Badania PISA

• Wyniki tych badań uznawane są za jedne z najważniejszych wskaźników rozwoju edukacji na świecie

• Badanie pisa sprawdza umiejętności w 3 głównych dziedzinach

• Czytanie i rozumowanie w naukach humanistycznych

• Matematyka

• Rozumowanie w naukach przyrodniczych

Istnieje dramatyczna różnica między poziomem szkół prywatnych a publicznych w Polsce, zwłaszcza w przedmiotach ścisłych i przyrodniczych.

Postmodernizm a szkoła

• W jakiej rzeczywistości żyje współczesna młodzież?

Kilka uwag o rzeczywistości edukacyjnej

• Szkoła jest traktowana jako dostępne społeczeństwu narzędzie: utrzymania ładu społecznego, przekazu dziedzictwa kulturowego, budowanie kulturowej tożsamości, przygotowanie do współczesnego rynku pracy, sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, podmiotowego wsparcia w procesach indywidualnego rozwoju.

• Zarzuty formowane wobec współczesnej szkoły: niewydolność kształceniowa i wychowawcza, hamowanie inicjatywy intelektualnej, blokowanie rozwoju myślenia uczniów i nauczycieli, bezradność wobec problemów z dyscypliną, wąski dydaktyzm, niski profesjonalizm nauczycieli

Nowe zadania szkoły:

• Szkoła ma zapobiegać wykluczeniu kulturowemu uczniów poprzez nowy model kształcenia → kształcenie szerokie, musi pomóc w odnalezieniu się w świecie i życiu dorosłym; dzieci trzeba uczyć od najmłodszego, wykształcać w nim podstawy przeciw wykluczeniu, zachęcać do zdobywania wiedzy.

• Nowa wiedza – nowa dydaktyka → wyposażenie się zmienia, rozwija, dzieci pracują w grupach, analizując problemy i rozwiązując je dzięki nowej technologii

Musi się zmienić nauczyciel, z roli osoby, która posiada wiedzę i jest jej źródłem, na osobę która kieruje ucznia ku wiedzy. Wiedza jest w Internecie.

Konstruktywizm – ważniejsza aktywność ucznia niż nauczyciela. Uczeń sam zdobywa wiedzę poprzez projekty, badania. Człowiek tworzy własną wiedze we własnym umyśle, poprzez doświadczenia.

Behawioryzm – dziecko jest sterowane odgórnie. Nauczyciel przekazuje mu wiedzę, bez doświadczeń, badań i projektów. Brak zdobywania wiedzy przez dziecko, suche fakty od nauczyciela.

• Zagrożenia globalne (systemowe) i indywidualne, a zmian edukacji (aktualizacja terę ci i programów nauczania).

• Minimalizowanie ryzyka indywidualnego poprzez wyposażenie jednostek w prężny potencjał biograficzny:

• Rozumienie własnych potrzeb i ocena realności ich zaspokojenia

• Gotowość do projektowania własnych działań (aktywność dzieci)

• Skłonność i kompetencja do podejmowania samodzielnych decyzji i dokonywania wyborów: intelektualnych, moralnych, społecznych, materialnych, politycznych

• Umiejętność organizowania warsztatu osiągania zamierzeń

• Oswajanie z różnorodnością, niestałością i sprzecznością informacji, opinii, rozstrzygnięć

• Wysoka tolerancja dla niejednoznaczności i zdolność do intelektualnego radzenia sobie z nią

↓↓↓↓↓↓

• Rozwijanie kluczowych kompetencji kulturowych : językowych, komunikacyjnych, czytelniczych, matematycznych, informatycznych itp.

• Imperatyw edukacyjnych: wychowanie od podstaw

Wzrost znaczenia wczesnej edukacji

• Upowszechnienie edukacji przedszkolnej

• Wspomaganie rodziny w zapewnieniu korzystnych warunków w rozwoju dziecka

• Znaczenie edukacji przedszkolnej funkcjonującej na wysokim poziomie

• Znaczenie przedszkola w wyrównywaniu szans edukacyjnych

Badania amerykańskie Lazarda, Darlingtona, 1982 High Scope

Pedagogika wczesnoszkolna jako nauka, jej istota, funkcje i zadania

• Pedagogika wczesnoszkolna jest dziedziną wiedzy, a edukacja wczesnoszkolna – formą działalności prakseologicznej.

• „Edukacja” – wyprowadzanie w górę, wzrastanie (kunowski 1981)

• „nauczanie początkowe” – praca pedagogiczna z dzieckiem młodszym w wieku szkolnym. (określenie etapu edukacji szkolnej i kierunku studiów, specjalizacji nauczycielskiej)

• Metodyka kształcenia zintegrowanego obejmuje rejestr sposobów pracy z dzieckiem (charakter instrumentalny) odpowiada na pytanie: jak uczyć?

• Edukacja wczesnoszkolna obejmuje nauczanie i wychowanie w klasach I-III

• Nauki humanistyczne → nauki społeczne → pedagogika → pedagogika wczesnoszkolna

• Pedagogika wczesnoszkolna zajmuje się problematyką pracy edukacyjnej(wychowaniem i nauczaniem) z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym: funkcjonuje w szerokim nurcie myślowym współczesnej humanistyki

• Pedagogika wczesnoszkolna to subdyscyplina nauk pedagogicznych – zajmuje się analizą faktów i zjawisk w kontekście działalności dziecka w młodszym wieku szkolnym w sposób naukowy tzn. uwzględnia metodologiczne zasady konstruowania teorii naukowych czy systemów teoretycznych.

Pedagogika wczesnoszkolna jako nauka

• Zawiera dwie integralnie ze sobą powiązane części:

*część ogólną (formułuje prawa, teorie, koncepcje dotyczące edukacji wczesnoszkolnej jako całośći)

*część szczegółową – metodykę nauczania poszczególnych przedmiotów (formułuje problematykę nauczania poszczególnych przedmiotów)

• Podmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest uczeń w młodszym wieku szkolnym (6/7 - 9/10 lat)

Przedmiotem badań pedagogiki wczesnoszkolnej jest proces nauczania i wychowania.

Pedagogika wczesnoszkolna jako dyscyplina naukowa

• -Ma odrębne planowanie pracy (rozkład programu nauczania)

-Ma określony teren badań (szkoła rodzina środowisko)

-Spełnia funkcje dyscypliny naukowej:

1. Poznawczą – odkrywa, tłumaczy fakty występujące na tym szczeblu kształcenia, ustala związki, uogólnienia, wnioski

2. Utylitarną – dostarcza nauczycielom, rodzicom i instytucjom wychowawczym zbioru przepisów, reguł i norm postępowania z dzieckiem. Korzysta z dorobku psychologii rozwoju człowieka, psychologii poznawczej, społecznej i socjologii oświaty.

Pedagogika wczesnoszkolna – 6.03.2014

Pedagogika wczesnoszkolna jako nauka

• Jest częścią teorii wychowania i dydaktyki

• Rozpatruje istotę wychowania i nauczania (co znaczy wychowywać i uczyć?)

• Obiekt wychowania i nauczania (kogo wychowuje i uczy?)

• Sensowność wychowania i nauczania (po co wychowujemy i uczymy?)

• Treść wychowywania i nauczania (w jakim zakresie wychowywać i czego uczyć?)

• Określa czynniki wychowania i nauczania: jak to się dzieje że uczeń myśli w taki a nie inny sposób, dlaczego należy zmieniać pewne działania i po co należałoby je zmienić.

• Zależna teoria a praktyka (za każdą praktyką stoi teoria)

• TEORIA – to spójne, logiczne zespoły twierdzeń, mniej lub bardziej ogólnych wyjaśniających określone zależności między zjawiskami

• Kozielecki – teoria to „środek do zrozumienia czegokolwiek w nauce”

• Pedagogika jako nauka „postulatywna” (opisuje daną rzeczywistość) a „wyjaśniająca” (odpowiada na pytanie dlaczego?)

• Uprawianie pedagogiki wczesnoszkolnej w sposób naukowy oznacza dążność do opisu badanej rzeczywistości, ale przede wszystkim do jej wyjaśnienia.

Metodologia stosowana w pedagogice wczesnoszkolnej:

• Podejście czynnikowe → uwarunkowania środowiskowe, rozwojowe – tkwiące w uczniu, pedagogiczne – brak przygotowania merytorycznego nauczyciela (określenie przyczyny)

• Podejście funkcjonalne → określenie, jakie funkcje pełni dane zjawisko

• Podejście zaksjomatyzowane → wyjaśnianie faktów i zjawisk w rzeczywistości pedagogicznej (klasa przesłanek i klasa wniosków)

• Zalety tego podejścia:

1. Z twierdzeń naczelnych wyprowadzane są twierdzenia pochodne, które nie mogą być ze sobą sprzeczne

2. Twierdzenia ułożone w strukturze wyjaśniającej szeroką klasa badanych faktów i zjawisk pedagogicznych

3. Każda obserwacja niezgodna z danym aksjomatem obala całą teorię

• Rodzaje teorii:

1. Teorie dedukcyjne (teoria > fakty)

2. Teorie indukcyjne (fakty > teoria) weryfikacja, refleksja

3. Teorie funkcjonalne (fakty <> teoria)

Pedagogika wczesnoszkolna jako dyscyplina

• Ma swój przedmiot badań (proces nauczania i wychowywania oraz kształtowania osobowości, uwarunkowania procesu dydaktyczno-wychowawczego, uczeń w młodszym wieku szkolnym i jego rozwój)

• Ma swoją teorie nauczania i uczenia się (nauka czytania i pisania przebiega w specyficzny sposób)

• Określa swoje cele i treści kształcenia

• Ma ściśle określony proces nauczania i uczenia się (ścisły tok postępowania na zajęciach)

• Ma ściśle określone formy pracy

• Ma specyficzne środki dydaktyczne (dostosowane do wieku rozwojowego)

Pedagogika wczesnoszkolna

• Obejmuje problematykę kształcenia dzieci w wieku 6-10 lat w zakresie 9 kierunków edukacji (przedmiotów nauczania):

1. Język polski

2. Matematyka

3. Środowisko społeczno-przyrodnicze

4. plastyka

5. Muzyka

6. Technika

7. Kultura fizyczna

8. Informatyka

9. Język obcy

• Problematyka zajęć pozalekcyjnych, korekcyjno-kompensacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych.

Rozwój pedagogiki wczesnoszkolnej jako nauki

• Nauczanie na etapie wczesnoszkolnym jako zagadnienie pedagogiczne pojawiło się w wieku oświecenia

• Konieczność upowszechnienia oświaty wśród wszystkich dzieci, niezależnie od pochodzenia

• W Polsce powstało pierwsze na świcie ministerstwo oświaty – KEN (1773-1794)

• Rozbudowa szkół parafialnych, podstawowe umiejętności (czytanie, pisanie, rachunki, zajęcia ogrodnicze i rolnicze)

• 1795 – Elementarz dla szkół parafialnych Onufrego Kopczyńskiego

• Podstawy teoretyczne sformułował J.H. Pestalozzi (1746-1827) twórca pierwszej teorii nauczania początkowego

• Podjął gruntowną przebudowę szkoły początkowej

• Koncepcja organizacyjna szkoły (5-13 lat) obejmowała: naukę czytania, pisania, rachunków, elementy geometrii, geografii, przyrody, gimnastykę, pracę fizyczne w zakresie rolnictwa, gospodarstwa domowego i rzemiosła

• Liczenie, mierzenie i mówienie – to główne elementy nauczania. Liczba, kształt, nazwa porządkują wyobrażenia poprzez obserwacje, sprzyjają tworzeniu pojęć

• Koncepcja Pestalozziego eksponuje zasadę poglądowości – nauczanie należy rozpocząć nie od słów ale od rzeczy. Podstawę edukacji wczesnoszkolnej stanowi „nauka o rzeczach” (kategoria wiadomości: słowo, kształt, liczba)

• Szczególny wpływ na teorię i praktykę współczesnej edukacji wczesnoszkolnej odegrały

• Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza Decroly’ego (1871-1932)

• Nauczanie łączne Karola Linkiego (1884-1938)

• Metoda Mari Montesori (1870-1952)

• Techniki celestyna Freineta (1896-1966)

Edukacja wczesnoszkolna istota i podstawowe problemy

• Na czym polega swoistość edukacji wczesnoszkolnej?

