Zasady ustroju politycznego państwa (2)

Zasady ustroju politycznego państwa

1. Konstytucja jako akt regulujący zasady ustrojowe.

Zasady ustroju politycznego państwa - pewne podstawowe zasady, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w nim system władzy. Dotyczą one, wskazują do kogo należy władza w państwie, wskazują suwerena, określają sposoby realizacji tej władzy, określają rodzaje organów władzy publicznej.

Konstytucja jest aktem prawa powszechnie obowiązującym (art.87).

Posiada najwyższą moc prawną w państwie (Polsce), a jej postanowienia stosowane są bezpośrednio (art.8).

Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (art.9).

Konstytucja reguluje prawo wyborcze (czynne i bierne ).

2. Definicja konstytucji.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Ogłoszony w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykuły.

Konstytucja RP - akt prawny, który określany jest także jako ustawa zasadnicza, zazwyczaj taka ustawa ma najwyższą moc prawną w systemie prawa w danym państwie. Charakteryzuje się:

a) szczególną formą - szczególna nazwa i szczególny tryb uchwalania i zmiany;

b)szczególną treścią - zakres (szerokość) regulacji: całokształt kwestii ustrojowych oraz sposób (szczegółowość) regulacji: zagadnienia podstawowe;

c) szczególną mocą prawną - siłą derogacyjną, moc obowiązująca - stosunek do adresatów - jest taka sama w przypadku wszystkich aktów.

3. Treść konstytucji.

Współczesny standard regulacji obejmuje następujące zagadnienia:

a) władztwo państwowe i zasady jego sprawowania:

Art. 1.

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

Art. 4.

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Art. 10.

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

b) system prawa oraz samookreślenie Konstytucji w jego ramach;

c) status prawny jednostki (karta praw i wolności);

d) stosunki własnościowe (własności prywatne);

e) organizacja aparatu państwowego (kto wchodzi w skład RM, jaka jest pozycja RM, władza sądownicza: sądy i trybunały);

f) zagadnienia zewnątrzpaństwowe:

- stosunek ustawodawcy konstytucyjnego do prawa międzynarodowego,

- status prawotwórczy uchwał organizacji międzynarodowych, których państwo jest członkiem,

- ograniczenie wykonywania suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowej,

- międzynarodowoprawne odniesienia statusu praw jednostek,

- międzynarodowoprawne uwarunkowania legalności prawa krajowego,

- procedura akceptacji i ratyfikacji umów międzynarodowych.

4. Zasada stabilności konstytucji.

Kolejna z wymienionych w doktrynie funkcji konstytucji, funkcja stabilizująca (petryfikująca) wynika z zasady stabilności samej konstytucji i polega na tym, że zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa wyznaczające ramy i kierunek działalności prawotwórczej oraz determinuje sposób jego tworzenia. Dzięki temu jest w stanie pełnić rolę gwaranta pokoju społecznego. Gwarancją tej stabilizacji są specjalne procedury tworzenia, uchwalania i zmiany konstytucji. Jeśli konstytucja ma właściwie wypełniać tę funkcję, to jej postanowienia dotyczące tych materii powinny być konkretne, wystarczająco szczegółowe i jednoznaczne.

5. Rodzaje norm konstytucji.

Normy kompetencyjne - kierowane do organów państwa i obywateli. Upoważniają i zarazem zobowiązują do określonego zachowania.

Normy organizacyjne - będą dot. struktury, np. organizacji Sejmu i senatu.

Normy proceduralne - dot. np. prawa wyborczego czy procedury ustawodawczej. Są bardziej skonkretyzowane niż zasady.

Normy programowe - normy kierunkowe, celowe. Określają pewien poziom i ustalają, że można zrobić coś więcej, ale nie można mniej.

6. Gwarancje konstytucji.

Pod pojęciem gwarancji konstytucji należy rozumieć całokształt czynników i środków zabezpieczających realizację postanowień konstytucji. Dotyczy to tak czynników tkwiących w rzeczywistym układzie sił społecznych, jak i środków prawnych przewidzianych w samej konstytucji, z myślą waśnie o zabezpieczeniu realizacji jej norm w praktyce. Idzie tu następnie tak o realizację treści caej konstytucji, jak i każdego z jej postanowień oddzielnie. Zabezpieczenie realizacji postanowień konstytucji ciąży przede wszystkim na parlamencie, ale także i na innych organach państwowych. Parlament realizuje postanowienia konstytucji zarówno przez wydawanie ustaw zwykłych, jak i przez wydawanie innych aktów prawnych, tak normatywnych, jak i indywidualnych. Z pojęcia szczególnej mocy prawnej konstytucji, jak widzieliśmy, wynika dla parlamentu zarówno obowiązek podjęcia odpowiednich działań zmierzających do realizacji postanowień konstytucji, przede wszystkim zaś obowiązek wydawania ustaw zwykłych potrzebnych, a tym bardziej koniecznych do realizacji konstytucji, jak i z drugiej strony obowiązek niewydawania ustaw oraz innych aktów prawnych z konstytucją sprzeczną. Tam, gdzie parlament traktowany jest jako organ najwyższy, tj. nadrzędny wobec wszystkich innych organów państwowych, mogą wchodzić w grę wobec niego gwarancje różnego rodzaju, zarówno prawne, jak i pozaprawne.

