Biomedyczne podstawy rozwoju

• dr Arkadiusz Kaźmierczak

• Głównym celem przedmiotu jest uporządkowanie wiedzy dotyczącej teorii i praw naukowych wyjaśniających mechanizmy rozwoju osobniczego (fizycznego, psychicznego i społecznego) człowieka ze wszystkimi jego uwarunkowaniami.

• Liczba godzin: 15

• Formy zajęć: wykłady

• Środki dydaktyczne: rzutnik folii, projektor multimedialny

• Forma zaliczenia: Przedmiot biomedyczne podstawy rozwoju kończy się zaliczeniem wykładów po I semestrze.

• Wykaz wiadomości i uczestnika zajęć:

Zdobycie umiejętności na temat oceny potrzeb i problemów zdrowotnych człowieka w całym jego rozwoju osobniczym. Pogłębianie wiedzy o uwarunkowaniach zdrowia i choroby na wszystkich etapach rozwoju. Umiejętność oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży na etapach edukacji przedszkolnej i szkolnej.

Program zajęć

• Rozwój ontogenetyczny człowieka. Okresy rozwoju człowieka, uwarunkowania i cechy, czynniki genetyczne, paragenetyczne matki oraz czynniki środowiskowe wpływające na rozwój człowieka.

• Przejawy rozwoju fizycznego, psychicznego oraz motorycznego w edukacji przedszkolnej i szkolnej dziecka

• Podstawowe aspekty rozwoju biologicznego człowieka. Normy rozwojowe. Metody pomiaru rozwoju osobniczego. Trendy sekularne. Zjawisko akceleracji rozwoju.

• Wady wrodzone, zespoły genetyczne i chromosomalne.

• Deficyty środowiskowe jako czynniki upośledzające rozwój i zdolność uczenia się.

• Najczęstsze choroby w wieku przedszkolnym i szkolnym.

• Wady postawy ciała dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

• Profilaktyka zaburzeń rozwoju. Istota zdrowia i choroby. Problemy zdrowotne ludzi w różnym wieku. Higiena środowiska szkolnego Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami.

• Problematyka zdrowotna okresu dorastania, dojrzałości i starzenia się.

• Cywilizacyjne i społeczne zagrożenia zdrowia.

• Ochrona zdrowia dziecka.

Literatura przedmiotu

• Bartkowiak Z., 1986. Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania, Warszawa.

• Doleżych B., Łaszczyca P., 2005, Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny szkolnej, Warszawa.

• Jaczewski A., 1993. Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, W-wa.

• Jopkiewicz A., 1995. Biologiczne podstawy rozwoju człowieka, Kielce.

• Malinowski A., 1980. Antropologia fizyczna, W-wa.

• Wolański N., 1983. Rozwój biologiczny człowieka, Warszawa.

• ROZWÓJ- proces który prowadzi od przekształcenia się prostych struktur w formy złożone i bardziej skomplikowane.

Z reguły rozwój przebiega w ściśle określonej kolejności zjawisk, co pozwala na wydzielenie stale występujących następujących po sobie e t a p ó w

r o z w o j u, które nazywamy okresami.

Rozwój ontogenetyczny człowieka

Pod pojęciem ontogenetycznego rozwoju będziemy rozumieli zespół procesów kierowanych, nieodwracalnych i powiązanych ze sobą, a kształtujących organizm osobnika od zapłodnienia do śmierci.

Jest to zjawisko wielostronne, a w przypadku człowieka szczególnie skomplikowane, bowiem obok czynników przyrodniczych pojawiają się specyficzne modyfikatory o społecznym charakterze

Rozwój biologiczny

• Rozwój biologiczny lub fizyczny określa nam całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organiźmie z wyłączeniem sfery osobowości psychicznej. Pojęcie rozwoju biologicznego czy też fizycznego ujmuje więc powiększanie się wymiarów i masy ciała, doskonalenie struktury i zmiany funkcji narządów.

• Rozwój taki nie może być utożsamiany z pojęciem rozwoju cielesnego, somatycznego, czyli inaczej z rozwojem morfologicznym czy metrycznym. Pod tymi pojęciami należy rozumieć powiększanie się rozmiarów i masy ciała, które można prosto i dokładnie wyznaczyć z pomocą pomiarów liniowych czy wagowych.

