EDUKACJA
Ogólne pojęcie edukacji nie jest pojęciem nowym. Przez termin „edukacja” długo rozumiano przede wszystkim „wychowanie umysłowe”. Po 1989 r. pojęcie edukacji upowszechniło się i poszerzyło o nowe treści. Definicje edukacji możemy znaleźć w Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku, w której edukacja (łac. educatio - wychowanie) – pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka; ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiętności.
Jest to bardzo ogólnikowa charakterystyka, nie wyczerpująca tematu. Znacznie bardziej obszerne wyjaśnienie znajdziemy w reformie systemu edukacji. Zagadnienie podaje, że „edukacja to realizacja programu ewolucji istoty ludzkiej w toku całego życia z myślą o integralnym rozwoju w zakresie umysłowym, fizycznym, afektywnym, moralnym, duchowym, proces obejmujący nie tylko przekazywanie wiedzy i umiejętności, szeroko pojętych wartości kultury, lecz także inspirowanie postawy twórczej, otwartej, samodzielności myślenia, zdolności do samokształcenia. To także sprzyjanie integracji jednostek z życiem kulturalnym, społecznym, ekonomicznym określonej wspólnoty, a tym samym przygotowanie rezerw ludzkich dla jej wzbogacania”
O nauczaniu mówimy wówczas gdy jest to systematyczne i zaplanowane działanie przez nauczyciela na ucznia. Nauczanie bowiem może być równocześnie wychowaniem. Z jednej strony możemy mówić o kształtowaniu postaw, wartości a także przekonań, z drugiej strony możemy ograniczyć nauczanie do przyswajania nawyków i umiejętności oraz potrzebnych wiadomości. ”(Cz. Kupiesiewicz,2002) Natomiast uczenie się -jest procesem w którego toku na podstawie poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy działania i zachowywania się lub ulegają zmianom formy nabyte wcześniej. Uczenie się jest podstawową formą działalności człowieka jest „ procesem ukierunkowanym na wynik” (Tomaszewski, 1979, s. 139) Proces kształcenia wyznacza ogół czynności zewnętrznych i wewnętrznych umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności i uzdolnień , zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw, jak również pożądanych kwalifikacji zawodowych.( W. Okoń, PWN,1987,S.146)
WYKSZTAŁCENIE- jest to zasób wiedzy, umiejętności i sprawności umożliwiający jednostce poznanie otaczającego świata i skuteczne w nim działanie, wykonywanie określonego zawodu; wynik kształcenia i samokształcenia. (Wikipedia.org)
SAMOKSZTAŁCENIE- „obejmuje własny wysiłek uczącego się podmiotu, niepodlegający kontroli zewnętrznej i organizowany przeważnie na podstawie samodzielnie opracowanego programu. Warunkiem skuteczności samokształcenia jest systematyczna autokontrola i samoocena. ”(Cz. Kupiesiewicz,2002)
Rozwój człowieka, kształtowanie jego wartości, przekonań, zasad i postaw jest wynikiem oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka czyli ”pomaganie wychowankowi w rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich możliwości” (H. Rylke, G. Klimowicz, 1982), rozumiemy jako wychowanie.
FORMY EDUKACJI:
Edukację formalną albo (szkolną) która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń.
Edukację nieoficjalną, która zazwyczaj ma miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia, ale zazwyczaj nie prowadzi do uzyskania w sposób sformalizowany certyfikatów i dyplomów. Tego typu uczenie się obecne jest w miejscu pracy albo w ramach aktywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego (np. organizacji poza rządowych, młodzieżowych, związków zawodowych, klubów sportowych). Tego typu aktywności edukacyjne mogą kreować także same osoby uczące.
Edukację nieformalną którą można ogólnie opisać jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny, znajomych, środowiska pracy, zabaw, rynku) oraz oddziaływania mass mediów a także edukacja rozrywkowa w które angażuje się konkretna osoba. Edukację akcydentalną ,wynikającą z codziennych sytuacji, które wydarzyły się niespodziewanie i nie były zaplanowane, ale były źródłem cennej wiedzy lub doświadczenia.
W Polsce edukacja podlega dwóm ministerstwom: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo Edukacji Narodowej– polskie ministerstwo .Do głównych zadań ministerstwa należą sprawy związane z:
wychowaniem przedszkolnym, kształceniem ogólnokształcącym, specjalnym i zawodowym
programami, podręcznikami i środkami dydaktycznymi nauczania
egzaminami zewnętrznymi
pomocą stypendialną dla uczniów
zatrudnianiem nauczycieli, ich awansem i wynagrodzeniami
polityką państwa dla młodzieży.
