Antyutopia
Antyutopia - W przeciwieństwie do utopii, która jest wizją idealnego, egalitarnego, sprawiedliwego społeczeństwa, antyutopia jest utworem satyrycznym, ośmieszającym, parodiującym dzieła pisarzy utopijnych lub brutalnie przedstawiającym nieprzystawalność pięknych teorii do rzeczywistości. Elementy antyutopia pojawiły się już w oświeceniu w powieści sentymentalnej J. Swifta „Podróże Guliwera". Żadna z odwiedzanych przez Guliwera krain (z wyjątkiem państwa rozumnych koni) nie jest doskonała: ani Królestwo Liliputów, ani Bromdingnag (państwo olbrzymów). Wady ustrojów i niedoskonałości w organizacji społeczeństw są te same, które charakteryzują Europejczyków (zawiść, rywalizacja, walka o władzę, chęć zysku, przemoc wobec słabszych).
H.G. Wells „Wojna światów" - Marsjanie, którzy napadają na ziemię i chcą okaleczyć ludzkość, w rzeczywistości obnażają tylko pustkę i jałowość sytych groszorobów, których cywilizacja i tak wcześniej czy później uległaby zagładzie. W sytuacji grożącej ze strony Marsjan apokalipsy groteskowo, ale i żałośnie wygląda właściciel, który jako jedyną wartość chce ratować walizkę z rulonami złotych suwerenów. Nie należy mieć złudzeń co do intencji napastników, którzy faktycznie wydobywają tylko to, co na Ziemi było dalekie od ideału: cywilizacja, postęp - z tym koniec! Żadnych koncertów przez jakiś milion lat nie będzie ani wystaw obrazów. Marsjanie uświadomili Ziemianom, że mogą być inne, starsze od naszego światy, doskonalsze i groźne dla cywilizacji ludzkiej.
S. Żeromski „Przedwiośnie" - W wyniku rewolucji w Baku wcale nie wyłania się nowy, wspaniały świat, a wręcz odwrotnie: jest to rzeczywistość, w której do głosu dochodzi przemoc i prawo pięści. Przestaje się liczyć prywatność (poczynając już od prywatnych kosztowności i pieniędzy aż do jednakowych poglądów politycznych). Z przeciwnikami rozprawa jest krwawa i radykalna. Ten nowy świat jest też rzeczywistością, w której zabija się wszelkie piękno (symboliczna scena grzebania trupa młodej, pięknej Ormianki).
M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorzata" - Czas powieści to rzeczywistość lat dwudziestych-trzydziestych w Moskwie. Już doskonale widać, jaki jest ten porewolucyjny, „wspaniały" świat. Nie ma w nim miejsca na prywatność, a wszelkie przejawy indywidualizmu są tępione. Obowiązuje jeden ustrój i jeden światopogląd. Ludzie, skupieni na zaspokajaniu swoich najniezbędniejszych
potrzeb (mieszkanie, jedzenie, ubranie), nie mają czasu na myślenie. I o to „ -właśnie chodzi. Nagradzani są ci twórcy, którzy tworzą zgodnie z obowiązującą ideologią, „nieprawomyślni" są prześladowani, np. Mistrz. Mnożą się tajemnicze zniknięcia osób niewygodnych, a za łapówkę wszystko można załatwić. Rozbudowany został system inwigilowania obywateli i donosów. Miejscem, gdzie izoluje się opornych lub krnąbrnych indywidualistów, jest szpital psychiatryczny.
G. Orwell „Folwark zwierzęcy" - Jest to wizja formowania się państwa totalitarnego. Zwierzęta, które nie chciały pracować na Jonesa (one miały tylko obowiązki, on miał tylko przywileje), dokonały przewrotu, przejęły władzę. Orwell pokazuje drogę porewolucyjnego systemu, którą da się streścić: od utopii do jej zaprzeczenia (antyutopii).Wszystkie początkowe demokratyczne ustalenia, mające służyć dobru obywateli, są powoli, ale systematycznie i konsekwentnie łamane. Wyszkolone psy (policja) będą doskonałym aparatem ucisku obywateli. Napoleon jako władca absolutny i despotyczny potrafi rządzić, otumaniając poddanych demagogicznymi hasłami: to dla waszego dobra pijemy mleko i jemy jabłka. Motłoch ma pracować i słuchać władzy, a jej żyje się coraz lepiej i apetyt rośnie w miarę jedzenia. Funkcjonuje tu bardzo wygodne hasło: my - reszta świata, przy czym całe zło, niepowodzenia systemu można złożyć na tzw. wroga ludu, który nie śpi.