Teorie i nurty współczesnej pedagogiki

05.10.2012

Wychowanie to dziedzina praktyki społecznej, która jest regulowana przez:

1. Doświadczenia historyczne, kulturowe, polityczne oraz osobiste z towarzyszącą mu większą lub mniejszą refleksją podmiotów zaangażowanych w ten proces

2. teorie naukowe i potoczne, które konstruują wiedzę o jego podmiocie

Teoria wychowania – jest efektem jednego z wielu procesów poznawania świata wychowania dzięki prowadzonym badaniom i działaniom interwencyjnym lub w wyniku uczenia się jego znaczeń od innych

Teoria wychowania:

- postrzegana jako przeciwieństwo praktyki wychowania

- ścisły związek z praktyką wychowania – dostarcza na jej użytek istotnych informacji, uzasadnień

Szerokie znaczenie teorii:

To uogólnienia dokonań na podstawie naukowej analizy rzeczywistości zmierzającej do sformułowań o niej empirycznych lub analitycznych twierdzeń

Wąskie znaczenie teorii:

Teorie to sądy, które w określony sposób odnoszą się do wielu faktów szczegółowych jako ich wyjaśnień

1. Naukowa teoria wychowania – zbiór uporządkowanych prawd, które stanowią wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne

2. Naukowa teoria wychowania – to jedna z podstawowych dyscyplin pedagogiki, której przedmiotem badań jest spójna wiedza o wychowaniu

Dzięki niej uzyskujemy wiedzę o interesujących nas związkach i religiach

Potoczna teoria wychowania:

- rodzaj osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu

- zbiór wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań, opinii i celów

Cechy potocznej teorii wychowania:

- przeciwieństwo wiedzy naukowej

- związek z profilaktyką wychowania

- powstanie na drodze przedmiotu naukowego poznania

- jest traktowana w kategoriach prawd samych przez się oczywistych, a zdobywanych dzięki funkcji rozumu

- zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

- artykułowana za pomocą codziennego języka

- nie jest w pełni uświadamiana sobie przez autora

W zależności od celów badań wyróżniamy:

- teorie nieempiryczne

- metateorie

Badania podstawowe – to badania nieempiryczne, teoretyczne, generujące teorie, modele, koncepcje, wytwarzające a nie odzwierciedlające wiedzę o rzeczywistości, mogą stać się źródłem dla powstania nowych teorii bądź zmienić status już istniejących

Typy teorii Badanie stosowane Badanie podstawowe

Teoria nieempiryczna Teoria normatywna Metateorie

Teorie empiryczne Teoria optymalizacyjna Teoria eksplikacyjna

Metateoria – gr. meta – poza + teoria – oglądanie, badanie

Grecki przedrostek „meta” oznacza to wszystko co jest „poza”. Metateoria – teoria poza teorią. Teorie posługująca i zajmująca się metajęzykiem i zajmująca się badaniem i opisywaniem teorii dedukcyjnej

12.10.2012

Joanna Rutkowiak o posiadaniu przez pedagoga mapy – pedagog ukierunkowany ideami jednej pedagogiki nie potrzebuje żadnej mapy, gdyż ma przed sobą określoną drogę, której niejako poddaje się. Pedagog dwóch dróg jest w bardziej złożonej sytuacji, jego problem sprowadza się do podjęcia decyzji w ramach konstrukcji dydotomicznej, gdyż tak właśnie odcina się natychmiast od innych, nie mierzących się w dwuwarstwowej strukturze i w tym sensie nie koncentruje się na uzyskaniu orientacji w całości zagadnienia, w związku z czym mapa jest mało przydatna i jemu.

Mapa pedagogiki – jedna z wielu:

Pedagogie naukowe:

- analityczne – hermeneutyczne i empiryczne

- pozytywne – dedukcyjne i doświadczalne

- krytyczne – demaskatorskie i transformacyjne

Pedagogie głównego nurtu:

- konserwatywne – główna wartością jest tu władza

- liberalno – postępowe – główną wartością jest tu zysk

- hedonistyczne – główną wartością jest przyjemność

Pedagog pobocznie – przekorne:

- pokrętne – antyedukacyjne

* amatorskie

* poza standardowe

* cyniczne

* desantowe

- przewrotne – opozycyjne

* antypedagogika

* baśniowe

* błazeńskie

* ekstrawaganckie

* figlarne

- odlotowe – ideologiczne

* alarmistyczne

* anarchistyczne

* anomijne

* awangardowe

Kryterium temporalne - czas

- powrotne – retrospektywne

- przelotne – prezentacyjne

- przezorne – prospektywne

- potoczne – dyskretne

Autorzy – M. Jaworska – Witkowska, Z. Kwieciński – „Nurty pedagogiki naukowej, dyskretne, odlotowe”

B. Śliwerski o tym na co może być zorientowana działalność pedagoga:

1. na jeden nurt czy teorie wychowania, pedagogie czy dyskurs, a wówczas taki monista – może nie potrzebować mapy z pozostałymi prądami i teoriami, gdy wie dokąd zmierza i po co, ku jakim celom chce prowadzić swoich wychowanków

2. na dwie wyraźnie przeciwstawne teorie wychowania, toteż musi wybrać w ramach dychotomicznej konstrukcji najlepiej – opisującą, wyjaśniającą czy interpretującą zjawisko wychowania; odcina się wówczas od jej anatomii, rezygnując – podobnie jak monista – z uzyskania orientacji w całości zagadnienia; jeśli potrzebna jest mu jakaś komparastyka, to tylko taka, która przekona do wyboru własnej orientacji

3. na mnogość teorii, wobec której musi się jakość odnaleźć albo na podstawie logicznie uzasadnionych, meteorycznych współrzędnych z przyjęciem określonych założeń teoretycznych dyskursów wychowania. Wybierając jeden z nich dla siebie, albo powinien wykonać odpowiednią dla siebie pracę w oparciu o kryterium empiryczne, a z nastawieniem na ogarnianie żywego, aktualnie występującego realnego doświadczenia i czynienia owego doświadczenia przedpolem do budowania teorii.

Proces dojrzewania nauk wyrażony jest we wzroście jej świadomości meta naukowej, zmierza on w stronę wielości języków, nauk i metod.

Wiedza nie jest sumą poglądów, które różnymi drogami zostały przekazane. Trzeba pamiętać, że one same są tylko czymś pierwszoplanowym. Jeśli nakładam finalność owych pogladów przesłaniam sobie co istotne. Rzecz w tym by poza oczywistością poglądów ujrzeć to, co nie jest widziane po prostu.

- 2 gr. tehoria – oglądanie, kontemplacja, rozważanie, badanie

- 2 gr. theoerin – przyglądanie się kontemplować, rozważać

- 2 gr. theoretikos – oglądający, kontemplujący, spekulatywny

- 2 gr. theoria – widzenie, widok

Źródła etymologiczne – by zrozumieć o co chodzi we współczesnym podejściu do teorii

- teoria – widzenie tego co jest; choć nie chodzi o trywialne, ale faktyczne

- fakt – nie jest po prostu czymś tylko fizycznie obecnym, ustalonym na podstawie mnożenia, liczenia

Hans George Gadamer – fakt jest inaczej pojęciem hermeneutycznym, tzn. ciągle odniesionym do sytuacji przypuszczenia czy oczekiwania, do sytuacji badającego rozumienia bardziej skomplikowanego rodzaju

19.10.2012

Według W. Kopalińskiego teoria to:

- zbiór praw, definicji i hipotez rzeczowo i logicznie powiązanych w całość

- wiedza tłumacząca jakąś dziedzinę zjawisk w odróżnieniu od praktyki z którą jednak pozostaje w związku

Według słownika j. polskiego teoria to:

- ogólna koncepcja oparta na poznaniu i rozumieniu istotnych czynników konstruujących przez sferę rzeczywistości

- konstrukcja myślowa tworząca z elementów pewną spoistą całość

Czym jest teoria we współczesnych naukach humanistycznych? – jest to pewne uporządkowanie w określonym elemencie globalne widzenie danego zjawiska, ale widzenie poddane jest jednocześnie kontemplacji – procesowi tłumaczenia dlaczego dane zjawisko jest takie a nie inne i z czego to wynika

Tłumaczenie to jest właśnie logicznym uporządkowaniem elementów chodzących w skład danego zjawiska

Teoria jest wytworem powstającym w wyniku działalności badawczej za którą stoi przyjęcie określonych strategii badawczych wytwarzających wiedzę zawartą w teorii

O trojakim odniesieniu się do rzeczywistości:

1. teoria tłumaczy pewną rzeczywistości – zastaną w sposób naturalny, to co się w niej wydarza jest jakby uzasadnieniem tego