• Odrębność edukacji wyraża się w : jej charakterze, funkcjach edukacyjnych i organizacji.

• Charakter edukacji wczesnoszkolnej : propedeutyczny – wprowadzający

Podstawowe zadania edukacji początkowej jako nauczania propedeutycznego:

• Rozwijanie procesów myślenia samodzielnego i krytycznego

• Budzenie żywych zainteresowań intelektualnych jako podstawy aktywności poznawczej

• Kształtowanie umiejętności wyrażania swoich myśli w słowach i rozumieniu cudzych myśleniu jako niezbędnego warunku komunikowania i przyswajania wiedzy

• Kształcenie spostrzegawczości, zdolności do obserwacji

• Rozwijanie wyobraźni, twórczości i umiejętności wyrażania się w różnych formach plastycznych, muzycznych, technicznych

• Wszechstronny rozwój osobowości dziecka w toku jego własnej aktywności. Własna aktywności i działalność jest podstawą rozwoju pojeć i wyobrażeń o świecie

Edukacja wczesnoszkolne wyznacza kierunek działań pedagogicznych oraz warunkuje dalsze losy i karierę szkolną uczniów.

• Praca pedagogiczna musi uwzględniać właściwości rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym

• Właściwości pracy edukacyjnej nauczyciela i dzieci: pozwanie świata rozpoczyna się od obserwacji – myślenie dziecka ma charakter konkretny – elementarne myślenie pojęciowe.

• Zadania nauczyciela:

1. Organizacja środowiska edukacyjnego („informacyjnego”) – wymyślenie zadań, projektów, stawianie problemów

2. Wspieranie i pomaganie dziecku w prowadzeniu obserwacji

3. Aktywne uczestniczenie w procesie selekcjonowania informacji, porównywania, formułowania konkluzji

• Edukacja ma charakter całościowy (kształcenie zintegrowane) – wprowadzone w 1999 r.

• Synkretyzm – dziecko spostrzega świat całościowo ( proces percepcji jest schematyczny) – nauczyciel musi zwracać uwagę na szczegóły

• Praca pedagogiczna jest :służbą społeczną” wobec rozwijającego się człowieka

• Podstawowe założenie: Edukacja ma za zadanie sprzyjać, stymulować rozwój dziecka – nadrzędna wartość edukacji (funkcjonalny charakter edukacji wczesnoszkolnej)

• Edukacja pełni określoną funkcje w stosunku do dziecka – jest propozycją dla dziecka a nie dziecko jest dla edukacji

Funkcje pedagogiki wczesnoszkolnej:

1. Opiekuńcza – dbałość o zdrowie, bezpieczeństwo, należyty rozwój fizyczny dziecka

2. Poznawcza – kreowanie środowiska w którym uczeń zdobywa, konstruuje własną wiedzę poprzez realizację wszystkich kierunków kształcenia

3. Kształcąca – ściśle związana z funkcją poznawczą, głównie polega na rozwijaniu ogólnych operacji myślowych uczniów, sposobów racjonalnego uczenia się, zdolności koncentracji i podzielności uwagi, pamięci logicznej

4. Wychowawcza – polega na wspomaganiu wszechstronnego rozwoju dziecka i kształtowanie postaw i przekonań społeczno- moralnych

Funkcje pedagogiki wczesnoszkolnej:

5) diagnostyczno – prognostyczna – diagnoza rozwoju dziecka (intelektualnego, emocjonalnego, ruchowego, funkcjonowania społecznego) i przewidywania co do jego kierunku

6) kompensacyjno-usprawniająca - eliminowanie, łagodzenie, rekompensowanie zaburzeń rozwojowych (dysleksja, ADHD, ADD, trudności adaptacyjne, zaburzenia emocjonalne) przez szkołę w kontakcie z psychologiem, logopedą i innymi specjalistami

Funkcje specyficzne pedagogiki wczesnoszkolnej:

1. Organizowanie samodzielnych doświadczeń dziecka

2. Projektowanie zadań i sterowania aktywnością dziecka

3. Aranżowanie sytuacji komunikacyjnych – porozumiewanie się z uczniami i dzieci między sobą (kultura żywego słowa poprzez objaśnianie, instruowanie, prowadzenie dialogów)

4. Prowadzenie obserwacji i pokazów

5. Oddziaływanie przykładem osobistym

6. Kreowanie twórczości plastycznej i muzycznej

Funkcje wychowawcze pedagogiki wczesnoszkolnej

• Wychowanie w szerokim sensie – wszelkie oddziaływanie na człowieka współtworzące jego osobową indywidualność (wpływy rodzinne, szkolne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zawodowe, grupy rówieśniczej, mediów)

• Wychowanie w sensie węższym – planowa aktywność człowieka zorientowane na osiągnięcie pewnych celów (pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi) – Roman Schultz; teleologia wychowania: określa zasady stanowienia ideałów i celów wychowania, bada ich współzależność

• Wychowanie w sensie najwęższym – oddziaływania zamierzone skierowane na sferę emocjonalną – wolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej podstawy, umiejętności czy aspektu osobowości.

Wychowanie i nauczanie są nie do pomyślenia bez postawienia celu – nie istnieją bez wartościowania.

Wychowanie

• Definicja wychowania w ujęciu Tchorzewskiego:

Byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowanie – osiągnąć wzrost własnej tożsamości.

Zdania pedagogiki wczesnoszkolnej:

1. Przygotowanie dziecka do życia zgodnego z samym sobą

• Tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania możliwości poznawczych uczniów (spostrzegania, rozumienia, myślenia, koncentracji uwagi, pamięci)

• Doskonalenie zmysłów, które dają dziecku możliwość różnorodności postrzegania zjawisk i procesów przyrodniczych i społecznych, aby uczniowie mogli przejść od dziecięcego do uporządkowanego, dorosłego rozumienia świata

• Kształtowanie dojrzałości emocjonalnej, która pozwoli na kierowanie swoim postępowaniem

• Wyrabianie wrażliwości w kontaktach z dziełami kultury i zjawiskami przyrody

• Rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadoma (wewnętrzną)

• Przygotowanie do podejmowania dłuższych wysiłków intelektualnych i fizycznych

• Rozbudzanie i stymulowanie wrażliwości i zdolności dziecka

• Kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania swoich myśli w piśmie i mowie

• Kształtowanie aktywności umysłowej i logicznego myślenia

• Tworzenie sytuacji sprzyjających poznaniu siebie, swoich potrzeb, możliwości intelektualnych, psychicznych i fizycznych

• Tworzenie sytuacji do samokontroli i samooceny

• Kształtowanie potrzeby dbania o swoje zdrowie i sprawność fizyczną

2. Przygotowanie dziecka do życia przyjaznego z innymi (socjalizacja dziecka)-

• Stwarzanie przyjaznego klimatu w szkole, pomaganie mu w dobrym funkcjonowaniu w szkole.

• Tworzenie sytuacji i warunków do kształtowania poprawnych relacji (uczeń – uczeń, dziecko-rodzice, uczeń-nauczyciel, dziecko-człowiek dorosły, dziecko-kraj)

• Tworzenie warunków do współpracy w zespole, kształtowanie poczucia współodpowiedzialności, wdrażanie do zrozumienia innych, uważnego słuchania, kulturalnego prowadzenia rozmowy

• Kształtowanie emocjonalnego i racjonalnego stosunku do ojczyzny

• Wdrażanie do dbałości o kulturę wypowiedzi, ortografii i stylu

• Kształtowanie poczucia przynależności do narodu, uczenie empatii i rozbudzanie wrażliwości na drugiego człowieka

• Zaznajamianie z normami współżycia społecznego i wdrażanie do ich przestrzegania

• Przygotowanie do życia z przyrodą – poprzez tworzenie sytuacji do kontaktów z przyrodą. Wyrabianie potrzeby poszanowania przyrody, kształtowanie postaw proekologicznych, wdrażanie do aktywnego działania na rzecz ochrony środowiska, odpowiedzialność za środowisko, budzenie zainteresowań przyrodniczych

3. Przygotowanie do korzystania z zasobów informacyjnych cywilizacji-

• Tworzenie sytuacji do posługiwania się podstawowymi nośnikami informacji (słowo)

• Odbieranie i przekazywanie informacji gestem, ruchem, barwą, tempem wypowiedzi; odbieranie i przekazywanie informacji poprzez mówienie, mimikę, pantomimę, czytanie, pisanie, malowanie, śpiewanie, schematy rysunkowe, symbole matematyczne

• Zapoznanie z metodami i technikami uczenia się

• Rozwijanie własnych strategii uczenia się; posługiwanie się przyborami szkolnymi, podstawowymi urządzeniami informacyjnymi i technicznymi

Założenia współczesnej szkoły

• Nie ma jednej niezmiennej i pewnej teorii pedagogicznej z gotowymi „raz na zawsze” ustalonymi, sprawdzonymi zasadami, formami i metodami pracy

• Pedagogika jest nauką żywą, relatywną, nastawioną na zmiany i poszukiwanie tych zmian

• Proces kształcenia powinien być oparty na dyskusji i dialogu (dziecko-dziecko, nauczyciel-dziecko, nauczyciel-nauczyciel, nauczyciel-rodzic, rodzic-dziecko) oraz rozmowie na wszystkich szczeblach edukacji

• Ucznia należy traktować jako integralną całość, a jego rozwój jak „bieg po spirali”

• Wiedza nie może być transmitowana, tylko indywidualnie i społecznie konstruowana przez uczniów i nauczycieli

• Proces dydaktyczny należy tak organizować, aby uczeń mógł stale korzystać z osobistej wiedzy o otaczającym świecie i sobie samym

• Nie ma jednej skutecznej strategii nauczania i uczenia się, ani też takiej metody, która byłaby najlepsza dla wszystkich dzieci, a nawet dla jednego dziecka w różnych okresach rozwojowych

• Uczenie się jest aktywnym reorganizowaniem wiadomości i doświadczeń ucznia

• Uczenie się jest interaktywnym procesem

• Nauczyciel to intelektualista tworzący nową rzeczywistość

Mowa i myślenie w koncepcjach Piageta, Wygotskiego i Brunera. Implikacje w edukacji wczesnoszkolnej

Teoria rozwoju poznawczego J. Piageta

• „Dziecko jako naukowiec”

• Rozwój poznawczy – proces przyswajania wiedzy w dzieciństwie

• Dotyczy takich procesów jak:

• Spostrzeganie

• Zapamiętywanie

• Klasyfikowanie

• Rozumienie

• Wnioskowanie przejawy inteligencji człowieka

• myślenie

• rozwiązywanie problemów

• tworzenie pojęć

• planowanie

• jaka jest istota funkcji poznawczych i jakie znaczenie ma ta wiedza dla nauczyciela i dzieci?

