6. Ocenianie w edukacji wczesnoszkolnej.
I. Sprawdzanie, ocenianie wyników kształcenia, kontrola a ocena.
Kontrola, czyli „sprawdzanie (monitorowanie) osiągnięć uczniów, pozwala stwierdzić, czy i w jakim stopniu uczniowie opanowali materiał programowy, jakie pojęcia, reguły, umiejętności zostały stosunkowo lepiej przyswojone, a jakie słabiej”.
Rodzaje kontroli:
Kontrola kształtująca- ma miejsce przed rozpoczęciem nauki albo w jej trakcie i ma na celu zebranie informacji, o tym jaką wiedzą dysponują uczniowie i w jakim stopniu efektywne są zajęcia dydaktyczne.
Kontrola zbierająca (sumująca)- następuje po zakończeniu nauki i służy zebraniu wiadomości o osiągnięciach uczniów i wystawieniu ocen.
Ocenianie to wartościowanie rozbieżności pomiędzy aktualną wiedzą ucznia a pożądanym jej poziomem. Rezultatem oceniania jest ocena.
Rodzaje oceniania:
Ocenianie w ujęciu wąskim, inaczej ocenianie dydaktyczne- jest wartościowaniem osiągnięć na podstawie jednego kryterium – wymagań programowych.
Ocenianie w ujęciu szerokim, inaczej ocenianie społeczno-wychowawcze- wprowadzenie do wartościowania różnych kryteriów, np. stosunek do przedmiotu nauczania, motywacja ucznia do pracy, punktualność, obowiązkowość, zachowanie się na lekcji.
Obiektywnie oceniający nauczyciel to taki, który dla wszystkich uczniów określa jednakowy poziom wiedzy, czyli punkt odniesienia, wyznaczony wymaganiami programu nauczania. Stosuje on jednakowe kryteria oceny, kryteria wartościowania dla wszystkich uczniów.
Aby, nauczyciel nie był subiektywny w ocenianiu powinien stosować zasady:
Uwzględnienie norm. Norma to stan prawidłowy, wzorcowy.
Sprecyzowanie kryteriów oceniania.
Kontrola pracy uczniów przez porównanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym.
W języku potocznym kontrola i ocenia są pojęciami zbliżonymi. Wtedy przez ocenę i ocenianie rozumie się sprawdzanie poziomu wiedzy i wystawienie stopnia. Terminu ocena szkolna używa się zamiennie z terminem stopień szkolny.
WAŻNE JEST ROZDZIELENIE KONTROLI OD OCENY! Poprawne ocenienie musi być poprzedzone kontrolą ale po każdej kontroli nie musi następować ocenianie.
Kontrola i ocena to działania nauczyciela, które umożliwiają mu podejmowanie właściwych decyzji dotyczących kształcenia uczniów.
II. Zewnątrz szkolny i wewnątrz szkolny system oceniania.
OCENIANIE WEWNĄTRZSZKOLNE - W ramach systemu wewnątrzszkolnego każda szkoła powinna określić sposób formułowania ocen i ich skalę. Zebrane w procesie ewaluacji dane o wynikach kształcenia mają służyć polityce edukacyjnej państwa, regionu oraz mniejszych wspólnot terytorialnych, jak również mają pomóc w doskonaleniu wszystkich instytucji oświatowych.
Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:
informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,
pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,
motywowanie ucznia do dalszej pracy,
dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,
umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.
OCENIANIE ZEWNĄTRZSZKOLNE - Dobrze zorganizowane ocenianie zewnętrzne zapewni lepszą kontrolę edukacji, ułatwi diagnozowanie osiągnięć i braków edukacyjnych uczniów, umożliwi bardziej obiektywną ocenę oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych nauczycieli oraz obranej przez poszczególne szkoły drogi kształcenia. Dzięki pogłębionym analizom osiągnięć uczniów możliwe będzie również otrzymanie informacji zwrotnej o jakości programów stosowanych w szkołach.
Na zewnętrzny system egzaminacyjny składa się:
sprawdzian poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej,
egzamin w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów matematyczno-przyrodniczych,
egzamin zawodowy - przeprowadzany po ukończeniu szkoły zawodowej lub policealnej,
egzamin maturalny.
III. Pojęcie i rodzaje oceny szkolnej.
Ocena szkolna jest informacją o wyniku kształcenia wraz z komentarzem dotyczącym tego wyniku. Komentarz dotyczy zwykle: warunków uczenia się, sposobu uzyskania informacji o wyniku oraz poprawnej interpretacji wyniku, sposobu wykorzystania tej informacji w toku dalszego uczenia się (Niemierko 1999).
Trzy główne formy oceniania:
Ocenianie słowne- dzięki niemu uczeń zdobywa wyczerpujące informacje o swoich postępach i refleksyjnie spogląda na swoje osiągnięcia. Ten sposób oceniania motywuje ucznia bezpośrednio dla pracy. Elementem tego sposobu oceniania jest samoocena.