Ministrem Edukacji Naukowej jest Katarzyna Hall.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego – urząd do obsługi Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego kieruje działami administracji rządowej „nauka” i „szkolnictwo wyższe” oraz jest dysponentem budżetu na badania naukowe finansowane przez państwo.
Minister nauki i szkolnictwa wyższego jest Barbara Kudrycka.
ZARYS HISTORYCZNY EDUKACJI
Edukacja ma swoje znaczenie już od wieków. Szczególne znaczenie miała w starożytności. Zwłaszcza w polis greckich. W XV wieku dzięki wynalazkowi druku przez Jana Gutergerga nastąpił rozwój oświaty , do edukacji używano już wtedy książek drukowanych.
Komisja Edukacji Narodowej (1773) była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej w Polsce i pierwszą tego typu instytucją w Europie. Została powołana głównie dlatego, że do 1773 edukacja podstawowa i średnia były w Rzeczypospolitej organizowane i kontrolowane przez zakony Kościoła rzymskokatolickiego (głównie jezuitów). Taki system edukacji nakierowany był przede wszystkim na kształcenie w zakresie teologii katolickiej przy pomocy łaciny, przy czym inne przedmioty były traktowane jako uboczne i podrzędne System ten cechował swoisty konserwatyzm religijny i nietolerancja wobec niekatolików, a jednocześnie oderwanie od realnych potrzeb edukacyjnych związanych z życiem codziennym świadomego obywatela.
W 1773 zakon jezuitów został rozwiązany przez papież Klemersa xIv, co w Polsce groziło upadkiem edukacji, ale też dało impuls do głębokich reform szkolnictwa.
Dniem upamiętniającym rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej (KEN), jest Dzień Edukacji Narodowej –polskie święto państwowe, święto oświaty i szkolnictwa wyższego. Ustanowione 27 kwietnia 1972 Popularnie zwane Dniem Nauczyciela
ROLA EDUKACJA
Edukacja kulturowa ,podobnie jak kultura ,stanowi prawo każdego człowieka i winna być w różnych formach realizowana jako edukacja cało życiowa, towarzysząca rozwojowi każdej jednostki .Powinna przygotowywać człowieka już od najmłodszych lat do szerokiej akceptacji zjawisk artystycznych i społecznych oraz uczyć umiętności ich wyjaśniania i rozumienia.
Edukacja kulturowa ma na zadanie „wzmocnić rolę kultury jako źródła rzeczywistości stworzonej przez ludzi, jako podstawy tzw. czynnika ludzkiego decydującego dla humanistycznego wzbogacania wszystkich działań w świecie” (Suchodolski ,Pedagogika kultury, s.550)
Edukacja kształtuje w dużej mierze drogę życiową człowieka. Jednak nie wszyscy mamy równe szanse edukacji. Zakłócają ją bowiem trudne do przewidzenia czynniki tj. biopsychiczne, kulturalne, ekonomiczne, społeczne, jak i również procesy i mechanizmy (selekcja szkolna, warunków startu życiowego), prowadzące niekiedy do trwałej marginalizacji indywidualnej lub społecznej oraz społecznego wykluczenia. Osoby i ich rodziny z obszaru biedy tzw.3B mają ograniczony dostęp do dóbr kultury, ochrony zdrowia, turystyki i wypoczynku, co w rezultacie nie sprzyja wytwarzaniu się korzystnej wspólnoty intelektualnej, moralnej i kulturalnej rodziny. Wytwarza się z czasem kultura biedy i groźba jej międzypokoleniowego dziedziczenia . Tworzy się wtedy swoiste koło lub spirala ubóstwa w kolejnych ciągach rodzinnych.
Termin „kształcenie ustawiczne” używany jest często zamiennie z terminami: „edukacja permanentna”, „edukacja dorosłych”
Edukacja ustawiczna to proces zmierzający do możliwie wszechstronnego rozwoju osobowości, kształtowania określonych uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej. Jest charakterystycznym zjawiskiem współczesnej oświaty, stymulującym zmianę kierunku myślenia o systemach oświatowych. Koncepcja edukacji ustawicznej, jako procesu dokonywania planowych zmian w całej osobowości człowieka, jest organicznym składnikiem całego systemu oświaty, który obok tradycyjnej „drabiny szkolnej”, obejmuje instytucje realizujące różne formy upowszechniania i modernizacji wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, doskonalenia profesjonalnego w dojrzałym życiu człowieka .Instytucjonalnymi formami kształcenia ustawicznego są: szkoły dla pracujących, kursy, seminaria, szkolenia, placówki publiczne i niepubliczne, realizujące w określonym zakresie koncepcję kształcenia ustawicznego.