Koncepcja J. Piageta

• Jean Piaget (ur. 9.08.1896 w Neuchätej, zm. 16.09.1980 w Genewie) – psycholog, biolog i epistemolog szwajcarski

• Badał rozwój poznania ludzkiego, koncepcja: konstruktywizm psychologiczny

• Wierzył, że to jak ludzie poznają świat będzie kluczem do zrozumienia jak ludzie Myśla i czują

• Podstawowe pytania teorii:

• Skąd się biorą plastyczne wzorce myślenia (i działania) za pomocą których dziecko poznaje (i rozumie( świat?

• Jak rozwija się u dzieci rozumienie fizycznych, obiektywnych wartości otaczającego je świata: przestrzeniu, czasu, liczby, masy, ciężaru

• W jaki sposób dzieci uczą się reguł, które rządzą zależnościami w świecie

• Jak długo rozwijają się różne postaci rozwoju?

• W jaki sposób rozwój myślenia związany jest z dojrzałością?

W jaki sposób dzieci rozumiej a rzeczywistość? (badania dzieci od 3-10 roku życia)

• Co sprawia, ze chmury się przesuwają?

Typ myślenia – przykład odpowiedzi

1. Magiczny (od 3 roku życia) – dziecko wierzy, że może wpływać na przedmioty zewnętrzne myślą i działaniem – „my sprawiamy, że się poruszają Kidy idziemy”

2. Animistyczny ( 3-7 lat) – dziecko przypisuje własne cechy przedmiotom – „poruszają się same, bo żyją”

3. Logiczny (8-10 lat) – dziecko ujmuje świat w kategoriach bezosobowych – „Wiatr je przesuwa”

• Cztery pojęcia charakterystyczne dla koncepcji Piageta:

1. Intelektualizm (inteligencja jako sposób przedstawienia)

2. Konstruktywizm (wiedza wytwarzana jest przez podmiot w toku działania)]

3. Strukturalizm (narzędzia konstrukcji poznawczych tworzą całościowe struktury)

4. Dialektyka (zmiana struktur zachodzi dzięki procesowi równoważenia sprzecznych tendencji)

Główne tezy teorii Piageta:

• Inteligencja nie jest czymś, co dziecko posiada, lecz czymś co dziecko zdobywa w procesie aktywności

• Plastyczne relacje (związki wewnętrzne) pomiędzy odczuciami, czynnościami, obiektami, elementami wiedzy organizują się stopniowo w coraz bardziej złożone struktury i funkcje poznawcze, w system inteligencji

• Inteligencja rozwija się pod wpływem stanów niepełnej równowagi poznawczej pomiędzy podmiotem i środowiskiem. Stany te pojawiają się przez całe życie.

• Procesy rozwoju dokonują się poprzez asymilację i akomodację, oraz ich równoważenie (adaptację)

• Proces dopasowania bodźców z otocznia do aktualnego stanu struktur poznawczych to asymilacja, „wcielenie rzeczy i osób we własną aktywność”. Asymilacja jest procesem, dzięki któremu nowe elementy percepcyjne czy poznawcze są przyjmowane tak, by stały się przystające do znanych już z doświadczeń

• Akomodacja jest to proces, dzięki któremu wytworzone poprzednio struktury poznawcze zostają zmodyfikowane na podstawie nowych doświadczeń

ROZWÓJ TO RÓWNOWAGA MIĘDZY ASYMILACJĄ I AKOMODACJĄ

• Rozwój poznawczy, to ciągłe konstruowanie, reorganizowanie i ingerowanie wiedzy w nowe, coraz bardziej złożone struktury. Rozwój jest funkcją wewnętrznego, samorzutnego procesu oraz konfrontacji z prowokującą informacją ze środowiska.

„ …za każdym razem, gdy uczycie dziecko czegoś, uniemożliwiacie mu odkrycie tego od nowa… „

• W efekcie dojrzewania biologicznego i kumulowania nowych doświadczeń pojawiają się momenty rozwojowe gdy dziecko opanowuje całkowicie pewien poziom funkcjonowania poznawczego ( tak samo podchodzi do każdego problemu poznawczego) i staje się gotowe do sprostania nowym, jakościowo odmiennym wyzwaniom. Wówczas przechodzi z jednego stadium rozwoju do następnego.

• Rozwój ontogenetyczny – właściwości zmian:

• Zmiany w ogólnym kształcie, wzorcu zachowania (jakościowe, globalne)

• Kolejne fazy przechodzą łagodnie jedna w drugą, tworząc logiczny ciąg. Zmiany są nieodwracalne.

• Pojawiają się w stałej sekwencji, która jest kulturowo niezmienna. Występuje zróżnicowanie jeśli chodzi o czas (indywidualne tempo rozwoju)

• Stadia rozwoju poznawczego:

• Stadium sensoryczno-motoryczne

• Stadium przedoperacyjne

• Stadium operacji konkretnych

• Stadium operacji formalnych

Stadium inteligencji sensoryczno – motorycznej (0-2 lata)

• Dziecko rozumie, że jest odrębną istotą różną od środowiska – na drodze eksploracji sensoryczno-motorycznej

• Dziecko na podstawie wrodzonych odruchów tworzy schematy, które pozwalają mu na dostrzeżenie stałości, regularności świata. Dziecko zauważa, że świat składa się z rzeczy.

• Konstrukcja kategorii i trwałości przedmiotu oraz przestrzeni – przekonanie, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od naszego kontaktu percepcyjnego z nimi.

• Początki rozumienia przyczynowości i czasu

Stadium przedoperacyjne rozwoju poznawczego (2-6 lat)

• Cechy charakterystyczne myślenia

• Dziecko posługuje się symbolami w celu zrozumienia świata za pomocą obrazu reprezentuje rzeczywistość

• Okres myślenie egocentrycznego: niezdolność do przyjęcia cudzej perspektywy i spostrzeganie świata wyłącznie z własnej perspektywy

• Cent racja –tendencja do skupiania się na jednym aspekcie przedmiotu lub sytuacji w danym czasie, z pominięciem innych aspektów (potencjalnie istotnych)

• Myślenie ma charakter intuicyjny

• Brak dostrzegania transformacji (np. zasada z zachowaniem objętości)

• Symboliczny sposób myślenia prowadzi do kosmologii – animizm (przypisywanie cech żywych organizmów przedmiotom martwym), artyficjalizm – przekonanie, że ludzie są odpowiedzialni za wszystkie zdarzenia, zjawiska na świcie, np. „Niebo jest niebieskie bo zostało pomalowane”

• Dziecko jest spontanicznym artystą

• Mowa ma charakter egocentryczny

• EGOCENTRYZM – postrzeganie świata za swego punktu wiedzenia (mowa egocentryczna, monolog kolektywny – brak komunikacji – 2-4 r. ż.)

Pedagogika wczesnoszkolna – 3.04.2014

Stadium operacji konkretnych (7-11/12 lat)

• Operacja – akt umysłowy, który odnosi się do reprezentacji (ma charakter zinterioryzowany – uwewnętrzniony)

• Cechy charakterystyczne operacji:

• Odwracalność: dla każdej operacji istnieje taki element, że ich złożenie daje reakcję tożsamościową (każda operacja ma swój negatywny odpowiednik)

• Odwracalność może zachodzić przez negocjację lub wzajemność (komplementarność)

• Jak następuje rozwój myślenia operacyjnego u dzieci?

• Pojęcie zachowania liczby (5-6 lat)

• Pojęcie stałości masy (7-8 lat)

• Pojęcie zachowania ciężaru (9-10 lat)

• Ogólna charakterystyka:

• Myślenie przyczynowo-skutkowe

• Pojawia się myślenie logiczne, ograniczone do przedmiotów konkretnych, nie obejmuje pojęć abstrakcyjnych

• Operacje logiczno-matematyczne (szeregowanie, klasyfikowanie, dodawanie, odejmowanie)

• Dzieci tworzą pojęcia czasu i przestrzeni

• Kategoryzują przedmioty

• Zdolne do przejęcia roli innych ludzi

Stadium operacji formalnych (od 11/12 roku życia)

• Zdolność do rozwiązywania

• Myślenie i wnioskowanie z użyciem symboli, pojęć i konstrukcji abstrakcyjnych (uniezależnienie od danych empirycznych)

• Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne (dedukcja: od ogółu do szczegółu)

• Rozumowanie naukowo-indukcyjne: myślenie od szczegółu do ogółu

• Generowanie i logiczne sprawdzanie hipotez

• Abstrahowanie nowej wiedzy z wiedzy istniejącej, wykraczającej poza wiedzę empirycznie dostępną

Zalety teorii Piageta

• Dzieci myślą w sposób jakościowo odmienny od dorosłych – rozwój poznawczy ma charakter stadialny

• Rozwój intelektualny trwa od momentu narodzin

• Dzieci są uczniami aktywnymi – „ciekawość małego naukowca”

• Piaget odkrył wiele zjawisk pokazujących istotę dziecięcego rozumowania: stałość przedmiotu, egocentryzm, zasada zachowania stałości (liczby, masy, długości, objętości)

• Teoria Piageta – podstawą konstruktywizmu

Mankamenty teorii Piageta

• Późniejsze badania dowiodły, że Piaget sceptycznie oceniał możliwości dzieci (rozbieżności wiekowe – zasada zachowania stałości liczby – „niegrzeczny miś”)

• Dzieci z różnych kultur w odmienny sposób realizują zadania piagetowskie

• Zanegowanie etapowego charakteru procesu rozwoju (zmiany w obrębie funkcji poznawczych następują w sposób mniej gwałtowny i schematyczny np. egocentryzm w 7 r. ż.)

Podsumowanie – implikacje

• Teza: NAUCZANIE DOSTOSOWAĆ DO ROZWOJU – nauczanie skoncentrowane na dziecku (poziomu rozwoju poznawczego)

• Nauczanie idzie po śladach rozwoju

• Piaget uważał, że przedwczesne nauczanie może doprowadzić do demotywacji i frustracji dziecka, które nie potrafi zrozumieć „wpajanych mu treści”

• Myślenie jest pierwotne, a mowa jest wtórna

• Znaczenie mowy:

• Zaspokajanie potrzeb i pragnień

• Zwrócenie na siebie uwagi (zadawanie pytań, używanie zakazanych słów, wypowiadanie niezwykłych myśli)

• Rozwój stosunków społecznych

• Mowa determinuje osiągnięcia szkolne

• Wpływa na zachowanie innych (przywódca dziecięcy)

Implikacje pedagogiczne wynikające z teorii Piageta:

• Zadanie nauczyciela to:

• Dostarczenie odpowiednich materiałów oraz kontekstu umożliwiającego rozwój, eksperymentowanie, badanie („uczniowie siedzący w ławkach to przekleństwo”) – uczenie się przez działanie, odkrywanie

• Odpowiednia organizacja czasu, przestrzeni pozwalająca dziecku na manipulowanie rzeczywistością z wykorzystaniem przedmiotów i zadań ułatwiających pojawienie się odpowiednich operacji umysłowych i rozumienia pojęcia niezmienności

• Bezpośrednie oddziaływanie nauczyciela nie prowadzi do wykształcenia tego typu rozumienia świata u dziecka. Uczeń musi samodzielnie do niego dojść w procesie rozwiązywania problemów

Społeczno – poznawcza teoria rozwoju Lwa Wygotskiego „Dziecko jako praktykant”

• Lew Siemionowicz Wygotski (1896-1934)

• Twórca kulturowo-historycznej teorii rozwoju psychiki zgodnie z którą psychika człowieka kształtuje się w wyniku rozwoju indywidualnego, dokonuje się w określonym kontekście historyczno-kulturowym. Rosyjski pionier psychologii społeczno-kulturowej

• Aż do końca lat 50 niemożliwe by,ło rozpowszechnianie prac Wygotskiego, jego prace w stalinowskiej Rosji były zakazane. Teorię Wygotskiego określano jako "reakcyjną, burżuazyjną pseudonaukę". Jego teoria do dziś inspiruje pedagogów, psychologów na całym świecie, przeżywa rozkwit w USA i Wielkiej Brytanii.

