7. wykład – językoznawstwo ogólne – 15.12.2014
Hipoteza E. Sapira i B.L. Wharf'a → języki i etnologia
(Język. Myśl. Rzeczywistość, Wharf, Kultura. Język. Osobowość, Sapir)
Języki kształtują sposób widzenia świata przez poszczególne narodowości.
Relatywizm językowy vs. uniwersalizm
uniwersaliści twierdzą, że języki maja wiele cech wspólnych, relatywiści, że maja wiele cech odmiennych.
Hipoteza z lat 30. wyprzedzała rozwój amerykańskiego deskryptywizmu (lata 40.-50.).
L. Bloomfield - od niego pochodzi pojęcie tekstu.
K. Buhler 1934 → wprowadził w tym samym czasie to pojęcie, niezależnie
tworzenie teorii języka poprzez analizę składową (podział zdania na grupy, frazy, części)
bihewiorystyczna teoria znaczenia → łączy opis znaczenia z opisem zachowań ludzi; pragmatyczna, trudna do zastosowania w praktyce.
Transformacjonizm – metoda postępowania badawczego, która polega na przekształcaniu zdań (np. oznajmujących na pytające). Czy po przekształceniu da się zdanie zaakceptować? Jeżeli tak, to zadaje się drugie pytanie, jakie znaczenie ma ta zmiana.
Łączliwość leksykalna: władać państwem/władać nogami
Z. Harris – nauczyciel Chomsky'ego
STRUKTURALIZM W POLSCE
1. Jerzy Kuryłowicz – (1895-1978) indoeuropeista, teoretyk języka. Związany z Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie, wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Krzewienie zasady analizy i proporcji w teorii literatury,
izomorfizm w strukturze języka (systemu językowego). Budowa jednostek poszczególnych poziomów jest analogiczna,
stosunek jaki zachodzi między członem konstytutywnym a konotowanym zdania w grupie syntaktycznej.
Czasownik otwiera miejsca dla rzeczownika. Człon konstytutywny zdania jest zarazem jego członem konstytucyjnym.
(1949) kot widzi ( zdechłego psa ) → grupa
człon konstytutywny człon konotujący grupy jest
i zarazem konstytucyjny konotowanym członem zdania
podział na przypadki gramatyczne i konkretne
przypadek gramatyczny – zajmuje określone miejsce w strukturze zdanie. Nie służy do konstytuowania innego znaczenia (np. biernik przy czasowniku)
król rządzi państwem. p. gramatyczny
król jedzie tramwajem. p. konkretny
ma funkcję znaczeniową
Zdzisław Stieber (1903-1980) – slawista, dialektolog, autor gramatyki porównawczej języków słowiańskich.
Tadeusz Milewski (1906-1966) – uczeń Kuryłowicza, profesor uniwersytetu Jagiellońskiego; indoeuropeista, autor jednego z pierwszych podręczników językoznawstwa ogólnego.
Leon Zawadowski (1914- ) – autor Lingwistycznej Teorii Języka z 1966 r.
środowisko wrocławskie -1960/70. Wyemigrował do kanady.
Referencyjna teoria znaczenia.
Adam Heinz (1914-1984) – najbardziej znany z dzieła Historia językoznawstwa światowego i Dzieje językoznawstwa w zarysie → od czasów chińskich i indyjskich do poł. XX wieku. Filolog klasyczny, latynista. Zajmował się też składnią łaciny.
[pokolenie „30”]
Andrzej Bogusławski (1930 - ) – teoretyk i filozof języka, znany jako twórca Semantyki jednostek elementarnych
Anna Wierzbicka (1938 - ) – w l. 70. wyemigrowała do Australii
Robiła takie same badania równolegle z Bogusławskim. Wierzbicka zna podstawy interkulturalne.
Stanisław Karolak (1931-2009) – zajmował się językami słowiańskimi, romańskimi Teoria składni semantycznej – Opracowanie teorii aspektu dla j. polskiego. I badania porównawcze nad kwantyfikacją;
2001 – Od semantyki do gramatyki
2002 – Podstawowe struktury składniowe
Zofia Topolińska (1931-) - porównuje j.polski i j.macedoński w zakresie gwar tych dwóch języków. Jest dialektologiem. Zajmuje się tez składnią.
Dla wszystkich szkół językoznawczych (polskich, światowych):
przeciwstawienie opisu synchronicznego od diachronicznego i koncentracja uwagi na synchronii,
oddzielenie systemu od tekstu komunikatu.
JĘZYKOZNAWSTWO GENERATYWNE
„gwiazda generatywizmu słabnie”
Językoznawstwo generatywne miało wpływ na przemiany w strukturalizmie i rozwój badań językoznawczych, nie zważając na paradygmaty.
generować – tworzyć, produkować, dokładniej: wyznaczać, ustalać
Językoznawstwo generatywne – dąży do poszukiwania modelu języka. Pozwala wyznaczyć zdania możliwe w języku.
Punktem wyjścia powinien być aksjomat zbioru możliwych do wypowiedzenia zdań. Wypowiedzenie zdania jest wykonywanym zadaniem.
Jak najlepiej opisać język poprzez modelowanie?
Wyobraźmy sobie język, w którym są tylko 3 słowa: A, B i C. (bardzo prosty język)
składnia: a) zdania muszą być trójskładnikowe,
b) w jednym zdaniu dana jednostka może wystąpić tylko raz
ABC
BCA
CAB model opisu jakiegoś j. sztucznego
ACB możliwość idealna: nie ma więcej niż tych 6 zdań.
BAC
CBA
Języki naturalne powstają w sposób samoistny i ciężko je opisać.
ABCC → jeżeli zdanie jest akceptowane, to trzeba zmienić modelowanie
*ABCC → jeżeli zdanie jest nieakceptowane, usuwamy je z badań
Jeżeli taki model jest prosty dla obserwacji, to jeżeli uświadomimy sobie, że języki naturalne charakteryzują się wyższym poziomem złożoności, to trudniej go opisać.
Noam Chomsky (1928-) – zbudował swój pierwszy model gramatyki generatywnej w 1957 r. Charakterystyczna cecha tego modelu było to, że jednostki języka są znaczące.
Drugi model – 1965 r.