Rycerz

Rycerstwo-Jako stan ukształtowało się w epoce średniowiecza. Była to elitarna warstwa społeczeństwa feudalnego, któ­ra wytworzyła swoisty styl życia, etykę i ceremoniał. Mianem rycerza możemy jednak określić wcześniejszych bohate­rów literackich, odznaczających się: od­wagą, honorem, lojalnością, poświęce­niem dla sprawy (i dla władcy), stawia­jących wyżej nad życie walkę o wy­znawane ideały.

Homer „Iliada" - 1) Achilles, król Myrmidonów, główny bohater i central­na postać eposu, uznawany był za proto­typ starogreckiej koncepcji męskiej od­wagi i urody. Był to człowiek, który nad długie i gnuśne życie przedkładał życie krótkie, ale pełne chwały. Jako natura popędliwa, dumna i namiętna, Achilles w przystępie pasji nie ma szacunku nawet dla bogów. Oburzenie wywołuje scena, w której wlecze ciało Hektora, przywiązane do swego rydwanu. Cecha­mi pozytywnymi bohatera są także: po­garda dla kłamstwa, niezłomna przyjaźń dla Patroklesa i poszanowanie dla ob­rzędów religijnych. 2) Ajaks (właśc. Ajas), zwany Wielkim, to najdzielniej­szy po Achillesie bohater wojny trojańs­kiej. To on wydarł z rąk Trojan ciało Achillesa, by następnie przegrać walkę o jego zbroję (pojedynek z Odysem) (patrz też: szaleństwo). 3) Hektor, syn Priama i Hekaby, jest najdzielniejszym wojownikiem wśród Trojan, a zarazem największym postrachem Greków. Gdy zabija w pojedynku Patroklesa. Achilles wyzywa go do walki wręcz. W pojedyn­ku tym Hektor ginie, a Achilles profanu­je jego ciało.

Legendy arturiańskie - Opowieści o królu Arturze i jego rycerzach począt­kowo koncentrowały się na osobie wład­cy, by potem skupić się także na innych postaciach. Niezwykle ważna jest tu idea Okrągłego Stołu, który zakończył spory rycerzy o pierwszeństwo. Główną postacią jest Lancelot, rycerz bez skazy, który pokonał Czarnego Rycerza, stał się ulubieńcem króla, by potem zako­chać się w królowej Ginewrze i zdradzić swojego suzerena. Inni rycerze to: Gala­had - wzór czystości i obyczaju: Gared - rycerz o wielkich rękach; Mordred - zdrajca; Kay - samochwał, Tristan i król Marek.

„Pieśń o Rolandzie" - Jeden z najsłyn­niejszych eposów rycerskich epoki śred­niowiecza opowiada o losach hrabiego Rolanda, paladyna króla Karola Wiel­kiego. Roland to nie tylko dzielny rycerz i lojalny poddany, lecz także obrońca wiary chrześcijańskiej. Honor nie po­zwala mu wezwać pomocy, gdy napadł go oddział Saracenów. Zgodnie z kode­ksem rycerskim zachowanie godności było ważniejsze od obrony życia, dlate­go też bohater naraża na śmierć nie tylko siebie, ale i cały swój oddział.

J. Bedier (oprac.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Tristan, poddany i siost­rzeniec króla Marka, został wysłany do Irlandii po narzeczoną króla, Izoldę Zło­towłosą. W drodze powrotnej do kraju oboje wypijają czarodziejski napój, któ­ry jest źródłem i przyczyną ich miłości. Dylemat moralny Tristana (rycerza - kochanka) polega na tym, że musi on wybrać pomiędzy wiernością władcy a miłością do jego żony. Po nocy spę­dzonej z ukochaną (słynna próba mie­cza) decyduje się opuścić dwór króla i udać się na wygnanie do Bretanii. W opowieści o losach Tristana wyeks­ponowane zostały jego prawość, odwa­ga, niezłomność, a także przywiązanie do władcy i ukochanej kobiety.