Dzięki nowoczesnej technologii można uzyskać dyplom nie wychodząc z domu. Nie tracąc pieniędzy oraz czasu na dojazdy i na siedzenie w niewygodnych salach wykładowych.
Edukacja przez Internet zwana również E–learning (nauczanie z wykorzystaniem sieci komputerowych), stała się faktem. Powstają wirtualne szkoły, uniwersytety i ośrodki szkolące w różnym zakresie działalności. Tradycyjne i renomowane uczelnie również idą z duchem czasu.
. Kształcenie to jest płatne, ale i tak odchodzą koszty związane z dojazdami, noclegiem, czy kserowaniem materiałów. Przez Internet studenci otrzymują wszelkie pomoce, potrzebne materiały, uczestniczą w wykładach, konferencjach. Mają kontakt nie tylko z kadrą profesorską, ale i z innymi studentami: mogą wysyłać maile, dyskutować na czacie, forum, a nawet zaliczać kolokwia. Egzamin zazwyczaj odbywa się w tradycyjny sposób i trzeba na niego dojechać, lecz i tak cała poprzedzająca go forma kształcenia jest dużym udogodnieniem zarówno dla wykładających jak i zainteresowanych. Nie trzeba punktualnie pojawiać się na zajęciach. Wszelkie materiały dostępne są dla uczących się w dogodnym dla nich czasie - wystarczy mieć tylko połączenie z Internetem. Daje on możliwość nauczania z zastosowaniem atrakcyjnych i różnorodnych metod.
SYSTEMY DYDAKTYCZNE (EDUKACYJNE)
System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Możemy wyodrębnić systemy :tradycyjny, progresywistyczny, współczesny. Każde z wymienionych systemów składa się z mniejszych lub większych liczb bardziej szczegółowych podsystemów.
System tradycyjny - herbertowski opracowany został na przełomie XVIII I XIX w. przez niemieckiego psychologa i pedagoga Jana Fryderyka Herberta (1776-1841) na dorobku teoretycznym etyki i psychologii. Zakładał on, że proces nauczania dominuje nad procesem uczenia się. Etyka miała wyznaczać cele wychowawcze, a psychologia drogi i środki wiodące do tego celu. Wg. Herberta najwyższym celem dla formowania silnych moralnych charakterów ma nauczanie wychowujące. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka. Idee: doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności, wewnętrznej wolności. Temu miały służyć zabiegi: kierowania dziećmi i młodzieżą, karności i ściśle z nią związane nauczanie (gł. werbalne). Herbert podkreślał, że wychowania nie należy a nawet nie można oddzielać od nauczania, że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Herbart dokonał analizy procesu przyswajania wiedzy przez ucznia i wyróżnił stopnie, które miały wyznaczać tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej Nazwano je stopniami formalnymi Herberta:
jasność - rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części - powolne podążania naprzód;
kojarzenie - czynność wiązania nowego materiału z przyswojonym wcześniej;
system - uwydatnianie głównych myśli (uporządkowanie nowych wiadomości;
metoda - wykonywanie zadań i prac mających na celu wykazanie, że uczeń pojął główną myśl. Powszechnie poglądy Herbarta utożsamiano z przekazywaniem dzieciom gotowego materiału do zapamiętywania i rygorystycznego egzekwowania go.
System dydaktyki progresywnej (postępowej).
Prekursorem był John Devey (1859 – 1952) – to tzw. era nowego wychowania.
Zaczęto krytykować szkołę tradycyjną (herbarterowską) – Dewey założył w 1902 roku w Chicago szkołę laboratoryjną (eksperymentalną). Dydaktyka deweyowska jako podstawa szkoły progresywistycznej
Ogólnie można powiedzieć domagano się takiej szkoły, która by uwzględniała zainteresowania uczniów, rozwijała zarówno ich intelekt, jak uczucia i wolę; uczyła ich myśleć i działać, była dla nich miejscem swobodnej, twórczej pracy , wdrażała do współdziałania i zespołowych form wysiłku, indywidualizowała treść oraz tempo nauki; była trenerem spontanicznej aktywności dzieci i młodzieży, nie przekładała przekazywania uczniom wiedzy nad rozwój ich myślenia, kształciła umiejętność spostrzegania, formułowania i rozwiązywania różnorakich problemów teoretycznych i praktycznych, problemów życia codziennego. Dewey zarzucał herbartystom, ze ich koncepcje dydaktyczne wpłynęły na powstanie szkoły hołdującej wychowaniu represyjnemu i powierzchownemu oraz nauczaniu werbalnemu, że przyczyniły się do upowszechniania poglądu, jakoby opanowanie słów ,podniesionych do rangi symboli wiedzy było równoznaczne z faktycznym przyswojeniem sobie tej wiedzy przez uczniów. Krytykował ich również za ograniczenie czynności wykonywanych w szkole przez dzieci i młodzież do słuchania, czytania , rachowania i oglądania obrazków, a główne zadanie procesu upatrywali w przekazywaniu uczniom gotowej wiedzy traktując zarazem rozwój ich myślenia jako coś incydentalnego, przypadkowego, ubocznego.