Gwarancje konstytucji:

1. w przypadku zaniechania legislacyjnego:

- obywatelska inicjatywa ustawodawcza,

- rozwiązanie parlamentu przed upływem kadencji (ustawa budżetowa);

2. w przypadku naruszenia konstytucji:

- odpowiedzialność konstytucyjna;

3. w przypadku wydania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją:

- kontrola konstytucyjności prawa.

7. Funkcje konstytucji.

a) prawna - akt prawotwórczy o najwyższej mocy prawnej, zawiera normy prawne, polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane;

b) polityczna - zawiera zasady ustrojowe legitymujące ustalony w konstytucji porządek;

c) społeczna - ustanawia ustrój państwa, który jest efektem kompromisu różnych grup społecznych;

d) organizacyjna - czyli taką w której konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej;

e) integracyjna - stymulowanie obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja;

f) programowa - dynamizuje prawo, sprzyja określonym przeobrażeniom stosunków społecznych. Może kreować nowe instytucje prawne;

g) wychowawcza - ma ona dwojaki cel: upowszechnienie jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie stymuluje przyjmowania nowych.

8. Podstawowe założenia konstytucyjnego systemu źródeł prawa.

- podział na powszechnie obowiązujące i wewnętrzne: podział ten ma charakter dychotomiczny (dwudzielny), brak jest trzeciej czy pośredniej kategorii w postaci tzw. ogólnych aktów stosowania prawa. Akty prawa powszechnie obowiązującego mogą zawierać normy adresowane do każdego podmiotu - osób fizycznych i osób prawnych, organów władzy publicznej, organów publicznych i prywatnych.

Prawo wewnętrzne (art.93) może zawierać normy skierowane do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu akt i mogą być wydawane na podstawie ustawy bez konieczności szczegółowego upoważnienia i nie mogą być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów i podlegają kontroli co do zgodności z aktami prawa powszechnie obowiązującego.

- zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (Konstytucja określa wszystkie akty powszechnie obowiązujące):

a) pod względem podmiotowym - Konstytucja wskazuje podmioty, które posiadają kompetencje prawotwórcze w odniesieniu do poszczególnych źródeł prawa, obowiązuje zakaz subdelegacji, czyli przekazania kompetencji do wydania aktu, w tym rozporządzenia innemu organowi (art. 92),

b) pod względem przedmiotowym - normy Konstytucyjne wskazują rodzaje aktów normatywnych i kompetencje do ich stanowienia (art.112);

- preferencja ustrojodawcy na rzecz prawa powszechnie obowiązującego: Konstytucja wylicza w art. 87 i 234 źródła powszechnie obowiązującego (Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego oraz rozporządzenia, akty prawa miejscowego oraz rozporządzenia z mocą ustawy); nie bez wątpliwości przyjmuję się, że tego typu źródłami prawa są: regulaminy sejmu i senatu, układy zbiorowe pracy oraz uchwała wyznaczająca zakres działania sejmowej komisji śledczej.

9. Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Zamknięcie pod względem podmiotowym - Konstytucja wskazuje nam wszystkie źródła prawa.

Art. 234 p. 2 - akty, co do których istnieje domniemanie powszechnego obowiązywania:

rozporządzenia,
regulaminy S. i S.,
układy zbiorowe pracy i inne porozumienia,
uchwałę Sejmu wyznaczającą zakres przedmiotowy sejmowej komisji śledczej,
akty wtórnego prawa europejskiego, które mają status bezpośredniego obowiązywania w państwie.

System prawa powszechnie obowiązującego zamknięty jest także pod względem przedmiotowym - Konstytucja określa formy aktów i organy uprawnione do ich wydawania:

rozporządzenia: RM, premier, poszczególni ministrowie z teką, KRRiT, Prezydent, przewodniczący komitetów wchodzących w skład RM.
Rozporządzenia z mocą ustawy: Prezydent.
Akty prawa miejscowego: decydują o tym ustawy.
Regulaminy S. i S.: Sejm dla siebie, Senat dla siebie; w drodze uchwały.
Umowy międzynarodowe: zawiera RM, ratyfikowane przez Prezydenta, zgodę wyraża S. i S. (forma ustawy) i obywatele w drodze referendum – dot. udziału w organach pomocniczych. Art. 90.

