1. METOD BADANIA I OCENY POSTAWY CIAŁA

Znalezienie praktycznego sposobu oceny postawy ciała człowieka jest niezwykle

trudne, przede wszystkim ze względu na to, że jest to cecha niezwykle labilna i

niezaprzeczalnie indywidualna. Literatura dotycząca tego problemu z ostatnich stu lat daje

niezliczenie wiele pomysłów na uniwersalną metodę oceny postawy ludzkiej. Niestety, biorą

one pod uwagę zupełnie różne kryteria, a co gorsza, pozostają w sprzeczności ze sobą

nawzajem.

M. Kutzner-Kozińska definiuje postawę jako sposób „trzymania się" osobnika

warunkowany nawykiem ruchowym, podłożem morfologicznym i funkcjonalnym oraz jego

działalnością. W takim ujęciu postawa jest wypadkową różnych i zmiennych czynników. Za

podstawowe kryterium oceny postawy należy wziąć maksymalną wydolność ustrojową, która

warunkuje zdolność do pracy (chodzi nie tylko o wydolność, która charakteryzuje osobnika

obecnie, ale też o przewidywane konsekwencje dalszych odchyleń). Jako podrzędne w

stosunku do powyższego kryterium, ale równie ważne podaje się kryterium estetyczne.

Trzeba wziąć pod uwagę zmienne pojęcie piękna, a związku z tym także zmienna modę na

określony typ budowy i postawy ciała. Obiektywizm danych uzyskiwanych z a pomocą

niektórych przyrządów jest często pozorny, co dotyczy szczególnie dzieci charakteryzujących

się dużą labilnością postawy. Do chwili obecnej nie ma pełnej zbieżności co do kryteriów

prawidłowości postawy. N.Wolański stworzył typologię postaw przeciętnych, grupowo

normalnych, uzależniona od wieku, płci i środowiska, która posłużyć może jako punkt

odniesienia przy porównywaniu badanych osób. Wedle typologii Wolańskiego zasadnicze

siedem typów postawy ciała człowieka to: 3 typy kifotyczne, 3 typy równoważne i 3 typy

lordotyczne. Cechy większości z nich opisuje tabela 1.

Tabela 1. Zestawienie cech opisowych dla poszczególnych typów postawy ciała.

R. Przewęda w swojej książce podaje następujące grupy metod oceny postawy:

• _ Metoda właściwej oceny wzrokowej (m. sylwetkowej), Polega ona na tym, że rozebranego i odpowiednio ustawionego osobnika porównuje się z sylwetkami - wzorami, klasyfikując go do sylwetki najbardziej do niego podobnej.

• Wśród typologii postaw na pierwsze miejsce wybija się podział Staffela, który opierając na kryterium przednio tylnych krzywizn kręgosłupa, ustalił pięć typów postawy:

1. postawa normalna,

2. plecy okrągłe,

3. plecy płaskie,

4. plecy wklęsłe,

5. plecy okrągło – wklęsłe*

*poza typologią Staffela używa się terminu

plecy wklęsło- okrągłe

METODA WZROKOWA
ocena wzrokowa ciała z przodu, z tyłu, z boku oraz z w pozycji skłonu w przód.

OGLĘDZINY OD PRZODU:
W warunkach prawidłowych pion pokrywa się z:
- guzowatością bródki,
- wcięciem jarzmowym mostka,
- wyrostkiem mieczykowatym,
- kresą białą z pępkiem,
- środkiem spojenia łonowego,
- przebiega w równiej odległości pomiędzy kłykciami przyśrodkowymi i kostkami wewnętrznymi.
Wszelkie odchylenie pionu notuje się zapisując w cm ich wielkość.
Dodatkowe informacje uzyskamy obserwując trójkąty talii- przestrzeń zawarta między swobodnie zwisającą k. górną (podstawa trójkąta) a obrysem klatki piersiowej i bioder (boki trójkąta). Asymetria trójkątów talii jest wczesnym objawem skrzywienia bocznego kręgosłupa

OGLĘDZINY OD TYŁU

W warunkach prawidłowych pion spuszczony z guzowatości potylicznej zewnętrznej pada na wszystkie wyrostki kolczyste kręgów, szparę międzypośladkową, przebiega w równej odległości pomiędzy kłykciami przyśrodkowymi i kostkami wewnętrznymi.

OGLĘDZINY W SKŁONIE

W luźnym, pełnym skłonie w przód obserwuje się kręgosłup z tyłu w trakcie wykonywania bardzo powolnego wyprostu.
Skupiamy się na kręgosłupie i obrysie prawej i lewej stronie grzbietu.