Ocenianie punktacyjne
Ocenianie stopniem szkolnym
Rodzaje ocen:
- oceny bieżące,
- oceny punktowe (ew. "nieformalne” ),
- oceny semestralne i roczne.
IV. Zadania i funkcje oceny szkolnej.
Zadania oceny szkolnej:
- ma pomagać w korygowaniu dotychczasowego postępowania,
- ma uruchamiać refleksję nad samym sobą, zastanowienie się nad swoim postępowaniem, nad tym co robię i jak robię,
- ma dostarczać informacje zwrotne od innych ludzi i od samego siebie, o tym co robię i jak robię,
- ma formułować jasno sprecyzowane kryteria oceniania.
Funkcje oceny szkolnej.
Z.Jaworski (1968) określił, iż ocena ucznia z każdego przedmiotu powinna spełniać trzy funkcje:
dydaktyczną (informacyjną, sterującą) – ocena ma być miernikiem wyników pracy ucznia, określać, na jakim poziomie występuje wiedza, umiejętności i postawy ucznia, jakie są w nich luki, co należy uzupełnić w przyszłości.
wychowawczą (motywującą, aktywizującą) – poprzez ocenianie nauczyciel wpływa na sferę emocjonalną, wychowuje poprzez kształtowanie właściwych i pożądanych postaw i nastawień, rozwija zainteresowania nauką, pobudza wolę do samodzielnej pracy i brania odpowiedzialności za swój proces edukacyjny.
społeczną – wskazuje miejsce ucznia w grupie społecznej (np. klasie). Ocena daje informację o tym, jaką pozycję w kategorii ucznia dobrego osiąga konkretne dziecko, jaka jest obecna sytuacja i jakie mogą być prognozy (przewidywania) na przyszłość.
Ocenie szkolnej dydaktycy przypisali dwie funkcje:
klasyfikacyjną - ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu i służy zróżnicowaniu oraz podporządkowaniu uczniów zgodnie z pewną skalą;
diagnostyczną - wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego postępów i określanie indywidualnych potrzeb (Hudańska 1999).
Ocenianie ma pomóc uczniowi, a pomoc ta sprowadza się do takich aspektów, jak (Kosińska 2000):
- Poznanie własnych możliwości
- Rozwój psychospołeczny
- Budowanie właściwej motywacji
- Kształtowanie zainteresowań
- Nabywanie wiedzy
V. Ocena opisowa- jej zadania, cechy, rodzaje, formy.
Ministerstwo Edukacji Narodowej w 1992 roku wprowadziło zarządzeniem ocenę opisową – model bez stopni, ale klasyfikacyjny.
Zadania oceny opisowej – pozwala stworzyć dokładniejszy obraz dziecka, łatwiej określić przyczyny trudności i niepowodzeń, pomaga w trafniejszym doborze metod pracy z uczniami, poprawia stosunki z rodzicami.
Cechy oceny opisowej:
jest związana z działalnością ucznia;
ujawnia jego braki i osiągnięcia;
ukierunkowuje dalsze postępowanie;
- stwarza podstawę do porównywania osiągnięć dziecka.
Rodzaje oceny opisowej:
Ocena bieżąca
odbywa się każdego dnia w trakcie zajęć szkolnych
polega na stałym informowaniu ucznia o jego zachowaniu i postępach (ocenia się werbalnie, poprzez gest i mimikę, znaczki umowne oraz cyfry 6, 5, 4, 3, 2, 1 )
to ocena motywująca do aktywności i wysiłku, wyraźnie wskazująca osiągnięcia i to, co należy jeszcze wykonać, usprawnić
to ocena bez porównywania z osiągnięciami innych uczniów, bez „polowania” na potknięcia, ma charakter rozwijający dziecko
Semestralna ocena podsumowująco-zalecająca
redagowana pisemnie na koniec pierwszego okresu w formie karty osiągnięć edukacyjnych ucznia, opracowanej przez zespół nauczycieli nauczania zintegrowanego
informuje o osiągnięciach ucznia, ale równocześnie zawiera wskazania, nad czym uczeń powinien intensywniej popracować w następnym semestrze, by nie dopuścić do rażących braków edukacyjnych
Końcowa ocena podsumowująco-klasyfikacyjna
jest wyrażona pisemnie na koniec roku szkolnego na formularzu świadectwa
w sposób syntetyczny informuje o osiągnięciach ucznia w danym roku edukacji w zakresie: osiągnięć edukacyjnych, zachowania i osiągnięć szczególnych
nie zawiera już żadnych wskazań i zaleceń.
Formy oceny opisowej:
- charakterystyka ucznia,
- list do ucznia,
- list do rodziców,
- recenzje rozbudowane,
- komentarz.