W. Szekspir„Makbet"-Tytułowy bo­hater dramatu, początkowo tan Glamis i tan Kawdoru, honorowy rycerz i lojal­ny wasal króla Duncana, pod wpływem przepowiedni wiedźm staje się człowie­kiem żądnym władzy, który uzurpuje sobie koronę, zabijając prawowitego władcę. Postępowanie Makbeta jest od tej pory nie tylko zaprzeczeniem ideału władcy, ale i zasad etycznych wyznawa­nych przez średniowieczne rycerstwo.

W. Potocki „Transakcja wojny cho­cimskiej" - Hetman Chodkiewicz zo­stał ukazany tutaj nie tylko jako wzór rycerza - sarmaty, ale także jako pat­riota i doskonały wódz. Wygłaszając słynną mowę do żołnierzy, Chodkie­wicz odwołuje się do tradycji oręża polskiego, widząc w dawnych wojow­nikach wzór do naśladowania. Przypo­mnienie faktów historycznych, jak i wiara w moc rycerstwa polskiego, mają podnieść na duchu i zagrzewać do boju ruszających do walki. Sam hetman umiera, śmiertelnie raniony w bitwie.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Konflikt wewnętrzny bohatera roz­grywa się pomiędzy dwiema wartoś­ciami: honorem i ojczyzną. Dla urato­wania Litwy musi walczyć podstępem (jak lis), rezygnując z zasad honorowej walki wręcz. Konrad jako Wielki Mistrz doprowadza do klęski Zakonu; wygry­wa jako patriota, równocześnie prze­grywa jako rycerz (... jak Samson jed­nym wstrząśnieniem kolumny zburzyć gmach caly i runąć pod gmachem). Postępowanie Wallenroda stało się wskazówką dla młodego pokolenia Po­laków, a jeden z powstańców listopado­wych stwierdził, że Slowo stało się ciaiłem, a Konrad Wallenrod - Belwede­rem, przyrównując tym samym marsz podchorążych na Belweder do czynu bohatera Mickiewicza.

J. Słowacki „Balladyna" - Kirkor, mąż Balladyny, to typowy rycerz średnio­wieczny pragnący sprawiedliwości i przywrócenia na tron prawowitego władcy, Popiela III. Ginie w bitwie przeciwko wojskom Balladyny, która walczyć będzie o koronę i władzę.

A. Dumas „Trzej muszkieterowie" ­Atos (właśc. hrabia de La Fere) to postać wzorowana na Homerowskim Achille­sie, a jednocześnie nawiązująca do bo­hatera byronicznego (szlachetny zbrod­niarz, skrzywdzony krzywdziciel). Broni zasad rycerskich, wiary katolickiej, po­nad wszystko stawia honor i lojalność wobec panującego. Kryje w sobie jed­nak mroczną tajemnicę (zabił żonę, na­piętnowaną zbrodniarkę), która nie po­zwala mu normalnie żyć i prowadzi do załamania psychicznego.

H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Jurand ze Spychowa, któremu Krzyżacy zabili żonę i porwali jedyną córkę, wyrusza do Szczytna, by odzyskać ukochane dziec­ko. Przetrzymywany na mrozie, okru­tnie okaleczony i oślepiony, Jurand nie odzyskał nigdy Danuśki. Jego szlachet­ność i wielkie serce widać doskonale w scenie, gdy darowuje życie jednemu ze swych oprawców - Zygfrydowi de Lówe.