2. teoria tłumaczy rzeczywistość przez siebie projektowaną – pożądaną a istniejącą już realnie

3. jako pewna konstrukcja myślowa tworząca spoistą całość stanowi tłumaczenie tego czego nie ma w rzeczywistości, a co według niej stać się powinno, jest czymś pożądanym ze względu na swe walory

Teorie empiryczne powstały na bazie obserwacji, diagnoz i eksperymentów, są ilościowymi zbiorami danych o empirycznej i logicznej budowie/obiektywności i intersubiektywności

W ujęciu empiryzmu:

- wszelkie poznanie ma swoje źródło w zmysłowym kontakcie z określonym, konkretnym przedmiotem

- efektem jest jego umysłowe odtworzenie

- w trakcie rozwoju filozofii empiryzmu zwrócono uwagę na poznanie jako doświadczenie naukowe, gdzie do głosu dochodzą przede wszystkim dające się zobaczyć i policzyć dane

- dane te zostają zredukowane do cech określonego przedmiotu, które dadzą się ująć w takim formalizmie

- w doświadczeniu naukowym wymaga się aby było ono powtarzane

Teorie nieempiryczne/humanistyczne troszczą się o rozumienie, a nie wyjaśnianie. Rozumienie rekonstruuje zależności które unikają bezpośredniego empirycznego postrzegania i czystej logicznej analizy. Rezygnuje z chęci opanowania praktyki poprzez działanie techniczne

09.11.2012

Teoria – oglądanie, widzenie tego co jest, nie chodzi o to co jest trywialne a faktyczne

Platońska pochwała teorii – pragmatycy i empiryści żyją w świecie cieni, które biorą za rzeczywistość. Jeśli jest jakaś siła zdolna ich uwolnić, to tylko siła myśli, która zmusi ich do wyjścia na światło dzienne ku górze

Poglądy Arystotelesa:

- episteme – to wiedza pewna, wiedza przedstawiająca fakt poznania w postaci praw ogólnych, powszechnych i koniecznych, której oczekujemy od nauk przyrodniczych, dzięki niej staje się niezawodne przewidywać i sterować zdarzeniami przyszłymi

- doxo – (łać. opinio) – wiedza utworzona, ma charakter probabilistyczny, odkrywczy i nakazuje prawidłowości o charakterze prawd doraźnych, prawdziwych w perspektywie przyjmowania założeń które są ograniczone w przestrzeni i perspektywie – to hipotetyczne przypuszczenia

Wartość jej polega na dyskursywności, ujawnia się w dyskursie na temat kwestii ważnych dla ludzi i grup społecznych w danym momencie

- techne – wiedza technologiczna, praktyczna, podporządkowana realizacji pewnych celów, które niekoniecznie da się wyprowadzić z mechaniki. Według Arystotelesa techniczne rodzenie wiedzy nie zawsze daje się pogodzić z zasadami racjonalności naukowej

Tłumaczenie to jest właściwe logicznemu uporządkowaniu elementów wchodzących w skład danego zjawiska. Teoria jest wytworem powstającym w wyniku działań będących za którą stoi przyjęcie określonych strategii bądź określoną wiedzę zawartą w teorii

Odniesienie teorii do rzeczywistości:

- teoria tłumaczy pewna rzeczywistość – zastaną w sposób naturalny, teoria się w niej wytwarza – jest uzasadnienie teorii

- teorie tłumaczy rzeczywistość przez siebie projektowaniem – pożądaną a istniejące już realia

- jako pewna konstrukcja myślowa tworząca spoistą całość stanowi tłumaczenie teorii według niej rzeczywistością stać się powinno

Teorie – nieempiryczne/humanistyczne – troszczą się przede wszystkim o rozumienie a nie wyjaśnienie. Rozumienie rekonstruuje zależności, które unikną bezpośredniego empirycznego postrzegania i czystej logicznej analizy, rezygnują z chęci opanowania praktycznego poprzez działania technicznego

Rodzaje teorii humanistycznych:

- fenomenologiczne – ma strukturę odkrywczą i intuicyjnie określa fenomeny

- hermenelityczne – stara się zrozumieć wycinek rzeczywistości

- krytyczna/dialektyczna – powstaje poprzez rozprawienie się z przeciwnym punktem widzenia, krytyczna świadomość próbuje obnażać ideologie i fałszywą świadomość

Fenomenologia – sposób myślenia w filozofii – każde zjawisko, ludzka historia czy pojęcie zdarzenia posiada swój indywidualny ?