Rozwój dziecka w koncepcji Wygotskiego

• Czym jest rozwój w ujęciu Wygotskiego?

• Rozwój to uwewnętrznienie czynności zewnętrznych (interioryzacja) i kształtowanie się wyższych funkcji psychicznych

• W jaki sposób wyższe funkcje psychiczne wyrastają z doświadczeń społecznych jednostki?

• Co jest czynnikiem rozwoju w koncepcji Wygotskiego?

• Kontakty społeczno-kulturowe ze środowiskiem są czynnikiem rozwoju wyższych funkcji psychicznych

• Rozwój umysłowy to zasadniczo rozwój społeczny

• Fazy rozwoju dziecka:

1. Typ spontaniczny (do 3 lat)

2. Typ spontaniczno-reaktywny (3-6 lat)

3. Typ reaktywny (od 7 lat) – uczenie się pod kierunkiem nauczyciela

Aspekt kulturowy teorii Wygotskiego

• Każde dziecko, bez względu na miejsce pochodzenia, sposób wychowania, rozwój inteligencji i kulturę, w której wzrasta powinno rozwijać w sobie umiejętność poznawcze, które pozwolą mu na rozumienie świata, logiczne postępowanie, efektywne przyswajanie wiedzy.

• Narzędzia umysłu pomagają człowiekowi odczytywać rzeczywistość na poziomie psychologicznym, poruszać się w niej płynnie, rozwiązywać skomplikowane problemy, odczytywać symbole i rozumieć kulturę, w której żyją

• Dziecko dziedziczy kulturę (osiągnięcia intelektualne, artystyczne, materialne) za pomocą języka

• Do narzędzi umysłu (narzędzi kulturowych) zaliczamy: znaki, symbole, mapy, plany, liczby, zapis muzyczny, wykresy, modele, obrazy i język

Mowa i myślenie

• Wygotski w całej swojej pracy badawczej i naukowej podkreślał znaczenie języka, jako narzędzia warunkującego rozwój poznawczy dziecka

• Uważał, że myślenie i mowa są ze sobą nierozerwalnie powiązane

• Rozwój myślenia jest zatem w zasadniczym stopniu zdeterminowany umiejętnościami językowymi dziecka

• Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych

• Język jest głównym środkiem przekazywania doświadczeń społecznych (stanowi główny kanał przekazu od dorosłego do dziecka)

• Mowa jest funkcją intrapsychiczną (umożliwia kierowanie własnymi działaniami) i interpsychiczną (sprzyja porozumiewaniu się z innymi)

Mowa	Myślenie
Stadium mowy przedintelektualnej	Stadium myślenia przedjęzykowego
mowa zewnętrzna	Myślenie werbalne
Mowa egocentryczna	Myślenie egocentryczne
Mowa wewnętrzna	Myślenie pojęciowe

Aspekt interpersonalny teorii Lwa Wygotskiego

• Rozwój poznawczy jest wynikiem wzajemnych kontaktów z osobami posiadającymi większą wiedzę i kompetencje (rodzice, nauczyciele, starsi koledzy)

• Zdolność dziecka do czerpania korzyści z pomocy i wskazówek innych stanowi fundamentalny wyróżnik natury ludzkiej

• Rozwój poznawczy to postęp od interpsychicznego (pomiędzy dorosłym a dzieckiem) do intrapsychicznego (wewnętrznego, zinternalizowanego) działania.

• Potencjał dziecka ujawnia się najlepiej w tym, co może ono zrobić z bardziej kompetentnym dorosłym, a nie w tym co może zrobić samo

Strefa aktualnego i najbliższego rozwoju

• Zadania które dziecko potrafi rozwiązać bez problemu i nie stanowią dla niego wyzwania, mogą tylko utrwalać nabyte już umiejętności, takie kompetencje nazywane są strefą aktualnego rozwoju

• Strefa najbliższego rozwoju – różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi osiągnąć samodzielnie, a tym, co osiąga z pomocą bardziej doświadczonej osoby

• Najważniejsze dla rozwoju poznawczego dziecka są te funkcje, które jeszcze nie zostały do końca ukształtowane

• Zadania, które są wyzwaniem nie do pokonania samodzielnie za pierwszym razem, wyzwalają w dziecku pęd do wiedzy, kreatywne myślenie

• Wtedy właśnie potrzebna jest pomocna dłoń przewodnika, który łagodnie „popchnie nad przepaścią”, czyli wskaże prawidłową drogę rozwiązania danego problemu. W ten sposób dziecko zdobywa nowe umiejętności i doświadczenia (relacja mistrz – czeladnik)

Strefa najbliższego rozwoju

• Strefa najbliższego rozwoju nie określa inteligencji dziecka, ale raczej poziom potencjalnego rozwoju

• Nabycie umiejętności wykonywania różnych czynności i rozwiązywania problemów we współpracy z innymi jest bardzo ważnym elementem warunkującym np. przystosowanie do życia w społeczności szkolnej lub przedszkolnej, współpracę z nauczycielem itd. Dlatego tak istotne jest skupienie się na tym, co dziecko może zrobić jutro, a nie na tym co potrafi bez problemu wykonać dzisiaj

• „Badając to co dziecko potrafi zrobić samodzielnie, badamy wczorajszy dzień w jego rozwoju. Badając to, co potrafi zrobić we współpracy, określamy dzień jutrzejszy” (L. Wygotski, „Wybrane prace psychologiczne II str. 85)

Implikacje edukacyjne

• Wygotski wierzył, ze celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu narzędzi poznawczych i pokazanie im, jak je stosować do szybkiego i skutecznego analizowania rzeczywistości

• Stosując je od najmłodszych lat, dzieci automatycznie rozwijają swoje umiejętności. Im lepiej dziecko potrafi przyswoić sobie ten swoisty język wypracowany przez ludzkość w ciągu stuleci, tym większe są jego zdolności w danej dziedzinie.

• Dzieci zaczynają wtedy planować i organizować swoje działania, otwarcie przedstawiają swój punkt widzenia, znajdują niestandardowe rozwiązania problemów, wierzą w siebie i swoje własne umiejętności

• Środowisko społeczne jest źródłem wszystkich specyficznie ludzkich cech osobowości nabywanych przez dziecko

• Bezpośrednim źródłem rozwoju wewnętrznych, indywidualnych właściwości osobowości dziecka jest współpraca z innymi ludźmi

• Kultura, sposób myślenia i środowisko mają wielki wpływ na naukę, nie należy dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez uwzględnienia wpływu otaczającego świata, ponieważ to znaczenie ogranicza możliwości poznawcze dziecka

• W rozwoju dziecka pojawiają się okresy optymalne dla określonego typu nauczania – tylko w określonym wieku rozwojowym nauczanie danego przedmiotu, formowanie nawyków, umiejętności okazuje się najłatwiejsze, ekonomiczne i skuteczne.

• Relacja między nauczaniem i rozwojem – optymalny czas nauczania wyznaczany jest strefą najbliższego rozwoju

• Jedną z najważniejszych funkcji edukacji powinno być wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego dziecka.

• Wygotski twierdził, ze to nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka. Nauczyciel powinien tak kierować zajęciami, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości

• Dzięki takiej inspiracji dzieci mogą wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności, czego bez pomocy nauczyciela nie mogłyby dokonać

• Nauczyciel musi umiejętnie dopasować działania edukacyjne do sfery rozwojowej dziecka, by nie dawać mu np. zbyt prostych lub zbyt trudnych do wykonania zadań, które zniechęcą do dalszej pracy i poszukiwań

Zalety teorii:

• Podstawowy wymiar analizy rozwoju to „dziecko w kontekście” (jako część społeczności) a nie „ dziecko w próżni” (jako izolowana jednostka

• Kontekst to twór wielowarstwowy – obejmuje więcej niż tylko bezpośrednie otoczenie (wpływ historii, polityki, ekonomii, techniki, literatury)

• Teoria ma charakter konstruktywistyczny (konstruktywizm społeczny) – dziecko aktywnie interpretuje świat

• Rozwój dziecka jest nierozerwalnie związany z kulturą

• Teoria źródłem inspiracji do badań empirycznych i innych teorii (np. systemów ekologicznych Bronfenbrennnera – 1979)

Mankamenty teorii:

• Niedocenianie przed Wygotskiego własnego wkładu dziecka w swój rozwój (brak rozwinięcia aspektu indywidualnego)

• Zbyt mało uwagi poświęcił różnicom indywidualnym wśród dzieci

• Pominiecie aspektów emocjonalnych (wysiłek dziecka, jego motywacja, frustracja, zadowolenie, irytacja)

• Nie jest to teoria rozwojowa – zaniedbanie odnośnie wieku dziecka (wyobrażał prototypowe dziecko 2-12 lat)

Zadania dla nauczyciela:

• Zwracaj uwagę na wielowymiarowość rzeczywistości

• Liczy się jakość opanowanego materiału a nie ilość

• Ucz umiejętności : skupiania uwagi, zapamiętywania, myślenia symbolicznego (posługiwanie się jednostkami miary, wagi, czasu, pieniędzy, czytanie map, schematów)

• Ucz analizowania, definiowania i opisywania rzeczywistości – budowanie dziecięcych intuicyjnych definicji przez same dzieci

• Kontakt z literaturą dziecięcą

• Twórcze, problemowe myślenie (np. w Polsce program „Klucz do nauki”)

• Organizuj przestrzeń wokół dziecka

• Ucz, pokazuj jak można zdobywać widzę a nie przekazuj jej – wtedy „umysł się otwiera, nauka staje się przyjemnością, a kreatywność kwitnie”

„Nauczanie jest tylko wtedy efektywne gdy wyprzedza rozwój, który wówczas ożywia się i pobudza do życia szereg funkcji dopiero dojrzewających, a leżących w sferze najbliższego rozwoju. Na tym polega najważniejsza rola nauczania.”

Lew. S. Wygotski

Główne zmiany w zakresie rozwoju poznawczego

Spostrzeganie globalne → spostrzeganie analityczno-syntetyczne

Spostrzeganie mimowolne → ukierunkowana obserwacja

Myślenie sensoryczno-moteryczne → myślenie wyobrażeniowe → myślenie pojęciowe

Brak odwracalności czynności umysłowych → odwracalne operacje umysłowe

Zależność przebiegu czynności umysłowych od ich treści → formalny charakter myślenia

Zapamiętywanie mimowolne → zamierzone uczenie się

Pamięć mechaniczna → pamięć logiczna

Koncepcja Jerome Brunera

• Jerome S. Bruner (ur. 1.10.1915 w Nowym Jorku) – psycholog amerykański

• W latach 1952-72 profesor Uniwersytetu Harvarda w Cambridge, w 1962 stworzył wspólnie z G. Millerem Ośrodka Badań nad Procesami Poznawczymi

• W talach 1972-79 profesor uniwersytetu w Oksfordzie, a od 1982 New School for Social Research w Nowym Jorku.