_ Wzrokowa ocena wybranych elementów postawy, mówi o ułożeniu poszczególnych

odcinków i punktów ciała; na podstawie opinii o zarysie sylwetki otrzymuje się

analityczny opis elementów składowych postawy i wymienia się jej wady. Pośród tego

typu metod wymienia się m.in.: schemat Klappa i metodę punktowania Kasperczyka.

_ Metoda sylwetek zarejestrowanych za pomocą fotografii, cieniografii i

konturografii, Metody te umożliwiają porównania oraz ocenę postawy przez wielu obserwatorów. Zdjęcie badanego pozwala wielokrotnie wracać do obrazu sylwetki badanego i tym samym staje się dokładniejszym świadectwem postawy ciała.

Ponieważ jednak na zdjęciu giną niektóre cechy postawy wprowadza się liczne uzupełnienia i modyfikacje. Między innymi zaznacza się na ciele badanego punkty lub linie, fotografuje się go na tle kraty lub przez

ekrany z różnym oświetleniem

_ Metody oceny poszczególnych elementów postawy ciała przy użyciu różnego

rodzaju aparatury pomiarowo-rejestrującej, wśród której wymienić można chociażby

tzw. przyrządy kołeczkowe (torakometr Demenny'ego, torakograf), w których badany

wyciska kształt swego kręgosłupa, opierając się o rząd pionowo ustawionych ruchomych

kołeczków; liniometr Howlanda; pantograf Gilewicza; profilograf Demenny'ego, czy

sferodorsiometr Wolańskiego.

_ Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, łinii symetrycznych

kątów, na zasadzie równowagi mechanicznej i symetrii ciała, w której podstawowym

warunkiem poprawnej postawy ciała jest zrównoważenie poszczególnych elementów

ciała. Warunek ten uznano za istotny ze względu na prawo fizyczne, które przeniesiono

na grunt biomedycyny, mówiące o tym, ze ciało utrzymuje równowagę, jeśli rzut jego środka ciężkości nie wykracza poza granicę podstawy. Na podstawie tego twierdzenia

powstał test Cramptona (badany staje przodem do ściany, tak, by palce jego nóg dotykały ściany. Jeśli badany posiada prawidłową budowę ciała to klatka piersiowa i nos powinny

być oddalone od ściany o 5 cm. W ustawieniu tyłem, kontakt ze ściana winny mieć:

pięty, łydki, pośladki, łopatki i potylica. Lordoza lędźwiowa nie powinna przekraczać

grubości dłoni.), metoda Stafforda, metoda Goldthwaita i inne.

_ Nowoczesne techniki badania postawy ciała.

1) Technika Mory – polega na załamywaniu się wiązki światła, do czego służy tzw. raster, w rezultacie czego uzyskuje się obraz w układzie warstwicowym, który może być następnie poddany odpowiedniej analizie. Obecnie technika Mory jest skomputeryzowana.

2) Metoda ISIS – wykorzystywana jest głównie do diagnostyki kręgosłupa, a w szczególności do wykrywania skolioz. Można ją również zastosować do badania krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa. Jest to metoda zautomatyzowana oparta na fotogrametrii.

Metody diagnozowania postawy ciała odnoszą się do wad rozpoznawalnych w

płaszczyźnie strzałkowej. Zupełnie inne metody stosuje się w przypadku diagnozowania

skrzywień bocznych - skolioz. G.Wejsflog opracował prosty, a zarazem dokładny sposób

diagnozowania tychże wad postawy, dzieląc objawy na trzy grupy, w zależności od wielkości

zmian deformacyjnych w układzie narządów ruchu. Do objawów skoliotycznych I rzędu

należą: wygięcie kręgosłupa zarówno boczne, jak i przednio-tylne, rotacja kręgów, torsja i

sklinowacenie. Objawy skoliotyczne II rzędu to występowanie garbu żebrowego tylnego po

stronie wypukłej, który jest najwyższy na szczycie skrzywienia oraz po stronie wklęsłej -

wgłębienie żebrowe tylne, najniższe na wysokości szczytu skrzywienia. Następuje

przesunięcie się klatki piersiowej najczęściej w stronę wypukłą, jej nachylenie, torsja klatki

piersiowej, a także wystawanie biodra. Objawy skoliozy III stopnia dotyczą odcinków

bardziej odległych od kręgosłupa. Trójkąt tułowiowo-ramienny utworzony jest przez linię

biodra, klatkę piersiową i zwisające swobodnie ramiona i pogłębia się w stronę wklęsłości.

Zmienia się ustawienie łopatek - jedna jest zwykle uniesiona po stronie wypukłej, oddalona

od linii wyrostków kolczystych i zrotowana na zewnątrz. Dochodzi do asymetrii barków.

