Działają bakteriostatycznie.

Mechanizm działania:

• Antagonizm wobec kwasu p-aminobenzoesowego (PABA);

• W wyniku jego braku lub niedostatecznej ilości komórka bakteryjna nie może syntetyzować kwasu foliowego, który jest nieodzowny do wzrostu i namnażania bakterii.

Spektrum działania:

• Teoretycznie szerokie;

• Na skutek długotrwałego stosowana oporność na sulfonamidy jest obecnie powszechna;

• Bakterie same wytwarzające PABA są oporne na działanie sulfonamidów;

• Sulfonamidy zastosowane w dawkach terapeutycznych nie działają bakteriobójczo (nie zabijają drobnoustrojów), a działają tylko bakteriostatycznie (hamowanie rozwoju, namnażania się bakterii);

• Stan zahamowania rozwoju drobnoustrojów jest przejściowy – w okresie tym albo zostają one zniszczone przez siły odpornościowe organizmu (przeciwciała, fagocyty), albo uodparniają się i stają się niewrażliwe na dalsze działanie sulfonamidów.

W surowicy krwi sulfonamidy znajdują się w trzech postaciach:

• Postaci związanej z albuminami krwi;

• Postaci wolnej o pełnej aktywności biologicznej;

• Postaci acetylowych pochodnych, nieaktywnych farmakologicznie.

Zakres działania:

• Ziarenkowce G+ (paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, słabiej na gronkowce);

• Ziarenkowce G- (dwoinki rzeżączki, dwoinki zapalenia opon mózgowych);

• Pałeczki (czerwonki, dżumy, Friendlandera – słabiej, okrężnicy – słabo);

• Laseczki (zgorzeli gazowej, wąglika, tężca, przecinkowca cholery);

• Bedsonie, czyli neoriketsje (ziarniaka wenerycznego, choroby papuziej);

• Promieniowce promienicy, nokardie;

• Pierwotniaki (Toxoplasma gondii, Pneumocystic carini, Plasmodium falciparum).

Posiadają wysoki indeks terapeutyczny – ok.50.

Sulfonamidy krótko działające:

• Dawkowane co 4-6h;

• Przeciętnie przez 4-6 dni;

• Dawka inicjująca jest 2-3 razy większa od następnych w celu uzyskania stosunkowo wysokiego stężenia w krwi i w tkankach:

• Przykłady:

  • Sulfafurazol (Amidoxal);

  • Sulfakarbamid;

  • Sulfadymidyna.

Sulfonamidy długo działające:

• Szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego;

• Są wydalane powoli;

• Dawkowanie:

  • Pierwszego dnia 6g, a w następnych dniach po 3-4g;

  • W równych porcjach co 6-8h;

• Przykłady:

  • Sulfafenazol;

  • Sulfadiazyna;

  • Sulfametoksazol;

  • Merafin (sulfaproksynina +sulfamerazyna);

  • Madroxin (sulfadimetoksyna).

Sulfonamidy o długim okresie działania (>30h):

• Sulfadimetoksyna;

• Sulfametoksydiazyna;

Sulfonamidy trudno wchłanialne z przewodu pokarmowego – sulfosalazyna (wrzodziejące zapalenie jelita grubego), ftalilosulfatiazol.

Preparatem często stosowanym jest sól sodowan sulfacetamidu podawana jako 1% krople do oczu.Sulphanizolon – krople do oczu zawierające sulfacetamid i prednizolon.

Połączenia trimetoprymu z sulfonamidami (synergizm hiperaddycyjny):

• Trimetoprym + sulfametoksazol = kotrimoksazol (Bactrim, Biseptol);

• Trimetoprym + sulfametrol = koloprim (Ledaprim);

• Trimetoprym + sulfametopirazyna = kelfiprim;

• Trimetoprym + sulfadiazyna = kotrimazyna;

• Trimetoprym +sulfamoksol = kotrifamol (Supristol).

Działania niepożądane:

• Układ krwiotwórczy:

  • Najpoważniejsze działania niepożądane sulfonamidów;

  • Głównie jako skutek stosowania sulfonamidów o przedłużonym działaniu;

  • Agranulocytoza;

  • Trombocytopenia;

  • Leukopenia;

  • Niedokrwistość plastyczna i hemolityczna;

  • Po zakończeniu leczenie sulfonamidami należy skontrolować obraz krwi.

• Układ moczowy:

  • Rzadko dochodzi do krystalizacji pochodnych sulfonamidów w cewkach krętych nerek, która może rzadko powodować krwiomocz;

  • Białkomocz;

  • Skąpomocz.

• Zespól Stevensa-Jonhsona:

  • Częściej przy stosowaniu sulfonamidów o przedłużonym działaniu niż sulfonamidów krótko działających;

  • Uważany jest za odmianę rumienia wielopostaciowego z licznymi zmianami w obrębie błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych, oczu, nosa i odbytu;

  • Może być przyczyną zgonu chorego (ok.20%);

  • Głównie dzieci poniżej 15 roku życia.

• Układ pokarmowy:

  • Nudności;

  • Wymioty;

  • ↓ łaknienia;

  • Bóle około żołądkowe (epigastryczne);

  • Biegunki.

• Układ nerwowy:

  • Bóle głowy;

  • Zapalenia nerwów obwodowych;

  • Zamroczenia podobne do zamroczeń alkoholowych.

Interakcje:

• Nie należy stosować łącznie z antybiotykami β-laktamowymi (antagonizm farmakologiczny);

• Pochodne kwasu p-aminobenzoesowego, leki znieczulające (prokaina) antagonizują działanie sulfonamidów;

• NLPZ (febylobutazon, indometacyna) potęgują działania sulfonamidów na układ krwiotwórczy, nerki i wątrobę;

• Sulfonamidy wzmacniają hipoglikemizujące działanie doustnych leków przeciwcukrzycowych, pochodnych sulfonylomocznika, wypierając te leki z ich połączeń a albuminami krwi;

• Potęgują działanie doustnych leków p/zakrzepowych, antagonistów witaminy K (np.: dikumarolu czy warfaryny).

Przeciwwskazania:

• Uszkodzenie nerek;

• Uszkodzenie wątroby;

• Niewydolność krążenia pochodzenia sercowego;

• Wcześniaki, noworodki, kobiety w ciąży;

• Osoby z genetycznym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.

Mechanizm oporności bakterii na sulfonamidy:

• Enzymy inaktywujące leki;

• ↓ przepuszczalności ściany;

• Pompy wyrzucające antybiotyki z komórki;

• Mutacja – zmiana punktu uchwytu;

• Wytworzenie innych szlaków wytwarzania różnych substancji.