Etyka (ethos – „zwyczaj”) – dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Termin

wprowadził Arystoteles na oznaczenie jednej z dyscyplin tzw. Filozofii praktycznej. Współcześnie, etyka to teoria moralności, chociaż oznacza również zespół norm i ocen moralnych charakteryzujących określone społeczeństwo, lub określony system etyczny (np. etyka zawodowa).

Przykład czterech zasad etycznych: - Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga (chrześcijaństwo, islam),

- odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia (buddyzm), - Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy równoprawnymi

członkami ludzkiej wspólnoty (humanizm), - Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w sposób

ostateczny (liberalizm, indywidualizm, anarchizm).

Moralność – zbiór zasad (norm), które określają, co jest dobre (prawidłowe, nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe,

szkodliwe). Moralność to zjawisko społeczne, każdorazowo

ukształtowane historycznie w określonym społeczeństwie, którego zadaniem jest regulacja stosunków między jednostką a jednostką oraz miedzy poszczególnymi jednostkami a grupami społecznymi.

Starożytność Sokrates, zajmował się tylko człowiekiem.

Zajmował się jak podaje Arystoteles jedynie sprawami etycznymi, całą zaś przyroda nie zajmował się wcale.

Poglądy etyczne Sokratesa można wyrazić w 3 punktach: 1. Cnota jest dobrem bezwzględnym – cnota w czasach Sokratesa obejmowała swoim znaczeniem tężyznę życiową, dzielność, sprawność w spełnianiu zawodowych czynności. Przeciw temu relatywizmowi Sokrates zaproponował zalety jednakowe dla całego gatunku ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga, czy panowanie

nad sobą są zaletami. Nazywając te zalety cnotą dał temu wyrazowi nowe znaczenie. Wytworzył nowe pojęcie cnoty przez to, że spośród zalet człowieka wyodrębnił zalety moralne. 2. Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem – Sokrates twierdził, że czyn jest niezawodnie dobry, gdy wypływa zeń pożytek. Szczęście związane jest z cnotą, bo z cnoty wynika. Szczęśliwym jest ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota. 3. Cnota jest wiedzą – Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Nikt umyślnie i świadomie nie czyni zła. Dobro jest pożyteczne i gwarantuje szczęście, to nie ma żadnego powodu, aby ktoś, kto dobro zna, nie czynił go. Wiedza jest więc warunkiem dostatecznym cnoty – cnota jest wiedzą. Można się jej

nauczyć. Wg Sokratesa należy szukać wiedzy, a kto może, powinien innych wiedzy uczyć.

Platon ‘Umiłowanie mądrości leży poniekąd w naturze ludzkiej duszy’. Uczeń Sokratesa. Podążał drogą wyznaczoną przez swojego mistrza. Po pewnym czasie przekonał

się jednak, że cnota nie zależy od samego

rozumu. Rozważając koncepcje duszy rozszerzył etykę. Zakładał harmonię duszy ludzkiej (wg niego dusza składała się z trzech części), cnotę również pojmował jako harmonijną. Wyróżnił zatem trzy rodzaje duszy i

odpowiadające im trzy cnoty: 1. Mądrość jest cnotą części rozumnej. 2. Męstwo jest cnotą części impulsywnej.

3. Panowanie nad sobą jest cnotą części pożądliwej. Dodatkowo, jako spajającą, dodał czwartą cnotę – sprawiedliwość. W ten sposób powstała klasyczna TEORIA

CZTERECH CNOT.

Arystoteles jego etyka była empiryczna. Normy łączył z opisem działania człowieka, szukał celów osiągalnych. Normy chciał wywodzić z realnej natury człowieka. Powszechność zasad chciał łączyć z indywidualną naturą

działającego. Arystoteles uważał, że naturę dobra, znajdzie się przez ustalenie celi, jakie ludzie stawiają sobie w życiu. Cele są rożne, wyższe i niższe, niższe są środkami do wyższych, ale ten łańcuch nie może iść w nieskończoność,

musi zatem istnieć cel ostateczny, najważniejszy, który nie jest już środkiem do niczego innego. Taki cel jest najwyższym dobrem osiągalnym – wg Arystotelesa celem

tym jest EUDAJMONIA, doskonałość jednostki, optimum, jakie człowiek może przy swej naturze osiągnąć.

