PRAWO KONSTYTUCYJNE 09.03.2011
Prawa człowieka w polskim konstytucjonalizmie
Prawa polityczne dotyczą swobody wypowiadania poglądów i tworzenia zrzeszeń. W tej kategorii mieści się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się w stowarzyszeniach, partiach, związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników. W tej kwestii mieszczą się również prawa uczestnictwa w życiu publicznym:
Prawo uczestnictwa w wyborach i referendach,
Prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach,
Prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych oraz osób pełniących funkcje publiczne,
Prawo do składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby (za jej zgodą), prawo inicjatywy ustawodawczej.
Kolejnym katalogiem praw przewidzianych w konstytucji to prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne. Są one trudne do zrealizowania, ze względu na sytuację w Polsce. Powodem problemów są ograniczenia natury ekonomicznej. Do grupy praw ekonomicznych zalicza się:
Prawo własności,
Prawo do innych praw majątkowych,
Prawo do dziedziczenia,
Prawo wolności wyboru i wykonywania zawodu,
Prawo do nauki,
Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę czy inwalidztwo,
Prawo do ochrony zdrowia
Do grupy praw socjalnych doktryna zalicza:
Dochodzenie minimalnego wynagrodzenia za pracę,
Prawo do higienicznych i bezpiecznych warunków pracy,
Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy niepełnosprawnym,
Obowiązek uwzględniania przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny, w tym udzielanie przez władze publicznej pomocy przed i po urodzeniu dziecka,
Obowiązek prowadzenia przez władze publiczne polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne,
Prowadzenie przez władze publiczne polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, ochrony konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Ustrojodawca zastrzega, iż jeśli wprowadzone jest ograniczenie dotyczące praw i wolności to może ono mieć miejsce tylko i wyłącznie w formie ustawowej. Wówczas spełniają one warunek legalności. Ponadto muszą być proporcjonalne (muszą być wprowadzone w określonym zakresie). W tym kontekście mówi się o zasadzie skuteczności (środki winny być skuteczne) oraz konieczności (środki stosowane przez ustrojodawca winny być jak najmniej uciążliwe dla obywateli), a także proporcjonalności (stopień użycia środków winien być proporcjonalny do zakładanego celu).
W razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego istnieje możliwość zniesienia praw człowieka.
Konstytucyjne obowiązki jednostki
Ustrojodawca wprowadza niezbyt wąski katalog obowiązków, jakie posiada każdy obywatel RP. Wyróżnia się:
Obowiązek obywatela RP do wierności wobec państwa i troski o dobro wspólne,
Obowiązek przestrzegania prawa RP,
Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie,
Obowiązek obrony ojczyzny,
Obowiązek dbałości o stan środowiska i odpowiedzialności za pogorszenie jego stanu.
Instytucjami chroniącymi prawa oraz wolności człowieka, w myśl polskiej ustawy zasadniczej, są:
Prawo do wynagrodzenia szkody, jakiej wyrządził organ władzy publicznej przez swoje działanie niezgodne z prawem – to nie jest nowe rozwiązanie w polskim konstytucjonalizmie; swój pierwowzór bierze z konstytucji marcowej z 1921 r.; by móc dochodzić tej formy odszkodowania: musi zaistnieć szkoda, wyrządzić ją musi organ władzy publicznej oraz musi to być efekt działania lub zaniechania owego organu.
Prawo do sądu – każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd; na podstawie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego ukształtowały się pewne prawidła w tej kwestii: dostęp do sądu, istnienie wypracowanych procedur sądowych umożliwiające dochodzenie swoich praw, ukształtowany model władzy sądowniczej oraz mechanizm egzekwowania wyroków władzy sądowniczej,
Zakaz zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności lub praw,
Skarga konstytucyjna do Trybunału Konstytucyjnego,
Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Polski system parlamentarny
Polski ustrojodawca przy konstruowaniu polskiego systemu rządów przyjął parlamentarno -gabinetową formę. Jednakowoż to nie jest czysta forma, połączona z elementami systemu kanclerskiego i prezydenckiego.
Sejm i Senat z formalnego punktu widzenia są dwoma odrębnymi organami władzy państwowej. Ta dwuizbowość jest jednak niezbyt wyraźna. Powstają wiec pytania o cel powołania dwuizbowego parlamentu. Argumentem w tej kwestii są uwarunkowania historyczne, które mówią o dwuizbowej strukturze. Razem tworzą władzę ustawodawczą. Obie izby wybierane są na czteroletnią kadencję. Konstytucja dopuszcza możliwość skrócenia, jak również jej wydłużenia. Skrócenie kadencji może dojść do skutku, gdy takową decyzję podejmie Sejm albo Prezydent RP. W pierwszym przypadku chodzi o samorozwiązanie. Czym innym jest samorozwiązanie parlamentu, zaś czym innym jest skrócenie kadencji. Przy samorozwiązaniu parlament w danej kadencji przestaje funkcjonować, zaś przy skróceniu działa on dalej, aż do czasu zarządzenia wyborów. Z kadencją wiąże się pojęcie permanencji prac. Obie izby parlamentu opierają się na zasadzie ciągłości, co jest przeciwieństwem zasady sesyjności. Oznacza to, iż w każdym momencie parlament może zebrać się na posiedzenie. Zależy to od terminarza jego obrad, który ustala właściwy organ, oraz od decyzji uprawnionego organu. Jako sesję postrzega się możliwość zbierania się parlamentu tylko w określonych terminach, np. dwa razy do roku otwiera się czas sesji. Kluczowe znaczenie ma również posiedzenie, czyli okres czasu pracy parlamentu objęty jednym porządkiem obrad. Trwa ono w polskiej tradycji 2-3 dni. Zwołuje je Marszałek, który ustala również ich porządek.