10. Model aktu prawa wewnętrznego.

Akt jest kierowany, adresowany do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu tenże akt.
Może obowiązywać jednostkę podległą organizacyjnie, nie może działać na zewnątrz, nie może być źródłem decyzji wobec obywatela, osoby prawnej lub innego podmiotu prawa.
Może być wydany w ramach ustawy i to w ustawie należy szukać kompetencji organów do wydawania aktów prawa wewnętrznego.
Musi być zgodny z prawem powszechnie obowiązującym.

11. Hierarchizacja systemu źródeł prawa.

System prawa opiera się o zasadę nadrzędności konstytucji. System praw ułożony jest hierarchicznie, jest to konsekwencją przejęcia zasady nadrzędności konstytucji, która zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii źródeł prawa. Po konstytucji najwyższą moc prawną przyznaje się ustawom.

Powiązania hierarchiczne:

a) powiązania kompetencyjne - w ramach tych powiązań badamy czy dany akt wydany jest na podstawie normy upoważniającej zawartej w innym akcie (konstytucja - regulamin / ustawa- rozporządzenie);

b) powiązania treściowe - treść jednego aktu wyznacza treść innego aktu (konstytucja - ustawa - rozporządzenie);

c) powiązania derogacyjne - różnice w zakresie mocy prawnej, zdolność jednej normy do eliminowania z systemu innej.

Szczeble aktów normatywny prawa powszechnie obowiązującego:

KONSTYTUCJA - Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.
Ratyfikowane przez Sejm i Senat lub naród w ogólnokrajowym referendum UMOWY MIĘDZYNARODOWE, które staja się częścią prawa krajowego od momentu opublikowania ich w Dzienniku Ustaw – do tego typu aktów należą m.in. układ o wstąpieniu Polski do NATO, czy układ akcesyjny o wstąpieniu Polski do UE
USTAWY
INNE UMOWY MIĘDZYNARODOWE, ratyfikowanie przez Prezydenta RP, który wcześniej informuje o tym Sejm
ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY, które wydaje Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów w okresie stanu wojennego, gdy nie może zebrać się Sejm RP, ale to Sejm RP na najbliższym posiedzeniu zatwierdza rozporządzenie wydane przez Prezydenta RP
ROZPORZĄDZENIA, czyli akty wykonawcze do ustaw, które wydaje Prezydent RP, Rada Ministrów, ministrowe, przewodniczący komitetów, Prezes Rady Ministrów
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO, czyli akty prawne ustanowione przez organy samorządu terytorialnego, które nie obowiązują na obszarze całego kraju, ale tylko na jego części.

Warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego o charakterze aktu obowiązującego jest jego ogłoszenie. Akt normatywny z chwilą ogłoszenia nabiera swojej mocy prawnej. Urzędowe ogłoszenie aktu normatywnego jest zamieszczenie pełnego tekstu aktu w specjalnym wydawnictwie, w dzienniku publikacyjnym. Ustawa przewiduje 3 centralne dzienniki publikacyjne:

Dziennik ustawa RP
Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski
Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski B

12. Konsekwencje zasady nadrzędności konstytucji.

zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją;
nakaz konkretyzowania postanowień konstytucji w aktach normatywnych;
zakaz stosowania aktów prawnych sprzecznych z konstytucja;
obowiązek składania przysięgi na wierność konstytucji przez piastunów naczelnych organów państwowych.

13. Pojęcie i systematyka zasad.

- zasady prawa to rodzaj norm prawnych, reguły- dyrektywy, wyróżniające się szczególną rolą, znaczeniem dla aksjologicznego znaczenia i porządkowania zbiorów norm prawnych, dziedzin, gałęzi całego systemu prawa:

- zasady to klasy norm bądź agregaty norm powiązanych funkcjonalnie,

- zasady możemy ujmować w dwojaki sposób - w ujęciu opisowym i dyrektywalnym.

W ujęciu opisowym - zasady to pewne typy, czy wzorce rozwiązań instytucjonalnych w danym systemie. Zasada opisowa oznacza funkcjonalnie powiązane ze sobą zespoły norm, wskazuje na ich oczekiwaną role społeczną. Zasada opisowa to również zasada ustrojowa. Odczytuje się ją wówczas jako podstawę kompetencyjną lub polityczną kształtowania danej instytucji prawnej.

Zasady w ujęciu dyrektywalnym - są to reguły o statusie nadrzędnym lub o szczególnej doniosłości w stosunku do innych norm systemu; w ujęciu dyrektywalnym mówi się o zasadach w dwóch znaczeniach: Ogólne zasady prawa oraz postulaty systemu prawa.

Zasady nazwane - zasady, które są ustalone, proklamowane wprost w tekście konstytucji, to które są nazwane wprost w tekście ustawy zasadniczej i zasadach konstytucyjnych (takie, które są interpretowane z wielu przepisów ustawy zasadniczej

Zasady nienazwane - takie, które są interpretowane z poszczególnych przepisów konstytucji, wynikają z kilku postanowień tekstu normatywnego, natomiast nazwa została im nadana przez interpretatora, np. zasada niepodległości (suwerenności) RP. Art. 26, 126.

