Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej
Czesław Kosakowski
Niepełnosprawność ludzka – perspektywa zmiany spojrzenia
Zjawisko odchylenia od normy towarzyszyło człowiekowi od zarania wieków. Stosunek do niepełnosprawnych był różny, w zależności od czasu, terytorium czy typu uszkodzenia. Ponadczasowość zjawiska odchylenia od normy buduje pozytywne nastawienie i służy temu, abyśmy nie myśleli ze niepełnosprawność to domena tylko teraźniejszości. Przez lata kształtował się społeczny obraz osoby z odchyleniem od normy jako gorszej, mniej sprawnej. Podkreślano jej defekty, również w rehabilitacji kiedy to skupiano się na naprawie zaburzonych funkcji. To prosta droga do uprzedmiotowienia. Jest to spojrzenie biologiczne. Natomiast proces odbiologizowania prowadzi do postrzegania najpierw możliwości. Przyczyniło się to do zmiany podejścia w rehabilitacji, trzeba się skupić na usprawnianiu funkcji zachowanych. Ma to znaczenie kompensacyjne. Służy to dostrzeganiu najpierw człowieka a potem jego wad. Należy kształtować ludzką postawę pozytywną i nastawienia profilaktycznego wobec niepełnosprawności to przygotowanie osoby do pełni życia, stwarzanie warunków materialnych i społecznych do bytowania wśród nas. Nastawienie profilaktyczne winno tyczyć się odpowiedzialności społecznej, czyli szczepienia, likwidowanie barier architektonicznych, przyjęcie osoby do społeczności oraz tyczyć się indywidualnie człowieka, tyczy się do świadomości każdego, że istnieją czynniki patogenne, trzeba je likwidować, np. przez badania.
Wielowymiarowość niepełnosprawności. Możemy wyróżnić trzy wymiary: ograniczony, psychiczny i społeczny. Ograniczony to stan uszkodzenia somatycznego. Psychiczny – to w zasadzie nastawienie człowieka do swojej niepełnosprawności. Natomiast wymiar społeczny ma dwie płaszczyzny barier zewnętrznych: fizyczną (bariery architektoniczne, (powoli się to zmienia)) oraz postawy społeczne, te niepożądane, ważące na poczucie godności.
Nawarstwianie. Nirje stwierdził, ze mamy trzy rodzaje niepełnosprawności intelektualnej wynikające z: 1)faktu uszkodzenia centralnego układu nerwowego
2)ograniczających rozwój niekorzystnych warunków życia
3) świadomości własnego stanu upośledzenia hamującej rozwój i aktywność społeczną.
Możemy te czynniki odnieść również do innych niepełnosprawności, np. ślepoty czy głuchoty. To co postrzegamy jako niepełnosprawność nie jest tylko następstwem faktu uszkodzenia somatycznego, lecz nawarstwianie się następstw pierwotnych i wtórnych. Stąd potrzeba takich metod i form rehabilitacji aby nie nastąpił proces nawarstwiania się i pogłębiania zakresu niepełnosprawności. Ponieważ ważny jest system pomocy rodzinie Aleksandra Maciarz uważa, że pomoc rodzinie powinna być realizowana w zakresie: wspomagania psychoemocjonalnego, socjalno-usługowego (materialnego), opiekuńczo wychowawczego (pedagogizacja rodziców) oraz rehabilitacyjnego (pomoc w zorganizowaniu leczenia).
Terminologia. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla trójwymiarowość w przyjętej terminologii. Uszkodzenie – wszelka strata lub wada psychiczna, fizjologiczna lub anatomiczna struktury albo czynności. Niepełnosprawność – wszelkie ograniczenie lub brak, wynikający z uszkodzenia, zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub w zakresie uznawanym za normalny dla człowieka.
Upośledzenie – niekorzystna sytuacja danej osoby będąca wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania ról społecznych, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.