Arystotelizm to twierdzenie, najwyższym dobrem jest szczęście, którego podstawą jest działalność godna człowieka, rozumna i cnotliwa.

Neoplatonizm Plotyn był Twórcą, który jednocześnie był ostatnim z twórców wielkiego systemu starożytności.

Etyka Plotyna miała nowy charakter. To, co dotąd uważano za cnoty, przestało być najwyższym celem życia moralnego. Nad istniejącymi dotychczas cnotami Plotyn umieścił cnoty oczyszczające, a nad nimi cnoty najwyższe, które upodabniają duszę ludzką do Boga.

Gnostycy Istotę gnostycyzmu stanowi: 1. Skrajnie dualistyczna i pesymistyczna wizja świata – zło jest czynnikiem równie odwiecznym jak dobro; zło pochodzi z materii, dobro od Boga. 2. Historia świata to zmaganie się mocy złych i dobrych. 3. Koncepcje swoje wywodzili z alegorycznego rozumienia Pisma św. 4. Wyzwolenie od zła, to wyzwolenie od materii.

Przyjęcie teorii o ciągłym "podtrzymywaniu" istnienia świata materialnego przez wolę Boga, połączonej z zasadą wszechwiedzy Boga, eliminuje w zasadzie możliwość istnienia wolnej woli. Brak wolnej woli powoduje, że

wszelka etyka traci sens. Co więcej, skoro bez woli Boga nawet najmniejszy liść nie może spaść z drzewa, cała odpowiedzialność za dzieje świata spada niejako na Niego,

jest On więc odpowiedzialny za całe dobro i zło. Koncepcja braku wolnej woli i przyjęcia, że zło pochodzi od Boga, była w ostrej sprzeczności z teologią chrześcijańską. Aby uniknąć tych konsekwencji swojego systemu,

Augustyn stworzył teorię teodycei.

zakłada, że Bóg obdarzył wolną wolą ludzi właśnie po to, aby mogło zaistnieć dobro i etyka. Bóg mógł teoretycznie stworzyć świat bez wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro byłoby bez wartości, gdyż byłoby dostępne automatycznie i przy braku kontrastu ze złem jego wartość nie byłaby w ogóle doceniania. Stąd Bóg uznał, że do

pełnej doskonałości jego dzieła potrzebny jest pewien margines zła. Aby mając wolną wolę postępować dobrze, potrzebna jest Łaska Boża. Łaska Boża jest zawsze darem Boga. Nie można jej sobie zaskarbić w żaden sposób,

czyniąc dobro. Wręcz przeciwnie, to łaska powoduje i umożliwia dobre postępowanie. Z takiego rozumowania wynikła jasno teoria predestynacji, że ludzie, niezależnie od swoich uczynków, są albo wybrani przez Boga do czynienia źle, albo dobrze i nikt prócz Boga nie może tego zmienić. Stąd ludzie dzielą się na przeznaczonych do

zbawienia i potępienia. Postawa Augustyna była introspekcyjna, a wola miała pierwszeństwo przed rozumem.

Eriugena, głosił jedną predestynację. Bóg jest jeden, więc nie może być źródłem rzeczy przeciwstawnych, dobra i zła. Istnieje i łaska Boża i wolność ludzka i nie sposób tego

podważać, bo są to prawdy objawione.

Buddyzm jest prądem filozoficznym jak i religią, nie ma boga, jest za to dążenie do uwolnienia od cierpienia

wszystkich żyjących istot. Budda zdecydował się na skrajną ascezę i praktykował ją przez kilka lat, ale wciąż nie osiągnął

celu. Mając trzydzieści pięć lat zrozumiał, że ani skrajne przyjemności, ani wyczerpująca siły asceza nie są właściwymi ścieżkami. Wkroczył na „drogę środka”, odżywiał się zdrowo nie zamęczał swego organizmu, ale nie wyznawał skrajnego hedonizmu. Pewnego dnia zrozumiał sens całej zagadki. Wypowiedział: „O jakże wspaniale! Każda istota bez wyjątku jest Buddą.” Zasady moralne buddystów określa „Ośmiostopniowa ścieżka”: zawiera etyczną modlitwę

Buddy: właściwa wiara, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwy czyn, właściwe życie, właściwe dążenie,

właściwe pamiętanie, właściwe zagłębianie się. Kto pozna szlachetne prawdy i kroczy ośmiostopniowa ścieżką, dostępuje zbawienia. Celem jest osiągnięcie nirwany. Oznacza to stan pełnego wygaśnięcia pragnień życiowych i wyrwanie się z

kręgu wcieleń. Oświeceni potrafią uwolnić się od wszelkich pragnień już za życia, a po swej śmierci osiągają pełną nirwanę.

