Bente Pedersen

ZE ŁZAMI W OCZACH

1

- ...i taki jest koniec opowieści o Człowieku w Ma­sce.

Ida płakała. Nie robiła nic, żeby to ukryć. Nie sta­rała się nawet otrzeć łez.

Pozwolili jej płakać. Był wieczór. Jasny, choć póź­ny wieczór złocistego lata.

Siedzieli w bardzo przytulnej kuchni w zagrodzie Idy i Sedolfa. Ściany obejmowały ludzi, którzy tu mieszka­li. Reijo i Helena zapełniali puste krawędzie stołu.

Dzieci spały.

Nastał rok 1751. Ida i Sedolf powrócili tego ranka z Finlandii. Przywieźli ze sobą wieści, od których w oczach kręciły się łzy.

- Przepraszam... - Ida pociągnęła nosem. Otarła łzy rękawem bluzki, policzki miała czerwone. - Myśla­łam, że już to z siebie wypłakałam. Sądziłam, że przy­wykłam do tej myśli, że się z nią pogodziłam, ale to wciąż we mnie tkwi. Niczym hak wbity w truchło, tak strasznie trudno go wyciągnąć.

Reijo poklepał ją po ramieniu wręcz niezgrabnymi ruchami. Ten człowiek ją wychował i tyle już prze­żył, dni dobrych i złych. Był ojcem Idy, lecz teraz nie potrafił dać jej pociechy. Mógł współodczuwać z nią żal i ból, bo to był również jego żal i jego ból, lecz nie potrafił jej w niczym ulżyć.

- Ailo sam dokonał wyboru - oświadczył Sedolf mocnym głosem.

Nie dotykał Idy. Ręce złożył na stole przed sobą i tylko przytrzymywał ją piwnym spojrzeniem. Nic więcej. Łączył ich ten rodzaj bliskości, który nie za­wsze potrzebuje dotyku. Z takiej bliskości można czerpać tyle samo poczucia bezpieczeństwa, co z trzymania się za ręce.

- Ailo wybrał taką śmierć. Trzeba być mężczyzną, żeby tak zdecydować. Nie możemy go winić, pokusa stała się zbyt duża, gdy przyjechaliśmy. Każdy by się tak zachował. Zapewne ja również. Lecz kiedy już się to stało, Ailo dokonał wyboru, na jaki mało kto by się poważył. - Sedolf pochwycił przelotne brązowo - zielone spojrzenie Idy. - Ja bym za tobą krzyczał, dziec­ko, krzyczał, dopóki gardło by mi nie zaczęło krwa­wić. Błagałbym cię, żebyś została przy mnie, razem ze mną, dla mnie. Przywiązałbym cię do siebie za ręce i za nogi. Nie mogłabyś się ruszyć.

Zapadła cisza.

- To było naprawdę wielkie - stwierdził w końcu Sedolf.

- Wymagało wiele miłości - przyznał Reijo cicho. - Masz rację, Sedolfie, to wielka rzecz i bardzo podob­na do Ailo. - Westchnął. - Pewnie więcej tam już nie pojadę, a tak bardzo bym chciał. Chciałbym z nim po­rozmawiać. To również prawie mój syn.

Pozdrowienia, które przywieźli, były takie nijakie. Takie ubogie. Ida żałowała, że ojciec nie wybrał się razem z nimi, nie porozmawiał, nie zobaczył, nie zo­rientował się.

Starała się opisać wszystko jak najdokładniej, lecz nie potrafiła zrobić tego tak, jak ojciec, jej zdaniem, powinien to zobaczyć. Nie umiała odmalować słowa­mi wszystkich szczegółów.

- Mikkal musi kiedyś poznać prawdę - oświadczył Reijo, przenosząc wzrok z Idy na Sedolfa. Pragnął upewnić się, czy dokonali właściwego wyboru. Gdy­by musiał, zdecydowałby za nich. Gotów był się wtrą­cić, jeśli uznałby, że powinien.

- Kiedyś ją pozna - odparła Ida z naciskiem. - Bę­dzie pamiętał. A kiedy się dowie o tym, na czego zro­zumienie jest teraz jeszcze za mały, to zrozumie. Ma prawo znać prawdę. My, czworo dorosłych ludzi, ży­jemy kłamstwem, wciągamy w nie innych. Ale wszy­scy mogą wybierać, tylko nie Mikkal. Ja go ciągnę za sobą. Ailo wybrał za nas wszystkich, a my to zaak­ceptowaliśmy. Mikkal jest jedyną osobą, która rze­czywiście ma prawo znać prawdę.