Jeżeli chodzi o osoby z odchyleniem od normy to nadużywane są pojęcia niepełnosprawności, trzeba zwracać się np. osoba z zespołem Downa. Natomiast sama osoba niepełnosprawna oznacza –osobę, której stan fizyczny, psychiczny lub (i) umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wypełniania zadań i ról społecznych wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm. System orzekania o niepełnosprawności opiera się na trzech stopniach: lekki, umiarkowany i znaczny. Przyjęto trzy rodzaje kryteriów: biologiczne, społeczne i zawodowe.
Autonomia jest celem dosiężnym rehabilitacji i kształcenia osób niepełnosprawnych. Zyskiwanie przez osobę samodzielności aż do całkowitej niezależności. Autorewalidacja jest drogą do tego prowadzącą, to wzbudzanie motywacji do poznawania, chęci pracy nad sobą a podmiotowość jest normą postępowania.
Podmiotowość i autorewalidacja w pedagogice specjalnej
Akcentowanie podmiotowości człowieka niepełnosprawnego odnajdujemy w zadaniach pedagogiki specjalnej. Otton Lipkowski sformułował je następująco:
1) przygotowanie osoby niepełnosprawnej do czynnej akceptacji swojego stanu
2) przygotowania jednostki niepełnosprawnej do życia w świecie ludzi normalnych
3) przygotowanie Społeczeństwa do akceptacji jednostek niepełnosprawnych.
Zaakceptowanie własnej niepełnosprawności najczęściej obejmuje cztery fazy: -wystąpienie niepełnosprawności –uświadomienie sobie ograniczeń i zachowanych możliwości –uczenie się funkcjonowania z tą przypadłością –pełna, czynna akceptacja swojego stany.
Grzegorzewska wyodrębniła cztery drogi procesu rewalidacji:
1) kompensacja
2)korektura
3)usprawnianie
4)wzmacnianie dynamizmu akceptacyjnego jednostki
Podmiotowość wiąże się przede wszystkim z: istnieniem jakiejś struktury wewnętrznej organizacji człowieka, wielostronnie determinowanej ale kształtowanej również przez człowieka – pewną szczególną indywidualność, własną tożsamość – świadomość związków z otoczeniem, rozumienie otoczenia i sytuacji w nim powstających oraz umiejętności formułowania zadać, programów własnej działalności, sposobów działania –swoistą hierarchię wartości, indywidualne cele, własne standardy –działalność w pewnej mierze twórcza i służąca samorealizacji człowieka.
Upodmiotowienie osoby niepełnosprawnej w procesie rewalidacji to nie tylko ukazanie możliwości ale również pomoc w kreowaniu i wyrażaniu siebie, w zmaganiu się z przeciwnościami tkwiącymi w otoczeniu i z własnymi słabościami. Pedagog specjalny to z jednej strony animator a z drugiej towarzysz w drodze ku samodzielności i społecznemu funkcjonowaniu!
Twórcza obecność osób niepełnosprawnych szansą na podmiotowe bytowanie
Wg Stanisława Popka: „Proces twórczy to szereg ukierunkowanych czynności psychicznych i fizycznych, mniej lub bardziej uświadomionych przez podmiot tworzący, w wyniku czego następuje ekspresja własnej osobowości poprzez dokonywanie zabiegu przekształcania rzeczywistości zewnętrznej i własnego ja”. Twórczość może być ujmowana w czterech płaszczyznach: jako wytwór, jako proces, jako zespół zdolności (właściwości intelektualnych), bądź zespół cech osobowościowych, jako zespół stymulatorów społecznych. Pomimo istniejącego przekonania że twórcami mogą być tylko ludzie pełnosprawni to niepełnosprawni również mogą tworzyć. Oczywiście nie wszyscy tak samo jak nie wszyscy pełnosprawni. Wymaga to przekroczenia granic: wyjścia poza stan swojej przypadłości oraz wzniesienie się w twórczej aktywności na wyżyny, sięgnięcie na najwyższy poziom rozwoju.
Pedagog specjalny powinien brać udział w drodze osoby niepełnosprawnej do podmiotowego życia w społeczeństwie. Etap pierwszy to okres wzbudzania aktywności własnej osoby niepełnosprawnej. Etap drugi to wspólna droga ku samodzielności i społecznemu funkcjonowaniu. Trzeci etap to etap spolegliwego opiekuna czy nawet przyjaciela (dla wielu niepełnosprawnych ważna jest sama świadomość, że jest ktoś kto wesprze).