Hinduizm opiera się na kilku fundamentalnych założeniach:

- wszyscy są sobie równi – niezależnie od wyznania, rasy, państwa, wieku, płci czy inteligencji, są oni bowiem częścią Boga, - należy stosować się do zasady ahinsa i nie krzywdzić żadnej istoty czynem, myślą ani słowem, nie licząc wyjątkowych przypadków, gdy to może być konieczne aby obronić siebie lub kogoś innego, - Boga można czcić pod dowolną formą i imieniem, - każdą istotę zamieszkuje Bóg,

- należy spełniać swój obowiązek społeczny i religijny.

Konfucjonizm system folozoficznoreligijny zapoczątkowany Chinach przez Konfucjusza w V w p.n.e., a następnie rozwinięty przez Mencjusza (konfucjanizm idealistyczny) i Xunzi (konfucjanizm realistyczny) w III wieku p.n.e. Konfucjanizm głosi, że zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i porządku. Główną zasadą, którą człowiek szlachetny powinien kierować się w swoim postępowaniu, było zen.

Jest to jednocześnie główna cnota człowieka szlachetnego, oraz jego podstawowy obowiązek wobec całego otoczenia. Zen, zakłada powściągliwość, skromność, rozsądek, dobroć, bezstronność, poczucie sprawiedliwości. Zen urzeczywistnia się w działaniu poprzez: dobre obyczaje, sprawiedliwość i prawość, wierność i szczerość, naukę, miłość synowską i

szacunek dla starszych. Konfucjusz powiedział: „Uczyć się, lecz nie myśleć, to bezużyteczne. Lecz myśleć, a nie uczyć się, to niebezpieczne”.

Średniowiecze

Mistycyzm, obcowanie z Bogiem jest najlepszym, a w zasadzie jedynym środkiem poznania prawdy. Nie dla wszystkiego można szukać wytłumaczenia i zrozumienia. Nie można go szukać szczególnie dla woli Bożej. Na pytanie

dlaczego coś jest słuszne, należy odpowiedzieć – Bo jest zgodne z wolą Bożą, która jest słuszna.

Św. Tomasz z Akwinu -filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów. Jeden z najwybitniejszych

myślicieli w dziejach chrześcijaństwa. Tomasz poszedł droga wyznaczona przez Arystotelesa, za etyką umiaru i rozumu.

Tomasz uważał, że rozum winien stać przed wolą, a co więcej, kierować nią. Stał na stanowisku intelektualizmu. Ostateczny cel życia widział w szczęściu pojmowanym jako

poznanie Boga. Tomasz uwzględniał, poza celem ostatecznym, również cele bliższe, co umożliwiało mu prowadzenie badań empirycznych przy zachowaniu

wyraźnej postawy teocentrycznej. Korzystając z wzorów Arystotelesa i łącząc je z etyką chrześcijańską, stworzył system etyki o nieporównanej pełni i konsekwencji.

Kartezjusz - francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z

najwybitniejszych uczonych XVII wieku, prekursor nowożytnej kultury umysłowej. Kartezjusz stworzył nowy typ filozofii. Swoje rozważania oparł na poszukiwaniu metody pewnego myślenia. Poprzez zwątpienie cofał się do podstaw, aż doszedł do wniosku, że nie sposób wątpić w to, że się wątpi. Aby jednak ja mogło zwątpić, musi istnieć. Tak

doszedł do przekonaniu o własnym istnieniu, czyli samoświadomości. Kolejnym wnioskiem było stwierdzenie, że wątpienie jest myśleniem i stąd powstało słynne Cogito