Badanie kliniczne skolioz należy przeprowadzać, biorąc pod uwagę:

⇒ wiek dziecka w momencie zaobserwowania skrzywienia

⇒ przebieg dotychczasowego leczenia przebyte choroby

⇒ wywiady z rodziną przeprowadzane pod kątem występowania podobnych deformacji

⇒ badanie kliniczne

⇒ badanie radiologiczne

2. Kolana koślawe i kolana szpotawe charakterystyka wady.

Kolana koślawe, czyli skierowane do wewnątrz
odznaczają się charakterystycznym ułożeniem, skierowanym przyśrodkowo a uda w stosunku do podudzi tworzą literę „X”. Praktycznie możemy mówić o koślawości, jeżeli w pozycji stojącej przy zwartych kolanach można pomiędzy kostki wewnętrzne włożyć więcej niż trzy palce.

W tej wadzie oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz. Kostki wewnętrzne oddalone są od siebie ponad 5 cm (tzw X).

Wyróżniamy: koślawość wrodzoną, idiopatyczną, pokrzywiczą, pourazową, porażeniową, pozapalną oraz statyczną, wynikającą z przeciążenia kończyn dolnych, a także występującą jako zjawisko wtórne, np. przy stopie płasko- koślawej.

Zmiany kostne: przerost kłykcia wew kości udowej, skrzywienie kości udowej lub piszczelowej ( zwłaszcza w pokrzywiczych), skręcenie podudzia i przerost w stawie kolanowym.

Zmiany mięśniowo –więzadłowe: rozciągnięcie więzadła pobocznego piszczelowegoi skróceniu pobocznego strzałkowego; rozciągnięcie mięśnia półścięgnistego, półbłoniastego, krawieckiego, głowy przyśrodkowej m czworogłowego. Przykurczone pasmo biodrowo-piszczelowe oraz m dwugłowy uda.

W koślawości niewielkiego stopnia – ćw oraz zabiedi fizykalne; w bardziej zaawansowanych- aparaty ortopedyczne odciążające nasady zew stawu kolanowego lub szyny redresujące na noc. W przypadku nieskuteczności powyższego leczenia u dzieci do 6 lat – zabiegi operacyjne.

W przypadku małej koślawości zalecenia i przeciwskazania:

1. Dążymy do odciążenia stawów kolanowych

1. Przy nadwadze- zmniejszenie jej

2. W czasie dnia wyłączenia możliwie w największym stopniu pozycji stojącej

3. W lekcjach wf, rytmiki, grach i zabawach- ograniczenie pozycji stojącej oraz wyeliminowanie pozycji rozkrocznej, siadu płotkarskiego, siadu na piętach

1. Przeciwdziałamy współistniejącemu płaskostopiu

2. Stosujemy obcas thomasa – zwiększa ucisk na stronę przyśrodkową stawu kolanowego, powoduje w tym miejscu zahamowanie wzrostu kości, co w efekcie przyczyni się do wyrównania przebiegu osi stawu kolanowego i zmniejszenie koślawego ustawienia podudzia.

ZESTAW ĆWICZEŃ

DLA DZIECI Z KOŚLAWOŚCIĄ KOLAN
- siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą. Opad tułowia w przód z równoczesnym ugięciem ramion w stawach łokciowych i chwytem dłońmi stóp, łokcie szeroko rozstawione na zewnątrz rozpychają kolana.
- leżenie tyłem, ręce w górze, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, stopy złączone, skłon tułowia w przód z równoczesnym rozchyleniem kolan na zewnątrz, stopy pozostają złączone.
- siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą, ręce ugięte w stawach łokciowych i wsparte dłońmi na kolanach - naciskanie dłońmi na kolana.
- leżenie tyłem, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, między stopami piłka gumowa, ramiona wyprostowane w górze, przenos piłki w tył za głowę i chwyt piłki dłońmi, powrót do leżenia, tułów z kończynami dolnymi ugiętymi w stawach kolanowych, ramiona z piłką pozostają wyprostowane za głową, skłon tułowia w przód z rękami wyciągniętymi przed siebie - włożenie piłki gumowej między stopy.
- siad ugięty podparty, klaskanie podeszwami stóp.
- siad skrzyżny, ramiona wzdłuż tułowia, przejście do leżenia tyłem i powrót.
- siad prosty, piłka między kolanami, ręce oparte za plecami, wznos bioder w górę - przejście do podporu tyłem.
- leżenie tyłem nogami do ściany, piłka między kolanami - marsz stopami po ścianie w linii pionowej.
- w staniu tyłem do drabinek stanie zwieszone - unoszenie nogi zgiętej w stawie kolanowym w górę na zewnątrz, zmiana nóg.
- w staniu, piłka między kolanami, podskoki trzymając piłkę kolanami.

- Siad skrzyżny, dłonie na kolanach, ramiona ugięte pod kątem prostym w stawach łokciowych. Spychanie kolan w dół ciężarem własnego ciała.

