Edukacja progresywistyczna
Edukacja progresywistyczna skoncentrowanych na potrzebach i zainteresowaniach dziecka; czyni przedmioty akademickie mniej ważnymi; odrzuca koncepcje tradycyjnej filozofii idealistycznej, realistycznej i tomistyczne jej funkcją społeczną jest wpajanie odnoszącego się do tradycji, postaw i wartości oraz wdrażanie młodych ludzi w procedury demokratyczne.
Geneza progresywizmu
Początki progresywizmu przypadają na okres oświecenia. Teoretyków oświecenia uznaje się za prekursorów koncepcji postępu, która zakłada, że człowiek potrafi ulepszać środowisko. Uzasadnienie tej koncepcji stanowiły przesłanki, takie jak wykorzystanie inteligencji oraz zastosowanie metody naukowej w celu rozwiązania problemów społecznych, politycznych i ekonomicznych. Progresywistyczna myśl uznaje człowieka jako z natury dobrego. Takie założenie pojawiło się najwcześniej w teorii J. J. Rousseau. Rousseau był jednym z myślicieli, który zainspirował progresywistów działających na rzecz przemian w oświacie. Rousseau dowodził, iż wyniki w nauce dziecka zależą od jego zainteresowań i potrzeb. Kontynuatorem myśli Rousseau jest Johann Heinrich Pestalozzi. Jego poglądy odnoszące się do nauczania są związane z teoriami na temat rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i fizycznego dziecka. Pestalozzi wiązał proces edukacji z teorią potrzeb. W środowisku, w którym dziecko czuje się bezpiecznie i kochane, będzie przebiegała edukacja naturalna. Dziecko jako pierwsze poznawać będzie najbliższe otoczenie za pomocą zmysłów. Na istotę współczesnego progresywizmu wpłynął także wielki ruch postępowy początku XX wieku w polityce amerykańskiej. Z ruchem tym związane były cele zreformowania polityki, co miało spowodować przemiany społeczne[1] . Przedstawiciele tego ruchu reprezentowali typowe dla klasy średniej podejście do reform. Było ono oparte na założeniu, iż zmiany w społeczeństwie powinny następować stopniowo. Innowacje powinny objąć system legislacyjny oraz oświatę. Znaczący wpływ na progresywizm amerykański miały dokonania wybitnych zachodnioeuropejskich reformatorów edukacji. W kształtowaniu progresywizmu duże znaczenie miała teoria Zygmunta Freuda, która wyjaśnia znaczenie doświadczeń dzieciństwa w życiu dorosłego człowieka. Według Z. Freuda tłumienie popędów w okresie dzieciństwa może spowodować ukształtowanie się osobowości neurotycznej w dorosłym życiu. Traumatyczne wydarzenia, które doświadczy dziecko, mogą spowodować wystąpienie chorób psychicznych w późniejszym życiu. Współczesny progresywizm powstał również dzięki teoretykom Nowego Wychowania, czyli zwolenników Johna Deweya. Jednakże nie wszyscy progresywiści opowiadali się za teorią Deweya[2].
Pedagodzy Nowego Wychowania, edukacja progresywistyczna[edytuj]
Na początku XX wieku opracowano innowacyjne metody dydaktyczne. Do twórców tych metod zalicza się m.in. Flor Cooke z Chicago, Carlton Washburne. Metody te miały na celu uzyskanie wpływu dziecka na proces uczenia się. Program nauczania poprzez działanie, utworzony przez Junius L. Meriam, opierał się na wykorzystaniu wycieczek, obserwacji i dyskusji w procesie nauczania. W 1907 r. powstała Szkoła Edukacji Organicznej, której założycielka Marietta Johnson (1864-1938) za wiek odpowiedni do nauki czytania, pisania i arytmetyki uważała 9 lub 10 lat. Podstawową metodą nauczania w tej szkole była swobodna dyskusja. W 1919 r. w Waszyngtonie założono Progressive Education Association, którego założenia wyszczególniono następująco: (1) edukacja powinna dawać możliwość swobodnego rozwoju dziecka, (2) poprzez kształcenie należy stymulować indywidualne zainteresowania dziecka, (3) nauczyciel powinien ukierunkowywać aktywność badawczą dziecka, (4) ocena osiągnięć ucznia powinna uwzględniać jego postępy w rozwoju umysłowym, fizycznym, moralnym i społecznym, (5) nauczyciel, szkoła i rodzice powinni razem współpracować, dążąc do postępów w rozwoju dziecka, (6) w szkole powinno się testować innowacyjne techniki[3].