Główny akcent szkoły laboratoryjnej Deweya położono na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się najbardziej, zdaniem deweya w czynnościach manualnych, w różnego rodzaju zajęciach praktycznych. Głównym zadaniem ,nie jest przygotowanie uczniów do wykonywania takiego lub innego zawodu lecz pobudzanie rozwoju ich wrodzonych zdolności, nauka zaś szkolna ma być narzędziem zdobywania przez nich bogatego i różnorodnego doświadczenia. Podkreślał ze zajęcia praktyczne nie mają bynajmniej zastąpić studiowania książek przez uczniów. Ich podstawowa funkcja sprowadza się do nauczenia uczniów samodzielnej pracy, do korzystania w pełni ze swoich doświadczeń pozaszkolnych, oraz do zdobywania wiedzy w drodze samodzielnego wysiłku umysłowego, a nie przejmowania jej wyłącznie w gotowej postaci od nauczyciela lub z książek. Według deweya poznanie i wiedza stanowią narzędzia, którymi człowiek posługuje się w pokonywaniu różnorakich trudności i rozwiązywaniu problemów.
W każdym pełnym akcie myślenia można zarazem wyróżnić następujące etapy:
odczucie trudności
wykrycie jej i określenie
nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania -wyprowadzenie w drodze rozumowania wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy (Cz.Kupisiewicz,s.49)
Inna musi też być według Deweya metoda prezentacji problemów. Uczniowie bowiem powinni być przekonani , że rozwiązując dany problem, odkrywają nowe dla nich rzeczy , że zdobywają wiadomości nikomu dotychczas nieznane.
Dydaktyka współczesna Ma stanowić teoretyczną podstawę pracy szkoły socjalistycznej. Podstawę tej dydaktyki stanowi materializm dialektyczny i historyczny. Dydaktyka ta zmierza do opracowania takiego modelu procesu nauczania uczenia się, który pozwalałby łączyć w spójną całość poznanie zmysłowe z umysłowym, praktykę i jako źródło wiedzy, i jako kryterium jej prawdziwości z teorią, indywidualne cele i aspiracje oświatowe z polityką państwa.
Współczesny system dydaktyki ogólnej zmierza również do zlikwidowania typowej dla herbartyzmu i progresywizmu rozbieżności między teorią i praktyką, między wiadomościami i umiejętnościami, między zdolnością do opisywania i zmieniania rzeczywistości. Miejsce intelektualistycznej i mechanistycznej psychologii herbarta oraz deweyowskiego behawioryzmu zajęła w dydaktyce współczesnej psychologia, rozumiana jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych. Podstawą rozwoju tych czynności jest konieczność regulowania przez człowieka stosunków łączących go ze światem zewnętrznym. Istota procesu nauczania – uczenia się opiera się na założeniu że uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności, zarówno w drodze samodzielnych poczynań badawczych jak i w drodze działalności sprowadzającej się do przyjmowania niektórych informacji w postaci gotowej. Do podstawowych zasad budowy progresywistycznych programów nauczania należy postulat spontanicznej aktywności dzieci i młodzieży, wyrażającej się głownie w postaci czynności praktycznych i powiązanych z nimi operacji intelektualnych , a także zasada rekapitulacji historycznego rozwoju ludzkości. Nauczanie całościowe na szczeblu propedeutycznym a przedmiotowe powyżej tego szczebla, rzecznicy współczesnego systemu dydaktyki ogólnej dostrzegają potrzebę ograniczenia nauki całościowej do klas 1 ,2 ,3 szkoły podstawowej. Dydaktyka współczesna opiera się na założeniu że o ostatecznych rezultatach kształcenia nie przesądzają wyłącznie ani czynniki dziedziczne ani środowiskowe( socjologizm). Czynniki te wywierają wprawdzie wpływ ale o jego wynikach końcowych decyduje świadoma i celowa działalność nauczyciela.
