Pedagogika lecznicza

Pojęcie pedagogiki leczniczej

Zwana inaczej pedagogiką terapeutyczną, jest to pedagogika osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych ruchowo, przebywających w placówkach leczniczych oraz placówkach integracyjnych dla dzieci i młodzieży, a także w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych i opieki paliatywnej.

Podstawy teoretyczne pedagogiki terapeutycznej stworzyła w latach pięćdziesiątych J.Doroszewska (1957, 1963).

Cele i zadania pedagogiki leczniczej

• zajmuje się jednostkami wyizolowanymi z naturalnego środowiska

• ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym

• współdziałanie w terapii medycznej

• mobilizowanie do polepszenia sytuacji własnej

• współdziałanie w zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb psychospołecznych i biologicznych

• organizowanie procesu szkolenia (rewalidacja i rehabilitacja)

• udzielanie pomocy po opuszczeniu zakładu leczniczego

Pojęcie terapii pedagogicznej

• oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji.

• Terapia stanowi swoistą interwencję wychowawczą, zmierzającą do spowodowania określonych, pozytywnych zmian w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno – motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy i umiejętności szkolnych dziecka

Działania profilaktyczne

• Powinny rozpoczynać się wtedy, gdy określone cechy rozwoju dziecka jeszcze nie utrudniają mu przystosowanie się i nie dezorganizują prawidłowego procesu wychowawczego, lecz jednocześnie wyróżniają dziecko w negatywny sposób wśród rówieśników

Działania terapeutyczne

• Podejmujemy wtedy, gdy obserwujemy destruktywny wpływ zaburzeń rozwoju na czynności i przystosowanie społeczne dziecka. Jest to zadanie znacznie trudniejsze, które powinno być realizowane w zindywidualizowanym procesie wychowania (H. Nartowska)

Trudno jest określić granicę między profilaktyką a terapią, granicę wieku i nasilenia zaburzeń, a także rodzaj oddziaływań wychowawczych, bowiem zabiegi terapeutyczne zmierzające do wyrównania opóźnień i dysharmonii rozwoju stają się profilaktyką w stosunku do zaburzeń wtórnych.

Rozróżnia się następujące formy terapii:

• terapię odciążającą (spoczynkową), łagodzącą skutki cierpień wywołanych chorobą i eliminującą napięcia emocjonalne

• aktywizującą (czynnościową) uaktywniającą siły biologiczne i psychiczne organizmu, a także dającą dziecku przyjemne przeżycia. Może przybierać formę terapii zabawowej zajęciowej i terapii przez pracę.

Cele terapii pedagogicznej

• stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi.

Tak wyznaczony cel wymaga sprecyzowania celów operacyjnych:

• stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych

• wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów

• eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji

Zbiór celów operacyjnych stanowi zarazem program terapii.

Podmiotem terapii jest dziecko, jego zaburzenia rozwojowe i trudności szkolne, określone przez specjalistyczną diagnozę. Jego aktywność w procesie przezwyciężania trudności rozwojowych i szkolnych jest niezbędnym warunkiem efektywności podejmowanych działań.

Zasady terapii pedagogicznej

I. środków i metod oddziaływania korekcyjnego zasada indywidualizacji

• Dzieci z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju wymagają dodatkowej pomocy w postaci indywidualnego oddziaływania pedagogicznego, ponieważ ich możliwości percepcyjne uniemożliwiają efektywne uczenie się w nauczaniu masowym. U dzieci dyslektycznych (gdzie istnieje ogromne zróżnicowanie rodzaju, zakresu i głębokości ujemnych odchyleń w rozwoju oraz trudności w uczeniu się), istnieje konieczność indywidualnego programowania zajęć korekcyjnych, dostosowania środków, metod dydaktycznych i wychowawczych do indywidualnych możliwości konkretnego dziecka.

• Indywidualizacja musi być stosowana w toku zajęć zespołowych:

• kontrolowanie przebiegu i wyników pracy dziecka

• pomaganie mu w przezwyciężaniu trudności

• stosowanie odpowiednich zabiegów wychowawczych i psychoterapeutycznych

II. zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka

• Stopniowanie zarówno objętości opracowywanego materiału jak i przystępności dla dziecka. Warunkiem przechodzenia do zadań o większym stopniu trudności jest tylko i wyłącznie sprawne wykonanie ćwiczeń na niższym poziomie. Nie mogą tu obowiązywać żadne rygory czasowe.

III. zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności

• Podczas zajęć najwięcej czasu trzeba przewidzieć na ćwiczenie funkcji najsłabiej rozwiniętych w różnych czynnościach. Im głębiej zaburzona funkcja, tym większa podatność dziecka na zmęczenie, szkodliwe jest więc planowanie jednostki zajęciowej uwzględniającej ćwiczenie tylko jednej funkcji. Powoduje to zmęczenie parcjalne; „przetrenowanie” struktur nerwowych najgorzej funkcjonujących i najmniej sprawnych, a następnie zniechęcenie, powrót do złych nawyków i pogarszanie wyników

IV. zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych

• U dzieci funkcjonuje mechanizm, kompensacyjny polegający na zastąpieniu jednej funkcji (słuchowe) drugą (wzrokową), w którym czynności analizy i syntezy są omijane i funkcja ta nie jest usprawniana, skutkiem czego deficyt nie maleje, lecz pogłębia się z czasem.

• Zadaniem terapeuty jest wytworzenie u dziecka takich mechanizmów psychologicznych, w których funkcje sprawniejsze pełnią rolę kompensacyjną, wspierając czynności funkcji zaburzonych. Takie ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne wyrównują skutki mikrodeficytów, usprawniają procesy integracji psychomotorycznej oraz ułatwiają opanowanie trudnych dla dziecka umiejętności.

V. zasada systematyczności

• W miarę możliwości ćwiczenia powinny odbywać się jak najczęściej. W praktyce najczęściej jest to niemożliwe, lecz jeśli mamy do dyspozycji 3 godziny zajęć w ciągu tygodnia, lepiej rozłożyć je na 3 spotkania niż np. na 2.

• Długość ćwiczenia uzależniona jest od głębokości zaburzenia, od rodzaju zaburzonej funkcji i rodzaju czynności, a także od motywacji i indywidualnych możliwości wysiłkowych dziecka. Praktycy twierdzą, że najbardziej męczące są ćwiczenia percepcji słuchowej i nie powinny trwać każdorazowo dłużej niż kilka minut. Ćwiczenia sprawności manualne, percepcji wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej mogą trwać do kilkunastu minut.

VI. zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego

• Działania wychowawcze o charakterze psychoterapeutycznym powinny towarzyszyć zabiegom dydaktycznym przez cały czas trwania zajęć terapeutycznych, a w pierwszym okresie odgrywać dominującą rolę. Działania psychoterapeutyczne, zgodnie ze stanowiskiem Nartowskiej, pełnić będą funkcje profilaktyczne w stosunku do dalszych negatywnych następstw niepowodzeń szkolnych.

• Zadaniem terapeuty jest nie tylko spowodowanie, by dzieci mogły się uczyć i chciały się uczyć. Konieczne jest więc stosowanie elementów psychoterapii.

• Czynnikami, które wpływają na jakość i skuteczność oddziaływań psychoterapeutycznych są:

• związek terapeutyczny – między terapeutą a pacjentem musi zaistnieć więź polegająca na wzajemnej akceptacji

• osobowość terapeuty – empatia, życzliwość, wyrozumiałość

• atmosfera zajęć – bezpieczeństwo, tolerancja, serdeczność

CHOROBY PRZEWLEKŁE - wszelkie zaburzenia lub odchylenia od norm, które:

- są trwałe
- wymagają nadzoru i opieki
- wymagają rehabilitacji
- mają długi czas trwania 
- zależą od ciężkości i czasu trwania choroby.

CZYNNIKI CHOROBOTWÓRCZE:
- czynniki fizyczne
- czynniki chemiczne
- czynniki biologiczne
- czynniki społeczne
- niedobory składników chemicznych (np. witaminy).  

ŚLĘZAK SPRECYZOWAŁ CHOROBY PRZEWLEKŁE:

1. Do pierwszego rodzaju chorób przewlekłych zalicza:
   - schorzenia reumatyczne
   - cukrzycę
   - alergię
   - chorobę Heinego- Medina
   - choroby trawienne
   - choroby oddechowe: np. astmę
   - choroby kardiologiczne.
   
   2) Do drugiego rodzaju zalicza:
   -choroby ośrodkowego układu nerwowego
   - choroby układu nerwowo- mięśniowego
   - padaczkę
   - zespół wodogłowia
   - choroby zakaźne układu nerwowego
   - mózgowe porażenie dziecięce
   - urazy czaszki mózgu.

