania jak największej liczby bogatych kuracjuszy, a Judym nie może przeforsować projektu osuszenia stawów, będących źródłem licznych chorób wśród miejscowej ludności. Że­romski opisał tu świat skorumpowany, bez reszty oddany pieniądzom, gdzie nie ma miejsca na wzniosłe idee.

G. Zapolska „Moralność pani Duls­kiej" - Pieniądze są w życiu Dulskiej jedną z najważniejszych wartości. Ryje zdobyć, nie waha się wynajmować mie­szkania kokocie. Co prawda, jak sama mówi, nie bierze jej pieniędzy dla siebie, ale płaci nimi podatki, jednak ta sytuacja doskonale charakteryzuje moralność Dulskiej. W sprawie z Hanką najbar­dziej bolesna staje się dla niej koniecz­ność wydania tysiąca koron. Dlatego też potem odmawia Juliasiewiczowej wy­najęcia mieszkania, bo musi sobie „od­bić" to, co straciła.

Z. Nałkowska „Granica" - 1) Ponie­waż Zenon Ziembiewicz nie ma pienię­dzy na dalsze studia w Paryżu, za radą matki decyduje się zaciągnąć pożyczkę u starosty Czechlińskiego. Tym samym staje się jego dłużnikiem, a więc kimś od niego zależnym. 2) Dzięki pieniądzom Zenona Justyna mogła urządzić matce pogrzeb. Bogutowa nie została pocho­wana w zbiorowej mogile. 3) Kiedy Justyna poinformowała Zenona o tym, że jest w ciąży, Ziembiewicz wręczył jej pieniądze, pozostawiając prawo do de­cydowania kochance. Pieniądze te Bo­gutówna przeznaczyła nie na przyszłe wychowanie dziecka, ale na zabieg przerwania ciąży.

M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorza­ta" - 1) Podstawowym mankamentem życia codziennego w Moskwie lat trzy­dziestych jest brak pieniędzy, dlatego też kiedy Woland na pokazie w Vańetes rozrzuca czerwońce, cała publiczność zbiera banknoty. By ukarać chciwość moskwiczan, Szatan zamienia pieniądze w etykietki, którymi następnego dnia wypełnione są kasy w całym mieście. 2) W Związku Radzieckim posiadanie ob­cej waluty było zakazane pod karą wię­zienia. Kiedy znaleziono u Nikanora Iwanowicza Bosego dolary (dziwne, nieznane banknoty - ni to niebieskie, ni to zielone - z podobizną jakiegoś star­ca), został on aresztowany. 3) Sięgając do biblijnego wątku zdrady Jezusa przez Judasza, Bułhakow pisze, iż Juda z Ki­riatu zdradził Jeszuę wyłącznie dla ko­rzyści majątkowych (największą namię­tnością jego życia były pieniądze). Na polecenie Piłata został on zasztyletowa­ny w noc po śmierci Ha-Nocri, a otrzy­mane od Sanhedrynu trzydzieści tetra­drachm podrzucono do pałacu Kajfasza wraz z notatką: Zwracam przeklęte pie­niądze.

A. Camus „Dżuma"-Epidemia dżumy staje się dla Cottarda, kryminalisty i kom­binatora, szansą na zatajenie popełnio­nego morderstwa. Z czasem odkrywa on jednak, że warunki panujące w Oranie są doskonałą okazją do wzbogacenia się. Cottard nielegalnie handluje alkoholem i żywnością, a także ułatwia ludziom opuszczenie miasta. Powoli staje się jednym z zamożniejszych orańczyków. Z końcem epidemii wie jednak, że prze­grał, a zarobione pieniądze nie uchronią go przed wymiarem sprawiedliwości.

T. Keneally „Lista Schindlera" - Au­striacki przedsiębiorca, Oskar Schind­ler, przybywa do Krakowa, by tu wzbo­gacić się dzięki produkcji wyposażenia wojennego. W niedługim czasie staje się jednym z najbogatszych i najbardziej wpływowych ludzi w mieście. Wysokie dochody zapewniło mu zatrudnienie da­rmowej siły roboczej (Żydów). Gdy zapada decyzja o likwidacji obozu w Płaszowie i wywiezieniu więźniów do Oświęcimia, Schindler pomaga swoim pracownikom. Za własne pieniądze wy­kupuje od Amona Gótha więźniów, któ­rych nazwiska znalazły się na tytułowej liście. Pomoc Żydom, jak i utrzymanie ich w swojej fabryce na terenie Moraw, kosztowały go cały majątek. Po wojnie, w uznaniu jego zasług, Żydzi uhonoro­wali go odznaczeniem „Sprawiedliwy wśród narodów".

J. Głowacki „Antygona w Nowym Jorku" - Bezdomni żyją z dnia na dzień. Jeżeli ktoś zdobył dolara, to może myśleć o nocy w ciepłej kotłowni, a nie na ławce w parku, a gdy ma dwa dolary, to jest w pełni szczęśliwy, bo oprócz nocy w cieple może jeszcze pozwolić sobie na butelkę politury, która jest jedynym „rozweselaczem" w tym świe­cie. Okazuje się, że bogactwo to rzecz względna. Niekiedy za bogacza uznaje się posiadacza 20 dolarów (np. Anita, która przyznała się do tej sumy, by móc opłacić przywiezienie zwłok Johna do parku i pochówek).

* „Pecunia non olet". (pieniądz nie śmierdzi) (Cyceron)

* „Pieniądzom trzeba rozkazywać, a nie służyć im".

(Seneka)

* „Za pieniądze ksiądz się modli, Za pieniądze lud się podli,

Za pieniądze patron stawa, Za pieniądze dobra sprawa".

(piosenka ludowa „Teraźniejsze świata żądze")

* „Pracując dla samych dóbr materialnych budujemy sobie więzienie. Zamykamy się w samotni ze złotem rozsypującym się w palcach, które nie daje nam nic, dla czego warto byłoby żyć".

(A. de Saint-ExupBry)

* „Money makes the world go round!" (Pieniądze sprawiają, że świat się kręci)

(musical „Kabaret")

* Psu, który ma pieniądze, mówią: „Szanowny panie psie". (przysłowie arabskie)

* „Pieniądze dają wszystko, nawet dzie­ci".

(H. Balzac)

* „Pieniądze są tylko środkiem, by móc przestać myśleć o pieniądzach".

(L. Aragon)

* „Łatwiej ofiarujemy nasze serce niż nasze pieniądze".

(N. Coward)

* „Pieniądze często kosztuja bardzo dużo". (R.W. Emerson)

* „Pieniądze! Ze wszystkich wynalazków ludzkości ten wynalazek jest najbliższy szatanowi".

(A. Makarenko)

* „Uczony dobrze zna wartość pieniądza, ale bogaty nie zna wartości wiedzy". (Wolter)

---