• Jeden z głównych przedstawicieli współczesnej psychologii poznania

Dziecko jako osoba przetwarzającą informacje

• Rozważania o rozwoju prowadzone są w perspektywie kognitywnej teorii poznania. Teoria Brunera opiera się na terminologii rozwiniętej przez teorię informacji

• Bruner eksponuje wpływ wiedzy na percepcję – poziom rozwoju decyduje o tym jak dziecko spostrzega świat

• Wiedza i aktualne doświadczenia dziecka mają znaczenie dla jego subiektywnej interpretacji świata

• Rozwój poznawczy wg. Brunera polega na zmianach jakościowych w zakresie struktur poznawczych pośredniczących w realizacji zachowania się na różnych poziomach wieku

• W trakcie rozwoju wykształcają się systemy reprezentacji, jako sposoby radzenia sobie z napływającymi informacjami

• Reprezentacja to subiektywne zdobyta, tworzona selektywnie wiedza o czymś, fragment doświadczenia jednostki

• Bruner wyróżnia trzy systemy reprezentacji (ze względu na kryterium jakim jest sposób tworzenia reprezentacji):

1. Oparte na działaniu – reprezentacja enaktywna

2. Oparte na wyobrażeniu i spostrzeganiu – reprezentacja ikoniczna

3. Za pomocą słów i symboli – reprezentacja symboliczna

• Rozwój poznawczy to opanowanie kolejno tych trzech form reprezentacji

• Co jest czynnikiem rozwoju w tej koncepcji?

• Dorobek naukowy, umysłowy, kulturowy, techniczny

• Rozwój człowieka zawsze zależy od historii gatunku (system przekonań, procedur, umiejętności). Rozwój to opanowanie techniki należącej do danej kultury, rozwój dośrodkowy ( od zewnątrz do wewnątrz)

• Bruner mówi o wspomaganiu rozwoju przez kulturę (wpływ kultury na rozwój poznawczy)

• Kultura pełni znaczną rolę w rozwoju poprzez dostarczanie technologii (technik w zakresie posługiwania się umysłem)

• Rozwój umysłu jest wg Brunera rozwojem wspomaganym/stymulowanym z zewnątrz

• Uczenie się zakłada szukanie schematów, regularności, przewidywalności. Nauczanie pozwala na pomaganie dzieciom odkrywaniu tych schematów

Implikacje edukacyjne:

• Kluczowe pojęcie w koncepcji Brunera to WYCHODZENIE POZA DOSTARCZONE INFORMACJIE

• Proces wykraczania poza dostarczone informacje można przedstawić w postaci algorytmu. Kiedy człowiek wykracza poza dostarczone informacje?

• Z teorii Brunera wynika, że wtedy gdy:

1. Potrafi umieścić aktualne dane w jakimś ogólniejszym, kategorialnym systemie kodującym

2. Potrafi odczytać z tego sytemu jakieś dodatkowe informacje

3. Potrafi zastosować/wykorzystać (znane, opanowane) systemy kodujące do nowych zdarzeń, sytuacji (transfer uczenia się)

• Bruner mówi o 4 zespołach warunków maksymalizujących transfer uczenia się:

• Nastawienie lub postawa

Gdzieś między apatią a stanem gwałtownego pobudzenia znajduje się optymalny poziom ukierunkowania uwagi, najlepszy dla aktywności klasy

• Stan potrzeby

Wewnętrznie umotywowana dyspozycja do uczenia się występuje u wszystkich dzieci

• Różnorodność treningu

• Stopień wyuczenia

O metodzie nauczania:

• Metoda nauczania – „uczenie się przez odkrywanie”

• Zdaniem Brunera „odkrycie polega na przeorganizowaniu lub przekształceniu danych w sposób pozwalający na wyjście poza dany materiał oraz uzyskanie nowego wglądu w problem”

• DOMINACJA UCZENIA SIĘ NAD NAUCZANIEM

• Nauczanie powinno być odpowiedzią na zainteresowanie

• Zalety uczenia się przez odkrywanie:

• Dziecko w aktywnym procesie uczenia się organizuje w ostateczną postać materiał, którego ma się nauczyć

• Uczeń przyjmuje odpowiedzialność za własne uczenie się

• Rozwija bardziej złożone myślenie

• Uczeń koncentruje się na wewnętrznej nie zewnętrznej motywacji

• Pomaga dziecku zapamiętywać i przetwarzać informacje

O metodzie nauczania

Etapy strategii uczenia się przez odkrywanie

1. Wytworzenie sytuacji problemowej (zagadnienie, które nie ma jednoznacznego rozwiązania).

2. Zidentyfikowanie i zdefiniowanie problemów oraz pomysłów ich rozwiązania.

3. Weryfikacja proponowanych pomysłów rozwiązań.

4. Analiza danych. Porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach, sytuacjach.

Metoda ta wymaga wysokiego kunsztu pedagogicznego (znajomość struktury nauczanych treści, planowanie pytań, które mają pomóc uczniom w dochodzeniu do prawidłowości uogólnień, dostępność materiału dydaktycznego).

Sposób postępowania nauczyciela w aktywnym procesie uczenia się:

• Pozyskać uwagę uczącego się (zainteresowanie przedmiotem, osobą, tematem, zdarzeniem, problem)

• Stymulować przypominanie wstępnej informacji (co wiem? Co chciałbym wiedzieć?)

• Ustalić założenia instrukcji (w jaki sposób i gdzie mogę szukać informacji?)

• Przedstawić materiał do nauczenia się

• Służyć radą (dostarczyć wskazówek, które pomogą uczącemu się ułożyć materiał jako łańcuch pokarmowych)

• Sprowokować ucznia do wykonania

• Zapewnić sprzężenie zwrotne

• Ocenić wykonanie

• Upewnić się czy uczeń potrafi zastosować wiedzę w nowych sytuacjach (synteza, analiza, porządkowanie materiału według przyjętego kryterium).

O roli i znaczeniu myślenia intuicyjnego w procesie kształcenia:

Czym jest myślenie intuicyjne?

• Opiera się zazwyczaj na bardzo dobrej znajomości danej dziedziny wiedzy i jej struktury – pozwala na dokonywanie „przeskoków”, skrótów myślowych w taki sposób, aby po „dokonaniu odkrycia” upewnić się co do skuteczności przewidywań poprzez metody myślenia dedukcyjnego i indukcyjnego.

• Bezpośrednie poznanie i zrozumienie całości problemu, jego sensu, znaczenia, struktury

• Intuicja umożliwia prowizoryczne uporządkowanie wiadomości

• Intuicję należy i można kształcić.

• W edukacji wczesnoszkolnej – nie musimy dostarczać wszystkich danych dziecku, wystarczają dane wyjściowe – dziecko samo znajduje rozwiązanie problemu.

Czynniki predysponujące jednostkę do myślenia intuicyjnego:

• Bogate doświadczenie i wiedza w określonej dziedzinie

• Sposób nauczania, w którym kładzie się nacisk na strukturę i logiczną spójność podawanych wiadomości

• Uczenie się heurystyki dokonywania odkryć

• Pewność siebie w rozumowaniu, intuicyjna śmiałość, zaufanie do własnego wyczucia intuicyjnego.

• Zasada oceniania uwzględniająca wartościowanie wysiłku edukacyjnego ucznia w sytuacji szkolnej – nie tylko ocenianie wiedzy o faktach (ocena blokuje śmiałość edukacyjną)

• Merytoryczna wiedza i kompetencje nauczyciela, który potrafi odróżnić błąd intuicji od błędu wynikającego z niewiedzy, ignorancji.

O dojrzałości szkolnej:

„Każde dziecko, na każdym etapie rozwoju, można uczyć efektywnie każdego przedmiotu, podawanego w określonej formie, rzetelnej pod względem intelektualnym” (Bruner, 1965, s. 37) – czyli należy właściwie dobierać metody, formy reprezentacji wiedzy, organizować materiał nauczania w sposób dostosowany do aktualnych możliwości dziecka.

Z problemem dojrzałości wiąże się problem gotowości, możliwości kształtowania pewnych właściwości dziecka.

Gotowość „nie jest stanem, na który wystarczy czekać, należy ją aktywnie kształcić lub stworzyć sprzyjające warunki rozwoju”.

Szczególna rola środowiska szkolnego – tak organizować nauczanie – uczenie się, aby uczeń wychodził poza dostarczone informacje, dochodził do nowych hipotez, przypuszczeń, zdobywał nowe doświadczenie.

O programie nauczania:

Nauczanie powinno być ukierunkowane na tworzenie warunków, w których dziecko uczy się myśleć w sposób właściwy dla danej dyscypliny, ma okazje do rozwiązywania problemów, prowadzenia dyskusji, organizowania eksperymentów.

Zagadnienie realizacji treści zawartych w programie – aby pobudzać myślenie (wymyślanie ćwiczeń i tworzenie sytuacji, w której tworzy się aktywna postawa, dociekliwość, pomysłowość).

Kryterium doboru treści: humanizacja wiedzy – nauczanie powinno opierać się na tym, co stanowi dla dziecka wartość, pozwala dotrzeć do jego uczuć, wyobraźni, fantazji, pozwala poznawać samego siebie.

Podstawowe treści nauczania powinny być dostosowane do zainteresowań i możliwości percepcyjnych uczniów. Dziecko powinno dostrzegać korzyść ze zdobytych wiadomości poza sytuacją, w której nastąpiło uczenie się.

Program nauczania powinien podlegać ewaluacji – jaki jest odbiór treści na oferty zawarte w programie?

Ewaluacja ma sens gdy jest pełna tzn. dokonana przez wszystkich odbiorców/twórców programu.

Program nauczania każdego przedmiotu powinien być ukierunkowany na zrozumienie podstawowych zasad, które tworzą jego strukturę. Uczenie które nie pozwala zrozumieć zasad ogólnych ogranicza aktywność umysłową.

Materiał szczegółowy musi być przedstawiony w układzie zorganizowanym. Dobra teoria pozwala zrozumieć zjawiska, problemy.

Wiadomości powinny być nabywane w sposób wiążący je w strukturę, a fakty łączone wg zasad i pojęć ogólnych, z których można je wprowadzić.

Kształcenie w szkole powinno być ukierunkowane na zrozumienie logicznych związków pomiędzy poszczególnymi faktami.

Układ treści kształcenia powinien być spiralny.

Poznanie podstawowych pojęć czyni przedmiot bardziej zrozumiałym.

W teorii nauczania Bruner porusza problem psychologii przedmiotu – program powinien uwzględniać „sposób myślenia” danej dyscypliny naukowej.

O pomocach naukowych

Proces nauczania i aktywność edukacyjną wspierają pomoce naukowe. Wśród pomocy naukowych wyróżnia następujące:

• „środki poznania zastępczego” tzn. takie, które mają za zadanie zapoznać ucznia z materiałami, które w praktyce szkolnej byłyby niedostępne (TV, filmy, książka, sztuka, muzyka)

• „modelowe ośrodki nauczania” – ukierunkowane na zrozumienie podstawowej struktury zjawiska (eksperyment laboratoryjny, pokaz)

• Dramatyzacje – mają na celu wywołanie wrażenia

• Maszyny uczące.