„Metoda projektów”[edytuj]
Innowacyjny system kształcenia, stworzony przez Williama Kilpatricka (1871-1965), jest przykładem edukacji progresywistycznej. W. Kilpatrick był profesorem pedagogiki w Teachers College przy uniwersytecie w Columbii, eksperymentalistą, progresywistą, opracował metodykę nauczania. Według W. Kilpatricka cel łączy się z aktywnością, umożliwiając testowanie przewidywanych konsekwencji zamierzonego działania. Kilpatrick przyjmował liberalne podejście do systemu lekcyjnego, nie stosował stopni jako oceny wyników nauczania. Jego „metoda projektów”, znana także jako koncepcja „aktu celowego” stała się symbolem edukacji progresywistycznej. Metoda projektów polegała na tym, że uczniowie sami organizowali swoje działanie w formie projektu, czyli sami wybierali sobie zadania, planowali, ukierunkowywali i wykonywali swoją pracę. Działanie kończyło się zweryfikowaniem go w praktyce, oraz oceną wywołanych przez nie skutków. Kilpatrick w programie nauczania zaleca cztery główne kategorie projektów: projekt twórczy, projekt dostarczający wrażeń estetycznych, projekt „problemowy”, projekt „konkretyzujący uczenie się”. Każdy z projektów pozwalał na osiągnięcie celów edukacyjnych, takich jak: rozwijanie zdolności twórczych i koncepcyjnych, kształtowanie wrażliwości estetycznej, doskonalenie intelektu, uczenie konkretnych umiejętności[4]. Kilpatrick traktował wychowanie jako działalność o charakterze społecznym, będącą konsekwencją faktu, że ludzie tworzą zbiorowość opartą na zasadach współpracy. Autor „metody projektów” uzasadniał jej celowość poprzez odwołanie się do zasad demokratycznej dyskusji, która wymaga posiadania umiejętności formułowania rozwiązań, podejmowania decyzji, wprowadzania ich w życie na drodze swobodnych dociekań. Metoda projektów miała uczyć pracy zespołowej, oraz umożliwiać uczniom wspólne rozwiązywanie problemów i dzielenie się rezultatami podejmowanych działań. Nadrzędnym celem edukacji progresywistycznej Kilpatricka jest wychowanie osób o postawach pożądanych w demokratycznym państwie.
Nauczyciel progresywista[edytuj]
W progresywizmie zadaniem szkoły jest „wpajanie swoistego relatywizmu kulturowego czy etycznego, prowadzącego do przyjęcia krytycznej postawy wobec dziedziczonych tradycji, postaw i wartości”[5]. Podejście progresywistyczne w procesie nauczania cechuje interdyscyplinarność. Oznacza to, że uczeń w celu rozwiązania problemu wykorzystuje wiedzę z kilku różnych dziedzin nauki. Wychodząc z takiego założenia progresywiści twierdzą, że nauczyciel powinien posiadać wiedzę z kilku przedmiotów, by osiągać efekty swojej pracy. Do przedmiotów tych zaliczają sięhistoria, nauki przyrodnicze, matematyka, języki, a także te z zakresu metodologii. Podczas lekcji nauczyciel motywuje uczniów, aby dokonali wyboru tematu projektu, który następnie zaplanują i zrealizują. Nauczyciel powinien posiadać umiejętność kierowania pracą zespołową, co wynika z celów edukacji progresywistycznej. Nauczyciel progresywista ogranicza swoją rolę do przewodnika, tym samym rezygnuje z kreacji swojej osoby jako najważniejszej w klasie. Stawiając zainteresowania uczniów na pierwszym planie, nauczyciel omawia i planuje zadnia związane z uczeniem się. Nauczyciel progresywista z założenia umożliwia uczniom zdobycie kompetencji w zakresie prowadzenia dialogu. Aktywność i zaangażowanie obu uczestników tej wymiany umożliwia współpracę poprzez modelowanie zachowania. Nauczyciel pokazuje uczniom, jak zdobywać wiedzę, uczy, gdzie szukać odpowiedzi, motywuje do stawiania pytań, akceptuje odmienność interpretacji, inne wizje rzeczywistości. Zadania, które otrzymują uczniowie, powinny przewyższać ich umiejętności, być interesujące i tym samym stanowić dla nich wyzwanie. Podołanie im powoduje rozwój, wzmaga ciekawość i zainteresowanie światem i ludźmi[6]. Dialog w procesie nauczania jest rozwijany poprzez nurt ideologii wychowania, zwanym progresywizmem rozwojowym.