ergo sum (myślę, więc jestem). Kartezjusz w czasie swych naukowych poszukiwań stworzył narzędzie umożliwiające mu funkcjonowanie w społeczeństwie, tzw. moralność tymczasową. Był to zestaw podstawowych zasad, które gwarantowały mu możliwość bezpiecznego prowadzenia swoich dociekań. Aby uchronić się przed bezowocną

auto-kontemplacją, Kartezjusz musiał odbudować

zburzony wątpieniem świat. W procesie tym oparł się na jedynej niepodważalnej idei – Stwierdził, że umysł ludzki posiada ideę Boga, która jest ideą wrodzoną. Jest również ideą najpewniejszą, co czyni ją źródłem wartości. Wskazania etyczne są więc pochodnymi wrodzonej idei Boga.

Pascal - filozof, zajmował się człowiekiem. Opisał dramat ludzkiego istnienia. Wielkość człowieka, godność, talenty, możliwości, zdolności, to jego sięganie do gwiazd. A z drugiej strony: nicość, nędza, przemijalność, egoizm, to przykucie do ciała i jego wymagań. Człowiek rozdarty

pomiędzy tymi skrajnościami jest pełen lęku i tragizmu. Ma świadomość swej marności, ale i tak wyrywa się ku wielkości. Ratunek odnajduje w porządku serca - miłość jest

wartością. Porządek rozumu zawiódł – człowiek się nie obronił. Konsekwencją tego jest zakład Pascala, czyli swoisty dowód na istnienie Boga. Lepiej jest uwierzyć, że Bóg istnieje, bo można dużo zyskać, a jeśli Go nie ma, to i tak nic się traci. Nie wierzyć nie warto, bo można dużo stracić,

gdyby się okazało, że On istnieje. Pascal to przede wszystkim autor Myśli.

Hobbes angielski filozof, autor dzieła Lewiatan (1651),

traktatu, w którym dowodzi, że jedynym sposobem

uniknięcia zła, jakie spotyka ludzi żyjących w tzw. stanie natury, jest zawarcie umowy przekazującej nieograniczoną, absolutną władzę w ręce suwerena. Etykę traktował naturalistycznie, wychodząc z założenie, iż człowiek podlega takim samym prawom mechanicznym, jakie rządzą przyrodą. Starał się uchwycić mechanizm psychiczny jednostki i na tej podstawie i wyprowadzić z niego cały złożony ustrój życia. Hobbes wychodził z założenia, ze człowiek z natury swej jest indywidualistą i egoistą, dbającym jedynie o własny interes – stąd sformułowanie Homo homini lapus (człowiek człowiekowi wilkiem).

Locke angielski filozof, lekarz, polityk, politolog i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się

początkiem kierunku ekonomicznego zwanego

 monetaryzmem. Od Locke’a rozpoczęła się filozofia empiryczna, taka, gdzie wiedza pochodzi z doświadczenia. Miało to bezpośredni wpływ na etykę.

Trzy główne tezy Locke’a głosiły: 1. Badania powinny być prowadzone w łączność z życiem. 2. Badania powinno się oprzeć na podstawie psychologicznej. 3. Każdy powinien mieć prawo do swobodnego rozwoju i osądu. Zatem, reguły etyczne powinny być żywe i konkretne, oparte na sychologii

popędów i woli, a życie moralne powinno być wolne, oparte na własnym rozumie każdego. Locke uważał, że ludzie są

egoistami i uważał, że tak powinno być, byle tylko działali rozumnie.

Berkeley irlandzki filozof, myśliciel, misjonarz anglikański i biskup Cloyne. był skrajnym subiektywistą – esse est perci pi = istnieje tylko to, co postrzegane. Postrzega tylko człowiek,

więc również wartości istnieją tylko dlatego, że ktoś je wyznaje. Co do zasady, stanowisko etyczne Berkeleya pokrywa się ze stanowiskiem Locke’a. Istnieje wszak jedna

różnica – z koncepcji Berkeley’a wynika, że jeśli nikt nie patrzy na jakiś przedmiot, to przedmiot ów nie istnieje. Dlatego też Berkeley dopowiedział, że Nawet, gdy nikt nie postrzega, to postrzega Bóg i dlatego rzeczy istnieją

bez przerwy.

