Nauka europejska XIX i I-sza połowa XXw.
Dzieli się na 2 fazy: lata 1815-1914 oraz lata 1914 do połowy XXw.
Główne ośrodki naukowe: Niemcy, Anglia, Francja, potem USA
Różnice między tymi fazami:
różne tempo zachodzących zmian polityczno- społecznych
różny zasięg i rodzaj nauki i techniki
różnice w podst. założeniach nauk matem.-przyrodn. i humanistycznych
zmiany kierunków prądów społecznych, ideologicznych i politycznych
Charakterystyka nauki i techniki w fazie 1815-1914:
narodziny cywilizacji przemysłowej jako siły przekształcającej przyrodę i społeczeństwo
unaukowienie techniki
zalążki państwowej polityki naukowej (Francja, Niemcy)
wzrost znaczenia zreformowanych środowisk uniwersyteckich- wykszt. się uniwersytetu liberalnego propagujący hasła wolności uczenia się i nauczania ( na początku w Niemczech), samorządność uczelni
zalążki międzynarodowej organizacji nauki przez organizowanie spotkań, zjazdów, kongresów uczonych: ufundowanie nagrody Nobla
rozwój specjalistycznych towarzystw naukowych, poj. Się 1-szych federacji narodowych towarzystw naukowych
wzrost liczby, znaczenia czasopism naukowych, 1-sze służby informacji naukowej + periodyki referujące, 1-sze międzynarodowe instytucje dokumentacji i informacji bibliotecznej/ bibliograficznej/ informacji naukowej
XIX w. wyodrębnia się filozofia, opisująca i wyjaśniająca podstawy poznania naukowego.
Początek XIX w. - rozwija się idealistyczna filozofia niemiecka (Johann G. Fichte, Friedrich W. Schelling, Georg Wilhelm Hegel- głoszono w poznaniu prymat intuicji i ducha nad materią i rozumowaniem . Świat rzeczywisty stanowi odwzorowanie świata ducha.
Francja- pozytywizm (twórca A. Comte) Nauka powinna badać przedmioty rzeczywiste, dostępne umysłowi, wiedza ma być pewna
Anglia- empiryzm ( przedstawiciel - John Stuart Mill) Głoszono historyczność i zmienność prawd zdobytych dzięki doświadczeniu
K. Marks, Fryderyk Engels- materializm dialektyczny. Świat jest materialny, dostrzegalny przez zmysły, o wszystkim decydują prawa dialektyki ( tzn. ruchu)
H. Spencer- ewolucjonizm, świat rozwija się niezmiennie i stale w jednym kierunku
Po 1880: pragmatyzm (William James)- prawdziwe jest tylko to co pożyteczne dla człowieka
Nietzsche- hasła kultu życia, woli i mocy, władzy i panowania
Henri Bergson- poznanie doświadczalne i rozumowanie wszystkiego nie tłumaczy
XIX i XX- czas rozwoju nauk matematyczno-fizycznych i przyrodniczych. Matematyka (Karl Friedrich Gauss, Niels Abel, Nikołaj Łobaczewski, Bernhard Riemann) Dążenie do unifikacji- Giuseppe Peano, Favid Hilbert, George Cantor
Astronomia- rozwój znajomości Układu Słonecznego. Odkryto Neptun w 1846, stosowanie do badań analizy widmowej i fotografii
Fizyka- rozwój termodynamiki (Carnot, Joule), kinetyczna teoria gazów (Faraday, Wróblewski Zygmunt, Olszewski Karol), badania elektryczności (Ohm)
Odkrycia w dziedzinie promieniotwórczości (H.A.Becquerel, M. Curie-Skłodowska)
XXw. Einstein i jego teoria względności, dał początek fizyce relatywistycznej
XIX- usamodzielniła się chemia; powstanie teorii atomowej Daltona, Avogardo wprowadza pojęcie cząsteczki, Liebig- laboratoryjna produkcja nawozów sztucznych, Mendelejew
Teoria ewolucji- przełom w naukach przyrodniczych XIX w.