Reijo popatrzył na córkę. Miała dwadzieścia jeden lat, wchodziła w dwudziesty drugi rok życia. Urodziła się w noc Bożego Narodzenia na wybrzeżu Finnmar­ku tego roku, gdy jego tam nie było. Wciąż miał z te­go powodu wyrzuty sumienia. Tylko ten jeden jedyny rok spędził na poszukiwaniu czegoś, sensu, celu, cze­goś większego niż on sam, niż samo tylko przeżycie.

Doświadczył pięknych chwil, choć nie pozbawio­nych goryczy czarnej jak noc, lecz i tak niemal bli­skich szczęścia.

A potem ta naga pustka, kiedy nie znalazł Raiji i dzieci. Miesiące, o których nie chciał myśleć, dopó­ki nie wpadł na ich ślad.

A teraz Ida była już dorosła, jego dziecko. Tamten mały tłumoczek, który dwadzieścia lat temu na wschód od twierdzy Vardo trzymał w ramionach, kiedy Raija wpatrywała się w wilgotną ciemność lo­chu dla czarownic.

Teraz Ida już dorosła. Ida Reijosdatter. Była piękna. Miała włosy z miedzi i ognia. Oczy o niezwykłej mie­szance barw jego i Raiji, brąz wymieszany z zielenią tak staranną ręką, że widziało się naraz oba te kolory.

Reijo coraz rzadziej dostrzegał w córce siebie. Widział Raiję, jej podniesioną głowę, dumę, silną wolę. Lecz za­uważał w Idzie również miękkość, zdolność wczuwania się w życie innych, zdolność ich rozumienia.

Raija nie była tego pozbawiona, nie pozwalała so­bie jednak na okazywanie łagodności. Inaczej niż Ida. Raija nie chciała być taka miękka.

Raija była przede wszystkim Raiją..

Reijo ujął Helenę za rękę, pochwycił dłoń Idy. Ida złapała za rękę Sedolfa, a on drugą podał Helenie. Utworzyli wokół kuchennego stołu żywy łańcuch, ścisnęli swoje dłonie i mocno się trzymali.

- Mój ty świecie, ależ z nas rodzina! - westchnęła Ida.

Reijo pokiwał głową, odpowiedział jej uśmiechem, zamyślił się. Wrócił pamięcią do samego początku. Wszystko zaczęło się dokładnie przed dwudziestoma sześcioma laty, od dwóch siedemnastoletnich przyja­ciół i pięknej dziewczyny, w której obaj się kochali. Od gwałtownie dojrzałej piętnastolatki o oczach jak węgle i włosach czarnych jak sadza. Nieopanowanej, dzikiej i samowolnej. Od chodzącej burzy z północy.

Od Raiji.

Byli na to ślepi, obaj, i on, i Kalle. Walczyli o nią. Wydawało im się, że oni także mogą mieć coś do po­wiedzenia.

Młodzi tyle snują myśli, wierzą, że są w stanie decy­dować. Ale miękkie gałązki uginają się na wietrze. Sta­re gałęzie mają w sobie mniej soków, prędzej się łamią.

Norweska opiekunka Raiji zatroszczyła się o od­powiednią partię dla swej wychowanicy. Wybrała Kallego, Norwega.

Reijo natomiast był synem Anttiego z cypla, Fina przybyłego z daleka, złą partią, chociaż Raija sama pochodziła z ubogiej fińskiej rodziny.

Karl Kristianson Elvejord chciał przychylić Raiji nieba, ale w rzeczywistości dawał jej dużo mniej. Nie dlatego, że nie chciał, nie dlatego, że nie próbował, ani też nie dlatego, że ona nie chciała od niego przyjąć.

Kochali ją obaj, Kalle i Reijo. Kochali ją z całym ża­rem swej młodości. I ona ich kochała. Na swój sposób.

Ze strony Raiji na nic więcej nie można było liczyć.

Tamten wypełnił jej serce w stopniu, o jakim ani Kal­le, ani Reijo nigdy nie mogli nawet marzyć. Tamten czło­wiek, którego w ogóle nie brali pod uwagę, a który po­jawił się w jej życiu równie nagle jak wiosenne słońce.

