Istota przestępstwa
Definicja przestępstwa
Sposoby rozumienia pojęcia „przestępstwo”
pojęcie przestępstwa stanowi punkt wyjścia do budowania przepisów prawa karnego, gdyż sposób ujęcia przestępstwa w istotny sposób przesądza o ich zakresie
polski KK nie zawiera definicji przestępstwa
przestępstwo jest społecznie szkodliwym czynem człowieka, opisanym i zabronionym pod groźbą kary w ustawie, popełnionym w czasie jej obowiązywania, bezprawnym i zawinionym (definicja mieszana przestępstwa)
trzy modele określania przestępstwa:
model, którego przejawem jest formalna definicja przestępstwa – za najistotniejszą cechę przestępstwa uznaje się niezgodność treści czynu sprawcy z wymogami prawa
model, którego wyrazem jest definicja materialna przestępstwa – wskazuje na społeczną szkodliwość czynu, jako ten element opisu, który przesądza o uznaniu czynu za przestępstwo
model mieszany – jest pozbawiony wad definicji formalnej i materialnej, ale zachowuje ich zalety – uwzględnia bezprawność oraz społeczną szkodliwość jako cechy przestępstwa obok zawinienia i zagrożenia karą
Czyn człowieka podstawą odpowiedzialności karnej
nie ma przestępstwa bez czynu człowieka
pojęcie czynu nie jest łatwe do precyzyjnego określenia
zachowanie człowieka nie stanowi zestawu wyraźnie wyodrębnionych od siebie czynów – jest pewnym procesem, z którego dla potrzeb prawa karnego staramy się wyizolować pewne fragmenty i ujmować je jako odrębne czyny
w nauce prawa karnego – różne koncepcje definiowania czynu:
czyn – psychicznie sterowane zewnętrzne zachowanie się człowieka, rozgrywające się w środowisku społecznym, a stanowiące realizację decyzji podjętej do osiągnięcia określonego celu
Działanie – zaniechanie
działanie – pewien kompleks ruchów, które obserwator może zauważyć, na ogół bez większych trudności
zaniechanie – brak ruchów, za zaniechanie uznajemy taki czyn człowieka, w którym brak oczekiwanego działania wymaganego przez przepis prawa, i to niezależnie od tego, jakie inne działanie poza wymaganym, człowiek ten wykonywał
o ile określenie działania następuje bez uwzględnienia jakichkolwiek racji z ocenami, to przy określeniu zaniechania uwzględnienie takich relacji jest nieodzownym warunkiem precyzyjnego określenia zaniechania
Społeczna szkodliwość czynu zabronionego
zabronienie popełniania okr. czynów, z wszystkimi prawnokarnymi konsekwencjami przełamania tego zakazu, jest sygnałem ze strony ustawodawcy, iż są one na tyle szkodliwe, że uzasadnia to „włączenie” prawa karnego do ochrony dóbr, którym te czyny zagrażają
ta szkodliwość czynu, zwana jego szkodliwością społeczną stanowi materialny el. czynu zabr.