ZASADY KONSTYTUCJI:

Zasada demokratycznego państwa prawa i sprawiedliwości społecznej (Art. 2)
Zasada państwa (Art. 3)
Zasada suwerenności narodu (Art. 4)
Zasada praworządności (Art. 7)
Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji (Art.8)
Zasada przychylności wobec prawa międzynarodowego (Art.9)
Zasada podziału władzy (Art.10)
Zasada pluralizmu politycznego (Art.11,13)
Zasada społeczeństwa obywatelskiego (Art. 12)
Zasada decentralizacji władzy publicznej (Art. 15,16)
Zasada społecznej gospodarki rynkowej (Art.20)
Zasada współdziałania państwa z obywatelami (Art. 25)
Zasada apolityczności sił zbrojowych (Art. 26)

14. Pojęcie zasad konstytucyjnych.

Przyjęto nazywać zasady umiejscowione w konstytucji jako naczelne, podstawowe, polityczne lub konstytucyjne i definiuje je się jako podstawowe decyzje autorytetu ustrojodawcy dotyczące ustroju państwa. Są one utożsamione z kardynalnymi rozstrzygnięciami twórców konstytucji. Określają formę państwa, system ochrony konstytucji, wolności i praw jednostki. Charakteryzują system prawa oraz identyfikują ustrój danego państwa.

Zasady konstytucyjne mogą określać następujące relacje:

- jednostka (grupa, naród) - państwo (jego organy);

- pomiędzy organami państwa;

- pomiędzy innymi państwami (podmiotami międzynarodowymi, ponadnarodowymi).

Można klasyfikować zasady konstytucyjne jako zasady-normy oraz inne zasady. Zasady zawarte w konstytucji tworzą swój system.

15. Pojęcie zasad nazwanych i nienazwanych.

16. Idee ogólne.

Idee ogólne (wyróżnia się je obok zasad rozumianych jako normy prawne) - są opisywane jako odnoszące się do wszystkich instytucji systemu politycznego pojęcia ogólnie znane, nie wymagające wyjaśnienia, charakteryzują i oceniają ustrój konstytucyjny. Powinny być oceniane jako swoiste normy programowe konstytucji, nie zaś jako zasady.

Wskazuje się następujące idee ogólne:

• demokracja, (idea ogólna w określaniu systemu politycznego)

• państwo prawne, (idea ogólna dla kształtowania systemu prawnego)

• sprawiedliwość społeczna, (idea ogólna dla systemu społecznego)

• podział władzy, (idea ogólna dla systemu rządów)

• konstytucjonalizm (idea ogólna dla systemu praw i obowiązków obywatelskich)

_____________________________________________________________________

17. Koncepcje dobra wspólnego.

W doktrynie wyróżnia się trzy podstawowe koncepcje dobra wspólnego:

Doktryna korporatywistyczna - dobro wspólne polega na czynnym zespoleniu obywatela z państwem w pracy dla tego państwa. Państwo jest naturalnym i koniecznym związkiem obywatelskim opartym na solidarności i wzajemnej zależności. Zgodnie z ta doktryną wszyscy obywatele odpowiadają za państwo. Maja wobec niego obowiązki. Państwo nie pełni roli służebnej w stosunku do obywateli posiada prymat nad dobrem jednostki. To postrzegani dobra wspólnego

może być podobne do dobra wspólnego z konstytucji kwietniowej.

Doktryna społeczna nauka kościoła katolickiego - dobro wspólne jest sumą warunków życia społecznego, jakie zrzeszają, bądź poszczególnym członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć łatwiej i pełniej własną doskonałość. W skład dobra wspólnego wchodzą trzy zasadnicze elementy:

a. poszanowanie osoby jako takiej, poszanowanie jednostki;

b. dobrobyt traktowany jako rozwój duchowy i materialny w społeczności;

c. pokój, ale rozumiany jako trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku

Rysuje się w orzecznictwie polskiego TK- cały czas ewoluuje. Pierwotnie TK równoważnie traktowało dobro wspólne i interes publiczny (ogółu). Najczęściej dobro wspólne w orzecznictwie TK traktowane jest jako kategoria uzasadniająca ograniczenie praw jednostki w związku z ochroną równowagi budżetowej i stanu finansów publicznych (jest elementem składowym dobra wspólnego, jako kategoria uzasadniająca ograniczenie ochrony praw człowieka

Z kategorią dobra wspólnego powinniśmy również kojarzyć symbole kraju – art. 28 – godło barwy, hymn - w tym kontekście symbole RP powinny być postrzegane jako dobra nas wszystkich.