Mikkal syn Pehra.

Ten, którego zrazu nazywała bratem. Ten, który z początku rzeczywiście był kimś w rodzaju jej przy­rodniego brata. Syn Lapończyków, którzy przywieź­li ją z równin Tornedalen na górzyste wybrzeże pół­nocnej Norwegii.

Najpierw był tylko bratem.

Potem kimś więcej.

Później wszystkim.

Właściwie wszystko zaczęło się od nich, od Mikka­la i Raiji. Ona miała wtedy osiem lat, on czternaście. Mikkal był wówczas jedynym obcym człowiekiem, którego tamto samotne dziecko ośmieliło się obda­rzyć zaufaniem.

Osiem lat później urodziła jego córkę, Maję. Kalle dał jej także jedno dziecko, Knuta. Rei jo był ojcem Idy. Raija wzięła również pod skrzydła Elise, osiero­coną córkę rybaka. A na wschodzie świata żył jesz­cze chłopczyk, który miał oczy Raiji i jej rysy, Mi­chaił, syn Jewgienija.

Raija wielu kochała na swój sposób. Wielu. Ale tak naprawdę kochała Mikkala. Tylko Mikkala.

Teraz nastały inne czasy. Reijo patrzył na swoją Idę i widział dorosłą kobietę. Czasy się zmieniły. Dzieci rozpostarły skrzydła i wyfrunęły z gniazda. Miały swoje własne życie, same dokonywały wyboru.

Odeszli również tamci, Kalle, Mikkal, Raija. Nie było ich już. Został tylko on.

Tylko on pamiętał tamten początek. Pamiętał, jak sam był młodym chłopcem. Pamiętał Kallego, Mikka­la i Raiję.

Teraz nadszedł inny czas.

Był rok 1751 i życie musiało toczyć się naprzód.

- Oni przynajmniej dobrze się miewają? - spytał. - Mai wszystko układa się pomyślnie?

Reijo sam tam był i widział to na własne oczy, ale ciągle musiał pytać, stale się upewniać. Chociaż wszy­scy już dorośli, lecz on nie przestawał się o nich nie­pokoić. O Maję, córkę Mikkala i Raiji, która stała się jego ukochanym dzieckiem, źrenicą jego oka, za któ­rą czuł się odpowiedzialny na dobre i na złe. O Knu­ta, syna Kallego i Raiji, którego w równym stopniu uważał za swego rodzonego syna. O Ailo, syna Mikkala i Siggi, również niemal rodzone dziecko, z którym wprawdzie nie łączyły go więzy krwi, lecz te płynące z serca.

- Żyje im się dobrze - odparł Sedolf. - Dla wieśniaków na północy Finlandii nastały ciężkie czasy, ale oni nie kle­pią biedy. Przynależność do szlachty ma swoje zalety.

Reijo uśmiechnął się. Rozejrzał się po kuchni, popa­trzył na drewniane bale, na ślady siekiery na ścianach. Lu­dzie z okolic nad fiordem Lyngen, którzy nie oglądali sa­lonów Mai na Hailuoto, uważali taki dom za bogactwo.

- Chciałbym, żeby Raija przynajmniej o tym wie­działa - westchnął. - Tak bym chciał, żeby wiedziała, że dobrze sobie radzicie, wszyscy. Żałuję, że przynaj­mniej tego nie dożyła...

- Wtedy ty również żyłbyś w kłamstwie, tato - powiedziała Ida. - Nie uważasz, że dość już kłamstw jak na jedną rodzinę?

- Może kłamiemy przekonująco? - stwierdził Re­ijo, wzruszając ramionami.

- A może i w innych rodzinach jest równie wiele tajemnic - wtrąciła się Helena. Przemawiało przez nią gorzkie doświadczenie.

- Może i tak - zawtórował jej Sedolf. Pochodził z prostej rodziny, z rodu, w którym przeplatała się krew żyjących na wybrzeżu Lapończy­ków i norweskich osadników. Lyngen było całym ich światem. Stanowili jednak splątaną przędzę, kryjącą w sobie równie wiele niedopowiedzeń, co szlachecki ród Heleny z Tornedalen.

- Jak to by się wszystko potoczyło - zamyśliła się Ida - gdyby jej rodzice w Tornedalen mieli dość mą­ki tamtej zimy?