Nadal ludzie koncentrują się bardziej na dolegliwościach, wadach a nie na możliwościach. Pełnosprawni myślą, że mogą decydować o życiu niepełnosprawnych. Zarówno nadopiekuńczość, nadmiar opieki i kontrola jak i jej brak nie sprzyjają rozwojowi. Natomiast twórcza aktywność takiej osoby może być drogą do normalizacji życia, do zmiany społecznego odbioru tych osób.
Czas nadzieją i zagrożeniem w rehabilitacji osób niepełnosprawnych
Czas i przestrzeń to ważne kategorie dla pedagogiki. Kazimierz Sośnicki wyróżnił trzy składowe jego elementy: sytuacja wychowawcza, proces rozwojowy i rezultat tego procesu. Z czasem dokonuje się postęp wiedzy, rozwój nauk, który stwarza większe szanse. Znajomość etiologii niepełnosprawności jest bardzo ważna dla pedagoga, rodzica, studenta.. gdyż zwraca ona uwagę na fazy rozwoju człowieka, które nie są obojętne przy powstawaniu niepełnosprawności, na możliwości prewencyjne, na czynniki patogenne i ich usuwanie. Na przestrzeni lat zmieniło się oblicze klasyfikacji osób z odchyleniami od normy, również odbiologizowanie podejścia do zjawiska niepełnosprawności. Z czasem zmieniły się również postawy ludzi do osób niepełnosprawnych co spowodowało, ze takie osoby wyszły z przysłowiowych czterech ścian. Odmienność ludzka stopniowo zyskuje akceptacje. Czas jednak niesie za sobą również zagrożenia: ubożenie społeczeństwo, którego następstwem jest niedostatek zaspokajania potrzeb, zagrożenie wymiarów i dostępności do rehabilitacji, brak szczepień finansowanych.
Zastanowienia nad zjawiskiem przymusu w rewalidacji osób z odchyleniami od normy
Droga do czynnej akceptacji swojego stanu przebiega przez cztery stadia: doznanie niepełnosprawności, uświadomienie sobie ograniczeń i możliwości, próba funkcjonowania z niepełnosprawnością, przystosowanie. Świadomy współudział uczniów-wychowanków w procesie rewalidacji to autorewalidacja. Organizacja rygoru pedagogicznego to bardzo ważne zadanie w wychowaniu dzieci opóźnionych. To będzie rygor ochronny, który uczy określonego sposobu życia. Jest to proces przymusu zewnętrznego, który powinien z czasem przejść w przymus wewnętrzny osoby niepełnosprawnej.
Szczególne znaczenie ma to kim jest pedagog specjalny. Ważna jest wiedza, umiejętności ale też pożądane cechy osobowości. Pedagodzy stoją przed dwiema granicami. Przed granicą mocy i rozwoju osoby niepełnosprawnej. Dziś traktujemy je dynamicznie. Drugi typ granic to granice wyznaczane człowieczeństwem powierzonej naszej pieczy osobie. Mają one pełne prawo do podmiotowego życia.
Olimpiady Specjalne szansą na zmianę społecznego odbioru osób niepełnosprawnych
Ruch Olimpiad Specjalnych narodził się w 1968 roku w Stanach Zjednoczonych. Ruch ten jest przeznaczony dla osób głębiej upośledzonych umysłowo (ze stopniem umiarkowanym i znacznym) oraz dodatkowymi współwystępującymi odchyleniami od normy. Podstawowymi ideami jest zmaganie się nie tylko z przeciwnikiem ale przede wszystkim ze sobą. Zasada to równość szans. Nierzadkie są przypadki, kiedy uczestnik zatrzymuje się aby pomóc rywalowi!!! Niepełnosprawni biorą udział w takich dyscyplinach jak lekkoatletyka, jazda konna, podnoszenie ciężarów, tenis stołowy, narciarstwo,, hokej, łyżwiarstwo.. Każda z imprez Ruchu jest możliwa dzięki rzeszy wolontariuszów, często studentów pedagogiki specjalnej. Jeden z podstawowych celów to włączenie osób upośledzonych umysłowo w życie społeczne, danie im szansy na bycie pełnoprawnymi uczestnikami społeczeństwa. To droga do kształtowania charakteru, rozwoju sprawności fizycznej, manifestowanie swoich uzdolnień, wykorzystanie ukrytego potencjału. Ruch jest również szansą na zmianę społecznego postrzegania osób niepełnosprawnych, na rzecz postrzegania ich przez pryzmat możliwości. Olsztyński Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dał przykład takiej integracji.