18. Zasada suwerenności Narodu.

Zasada ta wnosi, że to naród jest zwierzchnikiem władzy i to od niego władza pochodzi. Za ojca tej koncepcji uznaje się geniusza epoki Oświecenia (XVIII w.) Jeana Jacquesa Rousseau. Jak mówi Art. 4 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z 1997 r. - ...Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio... Bezpośrednie sprawowanie władzy przejawia się w: prawie do referendum, prawie ludowej inicjatywy ustawodawczej, prawie petycji, czy prawa veta ludowego. W Polsce funkcjonują jedynie dwie pierwsze instytucje. Pośrednie sprawowanie władzy przejawie się w organizacji wyborów (obsadzanie wakatów urzędów).

Art. 4.

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Naród sprawuje swoją władzę w sposób permanentny, udziela mandatu. Naród jest traktowany jako podmiot zbiorowy zdolny do artykułowania swojej woli. Jako naród traktujemy obywateli (znaczenie polityczne). Naród jest utożsamiany z elektoratem, z wyborcami.

19. Pojęcie Narodu.

Naród - wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Naród posiada wspólne terytorium, własną kulturę, języki i silne poczucie więzi pomiędzy członkami wspólnoty.

Do czynników narodowotwórczych należą:

- wspólne terytorium,

- pochodzenie etniczne,

- wspólnota kultury (język, religia),

- wspólna organizacja polityczna,

- więzi emocjonalne.

20. Pojęcie demokracji i jej najważniejsze elementy.

Demokracja - forma państwa opierającą się na zasadzie równości i

wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności, w którym maja oni prawnie

zagwarantowany bezpośredni lub pośredni wpływ na podejmowanie decyzji państwowych, legitymują i kontrolują działalność najwyższych organów państwowych.

Wyróżnia się kilka konstytucyjnych elementów demokracji:

a) zwierzchnictwo narodu (suwerenność);

b) równość wobec prawa, co jest gwarancją równego udziału członków społeczności w sprawowaniu władzy;

c) podejmowanie decyzji większością głosów, ale z poszanowaniem praw mniejszości, z poszanowaniem praw mniejszości;

d) udział obywateli w podejmowaniu decyzji prawotwórczych, a także innych należących do władzy wykonawczej lub sadowniczej (np. obywatelska inicjatywa ustawodawcza;

e) związanie wszystkich organów władzy wolą narodu i prawem stanowionym z jego

bezpośrednim lub pośrednim udziałem;

f) podleganie przez wszystkie organy państwowe kontroli ze strony narodu.

21. Demokracja bezpośrednia.

Demokracja bezpośrednia - system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania. Obywatele mają większy i bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje.

Pełni ona funkcje subsydiarną wobec przedstawicielskiej formy sprawowania władzy przez suwerena jakim jest Naród. Pierwszeństwo przyznaje się demokracji pośredniej, czyli przedstawicielskiej. Instytucje demokracji bezpośredniej mają charakter wtórny i mogą być przeprowadzane w sprawach i formach wskazanych w konstytucji.

Dwie formy demokracji bezpośredniej :

• obywatelska inicjatywa ustawodawcza - jeden z elementów demokracji bezpośredniej umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych wystąpić z inicjatywą ustawodawczą. Obowiązuje m.in. w Polsce, gdzie prawo takie przysługuje grupie min. 100 tys. obywateli. Procedurę prowadzącą do skutecznego wykonania inicjatywy obywatelskiej przez obywateli można podzielić na kilka etapów:

Etap I - założenie komitetu inicjatywy ustawodawczej i opracowanie projektu ustawy.
Etap II - zawiadomienie Marszałka Sejmu o powstaniu komitetu.
Etap III - kampania informacyjna i zbieranie podpisów pod projektem ustawy.
Etap IV - złożenie projektu ustawy w Sejmie.
Etap V - udział w postępowanie z obywatelskim projektem ustawy.

• referendum (ogólnokrajowe/ lokalne) Referendum (głosowanie ludowe) - forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższe ideałowi demokracji bezpośredniej, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu. Właściwe organy państwowe podejmują niezwłocznie czynności w celu realizacji wiążącego wyniku referendum zgodnie z jego rozstrzygnięciem przez wydanie aktów normatywnych bądź podjęcie innych decyzji, nie później jednak niż w terminie 60 dni od ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego o ważności referendum w Dzienniku Ustaw RP.

Referendum lokalne - może zostać przeprowadzone na obszarze gminy, powiatu bądź województwa, w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców bądź wcześniejszego odwołania organu stanowiącego (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa, bądź organu wykonawczego gminy (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast).

Referendum ogólnokrajowe - polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, odpowiedzi pozytywnej

"Tak" lub negatywnej "Nie" na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

22. Problem związania organów państwa wolą Narodu wyrażoną w sposób bezpośredni.

Wola narodu wyrażona w sposób bezpośredni posiada nadrzędną moc wiążącą nad

rozstrzygnięciami podejmowanymi przez przedstawicieli suwerena. Punkt 21.