- Mogłyby nadejść inne lata nieurodzaju - odparł Reijo. - Nie przybylibyśmy tutaj tak liczną gromadą, gdyby tam, w rodzinnych stronach, nie przycisnęła nas bieda. Rodzina Raiji nie była jedyną, którą drę­czył głód. Nie tylko jej rodzice oddawali dzieci. Nie­którzy wciąż są do tego zmuszeni.

Reijo uścisnął dłoń Heleny. Być może była zbyt młoda, żeby pojąć, co chciał powiedzieć, lecz nie mógł milczeć ze względu na Idę.

- Cieszę się, że tu przybyła. Inaczej bym jej nie spo­tkał. Miłość do niej często sprawiała ból, lecz nie chciałbym jej nie zaznać. - Napotkał spojrzenie cór­ki. - Gdybyś sama mogła decydować, wolałabyś ni­gdy nie poznać Ailo, nigdy go nie kochać?

Ida milczała przez chwilę, a potem pokręciła głową.

- Ona była tym samym dla mnie - powiedział Re­ijo. - Może nawet czymś więcej. Jestem wdzięczny za tamte nieudane zbiory, za mrozy na północy Finlan­dii w tysiąc siedemset siedemnastym. Może to za­brzmieć okrutnie, lecz to one przywiodły ją w moje życie. A Raija tyle dla mnie znaczyła.

Dużo później Ida wciąż jeszcze nie spała. Policzek miała wtulony w nagie ramię Sedolfa, rozkoszowała się jego ciepłem. Jego objęcia były domem, który na zawsze pragnęła nazwać swoim.

- Potrafiłbyś zrobić to dla mnie? - spytała cicho. - To, co tata zrobił dla niej, dla mamy? Wychowałbyś czworo dzieci, z których tylko jedno byłoby twoje? Inni ludzie oddaliby resztę gdzieś do obcych, rozdzie­liliby to stadko. Mógłbyś to dla mnie zrobić? Kochasz mnie równie mocno, jak on kochał ją?

- Nie wiem, czy bym potrafił - odparł Sedolf szczerze. - Zatrzymałbym Mikkala i Raiję. Miałem wraże­nie, że to moje dzieci. Zawsze tak czułem. Zawsze uważałem je w równym stopniu za swoje, jak za dzie­ci Ailo. Nawet jeszcze zanim ty i ja... Urwał.

- A gdybyś miał ich więcej? Zapadło milczenie.

- Nie wiem - odparł wreszcie Sedolf. - Być może w równym stopniu, co jego uczucia dla niej, liczyło się tu, jakim naprawdę człowiekiem jest Reijo. A mo­że kochał ją właśnie dlatego, że był sobą? Że był wła­śnie tym człowiekiem, jakim jest?

Ida roześmiała się.

- Strasznie głęboko sięgasz tej nocy, kochany! Sedolf przygarnął ją do siebie. Pocałował w czoło i w policzki.

- Pierwsza od wieków noc we własnym łóżku, mo­je dziecko. To prawie jak noc poślubna, moja słodyczy!

Jego pocałunki były jak pierwsze płatki śniegu zimą, duże i mokre. Topiły się na jej skórze, chłodziły ją.

- I niech pani nie ma żadnych wątpliwości co do moich uczuć, pani Bakken - ostrzegł ją pomiędzy śmiechem a powagą. - Nie zadawaj mi takich niemą­drych pytań, moja mała. Pod wieloma względami je­stem bardzo śmiały. A jeśli o to chodzi, Ido Reijosdatter, to ubijemy interes bez zbędnego targowania. Idziemy noga w nogę, jak mówią Ruscy. Wymienimy się po równo, kobieto, na mniej się nie zgodzę! A do­póki nie pozbędziesz się swoich wątpliwości, nie za­mierzam dawać ci nic więcej.

Ida roześmiała się.

Sedolf przyciągnął ją bliżej, Ida poddała mu się z jeszcze większą miękkością. Była teraz łagodna jak kot, lecz w jej spojrzeniu mieściło się więcej niż w oczach mrucz­ka. Ida miała w sobie coś z dzikiego zwierzęcia. Choć wciąż ogryzała paznokcie, nie traciła pazurków.