Musisz być silny, musisz wytrwać – kilka refleksji o studiowaniu osób z poważna niepełnosprawnością
Opisane SA historie niepełnosprawnych studentów, np. bez kończyn i z porażeniem ciała, niewidomych, czy sparaliżowanych. Studia to dla nich był świadomy wybór ale towarzyszyły temu lęki, czy się zda, podoła.. Dla takich studentów nie ma taryfy ulgowej, muszą uczyć się tak samo, zaliczać egzaminy. Wspólną cechą osób z kalectwem podejmujących studia jest pogodne usposobienie, chęć życia jego pełnią. Nie są to jednak cechy wszystkich osób niepełnosprawnych, niektórzy wolą żyć na obrzeżach swoich możliwości. Obecność osób z poważnymi niepełno sprawnościami w życiu codziennym a więc i na studiach to efekt pracy z nimi oraz z nami czyli pełnosprawnymi. To wzmocnienie „instynktu życia” z jednej strony a z drugiej budowanie warunków fizycznych i społecznych dla pełnej integracji.
Dziś studiuje wiele więcej osób niepełnosprawnych, stało się to dzięki wielu czynnikom, najważniejsze to: znaczący postęp w zakresie przemian w postawach społecznych wobec osób z odchyleniami od normy, niwelowanie barier architektonicznych, większy dostęp do środków technicznych ułatwiających funkcjonowanie, otwartość środowiska, upowszechnianie się kształtowania integracyjnego, przemiany w świadomości rodzin wychowujących niepełnosprawnych, większy zakres wsparcia społecznego, powoływanie na uczelniach pełnomocników do spraw studentów niepełnosprawnych.
Promocja zdrowia – nowe wyzwanie dla nauk o wychowaniu.
Żyjemy w czasach narastania zagrożeń zdrowia i pełnej sprawności. Można wykazać dwie grupy zagrożeń. Wewnętrzne i zewnętrzne. Do zewnętrznych zaliczamy: postępującą degradacje środowiska bytowania człowieka (np. zanieczyszczenia) oraz nierozwiązane problemy egzystencjalne (wynik narastającego tempa życia, to zgubienie człowieka w współczesnej rzeczywistości).Prowadzi to do wzrostu chorób terminalnych, nadumieralności ludzi w okresie tzw. ‘pełni sił’, narastanie czynników wysokiego ryzyka, to warzących kobiecie ciężarnej. Czynniki wewnętrzne natomiast to swego rodzaju podatność konstytucjonalna. To nasz styl życia, zachowania.. Tutaj pojawia się zadanie dla pedagogów, np. edukacja ekologiczna prowadząca do upowszechnienia zdrowego trybu życia.
Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym – implikacje dla teorii i praktyki
Kształcenie specjalne jest integralną częścią kształcenia w Polsce. Część uczniów niepełnosprawnych może uczyć się w odpowiednio przychodowanych szkołach ogólnodostępnych, część dzieci i młodzieży, szczególnie z upośledzeniami w stopniu znacznym wymaga kształcenia w szkołach specjalnych. Wyżej wymieniona koncepcja systemu ma znaczenie ogromne ponieważ to wykształcenie może pomóc w wyrównywaniu szans życiowych osób z różnymi stopniami niepełnosprawności. Równość w dostępie do wysokiej jakości kształcenia uznana została jako jeden z głównych priorytetów polityki edukacyjnej.