Dewey, krytyka progresywizmu[edytuj]
Dewey krytykował progresywizm za ślepe negowanie tradycyjnego systemu nauczania. Dewey sprzeciwiał się uznawaniu przez progresywistów postawy aktywnej, ale bezcelowej, za ważną. Działanie samo w sobie nie posiada żadnej wartości. Natomiast działanie skierowane na rozwiązywanie problemów jest działaniem celowym, które umożliwia postęp w rozwoju społecznym i intelektualnym ucznia. Ponadto Dewey zarzucał progresywistom zbyt duże podporządkowywanie procesowi kształcenia kaprysów dziecka. Progresywiści przywiązywali wagę głównie do teraźniejszości. Dewey był zdania, iż prawdziwa edukacja progresywistyczna powinna wykorzystywać przeszłość. Potwierdzeniem tych poglądów było stworzenie przez Deweya teorii edukacji opartej na koncepcji kontinuum doświadczeniowego, w którym przeszłość łączy się z teraźniejszością i kształtuje przyszłość[7].
Charakteryzowała się tym, że jej najwyższym celem było kształtowanie moralnie silnych charakterów.
Występował tam podział treści nauczania na przedmioty.
Uczniowie byli pasywni, bierni i nie mogli decydować o doborze treści nauczania.
Dominowało nauczanie pamięciowe, uczniowie byli zachęcani do nauki tylko przez motywy zewnętrzne, głównie były to oceny i częsta kontrola wyników nauczania.
Współzawodnictwo.
Szkoła była jedynym miejscem uczenia się, jedynie prace domowe były wykonywane w domu.
Stały nacisk na samorzutną twórczość uczniów. (Czesław Kupisiewicz Podstawy Dydaktyki Ogólnej)
Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki.
Uczniowie samodzielnie zdobywali wiedzę, byli aktywni a nauczyciele pełnili role obserwatorów.
Uczniowie mieli pewien wpływ na dobór treści nauczania.
Dominowało nauczanie oparte na rozwiązywaniu problemów.
Motywy wewnętrzne, a więc zainteresowania i potrzeby miały pobudzać uczniów do nauki.
Niezbyt częsta kontrola wyników nauczania. Duży nacisk na samokontrolę!
Szkoła była głównym ale nie jednym miejscem w którym uczeń zdobywał wiedzę i uczył się.
Silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów. (Czesław Kupisiewicz "Podstawy Dydaktyki Ogólnej")
Dydaktyka współczesna na pewno różni się od systemu tradycyjnego bądź od systemu nowego wychowania jednak nie odrzuca wszystkich założeń i postulatów, głoszonych przez ich twórców, np. postulatu zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy czy progresywistycznego zalecenia aby aktywować dzieci i młodzież w procesie nauczania. Dydaktyka współczesna nie zaleca aby w procesie nauczania-uczenia się wiązano w sposób rygorystyczny poszczególne sposoby poznania z określonymi fazami psychofizycznego rozwoju uczniów. System współczesny twierdzi, że nie jest słuszny postulat kształcenia dzieci najpierw na treściach konkretnych, a dopiero później na materiale abstrakcyjnym ponieważ każdemu poziomowi myślenia konkretnego, sensoryczno-ruchowego, odpowiada dynamicznie i rozwojowo określony poziom myślenia abstrakcyjnego. Konieczne jest rozwijanie myślenia abstrakcyjnego już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole.
We współczesnym systemie dydaktycznym istotę procesu nauczania-uczenia się pojmuje się zupełnie inaczej niż robili to herbartyści bądź progresywiści. Zakłada się dziś, że uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy jak również zdobywać określone umiejętności zarówno w drodze samodzielnych poczynań poznawczych, w tym empirycznych, organizowanych jednak przez nauczyciela, jak i poprzez działalność o charakterze recepcyjnym. Przyjęło się w systemie współczesnym koncepcję ogniw nauczania-uczenia się. Koncepcja ta uwzględnianie tylko różnorakość i wielość zadań dydaktycznych realizowanych w szkołach różnych typów i szczebli, lecz również czynności wykonywane podczas nauki szkolnej przez nauczyciela, jak i przez uczniów, co odpowiada interakcyjnemu charakterowi tych czynności.
Dydaktyka współczesna podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego – powyżej tego szczebla.
System współczesny podkreśla potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania a więc nauczania indywidualnego, grupowego i masowego.
Dydaktyka współczesna zakłada, że o wynikach kształcenia nie przesądzają ani czynniki dziedziczne, ani środowiskowe. Obecnie nie akceptuje się już poglądu progresywistów którzy chcieli widzieć w nauczycielu jedynie obserwatora i doradcę uczniów, tak jak nie uznaje za słuszne – tym razem wbrew herbartystom – aby nauczyciel spełniał w procesie kształcenia rolę heteronomiczną. (Czesław Kupisiewicz "Podstawy Dydaktyki Ogólnej")
Cel: to ostateczny wzór zachowań, postaw, umiejętności i wiadomości, jaki uczeń powinien prezentować po zakończeniu działań dydaktyczno-wychowawczych.