Hume - filozof, pisarz i historyk urodzony w Szkocji,

wychowany w Anglii, żyjący we Francji. Twierdził, że umysł człowieka przeżywa namiętności, uczucia i akty woli, które

są przedmiotem filozofii moralnej. Doszedł do wniosku, iż uczucie jest podstawowym faktem filozofii moralnej. Uczucia te nie są jednak natury prostej i pierwotnej, ale są wynikiem kojarzenia. Pierwotnym zatem, jest uczucie sympatii – naturalne, biologiczne zjawisko solidarnego reagowania. Jest postawą pierwotną. Hume zerwał z egocentryczna orientacją etyki, na rzecz orientacji społecznej, w której moralność, podobnie jak prawo, powstały w skutek naturalnego rozwoju historycznego.

Wolter był przedstawicielem Oświecenia. Wyznawana przez niego filozofia zakładała że rozum jest miarą prawdy. Rozum kształtuje się na drodze doświadczenia. Etykę konstruował jako wolną od czynników nadprzyrodzonych – celów

działania szukał w świecie w którym żyjemy. żadne twierdzenia nie są w stanie obalić faktu, że zło istnieje w świecie, celem człowieka jest zatem naprawić istniejące w świecie zło. Podstawową regułą prowadzącą do tego celu jest: wieść życie takie, by umierając uważało się je za słuszne i

czynić innym to, co chcielibyśmy, żeby czyniono nam.

Condillac rozwinął i nieco zmodyfikował koncepcję Locke’a, ale pozostał wierny nauce chrześcijańskiej wraz z jej etyką.

D’Alambert twierdził, że istotne są tylko fakty proste i ogólnie uznane. Przełożenie tej koncepcji na zagadnienia etyczne jest oczywiste – uzus jest wyznacznikiem norm, a te

należy przestrzegać, o ile wpisują się w konwencję faktów prostych.

Helwetius jego etyka podporządkowana była ogółowi. Zgadzał iż ludzie dążą przede wszystkim do własnego interesu, ale przełomowym krokiem było dokonanie

podziału tych właśnie ludzi. Twierdził, że ludzie, którzy do własnego interesu dążą szkodząc innym są źli, ci którzy w

tym procesie nie szkodzą innym są dobrzy. Jego zdaniem dobre jest to (jest cnotą), co przynosi pożytek ogółowi.

Rousseau był autorem nowego stanowiska w filozofii. Punktem wyjścia była krytyka cywilizacji, która jego zdaniem stała w opozycji do stanu naturalnego. Zła wszelkiego

upatrywał właśnie w rozwoju cywilizacyjnym. Dobro odnaleźć można jedynie w naturze. Jego etyce przyświecało hasło – wszystko jest dobre, co wychodzi z ręki Stwórcy,

wszystko paczy się w rękach człowieka. Rousseau uważał, iż najwyższym prawem ludzkim jest równość, jej brak – największym złem. Rozwój cywilizacji doprowadził do

wykształcenia własności, a ta z kolei do nierówności. Trzeba powrócić do stanu naturalnego i tym samym stworzyć warunki dla powrotu dobra pierwotnego.

Kant

- filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki. Motywem przewodnim etyki Kanta jest dobra wola. Wola jest dobra wtedy, gdy usiłuje spełnić obowiązek. Moralne czyny to tylko te, które wykonywane są z obowiązku. Obowiązek nie

był dla Kanta czymś indywidualnym, jego istota tkwiła w podporządkowaniu się prawu. Powodowało to, iż etyka Kanta była etyką uniwersalistyczną. Jedyny nakaz moralny jaki istnieje to tzw. imperatyw kategoryczny, który głosi:

POSTĘPUJ WEDLE TAKIEJ TYLKO ZASADY, CO DO KTOREJ MOGŁBYŚ JEDNOCZEŚNIE CHCIEĆ, ABY SIĘ STAŁA PRAWEM POWSZECHNYM.

Fichte na pierwszym miejscu stały sprawy praktyczne. Świat interesował go jedynie jako teren działania dokonującej

czynów jaźni. Szczególne znaczenie miała dla niego wolność. Realny świat powstał jako wynik dążenia do ideału, więc czynnikiem decydującym o jego naturze nie jest to, co

istnieje, ale to, co istnieć powinno. Ponieważ wszystko wywodzi się z wolnej jaźni, to również z niej wywodzą się wartości moralne – są dobre, jeśli zmierzają do ideału. Jedynym nakazem moralnym człowieka – to stać się wolnym!