Nauki badające rozwój osobniczy człowieka

• Właściwości biologiczne – anatomia (nauka o kształtach i budowie ciała ludzkiego) , histologia (nauka badająca czynności, rozwój i budowę tkanek) , fizjologia (nauka o czynnościach i funkcjach organizmów żywych, ich komórek, tkanek i narządów, o prawach, które tymi funkcjami rządzą), biochemia (nauka badająca skład chemiczny organizmów żywych zachodzące w nich procesy metaboliczne) i antropologia (biologiczna nauka porównawcza o człowieku, jego pochodzeniu)

• Właściwości psychiczne – psychologia (nauka zajmująca się powstawaniem i przebiegiem procesów psychicznych człowieka )

• Właściwości sprawności fizycznej – motoryczność (antropomotoryka)

Przegląd historyczny badań nad rozwojem osobniczym

• średniowiecze (homunculus)

• J.J Rousseau (1712-1778), inicjując badania psychologii rozwojowej, zwrócił uwagę na konieczność poznania rozwoju fizycznego

• belgijski statystyk A.L. Quetelet (1796-1874), opracował normy rozwojowe dzieci w poszczególnych grupach wieku

• Podobne prace ogłaszali L.Pagliani w Turynie,FLiharzik w Budapeszcie ( przyrost wysokości ciała jest wartością dość stałą dla danego wieku)

• W końcu XIX i początku XX wieku problemy rozwoju dziecka stanowią już przedmiot poważnych badań naukowych., doprowadzając do wyróżnienia okresów rozwojowych dziecka, opisania różnic w rozwoju chłopców i dziewcząt, wprowadzenia wskażników ilorazowych do oceny proporcji budowy ciała ( Virerdot, Godina,Rohrera, Pigneta, Erissmana)

• W Polsce popularyzowanie zagadnień rozwoju dziecka zawdzięczamy J.Śniadeckiemu, który w 1803r. Wydał książkę „Fizyczne wychowanie dziecka”

• Po II wojnie światowej nastąpił dalszy dynamiczny rzkwit badań ontogenetycznych w Polsce i w innych krajach (M.Ćwirko-Godycki, L.Bogdanowicz, A.Jaczewski, N.Wolanski, A.Malinowski)

ASPEKTY ROZWOJU

ASPEKTY JAKOŚCIOWE ROZWOJU FIZYCZNEGO TO

• WZRASTANIE,

• RÓZNICOWANIE,

• DOJRZEWANIE

• I POSTĘP

WZRASTANIE (powiększanie się ciała)

• Rozrost-zwiekszanie się wymiarów i masy tkanek

Rozplem – mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórkowego i powielania kwasów DNA

Różnicowanie – doskonalenie struktury (budowy)

• Cytogeneza i histogeneza – przebudowa struktur komórek i tkanek

• Organogeneza- grupowanie się tkanek w okreslone układy i narządy

• Typogeneza – dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu

Dojrzewanie – doskonalenie funkcji

• Specjalizacja – kształtowanie się funkcji narządów i układów

• Integracja – dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu

Postęp – doskonalenie funkcji organizmu

Aspekty ilościowe rozwoju fizycznego

• Kinetyka rozwoju – poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, przeciętny, wyższy

• Dynamika rozwoju – wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempo rozwoju

• Rozmach – wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy

• Rytmiczność rozwoju – tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

Energetyczno – informacyjne aspekty rozwoju to:

• Energetyka – wykorzystanie żródeł energii i koszt energetyczny procesów rozwojowych

• Informatyka – źródła charakter i mechanizmy przekazywnia informacji

• Metabolika – zjawiska przemiany materii

• Dystrybucja – sposób wykorzystania energii i przemiany materii przez ustrój, jest różna w zależności od fazy ontogenezy

Anabolizm – przyswajanie pokarmów, ich przekształcanie na składniki własnych tkanek czy odkładanie substancji zapasowych

Katabolizm – zużywanie związków chemicznych organizmu na potrzeby energetyczne ustroju

Ontogeneza a filogeneza

Ewolucja rozwoju człowieka
humor czy rzeczywistość?

Trend sekularny

• Inaczej 100-letni ciąg zmian fenotypowych zachodzących stopniowo z pokolenia na pokolenie i postępujących w stałym kierunku pomimo krótkotrwałych fuktulacji. 
  
  

Zjawisko to polega na:

• smukleniu ciała – zwiększanie się wysokości ciała w stosunku do masy ciała,

• poszerzaniu się pasa barkowego przy niewielkim zwężeniu bioder,

• zmianach proporcji długości kończyn górnych do dolnych przy względnie stałej długości tułowia.

• Zmiany wysokości ciała na dekadę – 1,5 – 2 cm.

• Zmiany masy ciała na dekadę – 2 kg.

Przyczyny:

• poprawa warunków bytowych i ekonomicznych populacji,

• poprawa warunków życiowych,

• poprawa warunków higienicznych,

• opieka lekarska, profilaktyka i ochrona zdrowia,

• rola zmian czynników kulturowych, świadomości społecznej,

• zwiększanie się stopnia urbanizacji i środowisk zamieszkania,

• koncepcja wpływu zjawisk kosmicznych, promieniowania cieplnego, wpływ warunków geofizycznych,

• trend sekularny jest wyrazem wieloletniego (100- letniego) rytmu biologicznego, który wiąże się z cyklicznością niektórych zjawisk kosmicznych,

• trend sekularny jest czynnikiem genetycznych zmian zachodzących między kolejnymi pokoleniami zamieszkującymi dany obszar,

• zwiększanie się heterogenności populacji w następstwie przemieszczania się ludności i zwiększania się promienia krzyżowania.