Rozwój nauki pedagogiki specjalnej wiąże si z wieloma przemianami. Wzrasta ranga pedagogiki specjalnej ogólnej, zarówno w wymiarze teorio twórczym, ale również i integracyjnym. Następują zmiany w systemie opieki i rehabilitacji, kształcenia. Wzrasta funkcja prewencyjna pedagogiki specjalnej, idzie tu o skierowanie uwagi na dziecko z ryzyka wystąpienia zaburzeń, i kształtowania tego w środowisku. Wart dyskusji jest problem terminologii, która ma charakter naznaczający, ponieważ zjawisko odchylenia od normy ma wiele wymiarów to wiele z dotychczasowych klasyfikacji wymaga dopełnień. Już samo zdefiniowanie kształcenia specjalnego wymaga zdefiniowania. Mimo postępu wiedzy o wielu zjawiskach odchylenia od normy nadal nie wiemy.
Nauczenie zintegrowane w kształceniu specjalnym.
Dziś można spotkać trzy formy realizacji obowiązku szkolnego przez osoby z odchyleniami od normy: szkoła specjalna (ma charakter segregacyjny), klasy specjalne, nauczanie indywidualne, nauczanie zindywidualizowane w szkole masowej (częściowo integracyjny) oraz klasy i szkoły integracyjne ( w pełni integracyjny charakter). Powodzenie szkoły i dziecka warunkowane jest poziomem różnych umiejętności i leżących u ich podstaw zdolności. Ujmując ogólnie można wymienić następujące grupy czynników: poziom rozwoju intelektualnego, sprawność podstawowych analizatorów, ogólna sprawność fizyczna, komunikacja językowa z otoczeniem, umożliwiająca wymianę informacji oraz poziom rozwoju społecznego. Na tle tego definicja kształcenia integracyjnego opracowana przez UNESCO wydaje się być najbardziej trafna, czyli: Kształcenie specjalne jest to elastyczny system ułatwień wychowawczych, stosowany wobec uczniów, którzy maja różnego rodzaju i stopnia trudności w nauce, spowodowane czynnikami zewnętrznymi lub wewnętrznymi, zaburzeniami fizycznymi lub psychicznymi.
Elementami łączącymi wszystkie osoby niepełnosprawne są: wspólne czynniki etiologiczne, zmienione warunki kontaktu ze środowiskiem, zwiększone trudności w funkcjonowaniu w środowisku, wspólne zasady resocjalizacyjne i rewalidacyjne. Nauczanie zintegrowane jest traktowane w tej książce jako termin będący symbolem poszukiwania różnych form całościowego podejścia do kształcenia dzieci i młodzieży z różnymi typami odchyleń od normy.
Zastanowienia wymaga strona merytoryczna kształcenia nauczycieli-wychowawców dla kształcenia specjalnego. Wyjść należy od pytania kim właściwie ma być on jako człowiek i jako nauczyciel wychowawca. Literatura wymienia trzy modele:
1)nauczyciel-wychowawca kompetencyjny,
2) nauczyciel-wychowawca refleksyjny praktyk,
3) nauczyciel-wychowawca specjalista od człowieka.
W kształceniu pożądane jest łączenie powyższych modeli. Na pełne wykształcenie nauczycieli-wychowawców składa się wiedza merytoryczna, umiejętności i pożądane postawy. Niestety dzisiejsi nauczyciele coraz częściej mają wykształcenie bazowe (uprawnienia nauczycielskie) ale bez dodatkowego, gruntowego przygotowania specjalistycznego. Pilnym zadaniem jest dokształcanie ich, np. studia podyplomowe. Realizacja programu nauczania nie jest celem dosiężnym, niestety w świadomości niektórych nauczycieli jawi się jako cel, następstwem czego jest sztywna realizacja programu. A przecież nadrzędnym celem jest rozwój dziecka, któremu służy realizacja programu! Drugi problem to niedostatek elastycznego podejścia do opracowywania zagadnień programowych. W nauczycielach jest sporo postaw zachowawczych, boją się dostosowywać program do uczniów. W kształceniu integracyjnym idzie również o włączenie specjalistów, a również i rodziców jako osoby wspierające proces kształcenia.