23. Stosunek przedstawicielski.

STOSUNEK PRZEDSTAWICIELSKI - określany jest on jako stosunek prawny, regulowany normami prawa konstytucyjnego w odróżnieniu od przedstawicielstwa o charakterze cywilno - prawnym.

Jego treścią o wymiarze konstytucyjno - prawnym jest pełnomocnictwo do zastępowania reprezentowanych w organie przedstawicielskim. Charakter pełnomocnictwa uzależniony jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego. Konstytucja przesądza, że mamy do czynienia z mandatem wolnym, gdyż posłowie (senatorowie) są przedstawicielami Narodu.

W trakcie sprawowania mandatu nie jest możliwe rozliczenie przedstawiciela ze złożonych obietnic. Następuje jedynie weryfikacja poglądów wyborców, ze względu na postawę parlamentarzysty. Szansa na rozliczenie pojawia się wraz z końcem kadencji. Stosunek przedstawicielski jest ograniczony w czasie, a zasada kadencyjności organów przedstawicielskich wymaga odnowienia pełnomocnictwa wyborcy. Prezydent nie jest przedstawicielem Narodu.

24. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego.

Art. 12 idea społeczeństwa obywatelskiego: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych

zrzeszeń oraz fundacji.

Idea społeczeństwa obywatelskiego opiera się na dwóch założeniach:

• każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku układach społecznych, przede wszystkim politycznym, pracowniczym, terytorialnym. W każdym z tych układów obywatel ma określone interesy i dążenia. Powinien zatem dysponować odpowiednimi instrumentami ich artykulacji i realizacji;

• interesy i dążenia maja ze swojej natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny. Zatem proces ich wyrażania musi być pluralistyczny, czyli polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzenia organizacji służących ich realizacji.

W wyroku z 2003 r. dot. konstytucyjności ustawy przez referendum, TK określił, że pojęcie społeczeństwo obywatelskie musi być rozumiane jako - społeczeństwo wolnych, świadomych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli. Obywatele nie mają żadnych przeszkód prawnych w zakresie organizowania się w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom. Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele, zorganizowani w organizacje społeczne, stowarzyszeniach czy fundacjach.

25. Konstytucyjne elementy społeczeństwa obywatelskiego.

Elementy tworzące społeczeństwo obywatelskie:

Art. 11 K. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 12 K. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

Art. 14 K. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

Art. 58 K. wolność zrzeszania się - każdemu się ją zapewnia

Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność sprzeczne są z K. lub ustawą

Art. 13 K. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Zgodnie z zasadą pluralizmu obywatel może być składnikiem społeczeństwa obywatelskiego, ale nie musi.

Podstawowym elementem składowym społeczeństwa obywatelskiego jest pluralizm polityczny, określony w polskiej Konstytucji. Oznacza on akceptację ustrojodawcy dla zjawiska wielopartyjności, dla swobody zrzeszania się obywateli w partie polityczne. Społeczeństwo obywatelskie wymaga też, by obok partii politycznych działać mogły różnego rodzaju inne organizacje zrzeszające obywateli. Art. 12 Konstytucji RP gwarantuje w tej mierze wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji (pluralizm społeczny).

26. Subsydiarność władzy publicznej.

Zasada pomocniczości (inaczej zasada subsydiarności) - jedna z najważniejszych zasad pracy socjalnej, która sprowadza się do poglądu, że obowiązkiem społeczności jest wspomaganie jej części składowych w naturalnym rozwoju. Istotnym założeniem jest zakres tej pomocy: społeczność nie może ingerować w sprawy, z którymi poszczególne jednostki są w stanie poradzić sobie same, lecz jedynie tam, gdzie pomoc jest niezbędna. W praktyce oznacza to akceptację interwencjonizmu państwowego w chwili, gdy zmierza on ku stwarzaniu warunków dobrego życia dla wszystkich członków społeczności, potępienie nadmiernego rozwarstwienia struktury społecznej, uznanie działań na rzecz ochrony praw jednostek do udziału w życiu publicznym za obowiązek Kościoła oraz przyznanie specjalnych praw rodzinie. To jeden z kluczowych elementów programowych współczesnej katolickiej nauki społecznej, dotyczącej sfery państwowej.

Subsydiarność władzy publicznej - głownie administracji rządowej i samorządowej, oznacza samodzielne jej wykonywanie przez przedstawicieli na poszczególnych szczeblach właściwych uprawnień bez ingerencji organów wyżej stojących. Ingerencja szczebla wyższego możliwa jest tylko zastępczo, wspomagająco w przypadku bezczynności bądź zaniedbania jednostki niższego rzędu.

