Wykład 2 Histologia

Układ pokarmowy (część I):

Przewód pokarmowy:

• jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych narządów organizmu.

• Stanowi największa powierzchnię kontaktu ze światem zewnętrznym,

• Powierzchnia przewodu pokarmowego wynosi 300 – 600 m2,

Funkcje:

cz. przednia:

• pobieranie pokarmu,

• uwodnienie,

• rozdrobnienie

• trawienie

• magazynowanie

cz. środkowa:

• zasadnicze trawienie

• wchłanianie

cz. tylna:

• działa nie bakteryjne

• wchłanianie wody

• formowanie kału

• usuwanie niestrawionych resztek

Błona śluzowa przewodu pokarmowego:

• rodzaje błon:

ochronna

wydzielnicza

absorpcyjna

absorpcyjno-ochronna

Błona śluzowa o charakterze ochronnym:

• występuje w jamie ustnej, gardle, przełyku, kanale odbytu,

• pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym

Błona śluzowa o charakterze wydzielniczym:

• występuje tylko w żołądku

• zawiera długie, gęsto ułożone gruczoły pojedyncze lub rozgałęzione ( w zależności od lokalizacji w żołądku,

Błona śluzowa o charakterze absorpcyjnym:

• występuje w jelicie cienkim,

• tworzy długie, palczaste wypustki – kosmki, między którymi są krótkie gruczoły – krypty.

Błona śluzowa o charakterze absorpcyjno-ochronnym:

• występuje w jelicie grubym,

• zawiera ściśle ułożone proste gruczoły cewkowe (zawierają komórki wyspecjalizowane w absorpcji wody oraz komórki produkujące śluz (kom. kubkowe),

Jama ustna:

Warga:

• fałd skórny pokryty od zewnątrz skórą, od wnętrza jamy ustnej błoną śluzową. Zrąb wargi tworzy mięsień okrężny ust.

• Pomiędzy skórą a błoną śluzowa czerwień wargowa. Czerwień wargowa (zmodyfikowana skóra) charakteryzuje się: cienkim naskórkiem, licznymi naczyniami krwionośnymi.

• Czerwień wargowa jest odcinkiem przejściowym pomiędzy skóra a śluzówką, występuje tylko u ludzi,

• Posiada nabłonek cienki, przejrzysty, rogowaciejący (z powodu znacznej redukcji warstwy ziarnistej i jasnej)

• Brodawki są tu wysokie, gęste, bogato unaczynione i unerwione,

• Brak włosów i gruczołów potowych.

• Występują jedynie gruczoły łojowe tak zwane kącikowe – takie gruczoły łojowe mogą występować w śluzówce policzka i są to tak zwane gruczoły ektopiczne – plamy Fordycea.

• W części śluzowej występują kępki Hoyera. Są to anastomozy tętniczo- żylne i średnicy 200-300 um; na preparatach są widoczne, ponieważ mają bardzo grubą ścianę utworzoną przez komórki mioidalne,

• nabłonek gruby nie rogowaciejący, komórki powierzchowne ulegają złuszczeniu

• w błonie podśluzowej gruczoły wargowe które są gruczołami mieszanymi surowiczo-śluzowymi (proste lub rozgałęzione)

Jama ustna

Funkcje:

• żucie: ułatwia działanie enzymów trawiennych, nadaje poślizg, ułatwia formowanie kęsa i połykanie

• trawienie (amylaza trawi 40-60% skrobi)

• Funkcja ochronna: nawilżanie śluzówek narządu mowy, wypłukiwanie resztek pokarmowych

• funkcja ochronna: limfocyty i granulocyty, lizozym, IgA

Jama ustna – wysłana błoną śluzową, która dzieli się na 3 typy:

Śluzówka żująca (mastykacyjna) – położona wokół zębów, w obrębie podniebienia twardego i na grzbietowej powierzchni języka (narażona na silne tarcie w trakcie żucia)

Śluzówka wyścielająca – występuje w obrębie warg, policzków podniebienia miękkiego i dna jamy ustnej (nie ulega uszkodzeniu podczas żucia i ma uproszczona budowę)

Śluzówka specjalna – występuje na grzbiecie języka i pełni jednocześnie funkcje żującą i zmysłową.