H. Sienkiewicz „Trylogia" - 1) Jerzy Michał Wołodyjowski jest bohaterem wszystkich trzech części „Trylogii". Na­zwany został Malym Rycerzem albo pierwszą szablą Rzeczpospolitej. Zdecy­dowaną większość swojego życia po­święcił walce o ojczyznę. Jest uosobie­niem prawości, honoru i patriotyzmu, a jednocześnie uznać go można za wier­nego przyjaciela i doskonałego żołnie­rza. Ginie tragicznie, broniąc twierdzy w Kamieńcu. 2) Jan Skrzetuski, jeden z pułkowników w „Potopie", dowódca oddziałów Jeremiego Wiśniowieckiego w „Ogniem i mieczem", ponad miłość do Heleny Kurcewiczówny przedkłada przywiązanie do ojczyzny, dla której gotów jest poświęcić życie. Ten dosko­nały dowódca i fechmistrz brał udział w walkach z Chmielnickim i w wojnie ze Szwedami. 3) Longinus Podbipięta, postać stylizowana na Don Kichota, to ostatni potomek rodu, który ślubował czystość, póki nie zetnie jednym zama­chem głów trzech pohańców. Ślubu dopełnił przy oblężeniu Zbaraża. Zginął wkrótce potem, przebity strzałami łucz­ników tatarskich. 4) Andrzej Kmicic (vel Babinicz), główny bohater „Poto­pu", ze szlachcica kierującego się pry­watą stał się gorącym patriotą. Przy­czyną tej przemiany była miłość do Oleńki Billewiczówny. Postać ta łączy w sobie cechy rycerza zachodnioeuro­pejskiego (Bóg - Honor - Ojczyzna!) oraz typowego Sarmaty (gorąca krew, ogromna uczuciowość, a jednocześnie ksenofobia i nietolerancja religijna). Kmicicowi przypisuje Sienkiewicz wy­sadzenie kolubryny (największego dzia­ła szwedzkiego), odparcie ataku Szwe­dów na Jasną Górę, a także sukcesy w wojnie podjazdowej. Służba ojczyź­nie pomogła mu zrehabilitować się za dawne czyny.

S. Wyspiański „Wesele" - Jedną z osób dramatu jest Rycerz (pierwowzorem je­go był Zawisza Czarny), który ukazuje się Poecie. Rycerz ma symbolizować męstwo, odwagę i tradycję. Namawia on Poetę, by ten tworzył poezję pokrzepia­jącą naród, by odszedł od nastrojów dekadenckich. Gdy jednak odsłania przyłbicę, Poeta widzi pustkę i nicość.

Literatura fantasy - Bohaterowie po­wieści fantasy to przeniesieni w baśnio­wo-futurystyczną rzeczywistość śred­niowieczni rycerze, którzy walczą w obronie słabych i uciśnionych. Ich bronią jest miecz, często obdarzony magiczną mocą. Przestrzegają kodeksu honorowego, nakazującego im walkę twarzą w twarz z przeciwnikiem.

F. Herbert „Diuna" - Gurney Halleck jest postacią wzorowaną na bohaterach średniowiecznych romansów rycers­kich. Znakomity w walce, jednocześnie doskonale potrafi znaleźć się w kom­natach pałacu Atrydów. Słynie z perfek­cyjnego opanowania gry na balisecie, a jego pieśni znane są w całym niemal Imperium. To on będzie jednym z nau­czycieli młodego Paula Atrydy, jego będzie prosiła lady Jessika, by swoją grą i śpiewem rozproszył jej niepokoje.

* Rycerz bez skazy i zmazy - rycerz bez uszczerbku na honorze.

* Rycerz bez trwogi i zmazy ­rycerz odważny i honorowy.

* Błędny rycerz - rycerz średniowieczny, wędrujący w poszukiwaniu niezwykłych przygód, broniący uciśnionych, walczą­cy ku czci damy swego serca.

* .,Rycerskie rzemiosło

Przed wszystkim rej wiedzie, Bo wszędzie ten pierwszy, Kto w boju na przedzie. (...) To rozkosz, to rozkosz jedyna, Rycerska przyczyna, Rycerski to tan, Co rycerz to pan". (J. Kościelski)

* .,Posąg twój będzie lud otaczał mnogi, Ten napis twarde zachowają głazy: Tu leży rycerz, co walczył bez trwogi I żył bez skazy".

(J.U. Niemcewicz)

*.,Bo dziś jakże rodowe cechy się zatarły! Potomkowie olbrzymów, wy jesteście

karły, Głową i sercem gnomy! Wnukowie rycerzy!

Powiedzcie, w co z was który, oprócz w tytuł wierzy".

(K. ZaIewski)

---