1. Przyczyny ustania małżeństwa

a) unieważnienie małżeństwa

b) śmierć biologiczna jednego z małżonków

c) uznanie małżonka za zmarłego

d) orzeczenie rozwodu

2. Przesłanki istnienia małżeństwa

Małżeństwo może być zawarte w formie cywilnej lub wyznaniowej. Identyczne w obu formach są 3 przesłąnki:

- różności płci nupturientów,

- jednoczesna obecność nupturientów w chwili składania oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,

- zgodność ich oświadczeń wyrażających wolę zawarcia małżeństwa

Analogiczna, ale nie identyczna, jest przesłanka o udziale czynnika oficjalnego. W wypadku zawierania małżeństwa w formie cywilnej czynnikiem tym jest kierownik USC, a w formie wyznaniowej – duchowny. Dodatkowymi przesłankami w formie wyznaniowej są:

- zawarcie małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła lub związku wyznaniowego

-sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika USC.

Niezachowanie choćby jednej z wymienionych przesłanek powoduje, że małżeństwo nie zostaje zawarte i nie istnieje.

3. Małżeństwo może być unieważnione tylko z następujących przyczyn:

1) wiek (nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18, jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z obszarem założenia rodziny; unieważnia się małżeństwo zawarte przez mężczyznę, który nie ukończył lat 18 oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat 16 albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwa po ukończeniu lat 16 lecz przed ukończeniem 18)

2) pozostawanie we wcześniej zawartym małżeństwie

3) ubezwłasnowolnienie całkowite

4) choroba psychiczna - nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie zostałą ubezwłąsnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa

5) istnienie pomiędzy małżonkami stosunku pokrewieństwa – w linii prostej w linni obcznej.

6) istnienie pomiędzy małżonkami stosunku przysposobienia (polega na dobrowolnym uznania dziecka biologicznie obcego za własne) nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony

7) złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony, pod wpływem bezprawnej groźby

4. Konwalidacja małżeństwa - występuje w sytuacji, kiedy ustaje okoliczność przez którą małżeństwo było zakazane. W sytuacji takiej, małżeństwo nie może zostać unieważnione, mimo iż zostało zawarte podczas występowania przeszkody. Okoliczności prowadzące do konwalidacji można podzielić na cztery grupy:

1. Ustanie przeszkód małżeńskich

a) osiągnięcie wyznaczonego wieku przed wytoczeniem powództwa

b) ubezwłasnowolnienie - gdy zostało uchylone

c) bigamia, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione

d) przysposobienie, gdy stosunek przysposobienia ustał

2. Fakt nawiązania przed małżonków pożycia mimo wadliwości związanych z pełnomocnictwem

3. Upływ terminów do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczeń o ustąpieniu w związek małżeński.

4. Zakaz unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu.

5. Legitymacja czynna w procesie o unieważnienie małżeństwa - uzależniona jest od przyczyny unieważnienia

a) w przypadku unieważnienia małżeństwa z powodu przeszkody wieku, choroby psychicznej, powinowactwa i przysposobienia

b) w przypadku bigamii i pokrewieństwa

c) w przypadku przeszkody wieku, gdy kobieta zaszła w ciąże

d) w przypadku wadliwości związanych z pełnomocnictwem

e) w przypadku przeszkod u wad oświadczeń woli

W zakresie legitymacji biernej mają zastosowanie zasady ogólne gdyż przepisy o unieważnienie małżeństwa nie zajmują się tą kwestią. Oznacza to, że stronę pozwaną reprezentuje bądź drugi małżonek, jeżeli powóztwo wytacza pierwszy małżonek, bądź obydwaj małżonkowie, jeżeli powóztwo wytacza inny podmiot (także prokurator). Jeżeli jeden z małżonków nie zyje powóztwo wytacza się przeciwko kuratorowi, gdy zmarli oboje małżonkowie sąd wyznacza dwóch kuratorów.

6. Skutki unieważnienia małżeństwa:

-małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego

-stosunek powinowactwa (więź prawna pomiędzy małżonkiem a krewnymi współmałżonka)ustaje

-małżonek/ka wraca do poprzedniego nazwiska (w razie orzeczenia rozwodu powrtó do nazwiska tylko na wniosek)

-ustaje wspólność majątkową

7. Proces rozwodowy:

W celu rozpoczęcia proces urozwodowego należy złożyć pozew, który powinien zawierać dane powoda, czyli osoby domagającej się orzeczenia rozwodu oraz dane pozwanego-drugiego małżonka. W pozwie należy określić czego żądany: orzeczenia rozwodu i czyjej winy, ewentualnie bez orzekania o winie, orzeczenie o władzę rodzcielskiej nad dziećmi albo orzeczenia o alimentach. Pozew powinien zawierać uzasadnienie występowania o rozwód. Pozew kierujemy do sądu okręgowego w którym okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Sąd bada czy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia i czy ma on charakter trwały czy istniejące więzi (psychiczny, fizyczny i majątkowy). Sąd może odmówić ustalenia orzwodu jeżeli ucierpią na tym małoletnie dzieci lub rozwodu żąda małżonek wyłącznie winy a drugi nie wyraża na tą zgodę. Świadkami mogą być najbliżsi krewni, nie można przesłuchac swoich dzieci, jeżeli nie ukończyły lat 17. Sąd rozstrzyga o rozwiązaniu małżeństwa: o władzy rodzicielskiej oraz alimentach. Ponad to może orzec o : podziale majątku wspólnego, sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania. W wyroku powinien określić czy i który małżonek ponosi winę za rozkład pozycia małżeństwa. Orzeczenie o winie ma duże znaczenie. Małżonek uznany wyłącznie za winnego nie może żądać alimentów. Z chwilą rozwiązania małżeństwa ustaje wspólność majątkowa.