Motywacja to układ motywów ludzkiego postępowania – przedmiot badań wielu nauk (psychologii, socjologii, nauki o moralności i ogólnie biorąc nauk zajmujących się interpretacją ludzkich zachowań). Odróżnia się trwałą strukturą motywacyjną, która nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu, od aktualnej motywacji, wywołującej określone zachowanie w danym kontekście sytuacyjnym. Motywacja rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. Rodzaje motywacji są klasyfikowane wg potrzeb i pragnień ludzkich. Podział celów
Całkiem jeszcze niedawno uznawany był podział na:
cele wychowawcze
cele dydaktyczne
cele kształcące
Potem zrezygnowano z kształcącego i pozostały:
cele wychowawcze
cele dydaktyczne
W dobie reformy i przemian zobaczymy jak będą się kształtować poszczególne cele. Dziś coraz większy nacisk próbuje się kłaść na cele wychowawcze kształtujące postawy i zachowania, w skrócie odpowiadające za kulturę osobistą.
cele wychowawcze
cele dydaktyczne
cele szczegółowe/operacyjne
Motywacja do nauki wiąże się z przekazaniem uczniom informacji o celach lekcji i uświadomieniem sobie przez uczniów jej spodziewanych rezultatów.
Można zaznajomić uczniów z celami:
podczas wprowadzenia w nowy temat,
w czasie prowadzenia zajęć,
uzyskać wyniknięcie celów podczas rozmowy z uczniami
Innymi czynnikami motywującymi są:
umożliwienie przeżywania sukcesów,
pozytywne opiniowanie postępów i działań ucznia,
wzbudzenie zainteresowania tematem, osobą nauczyciela oraz przedmiotem.
Pierwsze rozważania nad sposobami nauczania pojawiły się w starożytności. Już Platon występował przeciw metodom pasywnym, za pomocą których uczeń otrzymuje gotową wiedzę. Z kolei Sokrates stosował metodę heurystyczną, za pomocą pytań pobudzał uczniów do wykrywania wiedzy. Początki dydaktyki naukowej zawdzięczamy empirystom i racjonalistom: F. Baconowi, Kartezjuszowi, J.A. Komeńskiemu oraz J. Lockowi.
Pierwszy naukowy system nauczania stworzył J.F. Herbart
Podstawą teoretyczną systemu Herbarta jest psychologia asocjacyjna. W jej świetle dokonał Herbart analizy procesu uczenia się i opracował teorię dydaktyczną. Na tle teorii uczenia się Herbart zbudował teorię nauczania i wychowania, po czym uznał nauczanie jako podstawowy środek wychowania. To Herbart po raz pierwszy wprowadził pojęcie nauczania wychowującego. Herbatyzm opanował całkowicie II połowę XIX wieku i przetrwał on w niewiele zmienionej formie do czasów współczesnych, mimo pojawienia się nowych prądów i kierunków w pedagogice i psychologii. Jednym z tych nowych kierunków była szkoła aktywna zwana nowym wychowaniem. Za twórców szkoły aktywnej uznaje się J. Deweya (1859-1952), W.A.Lay (1862-1926), E.Claperede (1873-1940), C. Kerschensteiner (1854-1932). Nowe wychowanie wysuwało potrzebę uwzględnienia w procesie uczenia się aktywności dziecka i jego zainteresowań. Według Deweya uczenie się powinno przebiegać w procesach myślenia i działania. Idea szkoły aktywnej znalazła zwolenników w wielu krajach, np. USA. Również w Polsce w okresie międzywojennym szkoła aktywna wywierała pewien wpływ na system nauczania. W.Okoń nie tylko opracował pierwszą dydaktykę w okresie powojennym w Polsce, lecz także zapoczątkował nowy kierunek w teorii nauczania. Według Okonia podstawą teoretyczną systemu dydaktycznego jest materializm funkcjonalny. Wyżej wymieniony autor określa system dydaktyczny jako: "zespół zgodnych wewnętrznie, opartych na jednolitym układzie celów i zasad dydaktycznych, sposobów działania nauczycieli i uczniów."1
System dydaktyczny jest złożoną, kompleksową i dynamiczną całością, obejmującą w powiązaniu funkcjonalnym, strukturalnym i hierarchicznym:
osoby (nauczycieli i uczniów),
procesy (nauczania i uczenia się),
współczynniki (cele, treści, środki dydaktyczne, bazę materialną)
Elementem dynamicznym w systemie są zachodzące w nim procesy. Okoń nazwał to procesami nauczania i uczenia się w procesie dydaktycznym podkreślając przez to ich jedność i wzajemną zależność.
1. W.Okoń: Podstawy systemu dydaktycznego w szkole socjalistycznej (red) W.Okoń (w:) System dydaktyczny, Warszawa, 1972, s.13