• Bruner przypisywał nauczycielowi bardzo ważną rolę – powinien być osobą znaczącą w rozwoju dziecka.

Psychokulturowa koncepcja Brunera – podsumowanie

• Edukacja rozumiana przez Brunera jako pomoc młodym ludziom w uczeniu się używania narzędzi kulturowych, aby konstruować własną wiedzę, lepiej adoptować się do życia.

• Kulturowo-społeczny kontekst kształtowania się i funkcjonowania umysłu przedstawił Bruner analizując przyjęte w psychologii dwie odmienne koncepcje natury umysłu: kalkulacjonizm i kulturalizm.

• Koncepcja kalkulacjonizmu: procesy umysłowe mają naturę obliczeniową, umysł ludzki przetwarza informacje podobnie jak komputer.

Koncepcje natury umysłu

Myślenie człowieka polega na przetwarzaniu informacji, porównywaniu, ocenianiu, poszukiwaniu uogólnień, prawidłowości przyczynowo-skutkowych.

Krytyka tego podejścia: pomijanie świadomości ludzkiej, celów, wartości i porównywanie umysłu do komputera wywołuje wiele kontrowersji.

Koncepcja kulturalizmu: umysłowa aktywność człowieka ma swoje źródło w kulturze i jest uwarunkowana kulturowo.

Człowiek stara się zrozumieć świat, swoje działania, samego siebie poprzez komunikację z innymi i czerpanie z zasobów kulturowych(uczenia się kodów kulturowych).

Podsumowanie: Piaget, Wygotski, Bruner

• Trzy koncepcje rozwoju uczenia się, myślenia i mowy

• Teoria Piageta – konstruktywizm psychologiczny

• Koncepcja Wygotskiego – konstruktywizm społeczny (rola społecznej interakcji i czynników kulturowych

• Kon Brunera – psychokulturowa koncepcja edukacji

Piaget – Bruner – Wygotski (podobni do siebie)

• Rozwój wymaga aktywności ze strony dziecka

• Piaget i Bruner: rozwój następuje wówczas gdy uczeń zostaje wytrącony z równowagi i musi podjąć działania, aby przywrócić stan równowagi poznawczej.

• Piaget: dziecko przechodzi przez szereg etapów, rozwoju intelektualnym, proces przyswajania jest ograniczony przez etap rozwoju

• Piaget i Wygotski: nadrzędna rola działania jako podstawa procesu uczenia się

• Piaget i Wygotski – równice: natura języka i jego oddziaływanie na rozwój intelektualny

• Bruner uważał ze dziecko… (slajd ma być ponownie pokazany na następnych zajęciach)

Rola szkoły:

Rola nauczyciela: Piaget – ograniczona, Wygotski i Bruner – niezastąpiona.

W teorii Piageta szkolne uczenie jest rozumiane jako wspieranie indywidualnego rozwoju.

W teorii Wygotskiego edukacja ma za zadanie dostarczać wzorów transmisji kulturowej w postaci wiedzy naukowej wypracowanej społecznie.

DYSKURSY W PEDADAGOGICE WCZESNOSZKOLNEJ

Systemy myślenia i działania pedagogicznego w relacjach:

• Nauczyciel – uczeń

• Nauczyciel a system edukacyjny

• Nauczyciel a teorie pedagogiczne

• Nauczyciel a teorie pedagogiczne na ile nauczyciel potrafi wykorzystać wiedzą teoretyczną w pracy z dzieckiem.

Dyskurs synonim rozmowy, dyskusji, jest to zawsze działanie komunikacyjne. W zależności od tego jak o czymś mówimy to kreujemy jakąś rzeczywistość.

Pedagogika to jest tzw. językowe działanie:

• Pedagogika to dyscyplina naukowa i działalność realizowana w szkole, więc wyraża się w języku (naukowo-teoretycznym, doradczo-metodycznym, nauczycielskim) jak i w praktykach społecznych.

• Rzeczywistość społeczna (edukacyjna) jest dyskursywna to znaczy ,że jest konstruowana w procesie komunikacji. Jest zależna od tego jak zostaliśmy wykreowani, wychowani w procesie edukacji. My nadajemy takie znaczenia rzeczywistości i przez te znaczenia później interpretujemy świat.

• Rzeczywistość szkolna jest zatem taka, jak o niej mówimy

Jesteśmy ciągle poddawani procesowi jakiegoś wpływu.

Co to znaczy dobre relacje z uczniem? Każdy ma swoje indywidualne podejście do uczniów. Rzeczywistość szkolna jest taka jak o niej mówimy.

Teza dyskursywności wszystkie kategorie nie są jednoznacznie, są różnie interpretowane i analizowane. oznacza, ze takie kategorie, jak: dziecko, dzieciństwo, uczenie się, rozwój, rola społeczna, wychowanie, podręcznik – są niejednoznaczne, różnie interpretowane analizowane.

Dyskursy będą się odnosiły do tego jak rozumiemy: dziecko-rozwój, czym jest uczenie się, jak powinna wyglądać lekcja.

Teresa Hejnicka-Bezwińska – 3 dyskursy edukacyjne

1. Obecny w szkole gatunek „mowy”. Podmiotowe nauczanie ucznia, kierownicza rola nauczyciela to nauczyciel ocenia konstruuje, kontroluje działania ucznia. Zawsze nauczyciel tu ocenia ucznia nigdy odwrotnie. Uczeń nie ocenia ani nauczyciela ani innych. Jest tu typ monologu nauczyciela (przedmiotowe traktowanie ucznia). Występuje dominacja nauczania, uczeń jest uprzedmiotowiany (monolog nauczyciela, kierownicza rola nauczyciela, kontroluje on w detalach działania ucznia, nauczyciel ocenia ucznia – nigdy odwrotnie, uczeń nie może też oceniać sam siebie, ani innych) a może być oparty na podmiotowym traktowaniu, gdzie występuje dominacja uczenia się (dialog ucznia z nauczycielem, konstruktywizm).

2. Zdarzenia interakcyjne. szkoła jest terenem inicjowania i stawiania znaczeń, które dotyczą różnych podmiotów. Ustala się taki klimat społeczny. Często nauczyciele kierują się etykietami. Przestrzeń edukacyjna jest czymś takim „jak inni”. Może być ona akceptowana lub odrzucana. Czy my potrafimy akceptować różność pomiędzy ludźmi, dziećmi? Ważne jest tu wzajemne zaufanie miedzy sobą. Szkoła jest terenem inicjowania i stawiania znaczeń, które dotyczą różnych podmiotów. Inność drugiego człowieka może być akceptowana, ale może być też wykluczana. Ważne jest wzajemne zaufanie.

3. Typ zapowiedzi i wytwarzania wiedzy o edukacji w określonych warunkach historycznych

Typ modernistyczny – wynika z założeń… , występuje paradygmatyczność.

Postmodernistyczny – późna nowoczesność, występuje wieloparadygmatyczność.

Te dyskursy zostają w jakiś sposób przełożone na język metodyczny, są w jakiś sposób zmienione.

Ujawnienie dyskursywności kategorii pedagogicznych umożliwia:

1. Konstrukcję mapy teoretyczno – ideologicznej. Rozpoznawanie własnych założeń każdy powinien odpowiedzieć sobie na pytanie jakim chce być nauczycielem? Chodzi o wyzbywanie się potocznego postrzegania świata. Chodzi o to żeby nie myśleć tak jak myśleliśmy przychodząc na studia po maturze. Chodzi o głębszy sens zrozumienia.

2. Rozpoznawanie skutków używanego języka język jakim my się posługujemy, to ten język tworzy świat społeczny

3. Demaskowanie opresyjności języka pedagogicznego czy to jest taki język który jest pełny stereotypów. Ten język którym się posługujemy wpływa na kategoryzacje i nie wpływa na rozwój dziecka

4. Ujawnienie statusy dyskursu niektóre dyskursy są bardzo nagłaśniane np. gender.

5. Wypełnianie „białych plam dyskursywnych” są takie miejsca w pedagogice które są jeszcze nie odkryte, które musimy dotykać.

Ważne jest dla przyszłych pedagogów odpowiedzieć sobie na pytanie jakim chce być pedagogiem, jak będę rozmawiał z rodzicami.

Wiedza władza i dziecko w dyskursach pedagogicznych.

Michael Foucault

Władza w sensie utrwalonego sposobu myślenia, jak mamy myśleć.

Wiedza prawo do ustalania tego co jest wiedzą.

Społeczeństwo zdaje się mówić

1. Dzieci nie wiedza nic

2. Dzieciom trzeba wszystko wyjaśnić

3. Bezdyskusyjność w wychowaniu, dzieci nie mogą ustalać co jest normą.

Wiedza w dyskusjach pedagogicznych ma miejsce wtedy gdy nauczyciel razem uczniami ustalają ważne sprawy

Koncepcyjność, decyzyjność i władza

Każdy ma prawo do:

• Inicjatywy

• Poszukiwań

• Eksperymentowania

• Istota edukacji to prawo do podejmowania ryzyka intelektualnego

3. Dyskurs konstruktywistyczno-rozwojowy cd.

• Rozwój dziecka: definiowany przez indywidualny przyrost kompetencji badawczych, przebiega poprzez błędy, chybione hipotezy i ich samodzielną rekonstrukcję. Podstawową sytuacją pedagogiczną jest rozwiązywanie problemów. Stawianie ucznia w sytuacjach konfliktu . Każdy uczeń nadaje znaczenia rzeczywistości. Przyswajanie behawiorystyczne = nadawanie znaczeń rzeczywistości. Ile ludzi tyle znaczeń.

• Zaufanie do wiedzy: zaufanie do wiedzy osobistej (zasób doświadczeń i struktura wiedzy z którą przychodzi uczeń), (wiedza nauczyciela i ucznia, budowanej na drodze rozwiązywania osobiście angażujących problemów; wiedza ucznia akceptowana jako niedoskonała, ale właściwa rozwojowo

• Koncepcje i decyzje: symetryczne, uczeń zachęcany do samodzielnego tworzenia koncepcji i podejmowania decyzji, nawet błędnych

• Tworzenie wiedzy: samodzielna, aktywna konstrukcja i rekonstrukcja umysłowych modeli rzeczywistości nie wymaga obecności dorosłego

• Prekursorem jest PIAGET

• Projekt zajęć: organizacja warsztatu badawczego i zadań problemowych, efekty definiowane jako względnie nieprzewidywalne

• Oddziaływanie: organizacyjne, prowokacja poznawcza

• Typowa leksyka: badanie, eksplorowanie, eksperymentowanie, uczenie się

• Metafory: nauczyciel – mecenas, uczeń – naukowiec, klasa – laboratorium badawcze

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się : „UCZEŃ PRÓBUJE AŻ DOROŚNIE I ZROZUMIE”

4. Dyskurs konstruktywistyczno-społeczny

• Oparty na założeniach konstruktywizmu

• akcentuje rolę osoby dorosłej, eksperta (nie koniecznie nauczyciel)

• akcentuje rolę mowy jako medium przekazów kultury

• podstawą są pracę LWA WYGOTSKIEGO

• aby wiedzieć co dziecko potrafi, albo czego nie potrafi przeprowadzamy diagnozę pedagogiczną, konieczna jest współpraca dorosłego z dzieckiem, dziecko jest mniej samodzielne, potrzebne jest wsparcie nauczyciela. Wiedza dziecka staje się lepsza dzięki kontaktom z innymi