Schelling dokonał przejścia od czysto moralnej postawy wobec świata do estetycznej. Sztuka została uznana za najważniejszy twór człowieka. Jego etyka nie wniosła niczego nowego poza wskazaniem potencjalnej

perspektywy poznawczej.

Hegel – w jego filozofii wszystko było podporządkowane ewolucyjnie pojmowanemu rozwojowi ducha. Uznał, że państwo jest ostatecznym etapem rozwoju ducha. Na polu

etyki sprawa przedstawiała się analogicznie –

najważniejsze jest dobro ogółu. Państwo ma troszczyć się o ogół. Państwo ustala normy współżycia, w tym normy moralne. Na ostatnim szczeblu rozwoju ducha zaistnieje

absolutna religia prawdy, wolności i ducha – chrystianizm.

Schopenhauer głosił koncepcję pesymistyczną. U podstaw wszystkich udzkich zachowań leży bezrozumny popęd, działający bez celu i nie znający ukojenia. Towarzyszy mu ciągle poczucie braku. Życie upływa nam na troskach i lęku przed śmiercią. Receptą na mękę życia była asceza – przez wyzbycie się pożądań i potrzeb możemy oderwać się od świata i wyzwolić z cierpienia jakie niesie w sobie życie. Podstawą swojej etyki uczynił współczucie. Wszyscy cierpimy tak samo, a współczując innym zapominamy o własnym cierpieniu.

Wiek XIX

Comte francuski filozof i pozytywista, twórca nazwy

socjologia. Filozofia pozytywna Comte’a daje się wyrazić w jego haśle – vivre pour autruri – żyć dla innych! Zdaniem tego myśliciela ludzkość jest celem ostatecznym, a jej najdonioślejszym zadaniem powinno być CIĄGŁE DOSKONALENIE NATURY LUDZKIEJ, ZARÓWNO INDYWIDUALNEJ, JAK I ZBIOROWEJ, co miało się

urzeczywistnić przy realizacji idealnego ustroju państwa.

Mill dowodził, że wszyscy ludzie pożądają jedynie

przyjemności. Dobre jest to, co pożądane, więc przyjemność jest jedynym dobrem. Zaproponował nieco zmodyfikowany hedonizm. Modyfikacje sprowadzają się do tego, iż owszem, przyjemność jest dobrem, ale każda przyjemność, nie tylko

pojmowana egoistycznie. Dzielił przyjemności na wyższe i niższe – mawiał, że lepiej być niezadowolonym Sokratesem, niż zadowolonym głupcem.

Herbart - niemiecki filozof, psycholog i pedagog.

Uważany za twórcę współczesnej

pedagogiki naukowej. pojmował etykę w duchu

determinizmu i intelektualizmu. Nowością było

połączenie etyki z estetyką. Twierdził, że ludzki stosunek do

dobra jest taki sam jak do piękna – jest to stosunek

bezpośredniego i bezinteresownego upodobania.

Tak pojmowana etyka to po prostu kwestia „smaku

moralnego.”

Feuerbach uważał, że nie ma nic poza przytodą. Nie ma zatem większego od niej dobra, więc jej należy się

najwyższa cześć. Najdoskonalszym tworem przyrody jest człowiek. Słuszne są również wszystkie jego popędy, które wszczepiła mu natura. Jego zdaniem prawdziwym życiem

zaczynamy żyć dopiero, gdy śmierć staje się rzeczywistością bo wtedy nasze myśli skupiają się na rzeczywistości.

Indywidualizm (Striner, Carlyle) – stanowisko to głosiło, iż nie ma nic nad człowiekiem, a skoro tak, to nie ma żadnych norm, zakazów, powinności, ani zasad. żadne nakazy moralne nie mają podstaw. Podobnie z miłością – jeśli kocham ludzi to tylko dlatego że sprawia mi to przyjemność.