społeczna szkodliwość czynu jest cechą określonych kategorii czynów, co wynika z ich istoty, warunkowanej także ich kontekstem społecznym, a nie z faktu ich zabronienia
czyn nie dlatego jest społecznie szkodliwy, że jest zabroniony, lecz jest zabroniony dlatego, że jest społecznie szkodliwy
społeczna szkodliwość jest oceniana ze względu na jej stopień
pierwszej oceny dokonuje ustawodawca -> odnosi się ona nie do konkretnych czynów popełnionych przez konkretnego sprawcę, lecz do pewnych ich kategorii opisanych w ustawie jako czyny zabronione
czym innym jest ocena społecznej szkodliwości konkretnego czynu, popełnionego przez konkretnego sprawcę w określonym miejscu, czasie i okolicznościach – taki czyn charakteryzuje się zindywidualizowaną społeczną szkodliwością, jej stopień może być różny
w KK znajdują się przepisy, które wskazują na konieczność uwzględnienia stopnia szkodliwości społecznej czynu
kluczowe znaczenie: art.1 § 2 -> „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma”
wynika z tego, że aby konkretny czyn zabroniony spełnił jeden z istotnych wymogów uznania go za przestępstwo, jego społeczna szkodliwość musi osiągnąć stopień przekraczający próg znikomości
społeczna szkodliwość: znikoma, taka, która nie jest znaczna oraz znaczna
w 2 przepisach KK pojawia się pojęcie ssc jako wskaźnika wymiaru kary
art. 115 § 2 - wskazuje, że przy ocenie stopnia ssc sąd powinien brać pod uwagę rodzaj i charakter naruszanego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia
zestaw okoliczności mających znaczenie przy ocenie stopnia ssc jest zamknięty – nie jest możliwe jego poszerzenie przez sąd -> uniemożliwia to wprowadzanie okoliczności niezwiązanych z przedmiotową oraz podmiotową stroną czynu
pojęcie wypadku mniejszej wagi – nie wiąże się z wprowadzeniem jakichkolwiek dodatkowych elementów opisu czynu zabronionego, wyróżnienie oparte jest wyłącznie na ocenie stopnia społ. szkodliwości konkretnego czynu zabronionego, który ze względu na wszystkie, najczęściej na niektóre z elementów oceny wymienionych w art. 115 § 3 sytuuje się na takim poziomie, iż odpowiada ustawowemu określeniu przypadku mniejszej wagi
Czyn zabroniony
ustalenie, że konkretne zachowanie człowieka jest czynem = pierwszy, konieczny krok na drodze prowadzącej do określenia przestępstwa
każde przestępstwo jest czynem, lecz nie każdy czyn jest przestępstwem
ten czyn, można uznać za przestępstwo, który jest zły, nie powinien być popełniony, nie wolno go popełniać
pojęcie „zabroniony” – przepisy cz. szczególnej oraz znacznego fragmentu części wojskowej KK niczego wprost nie zabraniają -> nie znajdziemy wśród nich takich, które wprost stwierdzają, że czegoś czynić nie wolno => określenie, czego czynić nie należy następuje w przepisach prawa karnego „od drugiej strony” = zabronienie wynika z zagrożenia karą – taka budowa przepisów prawa karnego jest następstwem jego subsydiarności
w przepisach innych działów prawa znajdują się wskazania, jakie dobra i w jakim zakresie są chronione są chronione -> naruszanie tych dóbr jest czymś, co nie powinno nastąpić = zabronione
Czyn zabroniony a przestępstwo
istotny z punktu widzenia prawa karnego czyn został dotychczas określony jako popełniony przez człowieka, społecznie szkodliwy w stopniu większym, niż znikomy, opisany i zabroniony przez ustawę w czasie jego popełniania
o przestępstwie mówimy wówczas, gdy zakładamy realizację wszystkich elementów składowych def. przestępstwa
o czynie zabronionym zaś wtedy, gdy sprawcy czynu zabronionego nie możemy przypisać winy -> w konsekwencji braku winy nie ma przestępstwa -> nie można zastosować środków karnych
nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem, ale każde przestępstwo jest czynem zabronionym
Podziały przestępstw
Wprowadzenie:
podziały przestępstw – znaczenie porządkujące
podziały są wypracowane na gruncie nauki prawa karnego wg występujących w przepisach modeli opisywania czynów zabronionych
podstawa podziałów -> kryteria związane z ustawowym opisem czynu zabr.