POTRZEBY DZIECKA

- zaspokajanie poczucia bezpieczeństwa
- zainteresowanie rodziców dzieckiem
- doznanie wrażeń zmysłowych
- zwiększone pragnienie.

Terapia pedagogiczna powinna polegać na oszczędzaniu układu dziecka, dostatecznym zaspokajaniu potrzeb, racjonalnej organizacji zajęć.

CECHY DZIECKA PRZEWLEKLE CHOREGO:
- wrażliwość
- skrytość 
- nerwowość
- kompleks mniejszej wartości

OBJAWY ZABURZEŃ DZIECKA

- przyzwyczajenie się do choroby 
- zniekształca się ocena rzeczywistości 
- nie chce współdziałać 
- rozkurczają się więzi rodzinne
- rozmowy dotyczą tylko choroby
- pozostawione jest same sobie.

WPŁYW CHOROBY NA DZIECKO

- blokada aktywności między ludźmi
- dezorganizacja rodzinna
- uzależnienie się od innych

Dzieci przewlekle chore mają ponadto wiele problemów psycho-emocjonalnych i przystosowawczych; mogą one dotyczyć:

- rozwoju fizycznego i sprawności motorycznej

- rozwoju umysłowego

- kształtowania się osobowości

- pozytywnych i negatywnych zmian w zachowaniu

- interakcji społecznych.

Zadania w pracy pedagogicznej z dzieckiem przewlekle chorym w szkole.

• wspomaganie procesu leczenia

• respektowanie wydolności wysiłkowej ucznia

• wspomaganie procesu adaptacji dziecka

• stwarzanie atmosfery bezpieczeństwa

• wyrabianie aktywnej postawy ucznia w stosunku do nauki i procesu

leczenia

• zapobieganie ujemnym skutkom wynikającym z niekorzystnej sytuacji

zdrowotnej

• przezwyciężanie poczucia zmniejszonej wartości

• usprawnianie zaburzonych funkcji

• korygowanie nieprawidłowości rozwojowych w sferze intelektualnej

i osobowościowej

• kompensowanie defektów fizycznych i psychicznych

• kształtowanie prawidłowego obrazu choroby i własnej osoby - zapewnienie warunków do osiągnięcia sprawności ruchowej uczniów- pacjentów z uszkodzonym narządem ruchu.

Dekalog nauczyciela w edukacji dziecka przewlekle chorego

1. Praca z dzieckiem chorym wymaga od nauczyciela stałych poszukiwań ta-

kich metod i form, które będą dostosowane do potrzeb, oczekiwań

i możliwości każdego ucznia.

2. Nauczyciel powinien dobierać takie metody wspomagające, które zachęcą

dziecko do pokonywania trudności; umocnią wiarę we własne możliwości.

3. Wszelkie działania dydaktyczno- wychowawcze muszą być bardzo rzetel-

nie i dokładnie opracowane; muszą być celowe i zgodne z potrzebami

i możliwościami dziecka.

4. Prawidłowa i pełna realizacja celów, zadań i funkcji szkoły jest moż-

liwa tylko we współpracy z rodziną i ze specjalistami.

5. Wychowawca i koledzy z klasy powinni dać dziecku poczucie, że nawet

w czasie jego nieobecności, jest ono uczniem klasy, o którym myśli

się (telefon, list, odwiedziny).

6. Bądźmy cierpliwi. Po powrocie ze szpitala (dłuższej nieobecności) dajmy dziecku czas na adaptację, aby mogło „wejść” w rolę ucznia.

7. Pamiętajmy, że dzieci cierpią nie tylko z powodu samej choroby, ale również z wynikających z niej ograniczeń i następstw leczenia.

8. Praca z dzieckiem chorym wymaga od nauczyciela nastawienia na stały rozwój osobisty. Aby efektywnie nauczać, wychowywać i odpowiednio wspierać ucznia, nauczyciel powinien stale pogłębiać i wzbogacać swoją wiedzę.

9. Znajdujmy formy zaktywizowania dziecka, pomóżmy rozwijać jego zdolności i umiejętności.

10. Traktujmy dziecko chore na równi ze zdrowymi; wymagajmy, przydzielajmy zadania, podnośmy poprzeczkę na miarę jego możliwości.