Wbiła mu zęby w bark, żartobliwie ugryzła. Sma­kowała jego czystość. Razem wypocili się w saunie, pozbyli się brudu, który oblepił ich podczas podró­ży. Teraz Sedolf nie pachniał już potem, nie wyczu­wało się też w nim nawet cienia perfum. Przestał pachnieć podróżą, pozbył się zapachu Hailuoto.

Pachniał domem.

Pachniał Lyngen.

Pachniał Sedolfem.

Ida wciągała ten zapach z rozkoszą. Z głośną rozko­szą. Z uśmiechem uniesienia na twarzy. Z tym dwu­znacznym błyskiem w oku, który Sedolf tak dobrze znał i wiedział, co oznacza. Który dawał mu pewną nadzieję.

- Hrabia Bakken ładnie pachnie? - spytał, chichocząc.

- W każdym razie hrabina uważa ten zapach za cu­downy - odparła Ida ze śmiechem w głosie.

Pocałowała go w ramię. Obsypała pocałunkami szyję. Całowała i lekko kąsała na przemian, ale jej ząbki tylko leciutko skubały jego skórę, nie zostawia­ły na niej śladów.

Pocałowała płatek ucha, ugryzła, z rozbawieniem pieściła go czubkiem języka, pocałunkami zaznaczy­ła linię szczęki. Sedolf miał miękkie, gładkie policz­ki, świeżo ogolone.

Ida pocałowała go w kąciki ust, przytrzymała jego ręce. Tak rozłożyła swój ciężar, by zrozumiał, że jesz­cze nie czas na niego.

- Jesteś mój - oświadczyła, przekrzywiając głowę.

W jej oczach błyskało więcej zieleni niż brązu, lśni­ły zielone błyskawice, zielony ogień, namiętność, kry­jąca w sobie również wiele wesołości.

- Jesteś całkiem mój, Sedolfie...

- Hrabio Bakken - poprawił ją z powagą. Ida mu nie odpowiedziała, a on to zaakceptował.

Oddawał się jej, był jej, w pełni i całkiem. Tylko jej.

Pozwolił, by obsypała go deszczem pocałunków. Po­zwolił, by grała na wszystkich jego strunach leciutkimi dotknięciami koniuszków palców i bardziej wymagają­cymi pieszczotami, lecz wciąż lekkimi jak muśnięcie skrzydeł motyla, dotykiem włosów. Ida zrzuciła nocną koszulę i pieściła go teraz całym ciałem. Oswobodziła go z ubrań.

Leciutko dmuchała na niego. Niemalże dotykała go oddechem, była tak blisko, że powietrze między nimi zmieniło się w pieszczotę.

- Dosyć! - Sedolf otworzył oczy i uniósł się na ma­teracu.

Niczym morska fala wciągnął ją pod siebie, wyko­rzystując inne niż ona sposoby do rozbudzenia jej po­żądania. Stał się bardziej gwałtowny, cięższy, był bliżej.

Niewiele miał w sobie skrzydeł motyla. Jego poca­łunki zostawiały ślady na jej skórze. Ściskał ją tak, że niemal odczuwała ból. Sprawiało jej to jednak przy­jemność.

Był gwałtowny i podniecony. Spieszył się. Pragnął wszystkiego od razu. Również w miłości stawał się niespokojny, natychmiast chciał zaspokoić głód.

Ta chwila jednak nie należała do niego. Ida wzięła ją w swoje ręce. Wzięła w ręce Sedolf a. Poprowadziła go, rozgrzana, mroczna, rozpalona do czerwoności.

Sedolf zgodził się, żeby to ona wybierała rytm, po­wolny i łagodny.

Byli razem.

Długo.

Miękko.

Mieli czas. W swoim otoczeniu. W domu. W bez­piecznym domu.

To trwało długo.

I było takie słuszne.

I piękne niczym taniec wiatru ponad bujnymi, let­nimi łąkami. Tworzyli niebo w swoich objęciach.

Noc stała się jeszcze bardziej złocista, aniżeli zdo­łało wyzłocić ją słońce.

- Twoje perfumy są cudowne, hrabino - szepnął Sedolf dużo później, zlizując jej pot z szyi. - Na kró­lewskim dworze oszaleliby za nimi, ukochana. Uwiel­biam, kiedy jesteś taka spocona i rozgrzana do czer­woności. I kiedy masz tę swoją zadowoloną minkę.

- Minkę?