Zbrodnie i występki
kryterium: uznanie społecznej szkodliwości (przestępstwa mają różny stopień ciężkości)
art. 7 § 1 – „Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem”
ustawodawca opowiedział się za podziałem przest. na 2 kategorie, pozostawiając poza zakresem przestępstwa jeszcze jedną kategorię czynów zabronionych, a mianowicie wykroczenia, którym poświęcony jest Kodeks wykroczeń
zbrodnia – czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (art.7 §2)
kryterium dolnego progu zagrożenia w wymiarze co najmniej 3 lat kary pozbawienia wolności pozwala na jednoznaczne odróżnienie zbrodni od występków
przestępstwo, które nie jest zbrodnią jest występkiem, jednakże nie wynika z tego, że każdy czyn zabroniony, który nie jest zbrodnią, jest występkiem -> poza zbrodnia i występkami w polskim prawie karnym występują jeszcze wykroczenia, które także są czynami zabronionymi, choć w innych ustawach
sprawę komplikuje także istnienie tzw. czynów przepołowionych – czynów, które zależnie od stopnia społecznej szkodliwości, a właściwie jednego z elementów jego oceny, czyli określonej kwoty pieniężnej są zaliczane albo do wykroczeń, albo do przestępstw
jedynym w miarę pewnym, choć nie w pełni kryterium odróżnienia występku od wykroczenia, podobnie jak zbrodni od występku jest kryterium zagrożenia karnego => o ile jednak przy wskazaniu granicy między zbrodnią a występkiem ustawodawca posłużył się dolnym progiem zagrożenia zbrodni, to przy wyznaczeniu granicy pomiędzy występkiem a wykroczeniem decydujący jest próg górny
jeżeli zagrożenie karą za dany czyn zabroniony w przypadku kary grzywny przekracza 30 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności przekracza miesiąc, to czyn taki jest występkiem
z tym, czy dane przestępstwo jest zbrodnią, czy też występkiem, łączą się określone w przepisach konsekwencje prawne
w przypadku zbrodni przejawiają się one albo w niedopuszczalności stosowania niektórych przepisów KK, albo w ich modyfikacji, albo wykluczenie możliwości zaostrzenia kary w przypadku recydywy (art.69 §1, art.60§1 pkt.1, art.64§3)
w przypadku występków istnieje natomiast możliwość zastosowania przepisów, które prowadzą do łagodniejszego potraktowania sprawcy występku (art.10§4, art.58§3, art.59)
Przestępstwa formalne i materialne
przestępstwa formalne = bezskutkowe
przestępstwa materialne = skutkowe
podział ten wiąże się z przedmiotową stroną czynu zabronionego w ramach której może wystąpić także pojęcie skutku
skutek – pewna zmiana w świecie zewnętrznym, która jest konsekwencją czegoś, co wydarzyło się wcześniej (ogólnie),
na potrzeby prawa karnego => pojęcie uszczególnione musi zostać przez określenie, że przyczyną owej zmiany był czyn człowieka, czyn ten musi być czynem zabronionym, musi to być taka zmiana w świecie zewnętrznym, która została wywołana zabronionym czynem człowieka i jako istotna dla jego pełnej charakterystyki stanowi jedno ze znamion występujących w zakresie przedmiotowej strony czynu
jeżeli do wypełnienia znamion strony podmiotowej jakiegoś czynu zabronionego konieczne jest wystąpienie skutku, to przestępstwo, którego ten czyn jest elementem składowym jest przestępstwem materialnym (=skutkowym)
określenie przestępstwa skutkowego:
wynika to z jego opisu zawartego w przepisie -> jeden ze sposobów określania p. skutkowego polega na użyciu znamienia czasownikowego, z którego wynika iż zrealizowanie znamion następuje nie tylko przez opisane zachowanie sprawcy, lecz dopiero wtedy, gdy wystąpi określony skutek
drugi sposób określania jest czytelniejszy, gdyż w opisie zawarte jest określenie czynu i odrębnie określenie wynikającego z tego czynu skutku (art.197§1- podlega karze ten, kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną os. do obcowania płciowego -> stosowanie np. groźby nie może stanowić wystarczającej podstawy do uznania, iż zostały zrealizowane znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego, czyli brak będzie podstaw do stwierdzenia, że przestępstwo to zostało dokonane -> dopiero gdy wystąpi obcowanie płciowe – przestępstwo zostało dokonane)