• „EDUKOWAĆ TO WSPÓŁPRACOWAĆ”

• Źródła: interakcjonizm (relacje międzyludzkie), konstruktywizm społeczno –rozwojowy

• Rozwój dziecka: przejście od potoczności do nauki, przebiega dzięki współpracy z dorosłym w toku edukacji

• Zaufanie do wiedzy: ograniczone, uczeń staje się bardziej kompetentny dzięki pomocy nauczyciela

• Koncepcje i decyzje: tworzone i podejmowane dzięki wsparciu nauczyciela

• Tworzenie wiedzy: negocjacje między pojęciami potocznymi (skonstruowanymi przez dziecko) a publicznymi/naukowymi (reprezentowanymi przez dorosłego)

• Projekt zajęć: zindywidualizowany, kierująco-konsultacyjny

• Oddziaływanie: pomocowe, współpracujące

• Typowa leksyka: wsparcie, kształtowanie, prowadzenie

• Metafory: nauczyciel-doradca, przewodnik, uczeń – asystent, klasa – warsztat mistrza

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się: „WIELE POTRAFI ALE POTRZEBUJE POMOCY”

5. Dyskurs krytyczno-emancypacyjny

• Prawie nieobecny w polskiej oświacie

• „EDUKOWAĆ TO SKŁANIAĆ DO KRYTYCZNEGO ZAANGAŻOWANIA SIĘ”

• Źródła: pedagogika krytyczna, socjologiczne teorie konfliktu, pedagogika emancypacyjna, pedagogika oporu

• Uwzględnia prawa dziecka, jego wolność, jego prawa do własnych sądów, krytyki,

• Każdy człowiek ma prawo do błędów i może się mylić

• Uwrażliwia na stereotypy społeczne

• Rozwój dziecka: inicjowany jest przez napięcie między kooperacją a oporem; polega na nabywaniu kompetencji emancypacyjnych i zdolności do roszczeń wobec przynależnych praw (również intelektualnych)

• Zaufanie do wiedzy: wysokie, uczeń traktowany jest jako kompetentny intelektualnie (podejmuje wysiłki, aby zrozumieć skonfliktowany świat)

• Koncepcje i decyzje: treścią i celem edukacji jest wzmacnianie zdolności do podejmowania autonomicznych decyzji intelektualnych, aksjologicznych, społecznych

• Tworzenie wiedzy: polega na stawaniu się zdolnym do zaangażowanej krytyki i uaktywnienia własnych strategii intelektualnych

• Wymaga od nauczyciela odwagi pedagogicznej, który pozwoli uczniom na zaangażowanie się. Nauczyciel zdaje sobie sprawę z uwsteczniania przez szkołę klasyczną. Polski nauczyciel ma przekonanie że uczeń nic sam nie umie, nie jest zdolny do zaangażowania.

• Projekt zajęć: otwarty, elastyczny, budowany wokół problemów i kontrowersji

• Oddziaływanie: symetryczne, ujawniające polityczność i konieczność zaangażowania

• Typowa leksyka: zaangażowanie, rozumienie, emancypacja, wyzwolenie

• Metafory: nauczyciel – rewolucjonista, moderator; uczeń – bojownik; klasa – forum dyskusyjne, centrum inicjatyw

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się: „MYŚLI PO SWOJEMU, MA DO TEGO PRAWO”

Refleksje nad dyskursami

• Czy dyskursy mogą ze sobą dialogować?

• Tak

• Pedagogika to nauka dotycząca osób będących w relacji, teorie pedagogiczne nie mają mocy sprawczej. To ludzie poprzez praktykę działają inaczej.

EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA W ŚWIETLE DYSKURSÓW

7 OBCZARÓW ANALIZY EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

• Jak uczyć aby nie blokować rozwoju poznawczego najmłodszych uczniów?

• Jak pracować z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym aby wspierać w rozwoju myślenia a nie szkodzić?

• Podstawowe bariery w edukacji wczesnoszkolnej

• Unifikacja treści

• Instrumentalizm metodyczny

• Orientacja poprawnościowa

• Mechanizacja czynności ucznia

• Monologowość znaczeń

• Infantylizm treści

• Rywalizacyjny indywidualizm

UNIFIKACJA TREŚCI

• Wynika z niewzruszonej zasady, ze kształcenie w warunkach instytucjonalnych Olega na tym, ze osoby zgromadzone w jednym pomieszczeniu mają uczyć się tych samych treści w tym samym tempie. Nie zakłada to indywidualności każdego dziecka.

• Unifikacja treści zawiera w sobie założenie, że ludzie mają podzielać podobne przekonania, wartości, strategie intelektualne (aprobowane przez władze szkolne)

• Jednakowość i podległość stanowią podstawowe kryterium oceny jako człowieka i jego aktywności życiowej.

• Kształcenie nauczycieli – w stylu behawiorystycznym

INSTRUMENTALIZM METODYCZNY

• Polega na tworzeniu przepisów czynności nauczyciela (sekwencji planowych bodźców) i ucznia – wychowanka (przewidywanych reakcji) z precyzją, ustalona kolejnością działań i algorytmiczną ścisłością – przypominających „instrukcję obsługi”

• Doprowadził on do intelektualnego „paraliżu” nauczycieli całkowita eliminacja własnej aktywności koncepcyjnej uczniów (scenariusze zajęć przewidziały kazdą czynność i myśl)

• W Polsce źródła instrumentalizmu sięgają dydaktyki powojennej inspirowanej leninowską teorią odbicia.

Obszary dyskursów wczesnoszkolnych

• Dwa zakresy :

1. Odnosi się do wyjaśnienia przez nauczycieli i teorie nauk społecznych zjawisk niedostępnych bezpośredniej obserwacji (np. rozwój, kompetencje)

• Kim jest dziecko? Na czym polega jego rozwój? Jakie ma możliwości intelektualne, społeczne, emocjonalne, decyzyjne? Czym jest uczenie i nauczanie? Czym jest wiedza? Do kogo należy?

1. Odnosi się do rozumienia obserwowalnych zachowań, działań, relacji

• Jaki jest sens działań nauczyciela i ucznia? Jakie znaczenie ma organizacja przestrzenna w klasie? Jaką wiedzę zawiera dany podręcznik?

Odmiany dyskursów we wczesnej edukacji

• Pedagogika wczesnej edukacji korzysta z inspiracji socjologicznych, psychologicznych

• Pedagog wczesnoszkolny zawsze uczestniczy w jakimś dyskursie (nie zawsze świadomie)

• Profesjonalizm nauczyciela ma polegać na uświadomieniu sobie własnej dyskursywności, jej treści, skutków → krytyczna refleksyjność, świadomość możliwej zmiany

• nie istnieje w rzeczywistości edukacyjnej neutralny obiektywizm (z natury rzeczy jest niemożliwy)

1. Dyskurs funkcjonalistyczno-behawiorystyczny

• „edukować to kierować”

• Najmocniejsza pozycja w polskiej edukacji, najtrudniejszy do zmiany, postkomunistyczna wersja polskiej oświaty

• Źródła : funkcjonalizm (zakładał ważność funkcji pełnionych przez różne instytucje; nauczyciel to urzędnik, czyli osoba, która realizuje program, scenariusz lekcji, wdraża reformę, nie wyobraża sobie nauczania bez podręcznika, który kieruje nauczycielem, nie kwestionuje zasadności nawet błędnej decyzji), behawioryzm (jest to wizja człowieka, który reaguje na bodźce ze środowiska i na nie odpowiada, koncepcja Skinera, dziecko zachowuje się w odpowiedni sposób, wychowanie poprzez kary i nagrody, ciągła kontrola czynności ucznia), pedagogika pozytywistyczno-konserwatywna

• Wątki behawiorystyczne w edukacji wczesnoszkolnej:

• Czynności nauczyciela są punktem wyjścia (bodźcem) dla czynności ucznia (reakcja)

• Silna koncentracja na obserwowalnych zachowaniach ucznia, każda czynność ucznia powinna być kontrolowana i odpowiednio wzmacniana

• Zmiany w rozwoju można zaplanować, wywołać, utrwalić

• Konspekt lekcji jako zasadniczy warunek zmiany zachowań

• Różnice indywidualne między uczniami mają charakter wertykalny (dają się rangowa w pomiarze np. zdolności, sprawności, pamięci)

• Wymaganie mówienia pełnym zdaniem, mówienie językiem pisanym

• Rozwój dziecka: ujmowany liniowo i hierarchicznie, związany ze spełnianiem standardów, poddawany pomiarowi dydaktycznemu

• Zaufanie do wiedzy: wiedza akceptowana pochodzi z ustaleń zewnętrznych, nie należy ani do ucznia, ani nawet do nauczyciela;

• Koncepcje i decyzje: koncepcje zewnętrzne, decyzje pozornie nauczycielskie, nierefleksyjnie przejmowane z obowiązującej pedagogiki; decyzyjność ucznia niedopuszczalna

• Tworzenie wiedzy: rozumiane jako przyswajanie informacji i instrukcji pochodzących z zewnętrznego przekazu

• Projekt zajęć: uniwersalny, szczegółowy konspekt lekcji; on wyznacza działania nauczyciela

• Oddziaływanie: wdrożeniowo – korekcyjno - interwencyjne (wdrożyć, skorygować, w razie czego interweniować)

• Typowa leksyka: przyswajanie, ćwiczenie, wdrażanie, kształtowanie, zapoznanie, nauczanie

• Metafory: nauczyciel – rzemieślnik; uczeń – puste naczynie; klasa – warsztat

• Potoczny opis mechanizmu uczenia się: SŁUCHAJ I UCZ SIĘ

• KRYTYKA: ani funkcjonalizm ani behawioryzm nie oddaje pełni człowieka, jest dla niego niewystarczający. Ten model jest nie do wykorzenienia w polskiej szkole. Nosi cechy autorytarne, przemocowe. Jest jasny, przejrzysty i dobrze utrwalony. Dziecko jest z zewnątrz sterowne, a nie wychowywane. Nauczyciel decyduje, daje kary i nagrody. Wielka władza w stosunku do dziecka, dziecko jest traktowane przedmiotowo.

1. Dyskurs humanistyczno – adaptacyjny

• Bardzo popularny w odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym. Wyraz sprzeciwu na urzędniczą pilność.

• „Edukować to akceptować”, „Pozostawmy dzieciom ich dzieciństwo”

• Źródła: naturalizm (J.J. Rousseau; dziecko rozwija się naturalnie, potrzebuje miłości, akceptacji, szacunku, nie potrzebuje nacisków, sterowania i modeli), psychologia humanistyczna (A. Maslow; C. Rogers), pedagogika romantyczno-liberalna, personalizm.

• Dziecko jest wenątrzsterowne, struje samo swoim rozwojem

• Rozwój dziecka: związany z potencjałem samorozwojowym i zdobywaniem samowiedzy; niemierzalny

• Zaufanie do wiedzy: akceptowana intuicja i wiedza nauczyciela; afirmacja; zaufanie do samowiedzy dziecka; nieufność wobec poszerzania wiedzy ucznia, infantylizowanie treści

• Koncepcje i decyzje: pozornie symetryczne (w rzeczywistości nauczyciel postępuje tak, by dziecko chciało to, czego on chce); decyzyjność i koncepcyjność ucznia w sprawach drugorzędowych; decyzje nauczyciela uzasadniane merytorycznie a nie statusem.