Pomocniczość ma na celu ochronę praw jednostek, w szczególności organizmów pośredniczących między jednostką a władzą publiczną. To gminy, rodziny, przedsiębiorstwa czy związki wszelkiego rodzaju. Celem pomocniczości jest ochrona tych organizmów.

Pomocniczość może być pojmowana na dwa sposoby:

P. zstępująca (ujemna) – władza wyższego rzędu pozostawia władzy niższej wszelkie niezbędne kompetencje. Mamy do czynienia z powstrzymywaniem ingerencji;
P. wstępująca (dodatnia) – władza wyższe działają w zastępstwie niższych szczebli, gdy te uznane zostaną za nieznające się na rzeczy lub bezsilne. Droga do ingerencji jest otwarta

30. Zasada reprezentacji politycznej.

ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza:
sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.
Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy. Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania.

32. Funkcje wyborów.

- funkcja kreacyjna - polega na wyłanianiu i kształtowaniu składu personalnego organu przedstawicielskiego na czas kadencji;

- funkcja wyrażania woli wyborców - realizuje się poprzez poparcie programu politycznego kandydata. Wyborcy w ten sposób aktualizują własne poglądy i interesy;

- funkcja legitymująca - wybory legitymują, czyli udzielają poparcia dla całego systemu politycznego (system jest popierany przez naród, ale także ekipę rządząca mającą poparcie większości, wyłoniona w wyborach);

- funkcja kontrolna - wybory umożliwiają cykliczną kontrolę zgodności woli suwerena z działaniem reprezentantów;

- funkcja integracyjna - wyborcy jednoczą się wokół pewnych wartości społecznych, celów politycznych i programów.

34. Większościowe i proporcjonalne systemy wyborcze oraz ich ocena.

Systemy większościowe: mandat uzyskuje ten kandydat w okręgu jednomandatowym, lub ta lista w okręgu wielomandatowym, która uzyskała największa liczbę głosów.

- umożliwiają łatwo osiągnięcie większości parlamentarnej zdolnej do stworzenia rządu i zapewniają stabilność rządu;

- ułatwiają zmianę rządu, gdyż niewielkie zmiany w poparciu społecznym dla określonej partii mogą przynieść niewspółmierny efekt decydujący o jej pozycji;

- stosuje się proste procedury wyborcze, a co za tym idzie prostsze procedury są tańsze;

-systemy większościowe stymulują bliższe związki przedstawicieli z wyborcami, gdyż można zostać wybranym tylko w okręgu wyborczym, a jednomandatowe okręgi są małe;

- deputowani są mniej zależni od kierownictwa partii;

- podobne argumenty pojawiają się przy finansowaniu partii politycznych (zbliża to ich do wyborców);

- wyraźna jest odpowiedzialność partii rzadziej. W koalicjach ta odpowiedzialność rozmywa się.

Systemy proporcjonalne: zawsze wymagają okręgów wielomandatowych i stosowane są wyborach do organów kolegialnych. Zapewniają podział mandatów pomiędzy poszczególne ugrupowania, czy komitety wyborcze proporcjonalnie do liczy głosów oddanych na nie w wyborach.

- zapewniają reprezentację w organach przedstawicielskich różnych poglądów, przez co skład organów odzwierciedla rzeczywiste preferencje polityczne społeczeństwa;

- Rząd koalicyjny charakterystyczny dla systemów proporcjonalnych uwzględnia interesy różnych grup społecznych;

- regułą jest odpowiedzialność poszczególnych ministrów;

- systemy proporcjonalne zapewniają równość siły głosu, przez co zmniejszają liczbę tzw. „głosów straconych”;

- listy wyborcze umożliwiają otrzymanie mandatu osobom merytorycznie dobrze przygotowanym, które nie mogą zabiegać o poparcie w okręgach wyborczych;

- małe i nowe partie łatwiej mogą uzyskać mandaty w parlamencie i tym samym zapewnić reprezentację swojemu elektoratowi;

- partie koalicyjne reprezentując interesy różnych grup społecznych i zawierając kompromisy, lepiej reprezentują interesy całego społeczeństwa.

35. Pojęcie partii politycznych.

Partia polityczna - dobrowolna organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi" i politycznymi.

36. Funkcje partii politycznych.

- artykulacyjna - partie polityczne kształtują i wyrażają opinie poszczególnych grup społecznych;

- wyborcza - biorą one udział w procesie wyborczym do organu przedstawicielskiego;

- wyłaniania elit politycznych - związana jest również z desygnowaniem kandydatów na piastunów różnych urzędów publicznych;

- integracyjna - podejmują działania na rzecz integracji grup społecznych stanowiących zaplecze danej partii.

39. Zasada pluralizmu politycznego.

Pluralizm polityczny - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej. Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.