- Wyglądasz jak kot, który wylizał całą miskę śmie­tanki - odparł. Mrugnął do niej i oparł się na łokciu. Napawał się jej widokiem.

- Mało brakuje - odparła Ida, równie dwuznacznie jak on.

- Wiem, dlaczego wyglądasz na tak szczerze zado­woloną, skarbie. I dlatego tak cię kocham w tych chwilach. Nikt i nic na świecie nie potrafi sprawić, żebyś tak wyglądała. Tylko ja mogę oglądać taką Idę. Kocham cię, wiesz o tym? Naprawdę o tym wiesz? Kocham cię bardzo.

Ida kiwnęła głową.

- Ja także cię kocham.

- Bardziej niż Ailo?

- Inaczej niż Ailo. Dobrze o tym wiesz. Rozumiesz. Spoglądała na niego z powagą.

- To prawda - przyznał. - Ale przyjemnie słyszeć, jak to powtarzasz. Już taki ze mnie błazen. Lubię tego słuchać. Lubię patrzeć na twoje usta, gdy to mówisz. Wypowiadając te słowa, całujesz powietrze. Nikt inny na świecie nie wymawia tego tak jak ty, wiesz o tym?

Ida uśmiechnęła się.

- Chcę całować ciebie, Sedolfie, a nie powietrze. Przy­suń się bliżej, bądź blisko mnie. Chcę, żebyś był blisko, bardzo blisko. Chcę, żebyś zawsze przy mnie był.

- Nie mam już siły - jęknął żartobliwie, ale przy­sunął się do niej i pozwolił się objąć. Spotkał się z jej ustami.

- Czy tak samo będzie, kiedy dożyjemy wieku Re­ijo? - spytał Sedolf, nabrawszy znów powietrza. - Ty na pewno się nie zmienisz - sam sobie odparł. - Ro­zumiem, dlaczego taka jesteś. Widziałem tego kozła, którego masz za ojca. Słyszałem też plotki o twojej matce. Ale czy sądzisz, że zdołam dotrzymać ci kro­ku, mój ty aniele?

- Musisz - odparła mu Ida do ucha, lekko je kąsa­jąc. - Musisz, Sedolfie Bakken, bo inaczej wbiję pa­zurki w mięso młodszego kozła!

- Niech Bóg tego broni - uśmiechnął się. Tak do­brze mu było w jej ramionach. Ida objęła go swoim ogniem. Tak bardzo pragnął od nowa dać się jej po­chwycić. A potem, całkowicie się jej poddając, dorzu­cił: - I oby niebo zapewniło mi, nieszczęsnemu, wieczną młodość.

2

Dni nad fiordem Lyngen zaczynały się wcześnie. Słońce przetaczało się nad górami na wschodzie leni­wie, wciąż nie odczuwając pragnienia, bo przecież przez całą noc piło wodę z morza, moczyło końce promieni w fiordzie. Teraz mogło oprzeć się o stro­me, wzbijające się w niebo góry na wschodzie: Nordnesfjellan, Balggesvarri, Foranesfjellet, Adjit; mogło odpocząć, nim wstanie prawdziwy dzień.

Zbocza uśmiechały się zielenią do błękitu skał. Li­ściaste drzewa szerokimi pasami porastały stoki, ja­śniały świeżą zielonością. Nieco bardziej w dole, przy równinie, którą płynęła rzeka, tam gdzie ziemia wię­cej miała piasku, królowała sosna, ciemniejszej barwy, żywotna i pokorna. Jej korzenie rozpościerały się w ziemi szeroko. Podobna w tym była do ludzi, wzno­szących swoje domostwa wzdłuż fiordu na otwartych równinach, których stworzenie zabrało rzece setki lat.

Piękny był to krajobraz. Piękny również wtedy, gdy nie leżał skąpany w słońcu. Nie pasował jednak do tych, którzy lubili siedzieć z założonymi rękami albo wygrzewać się pod pierzyną, dopóki słońce nie przetnie doliny Skibotn na południowym wschodzie.

Ten pejzaż odpowiadał ludziom, którzy lubili popluć w dłonie, nie bali się ciężkiej pracy i potrafili do­strzec możliwości. Bo świat na północy, nawet w głębi odnóg fiordów, był tajemniczy. Nie dawał nic za darmo, nie został stworzony dla leniwych. Świat na północy był dla tych, którzy lubili się trudzić, dla dumnych i upartych, dla tych, którzy potrafili upodobnić się do krajobrazu, przyrody i pogody.