Kirkegaard duński filozof, poeta romantyczny i teolog,

uznawany za jednego z prekursorów filozofii egzystencjalistycznej. interesował się stosunkiem człowieka do Boga. Jego filozofia była filozofią życia, ale życie samo

pojmował wyłącznie jako moralne i religijne. Uprawiał filozofię egzystencjalną. Poszukiwał prawdy subiektywnej, prawdy dla niego samego. Wyróżniał w życiu typ etyczny, który szuka w życiu rzeczywistości. Stąd płynie jego

powaga i poczucie odpowiedzialności. Znalazłszy raz przeżycia właściwe, trzyma się ich. Typ etyczny jest trwaniem. Tylko ten, kto trwa przy teraźniejszości, kto chce ją powtarzać, ten jest prawdziwym człowiekiem.

Scheler-  filozof niemiecki, przedstawiciel fenomenologii

Aksjologia Maxa Schelera – pięć systemów

jakości wartości: 1. Wartości religijne – wartość tego, co święte. 2. Wartości duchowe: a. czystego poznania prawdy,

b. tego, co sprawiedliwe, c. tego, co piękne. 3. Wartości witalne – wartości tego, co szlachetne, w sensie dzielności.

4. Wartości utylitarne, cywilizacyjne – wartości tego, co użyteczne. 5. Wartości hedonistycze – wartości tego,

co przyjemne. Wartością najwyższą dla Schelera była świętość, absolutna i niewywodliwa z innych wartości.

Dietrich von Hildebrand stwierdził, że nie każde

dobro jest nim w znaczeniu aksjologicznym – nie każde dobro ma swój fundament w wartości. Wprowadził pojęcie

ważności – ten szczególny moment, dzięki któremu przedmiot może wywoływać reakcję uczuciową lub motywować naszą wolę.

Roman Ingarden uważał, że wartościowym działaniem jest np. budowanie solidnych mostów, które mają służyć ludziom, a które byłyby trwałe, tanie i ładne. Wartość utylitarną posiada wszelkie działanie, które przyczynia się do budowania dobra społecznego.

Henryk Elzenberg miał do wartości utylitarnych stosunek krytyczny. Jego zdaniem istnieją cztery grupy znaczeń związanych z wartościami w znaczeniu utylitarnym:

- Pożądanie – wartość to rzeczywista lub domniemana zdolność jakiegoś przedmiotu do zaspokojenia pożądania człowieka.- Potrzeba – oznacza to, bez czego ktoś lub

coś ponosi szkodę. - Przyjemność. - Zwiększone istnienie.

Zygmunt Freud … prawdziwym celem życia indywidualnego organizmu jest zaspokojenie jego wrodzonych potrzeb, które wywołują napięcia, za którymi kryją się popędy wywierające wpływ na życie psychiczne. Potrzeby są więc przyczyną wszelkich ludzkich aktywności. Powyższe zdanie ma bezpośrednie przełożenie na zagadnienia etyczne – skoro potrzeby są przyczyną wszystkich ludzkich aktywności a ich celem jest z kolei zapewnienie człowiekowi przetrwania, to jedyną wartością jest ludzkie życie, a wszystkie wybory i oceny moralne są mu podporządkowane.

SAMOTRANSCENDENCJI określane jako "potrzeby duchowe",

SAMOREALIZACJI - potrzeby samorealizacji – wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości: stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub

reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb,

- estetyczne (potrzeba harmonii i piękna i seksu)- poznawcze (potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości),

SZACUNKU I UZNANIA - potrzeby uznania i prestiżu

we własnych oczach i w oczach innych ludzi: - pragnienie potęgi, wyczynu i wolności. - potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy,

dominacji, zwracania na siebie uwagi. PRZYNALEŻNOŚCI - występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia,

eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy.

BEZPIECZEŃSTWA - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne. FIZJOLOGICZNE - gdy me są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.

Hugo Grocjusz, holenderski prawnik, filozof i dyplomata. Podzielił prawo na prawo stanowione (ius civile) oraz prawo natury (ius naturale). Prawo stanowione jest wyborem historii, zależnym od przemian politycznych i historycznych, samo więc ulega zmianom. Natomiast pr. natury wypływa z trwałej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i może być badane jedynie drogą społecznej natury człowieka. By zrozumieć w pełni prawa natury trzeba przeanalizować naturę ludzką, która ma dualny charakter. Po pierwsze człowiek jest istotą biologiczną, rządzącą się instynktem samozachowawczym (pierwotne prawo natury). Po drugie jest istotą społeczną posiadającą apetitus societatis(instynkt towarzyski). Istniejąc więc normy pozwalające mu egzystować w relacjach z innymi ludźmi (wtórne prawo natury). Najważniejsze prawa natury według Grocjusza: 1)Pacta sunt servanda- umów należy dotrzymywać. 2)Należy naprawić wyrządzoną szkodę. 3)Nakaz karania za popełnienie przestępstwa. 4)Prawo do własności.