Śluzówka żująca:

• do tej śluzówki należą dziąsła i podniebienie twarde

• jest rogowaciejąca i nieruchomo przytwierdzona do podłoża,

• w dziąśle nie występuje błona podśluzowa,

• podniebieniu twardym występuje błona podśluzowa jest jednak bardzo silnie zredukowana,

• w obrębie podniebienia twardego gęste pasma tkanki łącznej właściwej biegną ze śluzówki do okostnej i tworzą przestrzenie, w których występują komórki tłuszczowe bądź też gruczoły,

Dziąsło:

• pokrywa wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy,

• występuje tu nabłonek wielowarstwowy płaski częściowo rogowaciejący

• z uwagi na zachowanie się powierzchownej warstwy komórek wyróżniamy

  • nabłonek zrogowaciały (ortokeratoza) – powierzchowne, zawierają keratynę i nie mają jąder,

  • parakeratoza –

  • nabłonek niezrogowaciały (10% powierzchni dziąseł)

Podniebienie twarde:

• W podniebieniu twardym występuje jednolity, gruby, rogowaciejący nabłonek,

• błona śluzowa właściwa to zbita tkanka łączna grubsza w części przedniej niż w tylnej,

• wyróżniamy tu: okolice dziąsłową, pole środkowe, strefę tłuszczową (przednią ) i strefę gruczołową (tylną),

• okolica dziąsłowa jest podobnie zbudowana jak w innych okolicach dziąsła, nie można jej rozróżnić,.

• pole środkowe to miejsce w którym śluzówka właściwa, błona podśluzowa i okostna zlewają się,

• w bocznych częściach podniebnie twardego

Śluzówka wyścielająca:

• do tej śluzówki należą następujące powierzchnie: wargi, policzki, wyrostki zębodołowe, dno jamy ustnej, dolna powierzchnia języka i podniebnie miękkie,

• śluzówka ta ma gruby nieulegający rogowaceniu nabłonek i cienką błonę śluzową właściwą,

• zasadnicze zmiany w śluzówce wyścielającej dotyczą błony podśluzowej,

• przy przejściu w śluzówkę wyrostka zębodołowego śluzówka połączona jest luźniej. umożliwia to ruch warg i policzków,

• śluzówka wyrostka jest luźna i często występuje tam parakeratoza,

Śluzówka wyspecjalizowana:

• grzbiet języka,

• górna powierzchnia języka pokryta jest przez mocno przylegająca błonę śluzową, której zbita blaszka przechodzi bezpośrednio w tkankę łączną śródmiąższową mięśni,

• wyniosłości błony śluzowej – to brodawki pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim,

• u nasady języka występuje, bruzda końcowa w kształcie litery V,

Język:

Narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, położony na dnie jamy ustnej. Bierze udział w formowaniu kęsów pokarmowych u przesuwaniu ich do gardła.

Jest także narządem zmysłu smaku,.

Pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki smakowe. Na brodawkach języka znajdują się kubki smakowe, które mają różną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie wrażeń smakowych.

Język:

nabłonek wielowarstwowy płaski, cienki na powierzchni brzusznej, gruby na powierzchni grzbietowej,

zrąb: mięsnie poprzecznie prążkowane z małą ilością tkanki tłuszczowej,

Przednia część języka zwiera:

• brodawki – nitkowate, grzybowate i okolone znajdują się na przednich 2/3 języka, linia brodawek okolonych oddziela przednią i tylną część jeżyka,

• kubki smakowe – na brodawkach okolonych i grzybowatych,

• gruczoły ślinowe w błonie podśluzowej głownie w pobliżu brodawek okolonych

Brodawki nitkowate:

Występują na grzbiecie i na końcu języka. Zrąb łącznotkankowy tworzy ostro zakończone wyrostki. Nitkowate wyrostki nabłonkowe mają tendencję do rogowacenia (niecałkowitego). Złuszczające się komórki nabłonkowe przekształcają się w twarde łuski, które ulegają złuszczaniu. Gdy procesy trawienia są zaburzone to złuszczanie jest opóźnione, a komórki nabłonkowe wraz z bakteriami tworzy biały nalot (obłożony język)

Brodawki grzybowate:

Występują na grzbiecie i bokach języka, pomiędzy nitkowatymi. Górna część brodawki rozszerzona i lekko spłaszczona.

Brodawki liściaste: u człowieka szczątkowe, uwypuklenia w kształcie listków. Zawierają kubki smakowe.