Dla tych, którzy posiadali dość fantazji, by kochać te zakątki, nie tylko w letnim wietrzyku, lecz także w burzach i zamieciach, wędrujących z północnego zachodu w najczarniejsze grudnie.

Reijo Kesaniemi nigdy nie był leniwy. Również w dojrzałych latach nie zamierzał zasłużyć na takie określenie.

Siedział w wiosłowej łodzi, jeszcze nim słońce przesunęło się w stronę Adjit. Lubił wypływać na fiord o świcie. Lubił wkładać siłę w każde poruszenie wiosłem, kołysać się na zmarszczkach wody i widzieć ląd, lecz jednocześnie znajdować się od niego na ta­ką odległość, by nie słyszeć żadnego dochodzącego stamtąd odgłosu. Lubił wypływać tak daleko, by bez przeszkód rozmawiać z mewami, kaczkami lodówka­mi i może jeszcze edredonami.

Lubił patrzeć w niebo i czuć, że niebo i morze zle­wają się w jedno.

Na fiordzie o świcie było dość przestrzeni dla my­śli. To właśnie lubił Reijo Kesaniemi.

Oczywiście były też ryby na zupę, lecz dla Reijo miały one drugorzędne znaczenie.

Reijo się nie spieszył. Zużywał tyle czasu, ile go po­trzebował. O tej porze roku owce były na pastwiskach, krowami i końmi zajmowała się Helena. Prawdziwa się zrobiła gospodyni z tej córki bogaczy z południa. Helena prędko się uczyła, lubiła pracować i postanowiła, że będzie radzić sobie tak samo, jak inne kobie­ty znad fiordu, a może nawet jeszcze odrobinę lepiej.

Reijo spokojnie wiosłował do brzegu. Dzień wciąż jeszcze był bardzo młody. Miał w związku z nim pew­ne plany, lecz nie ociosane na tyle, żeby nie móc ich zmienić. Może pozwoli o nich zdecydować Ivarowi?

Reijo zachichotał pod nosem. Powinien mieć po dziurki w nosie dzieciaków i całego zamieszania, jakie się z nimi wiązało. Powinien okrążać malców szerokim łukiem. Nie robił tego jednak. Nie chciał. I nie potrafił.

Ivar na nowo obudził w nim radość życia i dziecin­ną ciekawość. Reijo pragnął spędzać z synem tyle cza­su, ile tylko możliwe. Tym razem Reijo nie musiał rozdzielać się na wiele części, Ivar był tylko jeden.

Doprawdy, wielkie szczęście, że jeszcze raz mu się to udało. Przy tamtej czwórce miał o wiele mniej cza­su, o wiele rzadsze były złociste chwile.

Każdego ranka Reijo cieszył się na resztę czekają­cego go dnia. Wraz z Heleną w jego życie wróciło światło. Z Heleną i z Ivarem Anttim.

Ten dzień go zaskoczył. Skierował jakby w inną stronę, niż Reijo to sobie wyobrażał.

Gdy dobił do lądu, zobaczył mężczyznę, który sie­dział na brzegu i spluwał na brązowo. Nawet o tej po­rze roku, gdy doba nie miała właściwie żadnych wy­raźnych granic, pora była zbyt wczesna na wizyty.

- Paivaa - przywitał się mężczyzna i pomógł Reijo wyciągnąć łódź na brzeg. - Udało ci się coś złapać tak wcześnie?

- Ale nie za darmo - uśmiechnął się Reijo, wska­zując na drobne czarniaki w ilości wystarczającej na obiad dla mieszkańców domu na cyplu, a z pewnością również dla Idy i Sedolfa. Oni potrafią docenić takie jedzenie, przecież całymi miesiącami musieli się obywać bez świeżych ryb prosto z morza.

- Nie przychodzisz tu, żeby się dowiedzieć, jak mi się udał połów, Lars. - Reijo, oprawiając ryby, zerkał na przybysza.

Lars Jensen przyznał Reijo rację. Rzeczywiście, przy­płynięcie tu z Kileng po drugiej stronie fiordu tylko po to, by pytać o błahostki, to dziwna wyprawa. Łatwiej było znaleźć odpowiedź, samemu rzucając wędkę.