Niccolò di Bernardo dei Machiavelli – prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata, jedna z postaci włoskiego odrodzenia. Napisał traktat o sprawowaniu władzy pt. Książę, który sprawił, że od jego nazwiska powstał termin makiawelizm. Idealnym ustrojem była dla niego republika. Jego pisma znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.

Niccolo Machiavellego na los jednostek i narodów miały wpływ dwa czynniki:fortuna i witru. Pierwszy z nich może być pojmowany jako przeznaczenie: wydarzenia nieprzewidywalne, pozostające poza kontrolą człowieka. Wirtu to przeciwieństwo fortuny; odnosi się do aktywności życiowej jednostki ludzkiej Wg niego władca miał być przede wszystkim skuteczny i odnosić sukcesy. W dniesieniu

do skuteczności władcy jego moralność ma znaczenie drugorzędne. Człowiek jest z natury zły i kieruje się przede wszystkim chciwością. Tym, niemniej może zostać dobra

nauczony, o ile jest właściwie kształtowany.

"Właściwe kształtowanie" zaś, to nic innego

jak budzenie lęku. Strach ma być bardziej

trwałą podstawą budowania porządku w

społeczeństwie niż miłość do władcy. Łaska

ludu jest bowiem zmienna, a strach pozostaje.

Søren Aabye Kierkegaard – duński filozof, poeta romantyczny i teolog, prekursor filozofii egzystencjalistycznej, zwłaszcza chrześcijańskiego nurtu; Wywarł wpływ nie tylko na rozwój XX wiecznej filozofii czy teologii, ale również biblistyki, literatury, sztuki a nawet psychologii. Istota ludzka z powodu urodzenia się i śmierci, jest bytem skończonym, jej wielkim pragnieniem jest wniknięcie i doświadczenie nieskończoności, która jest boska. Nieskończoność robi wrażenie czegoś idealnego do czego człowiek pragnie dążyć. Jedną jedyna istotą, która posiada cechy takie jak: nieskończoność, stałość jest właśnie Absolut, czyli Bóg. Tylko on nie musi dokonywać wyborów pomiędzy jednym, a drugim, jest nieskończenie wolny od podejmowania wszelkiego rodzaju decyzji. Istota ludzka, która za swój cel stawia sobie zbliżanie się do tego Absolutu, pozostaje z nim w ciągłym konflikcie. Czynnikiem który

dodatkowo pogłębia ten konflikt, jest brak i olbrzymie trudności w zrozumieniu prawdy, która prowadzi w ostateczności do sprzeczności, jaką jest skończoność i

nieskończoność.

Friedrich Wilhelm Nietzsche– filozof, filolog klasyczny, pisarz i poeta. Punkt orientacyjny topografii filozofii nietzscheańskiej stanowi radykalna krytyka chrześcijaństwa oraz współczesnej autorowi zachodniej kultury. Istotny jest

także szacunek wobec wartości obecnych w antycznej kulturze greckiej, wraz z postulatem powrotu do niej.

Poglądy F. W. Nietzschego:- podstawą egzystencji człowieka jest życie cielesne, wszystko inne, czyli życie duchowe i intelektualne jest wartością pochodną (tzw. monizm myśli filozoficznych);- rzeczywistość według Nietzschego jest zmienna nieskończenie bogata i chaotyczna nie można więc twierdzić o jej sensie. Z drugiej strony filozof próbował dostrzec wartości przemijającej rzeczywistości, pragnął ujawnić obowiązujące i przedstawić nowe wartości;- filozof był zwolennikiem pluralizmu poznawczego, co oznacz, że nie ma jednej metody poznania prawdy uniwersalnej. Świat jest taki, jaki jawi się człowiekowi. Źródłem poznania jest instynkt, jako biologiczne dążenie do ekspansji.