Brodawka okolona: otoczone rowkiem okalającym, do którego otwiera się przewody gruczołów surowiczych Ebnera. Położone wzdłuż bruzdy tylnej. Zwierają około 250 kubków smakowych.

Budowa kubka smakowego:

• jasne beczułkowate zgrupowania komórek (40-60)

• zajmuje całą grubość nabłonka

• zawierają komórki zrębowe i smakowe (receptorowe),

• komórki receptorowe (4-20) mają na biegunach szczytowych mikrokosmki.

Komórki smakowe budują komórki:

typu I – najliczniejsze (ok 60%), wąskie, o ciemnej cytoplazmie

typu II – owalne, o jasnej cytoplazmie, dobrze rozwiniętej gładkiej siateczce śródplazmatycznej

typu III – najrzadsze (ok. 10%) morfologicznie podobne do komórek typu I, zawierają pęcherzyki synaptyczne.

Kom I i II typu mają pęczki mikrokosmków (tzw. włoski smakowe) a typu III pojedyncze wypustki.

Wszystkie typy komórek łączą się z włóknami nerwowymi.

Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią one kombinację czterech smaków podstawowych: słodkiego, kwaśnego, słonego i gorzkiego.

Mapa smaków:

• słodki – czubek języka,

• kwaśny – po bokach języka, w tylnej połowie,

• słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi,

• gorzki – tył języka,

Ślinianki:

Wydzielanie śliny:

Dzienna produkcja śliny wynosi 600-1500 ml,

podstawowe – 0,3-0,5 ml/min

po pobudzeniu – do 5 ml/min

dobowe – 1-1,5 litra,

Regulacja:

małe gruczoły produkują wydzielinę nieprzerwanie i w zasadzie podlegają miejscowej kontroli,

duże gruczoły wydzielają

Hipotoniczny roztwór o zmieniającej się zawartości śluzu, enzymów , przeciwciał i jonów.

Skład śliny: woda 99%,

składniki nieorganiczne ( jony Na, k, MG, Cl, wodorowęglanowe, fosforanowe),

organiczne, enzymy – amylaza ślinowa, fosfataza, ptialina, maltaza, białka osocza (albuminy, globuliny), substancje grupowe krwi, lizozym, IgA, mucyna

morfotyczne – limfocyty i granulocyty, złuszczone komórki nabłonka jamy ustnej, bakterie

biologicznie czynne substancje: ngf (czynnik wzrostu nerwów); egf (czynnik wzrostu naskórka),

Funkcje śliny:

• utrzymywanie wilgotności błon śluzowych – działanie ochronne,

• zwilżanie pokarmu,

• rozpoczyna trawienie skrobi,

• rozpuszcza składniki pokarmowe umożliwiając odbieranie wrażeń przez kubki smakowe,

• usuwa resztki pokarmu,

• pełni funkcje ochronne,

Ślinianki:

Rozwija się z posmowatych wpukleń jamy ustnej

ze względu na budowę i miejsce występowania dzieli się na:

• małe gruczoły ślinowe – zlokalizowane w błonach śluzowych i podśluzowych jamy ustnej a ich wydzielina dostaje się do jamy ustnej krótkimi przewodami, (wargowe, policzkowe, podniebienia twardego i miękkiego, językowe (przednie boczne, tylne)

• duże gruczoły ślinowe- zlokalizowane poza ściana jamy ustnej, ich wydzielina uchodzi długimi przewodami, (ślinianki przyuszne, podjęzykowe, podniebienne),

Przyuszne – największe gruczoły ślinowe (surowicze), produkują 25-25% śliny. Ich przewód wyprowadzający ma ok. 5 cm i uchodzi na powierzchni policzka w okolicy 2 zęba trzonowego górnej.

Podjęzykowa – najmniejszy z dużych gruczołów, mieszany, produkuje 5% śliny. Leży bezpośrednio pod błoną śluzową dna jamy ustnej. Niektóre krótkie przewody odprowadzające otwierają się bezpośrednio do jamy ustnej a niektóre z przewodem odprowadzającym ślinianki podżuchwowej.

Podżuchwowe - gruczoły mieszane ( komórki surowicze stanowią 80%, a komórki śluzowe 5% gruczoły( Produkują 65% śliny. Przewody wyprowadzające uchodzą bocznie od wędzidełka języka.