przestępstwo formalne – bezskutkowe
charakteryzuje się tym, że realizacja jego znamion następuje wraz z zachowaniem opisanym w ustawie
np. art. 223 zgodnie z którym podlega karze ten, kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lb innym post. prowadzonym na podstawie ustawy zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę -> zachowanie zgodne z tym opisem, oczywiście z ostanie uznane za wyczerpanie znamion (przy spełnieniu wymagań związanych z uznaniem czynu zabronionego za przest.) i to niezależnie od tego, czy skutkiem zeznania nieprawdy, czy też zatajenia prawdy było ukształtowanie u przyjmującego zeznania odwzorowanie stanu rzeczy niezgodne z rzeczywistością czy też nie
Przestępstwa z działania bądź zaniechania
czyn przejawia się w działaniu bądź w zaniechaniu
podział ten oparty jest właśnie na tym rozróżnieniu, ale nie wyczerpuje to wszystkich możliwości określenia postaci czynu zabronionego
ustawodawca w niektórych przypadkach opisuje czyn zabroniony w obu postaciach, zarówno działania, jak i zaniechania -> sprawca może naruszyć dobro chronione bądź to przez działanie, bądź przez zaniechanie
przestępstwo tylko z działania – przestępstwo, do którego popełnienia wymagane jest działanie sprawcy, stanowiące warunek konieczny realizacji znamion tego przestępstwa; brak działania = brak realizacji czynu zabronionego
np. art.270 – aby sprawca zrealizował opisany czyn, musi działać
w cz. szczególnej KK znajdujemy wiele przestępstw tylko z działania; wskazują na nie określenia takie jak np.:
wszczyna lub prowadzi art. 117§1
atakuje art.122§1
dopuszcza się gwałtownego zamachu art. 140§1
prowadzi pojazd mechaniczny art. 178a§1
zawiera małżeństwo art. 206
uprawia handel ludźmi art. 253
przestępstwo tylko z zaniechania charakteryzuje się tym, że ustawodawca w opisie czynu zabronionego nie wskazuje na działanie, lecz na brak działania, choć – jak to było akcentowane przy omawianiu pojęcia zaniechania – działanie takie powinno być przez sprawcę realizowane
np. art.162§1 – przestępstwo nieudzielenia pomocy
wśród przepisów przest. w części szczególnej KK przestępstwa tylko z zaniechania nie występują często, a przykładowe określenia wskazujące na ten typ przestępstwa to:
uporczywie uchyla się od wyk.obowiązku opieki art. 209§1
zataja art. 236§1
nie zawiadamia niezwłocznie art. 240§1
przestępstwami zarówno z działania, jak i z zaniechania są te przestępstwa, w których typizacji czyn jako element strony przedmiotowej opisany jest w dwóch postaciach: działania i zaniechania -> oznacza to, że spr. czynu popełnia go zarówno wtedy, gdy działa, jam i wtedy, gdy zaniecha działania powinnego
np. art. 231§1 -> czyn sprawcy jest określony w ten sposób, że stanowi albo przekroczenie uprawnień, czyli działanie, albo niedopełnienie obowiązku, czyli zaniechanie
Przestępstwa naruszające dobro oraz zagrażające dobru (narażające na niebezpieczeństwo)
ten podział przestępstw związany jest z podziałem przestępstw na formalne i materialne
przy określeniu skutku następuje także wyraźne wskazanie stopnia zagrożenia dobra chronionego prawem
wyróżniamy przestępstwa, których dokonanie prowadzi do naruszenia dobra, oraz takie, które zagrażają dobru przez stworzenie niebezpieczeństwa jego naruszenia
przestępstwa naruszające dobra chronione (są to przestępstwa skutkowe) – większość przestępstw opisanych w rozdziale XIX KK, np.:
zabójstwo art. 148§1,2,4
dzieciobójstwo art. 149
zabójstwo eutanatyczne art. 150
namowa do samobójstwa art. 151
niebezpieczeństwo narażenia dobra – pewien stan, który powstaje na skutek takiej zmiany w świecie zewnętrznym, iż dobro, które nie było zagrożone, przestaje być bezpieczne -> zmiana powodująca powstanie niebezpieczeństwa przejawia się właśnie w zabronionym czynie
mówimy o niebezpieczeństwie wówczas, gdy w konkretnej sytuacji pomimo, że nie dochodzi do naruszenia dobra, to jego prawdopodobieństwo osiąga taki stopień, że realizacji naruszenia dobra nie możemy wykluczyć => ze względu na taki char. grożącego dobru prawnemu niebezpieczeństwa, jako zmiany w stanie bezp. dobra prawnego, wywołanej czynem sprawcy i wymienionej wśród znamion czynu zabronionego, jest ono także uznawane za skutek