PODSYSTEMY EDUKACYJNE
System edukacji składa się z szeregu podsystemów, takich jak: przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkola specjalne; Szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkoły specjalne, szkoły sportowe oraz mistrzostwa sportowego i szkoły artystyczne;
placówki oświatowo-wychowawcze;
placówki kształcenia ustawicznego i placówki kształcenia praktycznego;
poradnie psychologiczno-pedagogiczne;
specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania;
zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli;
biblioteki pedagogiczne.
Reforma systemu edukacji była postulowana od 1989 roku. Oczekiwano od tego momentu demokratyzacji życia szkolnego, zmian programowych, autonomii szkół i ograniczenia kontrolnej roli nadzoru pedagogicznego. W listopadzie 1991 roku weszła w życie ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku.
Właściwą reformę szkolnictwa w Polsce przeprowadzono w 1999 roku.
Do września 1999 roku pierwszym etapem kształcenia w Polsce była ośmioletnia szkoła podstawowa, po której można było ubiegać się o przyjęcie do szkół ponadpodstawowych: średnich ogólnokształcących lub średnich zawodowych.
Reforma oświaty, oprócz zmian programowych, wprowadziła również nowe typy szkół: sześcioletnią szkołę podstawową, trzyletnie gimnazjum, szkoły ponad gimnazjalne: trzyletnie liceum profilowane, czteroletnie technikum, szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata oraz dwuletnie liceum uzupełniające i trzyletnie technikum uzupełniające (dwa ostatnie typy szkół przeznaczone są dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej). W okresie przejściowym równolegle działają szkoły ponadpodstawowe i ponad gimnazjalne.
Łączny czas nauki do momentu ukończenia szkoły dającej możliwość przystąpienia do egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) wynosi 12 - 15 lat. Po zdaniu egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) absolwenci otrzymują świadectwo dojrzałości upoważniające do ubiegania się o przyjęcie do szkoły wyższej.
W Polsce istnieją państwowe (publiczne) szkoły wyższe oraz, tworzone po 1990 r., niepaństwowe szkoły wyższe. W Niepaństwowe szkoły wyższe są tworzone na podstawie zezwolenia Ministra Edukacji Narodowej i uzyskują osobowość prawna po wpisaniu do rejestru szkół niepaństwowych.
Od 1998 r. powstają państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe. Istotnym elementem przygotowania absolwentów do wykonywania zawodu jest realizacja obowiązkowych praktyk zawodowych w wymiarze 15 tygodni.
Studia mogą być prowadzone jako studia dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne.
O przyjęciu do szkoły wyższej mogą ubiegać się osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości.
Zasady przyjęć na I rok studiów są określane autonomicznie przez szkoły wyższe. Niektóre uczelnie organizują egzaminy wstępne, inne przyjmują na podstawie konkursu ocen na świadectwie dojrzałości, jeszcze inne – tylko na podstawie zapisu.
TYTUŁY ZAWODOWE NADAWANE ABSOLWENTOM SZKÓŁ WYŻSZYCH: licencjat, lic pielęgniarstwa, lic położnictwa, inżynier, inż. architekt, magister, mag sztuki, mag inżynier, mag inż. Architekt, lekarz, lek. Dentysta (od 2004 r lek. Stomatolog) ,lek. Weterynarii, mag pielęgniarstwa, mag położnictwa . STOPNIE NAUKOWE I TYTUŁ NAUKOWY: doktor, dr habilitowany Tytułem naukowym jest tytuł profesora nadawany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Edukacja jest jedną z dziedzin nie podlegających unifikacji. Unia europejska nie tworzy jednolitego systemu edukacji. To państwa członkowskie są odpowiedzialne za treści nauczania i kształt systemów oświaty. Każde z państw może w sposób dowolny kształtować swój system szkolny i egzaminacyjny. Formuła ta zagwarantowana jest w art. 126 i 127 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej.
Żaden system szkolny w świecie współczesnym nie może zapewnić wykształcenia wystarczającego na całe życie. Kształcenie szkolne, choćby na najwyższym poziomie powinno być tylko początkiem kształcenia permanentnego, przez całe życie. Naprawdę nowoczesny system szkolny powinien właśnie przede wszystkim przygotowywać wszystkich do nie szkolnego, poza szkolnego kształcenia się.
Żaden system oświaty nie jest czymś trwałym, zmienia się wraz z przemianami gospodarczymi, politycznymi i społecznymi. Właśnie dążenie do doskonalenia i reformowania narodowych struktur oświatowych jest elementem łączącym kraje europejskie.
Idealny system nie istnieje, wspólna wymiana doświadczeń, poszukiwanie rozwiązań przez państwa Unii wraz z tymi, które do niej dołączyły stanowią gwarancję wykształcenia nowoczesnego pokolenia Europejczyków.