- za główny cel fenomenologii stawia sobie poznanie czegoś takim, jakim jest

- fenomenologia zakłada chęć poznanie różnorakich punktów poznania

Obrazem fenomenologicznego punktu widzenia to skupienie się przy doświadczeniu konkretnej rzeczy na tym co owe doświadczenie mówi o sobie

Celem fenomenologii jest badanie sytuacji procesów takim jakimi są, odkrycie tego co wcześniej nie było dostrzegalne

16.11.2012

Warunkiem poznanie w procesie badawczym jest zawieszenie swojej wiedzy, sądów czy przekonań przez badacza, co z kolei pozwoli dostrzec cuda życia codziennego.

Zawieszenie wiedzy, czy wzięcie jej w „fenomenologiczny nawias”, co zwie się redukcją polega na włączeniu, wyeliminowaniu pewnych elementów i rozważaniu tylko tego co pozostaje.

Dzięki owej redukcji (epocke) uzyskuje się obraz fragmentu rzeczywistości jako „czystą daną”.

Zasadnicze pytanie, na które próbuje odpowiedzieć fenomenologia, dotyczy sensu świata – sensu wychowania, ponieważ dzięki temu zrozumieniu, możliwe jest, aby świat – wychowanie – stał się prawdziwie ludzkim.

Specyfika metody fenomenologicznej polega zatem na tym, aby opisywać to, co dane, bez uprzedzeń, włączając możliwie jak najdokładniej i kompletniej teorie i uprzednie opinie.

Fenomenologia postawiła sobie zadanie odkrywania powiązań, wytyczania perspektyw, które stały się zbyt wąskie przez oddziaływanie jednostronnych poglądów, hipotetycznych konstruktów.

Fenomenologia była i jest próbą obrony autonomii umysłu ludzkiego, człowieka i wiedzy o nim.

Fundamentem jest docieranie do sensu wychowania i odkrywanie go. Sens nie jest czymś danym raz na zawsze, ma ona dynamiczny charakter, jest w ruchu ciągłym i nieustannie się zmienia.

HERMENEUTYKA:

Hermeneutykę określa się jako ogólną teorię interpretacji i rozumienia kategorii form symbolicznych, składających się na treść i sens życia ludzkiego.

Zajmuje się opisywaniem i interpretacją ludzkiego świata, które trzeba czytać i odkrywać jak książkę.

Celem jest poznanie i rozumienie – podobnie jak w fenomenologii.

Podejście hermeneutyczne wiąże się ze związkiem między pytaniami a rozumieniem.

Aby móc zadać określone pytanie, należy najpierw mieć świadomość tego, czego się nie wie, dopiero wtedy można zacząć poszukiwania. Aby móc coś zrozumieć na nowo, należy odejść od swoich przekonań czy poglądów. Zatem stan zawieszenia stanowi najgłębszą i fundamentalną istotę pytania i odkrywania.

Odejście od tego, co znane, wiadome pozwala zobaczyć na nowo określone zagadnienia.

Rozumienie ma kształt spirali, gdyż rozumienie nieustannie zmienia swoją formę. Oznacza to, że rozumienie nigdy nie ma charakteru procesu zakończonego.

Rozumienie ograniczone jest zawsze jakimś miejscem, czasem, sytuacją, zdarzeniem. Wszelkie interpretacje mają wyłącznie charakter tymczasowy. Rozumienie jest pojmowane jako cel i kres danego doświadczenia, jako zatrzymanie się w drodze, która z kolei jest zawsze przystankiem w określonym punkcie historycznym.

23.11.2012

Każde poznanie – rozumienie jako wypowiedź jest zarazem „skończone” – jest całością. Każda wypowiedź jest uwarunkowana określonym czasem przeszłym, jak i teraźniejszym.

Rozumienie może mieć miejsce tylko w obrębie jakiejś kultury, czasu, nie ma jednego uniwersalnie obowiązującego rozumienia.