narażenie dobra na niebezpieczeństwo może być narażeniem konkretnym bądź abstrakcyjnym
narażenie konkretne – gdy wśród znamion danego przestępstwa skonkretyzowane jest niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu
np. opisy czynów zabronionych znajdujących się w art. 160§1, art. 161§1, art. 164§1, art.163§1)
narażenie abstrakcyjne – typizacja czynu właściwego przestępstwu abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo obejmuje przede wszystkim zachowanie sprawcy czynu -> ustawodawca uznał określone zachowanie za społecznie szkodliwe i dlatego opisał je jako zabronione, ale w opisie nie wskazał na konkretne naruszenie/zagrożenie dla dobra chronionego prawem => przestępstwa te są przestępstwami formalnymi i ich dokonanie następuje przez realizację opisanego zachowania
np. art. 178a§1
Przestępstwa powszechne i indywidualne
podział ten wiąże się z podmiotem czynu zabronionego
przestępstwo powszechne – char. się tym, że jego podmiotem może być każda osoba, a nie tylko taka, która ma jakieś szczególne właściwości => wyraźnym znakiem przestępstwa powszechnego jest określenie podmiotu zaimkiem „kto”, od którego zaczyna się opis znamion
np. art.217§1: „Kto uderza człowieka (…)” – zaimek „kto” na początku opisu ustawowego oznacza sprawcę i odczytujemy go jako „każdy, kto”
przestępstwa indywidualne – stosunkowo rzadkie wśród wszystkich przestępstw są natomiast znamienne tym, że opisy ich podmiotów zawierają, poza ogólnymi cechami podmiotu jakieś cechy dodatkowe, szczególne -> ustawodawca osiąga to albo przez użycie konkretnego rzeczownika, bądź zaimka „kto”, jednakże z uzupełniającym go określeniem
pierwszy sposób zawężenia – np. art.149 -> matka; art. 231§1 -> funkcjonariusz publiczny
drugi sposób zawężenia – np. art. 129 -> „kto, będąc upoważniony”; art.132 -> „kto, oddając usługi wywiadowcze Rzeczypospolitej Polskiej” etc.
ciekawy przypadek: art.160 => §1 – określenie przestępstwa powszechnego (kto naraża człowieka na niebezpieczeństwo); §2 – określenie przestępstwa indywidualnego (jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo)
wśród przestępstw indywidualnych dokonuje się dalszego podziału (kryterium: czy cecha bądź cechy indywidualizujące podmiot stanowią podstawę uznania dawnego czynu za karalny, czy tylko podstawę modyfikacji czynu, który i tak jest karalny)
przestępstwa indywidualne właściwe -> np. art.228§1
przestępstwa indywidualne niewłaściwe -> np. art. 149
Przestępstwa umyślne i nieumyślne
podział ten związany jest ze stroną podmiotową czynu zabronionego (określona w art.9)
zgodnie z art.9 czyn zabroniony może być popełniony umyślnie (§1), nieumyślnie (§2), bądź na jego stronę podmiotową może składać się umyślność związana z opisanym w typizacji zachowaniem oraz nieumyślność co do następstwa tego zachowania (§3)
podstawowe kryterium klasyfikacji przestępstw ze względu na stronę podmiotową zawiera art. 8, który stanowi, iż zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, a występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi
jeżeli przestępstwo jest zbrodnią, to jego strona podmiotowa przejawia się w umyślności
w przypadku występku istnieją trzy możliwości
występek może być wyłącznie umyślny, gdyż w opisie strony podmiotowej czynu nie pojawia się nieumyślność => np. niszczenie, uszkodzenie, bądź uczynienie niezdatnym do użytku cudzej rzeczy (art.288§1) jest występkiem, który może być popełniony wył. umyślnie
występek może być popełniony zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, gdyż nieumyślność jako element strony podmiotowej czynu jest wymieniona w przepisie typizującym dane przestępstwo => np. art.164, w którym występuje §2 przewidujący nieumyślność
trzecia możliwość odnosi się do tych występków, które mogą być popełnione wyłącznie nieumyślnie => np. art.177 – nie może być popełniony umyślnie, gdyż typizacja zawarta w tym przepisie nie ma odpowiednika wśród typizacji występków umyślnych