- Leżenie tyłem, napinanie mięśnia czworogłowego uda.

- Siad płaski, między kolanami piłka , ściskanie piłki kolanami.

- Siad na krześle, podudzia związane, między kolanami poduszeczka, próba przejścia do pozycji stojącej.

- Siad płaski, oglądanie podeszwy własnych stóp "lusterka"

- Siad na podłodze, próba sięgnięcia dużym palcem stopy do brody, nosa lub czoła.

Profilaktyka koślawości kolan

• Unikanie pozycji, zabaw i ćwiczeń sprzyjających koślawemu ustawieniu kolan.

Pozycjami sprzyjającymi koślawości kolan, a więc takimi, których należy unikać są:

• Stanie w rozkroku,

• Siad klęczny ze stopami i podudziami rozsuniętymi na zewnątrz,

• Siad płotkarski,

• Siad na krześle ze złączonymi kolanami i szeroko rozstawionymi stopami,

  • Skoki, zwłaszcza na twardym podłożu (np. popularna zabawa „w gumę”),

Kolana szpotawe, czyli skierowane na zewnątrz
charakteryzują się tym, że kończyny przyjmują ułożenie w kształcie litery „O”, przy czym największe wygięcie znajduje
się zwykle w górnej części podudzia. O szpotawości możemy mówić wówczas, gdy w pozycji stojącej przy stopach zwartych pomiędzy kolanami mieszczą się 3 – 4 palce.

W wadzie tej oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty do wew. Wielkość odchylenia mierzy się w cm rozstępem między kłykciami przyśrodkowymi przy stopach zwartych. Najczęstszą przzyczyną jest krzywica oraz nadwaga ciała przy słabym jeszcze układzie mięśniowym, więzadłowym i kostnym. Najczęstszym okresem występowania wady jest 1-3 rż.u dzieci w wieku szkolnym kolano szpotawe rzadko nadaje się do kinezyterapii. Tak więc n-el wf nie ma właściwie możliwości ani wczesnego rozpoznania, ani korekcji tej wady.

Przy kolanie szpotawym trzony kości udowej, piszczelowej i strzałkowej wygięte są na zew. Wiązadło poboczne zewnętrzne jest rozciągnięte, poboczne wewnętrzne – nadmiernie napięte-przykurczone. Mięśnie dwugłowe uda i strzałkowe są rozciągnięte, pozostałe zginacze jak półścięgnisty, półbłoniasty i dwugłowe mają tendencje do przykurczu.

Ćwiczenia wskazane i przeciwskazane odwrotnie jak w kolanach koślawych.

3.Metody prowadzenia zajęć według Strzyżewskiego (dzielimy na 3 gr)

Metody stosowane w kulturze fizycznej, jak podaje St. Strzyżewski są to„...sposoby stawiania uczniów w sytuacjach zadaniowych, w których uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego funkcjach, zdobywają wiadomości, umiejętności i nawyki w zakresie kultury fizycznej oraz kształtują pozytywną postawę wobec nich".

Metoda dotyczy zawsze pojedynczego zadania, co oznacza, że każde zadanie w lekcji może być realizowane inną metodą. Zadania realizowane w procesie wychowania fizycznego ze względu na wymagany poziom aktywności wewnętrznej uczniów można podzielić, wg St. Strzyżewskiego na trzy podstawowe grupy:

1.Zadania ściśle określone, wymagające ścisłego sterowania zewnętrznego, takie jak nauka technik, taktyk sportowych, korekcja postawy, rehabilitacja pourazowa itp.- REPRODUKTYWNE, ODTWÓRCZE (uczeń wielokrotnie powtarza zadanie, nie ma własnej inicjatywy, istnieje tylko 1 rozwiązanie jakie założył n-el – dobre wyniki),

a. naśladowcza ścisła

b. zadaniowa ścisła

c. programowego uczenia się i usprawniania

2. Zadania częściowo określone, które uczniowie mogą w miarę samodzielnie wykonywać.-PRODUKTYWNE –USAMODZIELNIAJĄCE( do aktywności pobudzająza pomocą: tematow emocjonalnych, zabaw tamatycznych, zabawnej fabuły)

a. m zabawowa

b. m opowieści ruchowej

c. m bezpośredniej celowości ruchu R. Czyżewskiego

3. Zadania problemowe, wymagające pełnej samodzielności twórczej uczniów.-TWÓRCZE, KREATYWNE (pełna samodzielność w rozwiązywaniu zadań ruchowych, które mają charakter otwarty, uczniowie spotykają się z nim po raz pierwszy. Czynnikami motywującymi są: informacje, stosowanie konfliktów, aspiracje, uczeń w swoim działaniu stosuje samokontrolę i samoocenę)

a. m problemowa

b. m ruchowej ekspresji twórczej Labana

c. m C Orffa