55. Podział władzy w sensie prawnym.

Aspekty:

- funkcjonalny: działalność państwa podzielona jest na 3 rodzajowo różne sfery działania:

• prawodawstwo (wydawanie powszechnie obowiązujących norm)

• wykonawstwo (realizacja zadań państwa)

• sądownictwo (rozstrzyganie sporów prawnych);

- organizacyjny: funkcje państwa są powierzone różnym organom lub ich grupom:

• prawodawstwo (sejm/ senat)

• wykonawstwo (RM, Prezydent)

• sądownictwo (sądy powszechne, konstytucyjne);

- aspekt personalny: reguła niepołączalności, zakaz łączenia funkcji w zakresie poszczególnych stanowisk państwowych lub państwowych z innymi lub inną działalnością. Występuje w ujęciu formalnym - zakaz pełnienia równocześnie różnych stanowisk państwowych przez osobę i materialnym - zakaz przyjmowania korzyści materialnych lub ich ujawnienie.

56. Decentralizacja władzy publicznej.

Decentralizacja, decentralizacja władzy publicznej - przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla.

Stopnie decentralizacji:

minimalny
zwykły
maksymalny

Przyczyna - ilość zadań, ich zróżnicowanie i charakter, zapewnienie udziału obywateli, lepsze wykonanie zadań przez struktury stykające się z nim bezpośrednio.

Cel - identyfikacja i organizowanie zaspokojenia zbiorowych potrzeb miejscowej ludności(sprawowanie władzy musi spoczywać na władzach najbliższych obywatelom).

Wyodrębnienie niezależnych i względnie samodzielnych podmiotów, które nie są podporządkowane hierarchicznie organom występującym na wyższych szczeblach.

Decentralizacja władzy publicznej jest zasadą prawną wyrażoną w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

57. Pojęcie suwerenności i niepodległości.

Suwerenność - zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą. Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

Suwerenność państw jest jednym z podstawowych terminów prawa międzynarodowego. Oznacza ona niezależność państwa, wyrażającą się w posiadaniu osobowości prawnej, stanowiącej najwyższą władzę na danym terytorium. Państwo suwerenne jest zatem w stosunkach międzynarodowych podmiotem prawa międzynarodowego. Władze państwowe mogą więc podejmować dowolne działania, takie, jakie uznają za najkorzystniejsze dla interesów danego państwa. Jednakże granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności pozostałych podmiotów prawa międzynarodowego oraz norm, które przyjęły na siebie w wyniku podpisywania różnego typu zobowiązań prawno-międzynarodowych. Pojmowanie suwerenności ewoluuje wraz z rozwojem stosunków międzynarodowych.

Suwerenność wewnętrzna - polega na tym, że władza sama może decydować o zakresie swojego działania. Władza państwowa jest niezależna od organizacji działających na terytorium państwa, jak na przykład organizacje pozarządowe, krajowe organizacje związków zawodowych, Kościoły.

Suwerenność zewnętrzna - gwarantuje, że państwo jest niezależne od innych państw w podejmowaniu decyzji. Suwerenność ta polega także na braku możliwości wpłynięcia na państwo za pośrednictwem organizacji międzynarodowych, międzynarodowych grup nacisku i sojuszy politycznych.

Niepodległość - niezależność państwa od formalnego wpływu innych jednostek politycznych. Niepodległość można również określić jako suwerenność potencjalną.

Art. 5 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

58. Klauzula europejska (art.90)

Ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko na podstawie szczególnej regulacji konstytucyjnej - stąd wszystkie konstytucje państw członków Unii zawierają tzw. klauzulę europejską dopuszczającą poddanie się tego typu ograniczeniom. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r. rolę tej klauzuli spełnia Art. 90. . Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów

władzy państwowej w niektórych sprawach.

59. Pojęcie państwa jednolitego.

Rzeczpospolita Polska jest państwem traktowanym jako jedność. Unitarna forma państwa stanowi konsekwencję faktu, że polskie społeczeństwo jest jednorodne i zintegrowane. Wspólnota obywateli polskich jest jednolita pod względem wyznaniowym i narodowym. Przeważająca większość ludzi posiadających obywatelstwo Rzeczpospolitej Polskiej to osoby wywodzące się z narodowości słowiańskiej (polskiej). Pozostałe grupy etniczne, jak choćby Ukraińcy, Niemcy, Czesi, czy Słowacy, stanowią niewielki procent. Zdecydowana większość naszego społeczeństwa deklaruje przynależność do Kościoła Katolickiego, podkreślając swoje chrześcijańskie wychowanie. Jedność kultury i tradycji została wypracowana już w przeszłości. Wspólne doświadczenia historyczne, nagromadzone z kilku wieków stanowią źródło tożsamości narodowej i świadomej przynależności etnicznej. Rzeczpospolita Polska występuje w polityce zagranicznej jako jeden, unitarny, podmiot prawa międzynarodowego.