Dziecko niepełnosprawne w kształceniu integracyjnym
Wizję szkoły dla każdego dziecka kreślił już Jan Amos Komeński postulując aby mniej zdolnym uczniom szkoła poświęcała więcej czasu, wysiłku i troski. Idzie w tym o dostrzeganiu w osobie z odchyleniami od normy najpierw człowieka, jak każdy z nas. „Nie ma kaleki jest człowiek” (Grzegorzewska). Zmiana paradygmatu w myśleniu o niepełnosprawności wiążę się z odbiologizowaniem zjawiska odchylenia od normy, z postrzeganiem najpierw osoby a potem ograniczeń, z podkreśleniem kontekstu społecznego, społecznej profilaktyki, ze zmianą podejścia do granic i możliwości rozwoju takiej osoby. Kształcenie integracyjne jest więcej jednym z wariantów. W kształceniu integracyjnym możemy wyróżnić dwa warianty: organizacyjny (to stwarzanie warunków bazowych dla wspólnego kształcenia dzieci pełno i nie pełnosprawnych) i psychiczny (ten jest trudny do osiągnięcia). Wyznacznikami efektywności kształcenia integracyjnego są:
1) właściwe rozwiązania logistyczne
2)eliminacja barier architektonicznych, sprzęt..
3) zatrudnienie specjalistów
4) Stworzenie odpowiednich warunków dydaktyczno-wychowawczych
5) Kształcenie nauczycieli
6) Współpraca szkoły i nauczycieli z placówkami specjalistycznymi, wspierającymi szkołę w realizacji kształcenia specjalnego i rehabilitacji.
7) Współpraca ze środowiskiem i domem rodzinnym
8) Zmiany w społecznym odbiorze osób z odchyleniami od normy, bycie nie tylko wśród nich ale z nimi.
Sumując można powiedzieć, że integracyjne formy kształcenia specjalnego powinny dać dziecku z jednej strony lepsze wykształcenie, w miarę możliwości porównywalne z dzieckiem pełnosprawnym. Co niewątpliwie będzie wyrazem równości szans, a wiec i społecznej sprawiedliwości. Z drugiej natomiast, uczynienie do partnerem w społecznym funkcjonowaniu.
Postawy nauczycieli szkół masowych w stosunku do osób upośledzonych umysłowo jako jeden z wyznaczników efektywności integracji.
(Tutaj były przytoczone badania na temat wiedzy nauczycieli szkół masowych o niepełnosprawności intelektualnej). Nauczyciele postrzegali upośledzenie umysłowe przede wszystkim przez pryzmat mniejszych możliwości oraz pewnej, bliżej nieokreślonej odmienności. Badani jako cechy osoby upośledzonej wskazywali te negatywne najczęściej np. lękliwość, słabość.. Ok. 33% uznało natomiast, ze nie należy przypisywać tych samych cech dla wszystkich ludzi, że zależy to od osoby i jej życia. W postawach badanych nauczycieli uwidoczniło się deklarowanie dużej otwartości wobec osób upośledzonych umysłowo przy równoczesnym darzeniu je litością i współczuciem. Najogólniej jednak rzecz ujmując obraz badanych jest bardzo zróżnicowany. Nie ulega wątpliwości, że nauczyciele mają dużo wpływ na kształtowanie postaw swoich wychowanków, a treści i wzorce które im przekazują często odzwierciedlają ich własne podglądy. W zależności więc od tego jaki jest ich stosunek do osób niepełnosprawnych umysłowo takie miejsce będą im wyznaczać w społeczności uczniowskiej.
Transformacja ustrojowa szansą czy też zagrożeniem dla rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne.
Etapy w drodze do czynnej akceptacji i stanu posiadania dziecka niepełnosprawnego: szok, kryzys emocjonalny, pozorne przystosowanie i konstruktywne przystosowanie. Halina Borzyszkowska wymienia rodzaje postaw rodziców wobec dziecka upośledzonego: właściwe, zbyt łagodne, nazbyt surowe, obojętne.