przestępstwa umyślno-nieumyślne – występują wyłącznie wtedy, gdy opis ustawowy przewiduje umyślność zachowania sprawcy czynu, z tym że następstwo to jest objęte nieumyślnością
np. art.156: w §1 znajduje się określenie występku umyślnego, w §2 ustawodawca dopuszcza możliwość popełnienia określonego w §1 występku także nieumyślnie, §3 typizuje występek umyślno-nieumyślny
Przestępstwa ścigane z urzędu, na wniosek pokrzywdzonego oraz z oskarżenia prywatnego
podział ten ma znaczenie głównie procesowe -> przypisanie danego przest. do właściwego członu podziału zasadniczo nie rodzi skutków na gruncie prawa karnego materialnego
przestępstwa ze względu na tryb ścigania dzielimy na:
ścigane z urzędu – zdecydowana większość przestępstw (ściganie w innym trybie można uznać za wyjątek od zasady wyraźnie wskazany w ustawie); uznanie przestępstwa za ścigane z urzędu oznacza, iż inicjatywa wszczęcia postępowania i jego prowadzenie należą do odpowiednich organów państwa działających w jego imieniu – w razie sporządzenia aktu oskarżenia akt ten wnosi do sądu oskarżyciel publiczny i popiera go w toku postępowania sądowego
ścigane na wniosek pokrzywdzonego – wszczęcie postępowania przez uprawniony organ jest możliwe tylko wówczas, gdy pokrzywdzony złoży wniosek o ściganie => np. przestępstwo gwałtu + art. 177§3, art.190, art.192, art.278§4
ścigane z oskarżenia prywatnego – ich ściganie następuje w razie podjęcia przez pokrzywdzonego decyzji o ich ściganiu; sam pokrzywdzony inicjuje postępowanie przez złożenie aktu oskarżenia, które to następnie sam w toku postępowania sądowego popiera => np. art.212, art.216, art.217
Podstawowe i zmodyfikowane typy przestępstw
podział ten oparty jest na kryterium budowy czynu zabronionego
typ podstawowy – jeśli typ czynu zabronionego zbudowany jest wyłącznie z takich elementów, których zespół stanowi minimum wymagane do określenia jego zabronienia => brak realizacji któregokolwiek z tych elementów = nie można mówić o popełnieniu czynu zabronionego
typ zmodyfikowany – powstaje poprzez dodanie do typu podstawowego dalszych elementów opisu, co doprowadza do powstania typu zmodyfikowanego; typ ten w porównaniu z typem podstawowym jest więc opisany przez bardziej rozbudowany zespół elementów wskazujących na cechy czynu zabronionego
typ kwalifikowany – jeżeli dodanie elementów opisu oddaje wyższy stopień społecznej szkodliwości, tak zmodyfikowany typ jest typem kwalifikowanym
typ uprzywilejowany – jeżeli dodanie elementów opisu służy zmniejszeniu szkodliwości społecznej, efektem modyfikacji typu podstawowego jest powstanie typu uprzywilejowanego
konsekwencją modyfikacji typu podstawowego jest zmiana stopnia zagrożenia karą w kierunku jego podwyższenia przy typie kwalifikowanym, a obniżenia w uprzywilejowanym
np. art.148:
§1 – typ podstawowy (sprawca zabija człowieka = podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności)
§2 – typ zmodyfikowany zbudowany przez dodanie do opisu przestępstwa podstawowego następujących określeń: „ze szczególnym okrucieństwem” etc. -> społeczna szkodliwość większa niż w typie podstawowym = typ kwalifikowany, surowsza kara
§4 – zmodyfikowany typ zabójstwa (+art.149 i art.150) skonstruowany w ten sposób, iż po dodaniu do opisu typu podstawowego dodatkowych określeń otrzymujemy typy o mniejszym stopniu społecznej szkodliwości = typ uprzywilejowany, kara łagodniejsza
modyfikacja typu podstawowego zarówno w kierunku typu uprzywilejowanego jak i kwalifikowanego może następować przez wprowadzenie do opisu sformułowań odnoszących się do:
przedmiotu (np. wartość ukradzionej rzeczy)
podmiotu (np. matka – art.149)
strony przedmiotowej (np. posługiwanie się bronią palną – art.280§2)
strony podmiotowej czynu zabronionego
wyróżnia się typy zmodyfikowane kwalifikowane ze względu na okoliczności i następstwo
okoliczności mod. mogą występować w kolejnych §§ 1go artykułu cz. szczególnej KK (np. art. 280§1 – t. podstawowy; art.280§2 – typ zmodyfikowany kwalifikowany), bądź w różnych artykułach