8. Zasada trwałości małżeństwa - w ujęciu prawo oznacza, że małżeństwo powinno łączyć małzonków przez całe życie i tym samym powinno być związkiem dozgonnym tzn. istniejącym do chwili śmierci jednego z małżonków. Gdy jednak stanie się związkiem martwym a wiec przestaje funkcjonować może być rozwiązane przez rozwód. Zasadę trwałości nie należy utożsamiać z prawem kanonicznym Kościoła Katolickiego, które wyłącza możność rozwiązania małżeństwa.

9. Pojęcie rozwodu i przesłanki jego dopuszczalności

Rozwód - rozwiązanie istniejącego związku małżeńskiego w sytuacji kiedy oboje małżonkowie żyją.

Przesłanki:

- pozytywna: zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Rozkład pożycia małżonków jest zupełny, nie zachodzi między nimi żadna z trzech więzi konstytuujących pożycie (duchowa, fizyczna, i gospodarcza).

- negatywne

a) gdy wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci

b) gdy orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

c) gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny powstania rozkładu pożycia.

10. Zakres kognicji sądu w sprawie rozwodu

Ustawodawca może ukształtować model procesu rozwodowego w sposób dwojaki:

- może ograniczyć jego zakres do rozstrzygania o samym rozwodzie (przekazanie orzekania o innych istotnych sprawach rodziny, jak władza rodzicielska, alimenty itp., do dalszych postępowań). Prowadzi do szybkiego zakończenia sprawy najważniejszej, ale pozostawia kwestię niekończących się sporów)

- może ująć proces jako postępowanie mające na celu rozstrzygnięcie o całokształcie spraw rodziny, tak aby rozwód w sposób możliwie maksymalny wyłączył na przyszłość możliwość sporów między byłymi małżonkami. Likwiduje spory związane z rozwodem, ale odsuwa często w czasie kwestię rozwiązania małżeństwa.

Dlatego też ustawodawcy najczęściej wybierają drogę pośrednią, zezwalającą na orzekanie w procesie rozwodowym tylko o niektórych kwestiach interesujących na przyszłość małżonków i całą rodzinę.

Orzeczenia:

- o rozwiązaniu małżeństwa

- o winie rozkładu pożycia małżonków lub jednego z nich

- o władzy rodzicielskiej

- o alimentach dla wspólnych dzieci stron

- o alimentach dla jednego z małżonków

- o wspólnym mieszkaniu małżonków

- o podziale majątku wspólnego.

11. Skutki rozwodu

- rozwiązanie małżeństwa

- zmiana stanu cywilnego małżonków na stan wolny

-stosunek powinowactwa (więź prawna pomiędzy małżonkiem a krewnymi współmałżonka)ustaje

-małżonek/ka wraca do poprzedniego nazwiska (w razie orzeczenia rozwodu powrót do nazwiska tylko na wniosek)

-ustaje wspólność majątkową

-małżonkowie tracą wszelkie roszczenia spadkowe

12. Separacja

Separacja faktyczna – nie usankcjonowana orzeczeniem sądowym, polega na ustaniu wspólnego pożycia małżonków i zaprzestania przez nich udzielania sobie wzajemnej pomocy. Ten faktyczny stan rozwodu wspólnoty małżeńskiej wywołuje różne skutki (np. wyłącza wzajemną reprezentuje małżonków) Nie uzasadnia żądania rozwodu ale pogłębiając i utrudniając rozkład pożycia małżonków może doprowadzić do zaistnienia pozytywnej przesłanki orzeczenia rozwodu.

Separacja sądowa- polega na usankcjonowaniu orzeczeniem sądowym, stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej. Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zatem zawrzeć kolejnych związków małżeńskich, a ich stan cywilny nie ulega zmianie. Wystarczające pozytywnie przesłanką orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Negatywne przesłanki separacji sądowej mają odmienny zakres aniżeli rozwodowe przesłanki negatywne. Mianowicie separacja nie może być orzeczona mimo zupełnego rozkładu pożycia w dwóch przypadkach

a) jeżeli w skutek orzeczenia separacji miałoby ucierpieć dobro wspólne małoletnich dzieci małżonków b) jeżeli z innych względów orzeczenia separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zniesienie separacji może nastąpić wyłącznie na żądanie małżonków. Z chwilą zmienną separacji ustają jej skutki.