• Tworzenie wiedzy: osobiste, zindywidualizowane, skoncentrowane na relacjach interpersonalnych

• Od nauczyciela wymaga się własnej samowiedzy, empatii, wymaga się kompetencji miękkich (empatia, komunikacja, samowiedza) a nie wiedzy. Bardzo popularny w przedszkolach

• Projekt zajęć: ramowy, elastyczny, procesualny, oparty na swobodnej komunikacji i zabawie oraz identyfikacji potrzeb dziecka

• Oddziaływanie: partnersko – terapeutyczne, troskliwa akceptacja. Troska o dziecko, jego potrzeby, autonomię

• Typowa leksyka: ekspresja, zabawa, spontaniczność, działanie, uczenie się, samorozwój, bycie sobą

• Metafory: nauczyciel – ogrodnik, uczeń – cenna roślina; klasa – słoneczna polana

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się: „Pozwólmy jej/jemu być dzieckiem”, „Edukować to ułatwiać bycie sobą, samorealizację”

• Zagrożenia: infantylizowanie treści programowych, traktowanie dzieci jak małych i nierozumnych istot, treści ukazują świat bezkonfliktowy, przesłodzony, wyidealizowany. Odrealnienie rzeczywistości.

1. Dyskurs konstruktywistyczno – rozwojowy

• „Edukować to organizować środowisko”

• Źródła: konstruktywizm poznawczo-rozwojowy (wywodzi się z koncepcji Piageta i z innych koncepcji z psychologii poznawczej, w opozycji do behawioryzmu, człowiek to istota aktywna w procesach uczenia się), progresywizm, pedagogika liberalna

• Założenia:

1. Nie jest możliwe przekazanie wiedzy przez jednego człowieka drugiemu,

2. Wiedza jest tworzona drogą osobistych, badawczych działań i ciągłego krytycznego weryfikowania przyjętych tez i hipotez

3. Pojęcia potoczne odrywają ważną rolę w rozwoju, od potoczności do naukowości

4. Głowna teza konstruktywizmu mówi o tym że istnieje niepowtarzalność umysłowych obrazów świata, my nie odzwierciedlamy w umyśle rzeczywistości, tylko tworzymy jej konstrukty

5. Przyswajanie wiedzy = nadawanie znaczeń rzeczywistości

6. Obrazy rzeczywistości są silnie zindywidualizowane, inne konteksty biograficzne, poznawcze

7. Najważniejsze jest uczenie się, nie nauczanie. Uczenie się – aktywna, eksploracyjna, samodzielna pod względem koncepcyjnym i decyzyjnym konstrukcja i rekonstrukcja umysłowych modeli rzeczywistości (człowiek działa sam, konstruuje swoją wiedzę, uznaje co jest dla niego ważne, podejmuje decyzje, poszerza zdobytą wiedzę)

Orientacja poprawnościowa:

• Określenia stosowane do opisu zamierzeń i osiągnięć edukacyjnych

• „Uczeń poprawnie formułuje zdania”, „dzieci udzielają poprawnych odpowiedzi” zamiast „uczeń skutecznie i barwnie komunikuje się z innymi”

• Kategoria poprawności wyeliminowała kategorię funkcjonalności i emancypacyjności

• Chętniej widziane w klasie są dzieci bardziej zdyscyplinowane niż głębiej myślące

• „Uczeń poprawny” nie poszukuje własnych rozwiązań, nie ma szans na tworzenie próbnych, często chybionych koncepcji, nie kwestionuje nauczycielskich opinii nie odrzuca sugerowanych strategii postępowania – jest odtwórczy i niesamodzielny intelektualnie

• Poprawnościowe rozliczanie nauczyciela – podporządkowanie się wymogą metodycznym

Mechanizacja czynności ucznia:

• Ograniczanie obszaru wolności ucznia

• Blokowanie rozumienia – często nieodwracalne (np. bezmyślne czytanie lub algorytmiczne nauczanie matematyki)

• Zewnątrzsterowność ucznia poprzez zeszyty ćwiczeń, bezrefleksyjność w działaniu, ograniczanie swobody

• Sformułowanie „lekcja została przeprowadzona zgodnie z konspektem”

Monologowość znaczeń:

• Z góry przewidujemy, w jakie znaczenia uczniowie zostaną wyposażeni (wnioski do których mają dojść uczniowie, treści nauczania, które w określonej postaci mają być opanowane przez uczniów)

• Dialog między nauczycielem a uczniem (o którym się mówi) jest narzuconym monologiem

• Jak przeciwdziałać?

• Zamiast ścisłego planowana lekcji, wprowadzanie pytań otwartych, problematycznych

Infantylizowanie treści:

• Dotyczy głównie treści przyrodniczych i społecznych

• Przejawia się w koncentracji na zjawiskach doskonale znanym dzieciom, wdrażających się w kategoriach bardziej estetycznych niż naukowych, przekłamanych, naiwnych (przyjaźń dzieci z całego świata)

• Treści przyrodnicze są nudne, nasycone nazwami do zapamiętania

• Treści społeczne – moralizatorskie, demonstrujące wzorce grzecznych dzieci, władzę dorosłych respektujące

• Wynika z kulturowego statusu dziecka – jednostka niezbyt rozumna, którą trzeba wyposażyć w odpowiednio spreparowaną wiedzę, a nie kompetentny badacz własnego życia i zjawisk

Rywalizacyjny indywidualizm

• Jest wynikiem nawykowo przyjętego założenia, że powstanie wiedzy w umyśle jednostki i rozwijanie jej kompetencji poznawczych to proces indywidualny – podział na dzieci lepsze i gorsze

• Kto wie lepiej, kto powie ładniej, kto szybciej odgadnie lub rozwiąże – to wyznaczniki aktywności dzieci w placówkach inspirowanych behawioryzmem

• Dzieci uczestniczą w wyścigu by sprostać zewnętrznym standardom, a gratyfikacje uwarunkowane są wyprzedzaniem innych w spełnianiu oczekiwań nauczycieli

Edukacja monologowa (szkoła transmisji kulturowej)

• Definicja wiedzy – ustrukturyzowana, względnie stały, upubliczniony i obiektywny zbiór wiadomości i umiejętności (wiedza publiczna, deklaratywna – wiedza o faktach)

• Atrybuty wiedzy – jednoznaczna, obiektywnie skończona, bez osobistych zniekształceń

• Forma wiedzy – wiedza w odpowiedziach, silnie sformalizowana

• Źródła uprawomocnienia wiedzy – wiedza z przekazu społecznego, specjalistyczna, przynależna ekspertom, wartość poszczególnych treści wyznaczają oficjalny program kształcenia

• Wiedza i kompetencje osobiste – wiedza uznawana jako powierzchowna, subiektywna, niepełnowartościowa, pomijana w procesie dydaktycznym

• Dosłowność reprodukcji – uczeń dokładnie odpowiada na pytania nauczyciela

• Ekspresja wiedzy – ważna dosłowność reprodukcji, nadrzędnośc regół języka pisanego

• Zadania przedszkola/szkoły – przekaz wiedzy publicznej, stała ocena i weryfikacja realizacji tego zadania; sens edukacji – podporządkowanie się

• Planowanie edukacji – jasne i precyzyjne cele ogólne i zoperacjonalizowane, dokładny pomiar stopnia dostosowania się do poprawnego wzorca

• Metody nauczania – uczenia się – metody podające – uczenie się przez przyswajanie, ekonomiczność nauczania – max zysku przy min zaangażowania, tok dydaktyczny bez zakłóceń, jedna właściwa droga poznania znana nauczycielowi

• Nauczyciel i wychowanie w procesie dydaktycznym - model jednopodmiotowy – władza nauczyciela nad procesami nauczania – uczenia się

Edukacja dialogowa (szkoła interakcja)

• Definicja wiedzy – dynamiczna, nadawanie znaczeń konstruowanych i rekonstruowanych przez jednostkę w toku ciągłego negocjowania społecznego

• Atrybuty wiedzy – wieloznaczna, problematyczna, uwikłana w konteksty

• Forma wiedzy – wiedza w pytaniach, język słabo sformalizowany, zindywidualizowany, często w formach narracyjnych i metaforze

• Źródła uprawomocnienia wiedzy –wiedzę uprawomocnia ludzkie doświadczenie rzeczywistości, umowa społeczne; akceptowane są teorie najbardziej prawdopodobne i wystarczające do skutecznego działania

• Wiedza i kompetencje osobiste – interakcja między wiedzą osobistą i potoczną; wiedza osobista dziecka traktowana jako podstawa

• Ekspresja wiedzy – ważna wielość interpretacji, własnej opinii i sądów; liczy się problematyzacja zagadnień, stawianie pytań, odkrywanie niejednoznaczności

• Zadania przedszkola/szkoły – tworzenie warunków do konstruowania wiedzy przez dzieci; dbałość o indywidualny, pełny rozwój osobowości; sens edukacji – wolność, poczucie sprawstwa

• Planowanie edukacji – zakłada się względną nieprzewidywalność rezultatów oddziaływań „miękkie planowanie” – określanie sytuacji edukacyjnych stawianych przez dzieci

• Nauczyciel i wychowankowie – dwupodmiotowy model kształcenia

• Metody nauczania – uczenia się – wielość dróg poznania, zgoda na popełnianie błędów, eksperymentowanie (np. metody problemowe, eksponujące, praktyczne, indywidualizacja zadań, materiału, metody, uczenia się we współpracy)

NAUCZYCIEL

Zmiana roli nauczyciela wczesnej edukacji

Zamiast roli instruktora:

• Obserwator diagnozujący rozwój dziecka

• Organizator indywidualnego rozwoju

• Mediator i partner dbający o optymalny rozwój

Kompetencje zawodowe nauczyciela:

• Prakseologiczne

• Umiejętność i skuteczność planowania zajęć z uwzględnieniem wiedzy o rozwoju dziecka

• Umiejętność organizowania procesu edukacyjnego

• Wykorzystywanie i włączanie zdobyczy nauki i techniki do procesu dydaktycznego

• Preferowanie innowacyjnych, niestandardowych metod pracy

• Projektowanie twórczych integralnych jednostek tematycznych

• Diagnozowanie poziomu rozwoju społecznego i emocjonalnego

• Znajomość i umiejętność posługiwania się metodami stymulacji dzieci o nieharmonijnym rozwoju

• Umiejętność pracy z dziećmi agresywnymi, nadpobudliwymi

• Komunikacyjne

• Współdziałania

• Znajomość zasad i form współpracy nauczycieli i rodziców, budowanie scenariuszy różnych form współpracy rozwiązań dla sytuacji problemowych w kontaktach między szkołą a środowiskiem

• Projektowanie, aranżowanie i integrowanie zespołów (umiejętności interpersonalne i wychowawcze)

• Wrażliwość na problemy dzieci nietypowych, wspieranie ich rozwoju

• Wrażliwość na niezwykłe, nietypowe zachowania i wygląd dzieci i wiedza o sposobach niesienia im pomocy

• Umiejętność podejmowania właściwych działań pedagogicznych i wychowawczych w przypadku dzieci z trudnościami w uczeniu się

• Kreatywne (innowacyjności i niestandardowość działań nauczyciela)

• Diagnozowanie twórczych dyspozycji uczniów

• Umiejętność rozwijania kreatywnego działania i samodzielności dzieci

• Kreatywność w działaniu plastyczno – muzycznym

• Umiejętność kształtowania struktur i form aktywności plastyczno-muzycznej

• Informatyczne ( sprawne korzystanie z nowych technologii informacyjnych)

• Moralne (najważniejsze)