Zajęcia 24
Temat: Określenie wpływu samooceny na zachowanie człowieka.
Samoocena stanowi istotny składnik świadomości samego siebie, gdyż bez samooceny niemożliwe byłoby ani określenie własnej istoty, ani też wyodrębnienie siebie ze środowiska. Adekwatna samoocena pozwala krytycznie ustosunkować się do siebie oraz nieustannie przymierzać swoje możliwości do pojawiających się coraz to nowych wymagań stawianych przez życie, pozwala także stawiać przed sobą możliwe do wykonania cele. Krótko mówiąc samoocena odgrywa bardzo ważną rolę nie tylko w poznawaniu samego siebie, ale także i w kierowaniu swoim zachowaniem, stosunkach interpersonalnych oraz w realizacji planów i dążeń życiowych.
Samoocena składa się zasadniczo z dwóch elementów: z pewnego obrazu własnej osoby oraz z oceny właściwej przypisywanej przez jednostkę poszczególnym elementom tego obrazu.
Istnieje szeroko rozpowszechnione przeświadczenie, że samoocena człowieka wpływa na to, jak inni go oceniają, i w rezultacie wpływa na charakter kontaktów społecznych.
Bardzo istotnym regulatorem postępowania człowieka jest system poglądów jednostki odnoszony do siebie samego. Jest to inaczej mówiąc samoświadomość, świadomość samego siebie, własne „ja” itp.
Obraz samego siebie obejmuje „ja realne” czyli to wszystko co określa aktualny stan podmiotu, jego możliwości oraz „ja idealne” czyli cechy pożądane, jakie pragnęłoby się posiadać ze względu na swoje przekonania, normy moralne i społeczne.
Z pojęciem samego siebie ściśle związana jest samoocena – jest to zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Samoocenie mogą podlegać właściwości fizyczne, psychiczne, społeczne. Ocenianie dokonuje się poprzez porównanie siebie, swoich możliwości z wzorcami np. w postaci ideału samego siebie, osiągnięć innych ludzi lub oceny wyrażonej przez otoczenie.
Samoocena człowieka kształtuje się przez całe jego życie. Zalążkowa samoocena, która pojawia się około trzeciego-czwartego roku życia stopniowo różnicuje się i przekształca przede wszystkim dzięki narastaniu wiedzy o sobie.
Czynników wpływających na kształtowanie się samooceny jest wiele, a najważniejsze z nich to:
a) opinie i oceny, jakie jednostka o sobie słyszy;
b) odnoszone sukcesy i doznawane niepowodzenia;
c) porównywanie siebie z innymi.
Samoocena może być:
a) cząstkowa - dotyczy ona poszczególnych warunków osobistych jednostki i może być pozytywna bądź negatywna.
b) globalna - jest to uogólniona ocena własnej osoby.
Wyróżniamy tu 2 rodzaje postaw w stosunku do siebie samego:
postawa samoakceptacji - przejawia się w zaufaniu i wierze we własne siły, umiejętności wykorzystywania swoich potencjalnych możliwości, a także w umiejętności korygowania swojego zachowania pod wpływem krytyki innych. Następuje tu optymalna zbieżność między „ja realnym” i „ja idealnym”.
postawa samoodtrącenia - przejawia się w postawie nieufności do samego siebie , poczucia niższości i braku plastyczności w postępowaniu.
Główne rodzaje samooceny to:
a) samoocena stabilna i niestabilna;
b) samoocena adekwatna i nieadekwatna;
c) samoocena zawyżona i zaniżona.
Można również dokonać podziału samooceny ze względu na poziom trwałości, trafności, wartości i pewności samooceny.
Ze względu na poziom wyróżnia się:
a) samoocenę wysoką - charakteryzuje ją niewielka rozbieżność między „ja realnym”, a „ja idealnym”, ogólne zadowolenie z siebie, ze swojego działania.
b) samoocenę niską - istnieje tu duża różnica między tym, jaką jednostka jest, a jaką chciałaby być, oznacza to brak wiary we własne siły, ciągłe niezadowolenie z siebie, poczucie bezradności i przekonanie, że jest się gorszym od innych.