Nauki humanistyczne i społeczne w XIX- dążenie do upodobnienia ich do nauk ścisłych i przyrodniczych, dzięki temu miały być „unaukowione”. Koniec XIXw i XXw- koncepcję tą zastępowano stwierdzeniami filozoficznymi uznającymi odrębność nauk humanistycznych i ich naukowy charakter (Wilhelm Dilthey- wystąpił przeciw pozytywistycznemu rozumieniu nauki)
Psychologia głębi Freuda i jego ucznia Adlera- dochodzono początków kultury ludzkiej, jej rozwoju i zróżnicowaniu
Socjologia- rozwój w XIX jako samodzielnej dyscypliny naukowej (A. Comte)- opis społeczeństwa, wyjaśnianie praw następstwa i kolejności zdarzeń. Potem Durkheim i Cooley
Języki starożytne (sankrytyzm): Bockha, Mommsen, filologowie renesansu - powstanie nowożytnego językoznawstwa. Wykształcały się szkoły: Szkoła młodogramatyczna (Burgman, Hermann Paul, Jan Rozwadowski)- należy badać realne języki jednostkowe. Szkoła etnopsychologiczna (Niemiec; Heymann Steinthal, Wilhelm Wundt)- język to przejaw psychologii zbiorowej, odzwierciedla duszę zbiorową. Szkoła socjologiczna (F. Saussure)- język to fakt społeczny, trwała norma społeczna
Literaturoznawstwo- obejmuje historię, teorię i metodologię badań literackich; Szkoła w Niemczech (J.G. Herder)- dla badacza ma znaczenie sztuka realistyczna, ludowa. Utwór literacki przez twórcę wyraża ducha narodu. Szkoła francuska: Steal-Holstein, Saint-Beuve, Abel Francois Villemain- zwracanie uwagi na rolę środowiska w rozwoju literatury, instytucji moralności i psychologii społecznej. Szkoła pozytywistycznej historii literatury- hasła podporządkowania nauk humanistycznych metodom nauk przyrodniczych (Hipolit Taine- na lit. wpływa rasa, chwila dziejowa i środowisko; Wilhelm Scherer)
Historiografia europejska- 2 okresy (romantyczny, scjentyczny). Herder, Friedrich Schiller, B.G. Niebuhr, Fichte, Hegel. Szkoła pruska: problemy dziejów państw i ich polityki, gratyfikacja roli państwa w historii (Ranke, Mommsen, Droysen, Giesebrecht)
Historiografia we Francji- zwracanie dużej uwagi na sprawy społeczne w dziejach. Chateaubriand uważał religię za istotny czynnik rozwoju życia ludzkiego. Guizot- stosunki społeczne to klucz do zrozumienia historii; Michelet; Hipolit taine- historia to przejaw stałych praw społecznych
Historiografia w Anglii- Macaulay, Carlyle- opisywali przeszłość jako życie wybitnych jednostek nadających bieg dziejom. Zadania historyka: stosowanie metod indukcji przyrodniczej i metod statystycznych.
Ekonomia- usamodzielniła się w XIX wieku (Malthus, David Ricardo)- prawem natury jest wolna konkurencja i stałość praw ekonomicznych, więc ekonomia dba o równowagę między pracą a płacą. Marks- pracował nad „Kapitałem”- analizował prawa ekonomii liberalnej, wolnokonkurencyjnej i stwierdził że są to prawa gospodarki kapitalistycznej
Ogólnie wiek XIX (podsumowanie)- wiek scjentyzmu, ideałem był uczony zajmujący się bezinteresownie nauką; zaczęto tworzyć towarzystwa grupujące uczonych poszczególnych dziedzin i specjalności (Niemcy- Zjednoczenie Niemieckich Badaczy Przyrody przez Lorenz Oken; Anglia- Brytyjskie Towarzystwo Popierania Nauki przez K.Babbage)
FAZA 1914- POŁOWA XX w:
Charakteryzują ją:
wzrost nakładów finansowych i materialnych na prace naukowe
szybki wzrost liczby pracowników naukowych
częstsze prace zespołowe w naukach ścisłych, przyrodniczych i technicznych
większy udział badań specjalistycznych i rozwój badań interdyscyplinarnych
skrócenie czasu dzielącego odkrycie naukowe od jego zastosowania w technice i gospodarce
wykształcenie się języka porozumiewania się uczonych (dążenie do jednoznaczności, prostoty)
powstawanie narodowych szkół badawczych w różnych dziedzinach nauki i techniki
wzrost liczby publikacji naukowych
rozwój czasopiśmiennictwa naukowego
stopniowe dopuszczanie kobiet do nauki i wyższego wykształcenia
przechodzenie od małej do wielkiej nauki zw. z gospodarką kraju czyli początek ery „wielkiej nauki”