Jest dużo szans wynikających z transformacji społeczno-ustrojowej , które mają przed sobą rodziny niepełnosprawnych a co za tym idzie sami niepełnosprawni. Powoli kalectwo staje się akceptowalne, dzięki czemu niepełnosprawni i rodziny mogą wydobyć się z izolacji. Stopniowo eliminuje się bariery architektoniczne, większa jest dostępność środków transportu publicznego, komunikacji, coraz więcej mieszkań jest przystosowanych do niepełnosprawnych, większa jest dostępność do kształcenia, do dóbr kultury, do środków technicznych i rehabilitacji leczniczej, oraz usług socjalnych.
Jawią się również zagrożenia.. ubożenie i rozwarstwienie społeczeństwa. To ubożenie dotyka najczęściej właśnie rodziny niepełnosprawnych, odsetek bezrobotnych wśród nich jest duży. Ubóstwo pociąga za sobą niemożność zaspokajania potrzeb biologicznych. Zagrożeniem jest również rozchwianie systemu wartości.
Bardzo ważna jest więc pomoc rodzinie osób niepełnosprawnych, powinna ona przychodzić wcześnie, winna być długotrwała i adekwatna do zmieniających się potrzeb. Maciarz uważa że powinno się wspomagać psychoemocjonalnie, socjalno-usługowo, opiekuńczo-wychowawczo oraz rehabilitacyjnie.
Pedagog specjalny – kim być powinien?
Pedagog specjalny to z jednej strony animator, a z drugiej zaakceptowany towarzysz w drodze ku samodzielności i społecznemu funkcjonowaniu. Ukazuje możliwości, ale również pomaga w kreowaniu i wyrażaniu siebie, w zmaganiu się z przeciwnościami tkwiącymi w otoczeniu i z własnymi słabościami.
Kształcenie pedagogów specjalnych w poglądach Kazimierza Kirejczyka
Nauczyciel-wychowawca w szkole specjalnej musi najlepiej:
- uczyć te dzieci (przekazywać wiedzę)
- wychowywać je (kształtować właściwe postawy)
- oddziaływać interwencyjnie (zwalczając odchylenia i umożliwiając optymalny rozwój)
- opiekować się nimi (zapewnić bezpieczeństwo)
- organizować otaczające je środowisko
- uświadamiać społeczeństwo o istocie upośledzenia
Aby nauczyciel-wychowawca mógł sprostać wymaganiom powinien posiąść głęboką wiedzę teoretyczną, nabyć doświadczenie praktyczne, ukształtować odpowiednie właściwości osobowościowe, posiąść umiejętność bezpośredniego kontaktu, współpracy i współdziałania z ludźmi. Za najważniejsze cechy wymiaru osobowości nauczyciela-wychowawcy Kirejczyk uznaje miłość do dziecka, zrozumienie jego sytuacji, uzdolnienia pedagogiczne, zainteresowanie pedagogiczne oraz dążenie do doskonalenia pracy.
Kirejczyk przywiązuje dużą wagę do kształcenia pedagogów specjalnych. Pedkreśla on rangę studiów pełnych zakończonych pracą magisterską.
Praktyki pedagogiczne w kształceniu pedagogów specjalnych
Prektyczne kształcenie studenta nie powinno być traktowane jako dopełnienie wykształcenia nauczyciela-wychowawcy. Winno być istotnym elementem tego kształcenia i odbywać się w trakcie trwania procesu tego kształcenia na uczelni. Funkcje praktyk:
Poznawcza – pedagog student poszerza swoją wiedzę
Sprawnościowa – nabywa stopniowo kompetencji pedagogicznych
Integracyjna – proces integracji zdobytej wiedzy
Osobotwórcza – kształtowanie osobowości przez kontakt z podopiecznymi
Sprawdzająca – Sprawdzenie swoich możliwości do zawodu
Jest również kilka typów praktyk:
Praktyka orientująca (opieka nad dziećmi i młodzieżą potrzebującymi wsparcia, kształcenie osób z odchyleniami od normy, resocjalizacja i rewalidacja. To praktyka ciągła asystencka.