Ze względu na kryterium trwałości wyróżnia się:
a) samoocenę stabilną - jest to względnie trwały system opinii i sądów jednostki, który nie ulega zbyt gwałtownym i nieoczekiwanym zmianom.
b) samoocenę niestabilną - jest to częsta zmiana opinii o sobie, przejawia się też w dużych wahaniach w zakresie poziomu aspiracji.
Ze względu na kryterium wartości jaką przyjmuje samoocena wyróżnia się:
a) samoocenę pozytywną -człowiek akceptuje siebie i jest z samego siebie ogólnie zadowolony, jest mała rozbieżność między „ja idealnym”, a „ja realnym”.
b) samoocenę negatywną - istnieje istotna rozbieżność między stanem faktycznym, a
pożądanym.
Ze względu na kryterium zgodności trafności samooceny z możliwościami jednostki wyróżnia się:
a) adekwatną - to prawidłowe ocenienie swoich możliwości, to podejmowanie zadań, których stopień trudności odpowiada możliwościom posiadanym przez jednostkę.
b) samoocenę nieadekwatną - nie odpowiada ona rzeczywistym możliwościom jednostki. Wyróżniamy tu 2 rodzaje takiej samooceny:
- zaniżoną, gdy człowiek przypisuje sobie niższe możliwości, niż w rzeczywistości posiada i w związku z tym realizuje cele poniżej swoich możliwości.
- zawyżoną, gdy człowiek przypisuje sobie wyższe możliwości, niż w rzeczywistości posiada i podejmuje zadania, których nie jest w stanie dokonać.
Można wyróżnić jeszcze:
a) samoocenę pewną - wyraża się ona w konsekwentnym działaniu i zmierzaniu do osiągania celów.
b) samoocenę zagrożoną - człowiek nie jest pewien swojej wartości, jak również tego, czy przedsięwzięcia, które podejmuje, przyniosą sukces.
Wpływ samooceny na postępowanie człowieka jest wielostronny. W zależności od tego, jak jednostka ocenia samego siebie, zależy efektywność działania, sposób reagowania na zadania, jakie przed nią stoją, charakter stosunków z innymi ludźmi. Samoocena pełni funkcję regulacyjną w stosunku do podejmowanych przez jednostkę działań. W oparciu o ocenę posiadanych możliwości dokonuje się przewidywania własnych szans w różnych sytuacjach i dziedzinach życia.
Adekwatna samoocena umożliwia podejmowanie działań na miarę możliwości jednostki, a skrajne formy oceniania siebie mogą przybrać postać przeceniania lub niedoceniania swoich możliwości. Zawyżona samoocena powoduje przypisywanie sobie większych możliwości niż się faktycznie posiada, co w konsekwencji prowadzi do podejmowania zadań przerastających własne możliwości. Z jednej strony może to wpływać mobilizująco na jednostkę, ale może też prowadzić do frustracji, częstego doznawania zawodu. Jednostki o zawyżonej samoocenie często mają nierealistyczne oczekiwania, co do tego, co im się należy od otoczenia, a wskutek niespełnienia przez środowisko stawianych wymogów powstają konflikty.
Samoocena wpływa również na sferę stosunków społecznych. Jednostka, która ocenia siebie pozytywnie, jest najczęściej osobą śmiałą, pewną siebie, łatwo nawiązuje kontakty, ma zaufanie do innych. Negatywna ocena samego siebie pociąga za sobą brak pewności siebie, ciągły niepokój spowodowany obawą niesprostania wymaganiom, co może prowadzić do zachowań agresywnych, będących swoistą formą obrony własnej tożsamości, może prowadzić do izolacji społecznej bądź do nadmiernej zależności w stosunkach interpersonalnych.
Adekwatna ocena własnych możliwości jest warunkiem osiągnięcia wysokiego poziomu funkcjonowania i poprawnego przystosowania. Badania wykazują, że osoby o pozytywnej samoocenie to jednostki zdrowe psychicznie, bez zaburzeń emocjonalnych i nerwicowych, przejawiające pozytywne postawy wobec innych ludzi, lubiane i popularne.
Zagadnienia do egzaminu z lekcji:
wytłumaczyć pojęcie samooceny;
wymienić czynniki wpływające na kształtowanie się samooceny;
podział samooceny (wymienić i omówić);
wytłumaczyć wpływ samooceny na postępowanie człowieka.