Powszechnie uważa się, że:

- teorie od praktyki rożni to, że zawierają uporządkowaną wiedzę ogólną o określonym fragmencie rzeczywistości, a praktyka to działania przekształcające tę rzeczywistość,

- teorie są wytworami powstającymi w wyniku aktywności badawczej odbywającej się wedle określonych zasad, reguł, procedur legitymizujących wiedzę w nich zawartą/stanowi ona system twierdzeń uporządkowanych merytorycznie i logicznie, przy czym uporządkowanie merytoryczne wyznacza przedmiot teorii, a kryterium logiczności gwarantuje zastąpienie zasad dowodzenia i wyjaśniania,

- teorie cechuje abstrakcyjność – twierdzenia są formułowane w języku odnoszącym się do szerszej klasy cech, zjawisk, procesów niż jeden konkretny przypadek, a najbardziej ceni się te, które pokazują zależności obowiązujące w każdym miejscu i czasie historycznym,

- weryfikowalność – twierdzenia w nich zawarte poddają się sprawdzeniu.

Cechy współczesnej teorii wychowania:

- dyskursywność – zakłada rozmaitość alternatyw interpretacji głównego przedmiotu – wychowania

- holistyczność, która dotyczy całościowego postrzegania badanego problemu, uwzględniając przy tym istniejące konteksty oraz dynamiczną i zmienną naturę ludzkiego życiu i funkcjonowania.

Warto zaznaczyć, że holizm nie zakłada badania „wszystkiego”, ponieważ ogranicza to efektywność badań. Mowa tu o myśleniu o człowieku i wychowaniu jako integralnej całości.

Istnieje wiele sposobów na (teoretyczne) konstruowanie wychowania, zatem może być ono interpretowane holistycznie. Analiza określonych (teoretycznych) „rzeczywistości” wychowania będzie znacznie się od siebie różnić.

Wg Thomasa Kuhna dobrą teorię powinno cechować:

- dokładność

- spójność

- ogólność

- prostota

- owocność

W. Newton – Smith dodał:

- zachowanie dotychczasowych udanych obserwacji,

- trzymanie się obranego tropu,

- wzajemne spieranie się teorii,

- łatwość radzenia sobie z niepowodzeniami,

- zgodność z obowiązującymi przekonaniami metafizycznymi.

Teorie mogą być ukierunkowane na różne pola działania:

1. empiria – postrzeganie, doświadczenie,

2. poznanie – transcendencja, rozsądek, logika, etyka,

3. interes - wola, władza, korzyść,

4. działanie – społeczeństwo, kultura, język.

W ramach tych pól pojawiają się główne postawy filozoficzne:

- racjonalizm – wychowanie jest przedłużonym ramieniem poznawczego planowania uczenia się,

- empiryzm – wychowanie jest konkretną formą zachowania,

- naturalizm – wychowanie to wykluczenie sztucznych wpływów na korzyść naturalnych sił rozwoju,

- idealizm – wychowanie to przekazanie ukierunkowane na wzory i wartości idealne,

- metafizyka – wychowanie jest ponadhistoryczną i ponadkulturową troską o ludzkość,

- teoria krytyczna – wychowanie to tworzenie świadomości krytyczno – emancypacyjnej,

- konstruktywizm – wychowanie to kreatywny projekt innowacji,

- pragmatyzm – wychowanie to strategia wywierania wpływu służąca społeczeństwu,

- funkcjonalizm – wychowanie jest przypisywaniem ról,

- teoria działania – wychowanie jest ścieżką działania wiodącą do celów operacyjnych,

- teoria systemowa – wychowanie jest ścieżką dynamicznego procesu wymiany pomiędzy jednostką i społeczeństwem,

- materializm marksistowski – wychowanie jest prowadzeniem ku rewolucyjnej świadomości.

Typy teorii:

- empiryczno – analityczne

- racjonalno – krytyczne

- hermeneutyczno – dialektyczno – fenomenologiczne

- idealistyczno – metafizyczne

- normatywno – konstruktywistyczne

- pragmatyczno – ekonomiczne

- naturalistyczno – ekonomiczne

1. Wychowanie jest taki, ponieważ tak zostało zrealizowane.

2. Wychowanie jest taki jak jego znaczenie, które się przekazuje.

3. Wychowanie jest takie jakie być nie powinno.

4. Wychowanie jest uzależnione od warunków, w jakich występuje.

5. Wychowanie jest takie na jakie pozwalają warunki ramowe.

6. Wychowanie jest takie, jak się objawia.

7. Wychowanie jest takie, jak zostało zaplanowane.

8. Wychowanie jest tyle warte, ile korzyści jakie przynosi.

9. Wychowanie jest takie, jak się rozwinie.