Praktyka śródroczna hospitacyjna (daje studentowi podbudowę ogólno pedagogiczną, Powinno to służyć przekładaniu teorii na jeżyk praktyczny)
Praktyka śródroczna sprzężona z metodykami (celem jest nabywanie umiejętności planowania pracy, konstrukcji konspektów, organizacji zespołu klasy, rozwiązywanie problemów dydaktycznych)
Praktyka asystencka ciągła (celem jest ogarnięcie całokształtu pracy dydaktyczno-wychowawczo-rewalidacyjnej_
Praktyka dydaktyczno-wychowawczo-rewalidacyjna (może być realizowana w szkołach dla lekko/głęboko upośledzonych intelektualnie, w internatach, w klasach integracyjnych.. To student pod opieką ale samodzielnie prowadzi zajecia)
Praktyka wolontariacka (jest to samodzielny wybór studenta)
Praktyki pedagogiczne tworzą jeden z fundamentów przygotowania zawodowego nauczyciela-wychowawcy w tym pedagoga specjalnego.
Ocena i ocenianie w pracy pedagoga specjalnego – dylematy roli
Funkcje oceny i oceniania:
- Dydaktyczna (ocena wiadomości i umiejętności, to wymiar instrumentalny procesu kształcenia)
- Wychowawcza (to wymiar kierunkowy kształcenia. Wzbogacanie przez ocenę pozytywnej motywacji do uczenia się)
- Społeczna
Natomiast kiedy punkt ciężkości przeniesiemy na proces, wyróżniamy funkcje: diagnostyczną (daje orientacje w postępach), korygującą (wgląd w postępy pozwala na korekty), prognostyczną (ma znaczenie dla stanowienia celów wychowawczych), profilaktyczną (wyakcentowanie roli samodzielnego uczenia się), selekcyjną (kwalifikowanie uczniów do różnych form wsparcia w rozwoju).
W kształceniu dzieci pełnosprawnej ocenianie dotyczy obszarów dydaktycznych (pomiaru i oceny wiadomości) oraz wychowawczych (ocena zachowania). Natomiast w przypadku osób z różnymi typami odchylenia od normy można wyodrębnić obszar rewalidacyjny (pomiar i ocena postępów dziecka).
Właściwe ocenianie to droga ku autorewalidacji oraz środek wychowawczy. W ocenie uczniów niepełnosprawnych powinniśmy używać opisów oraz stopni, gdyż to one kojarzą mu się ze szkołą, dążą do piątki. Jest to bardzo trudne zadanie – ocenianie, gdyż nauczyciel specjalny ma doczynienia ze znacznie większym obszarem wskaźników rozwoju dziecka trudno mierzalnych, czy wręcz niewymierzalnych.
Wkład Wandy Szuman do teorii i praktyki pedagogiki
Wkład Wandy Szuman jest znaczący. Analiza publikacji pozwala na wyodrębnienie kilku wiodących nurtów w jej teoretycznych rozważaniach: sieroctwo naturalne i społeczne, rozwój mowy dzieci wychowywanych w domu rodzinnymi i placówkach opiekuńczo-wychowawczych, terapia podtrzymująca dzieci z zaburzeniami motorycznymi, terapia dzieci wychowywanych w skrajnej izolacji, rewalidacja dziecka niewidomego, terapia przez twórczość. Pisze prace dyplomową na temat sieroctwa społecznego, uważa że ten problem istnieje do dzisiaj. Warunki w placówkach nie powinny przypominać osobom że są sierotami. Wystąpiła przeciwko rozdzielaniu rodzeństwa po różnych placówkach. Proponuje ona wsparcie przez zyskiwanie dla sierot tzw. Rodziców chrzestnych. Dużą uwagę poświęcała również osobom niewidomym, stwarzała im warunki nadające sens życiu. Podkreślała rolę werbalnego kontaktu z dzieckiem niewidomym oraz życie w przestrzeni otwartej, dostępnej każdemu. Pomoc powinna polegać na uczeniu dziecka a nie wyręczaniu go, trzeba do tego wykorzystywać zabawki i zabawy. Ona również dała niewidomym rysunek kropkowy, umożliwiając im wypowiadanie się przez rysunek. Ponad to zorganizowała ona pierwszą w Polsce poradnie dla rodziców niewidomych dzieci (w Bydgoszczy).