A poza tym przyszedł piechotą, nie przypłynął łodzią.

- Przeprawiliśmy się z Kileng już wczoraj - oznaj­mił Lars.

Królewskie „my”, jakim się posługiwał, nie ozna­czało wcale, że ma do tego jakiekolwiek prawo. Jak większość mieszkańców okolic nad fiordem przyszedł na świat jako bardzo zwykły śmiertelnik. Był niski i krępy, miał ciemne włosy, wydatne kości policzko­we i twarz naznaczoną zmarszczkami. Żył na fiordzie i z fiordu, utrzymywało go maleńkie gospodarstwo i ryby. Jego rodzina nie różniła się od większości in­nych, stanowiła łataninę nadmorskich Lapończyków i Norwegów. Jak wielu innych mężczyzn liczących so­bie około czterdziestu lat, Lars Jensen mówił zarów­no po lapońsku, jak i po norwesku. „I jednym źle, i drugim źle”, jak sam twierdził, inni nie musieli więc już mu tego powtarzać. Gdy ktoś pytał go, kim jest, najczęściej odpowiadał po norwesku, to znacznie uła­twiało większość spraw. I jako syn Jensa przyjął na­zwisko najłatwiejsze do zapisania dla tych, którzy zaj­mowali się podobnymi sprawami.

Na przykład dla lensmana.

Lars Jensen znany był jako wioślarz lensmana. Gdy przedstawiciel władzy wybierał się gdzieś łodzią, wła­śnie Lars nią kierował.

- Nie mam żadnej niewyjaśnionej sprawy z lensmanem - oznajmił Reijo po namyśle. - Nic takiego przynajmniej sobie nie przypominam.

Lars zachichotał.

- Widać on ma z tobą coś do omówienia, Kesanie­mi. Chciał rozmawiać z tymi, którzy mieszkają tu od dawna, znają wielu.

- I zwraca się z tym do Fina Kesaniemiego? - za­śmiał się serdecznie Reijo, płucząc ryby w morskiej wodzie. - To dopiero! Może władza doszła do wnio­sku, że chce zmienić koszulę?

Lars umiał śmiać się razem z nim. On nie repre­zentował władzy. Po prostu woził ją łodzią.

- Jest jakaś awantura o granice - oświadczył, krę­cąc głową.

- Czy to nie zostało rozsądzone już dawno temu? - zdziwił się Reijo. - Upłynęło już chyba jakieś sześć czy siedem lat, odkąd ten Schnitler krążył po tych okoli­cach i zwołał sąd, który rozstrzygnął sprawę granic. A może nawet osiem lat, jeśli dobrze pamiętam.

- Renifery stratowały komuś pole - oświadczył Lars z westchnieniem. - Przeklęci Lapończycy z gór nie zważają na płoty. Moim zdaniem niczego się nie boją - dodał i zamyślony daleko splunął.

W świecie, w którym nie czuło się, że istnieją gra­nice, zawsze trudno było je zaznaczyć.

Narody miały swoje granice, miały swoje mapy i swoje kreski na mapie.

Te kreski często się krzyżowały.

Ziemia to władza. Nawet gdy ta ziemia leży dale­ko za kołem polarnym. Nawet jeśli zna się ją jedynie z opisów na papierze.

Narody pragnęły zapewnić sobie swoje obszary. Tym razem, o dziwo, bez użycia broni.

Negocjacje wymagały czasu.

Granica pomiędzy Norwegią a Szwecją była dłu­ga. Liczne możliwości niezgody.

Majorowi Peterowi Schnitlerowi przydzielono trudną i mozolną pracę zbadania granic na odcinku pomiędzy Roros a Varanger. Zabrało mu to trzy i pół roku, od wiosny 1742.

Jeździł po obszarach granicznych od Roros na po­łudniu do Varanger na północnym wschodzie. Zbie­rał zeznania świadków, mieszkańców nadgranicznych okolic, wypowiadali się, którędy ich zdaniem biegną granice. Należało ich wysłuchać. Znający te okolice ludzie mieli uczestniczyć w wyznaczaniu granic.

Jesienią 1743 Schnitler przyjechał do Lyngen. A tu ustalenie granic okazało się niezwykle trudne.

Zdania były bardzo podzielone.

Kreski na mapie pociągały za sobą następstwa, o których wcześniej nie myśleli, a poza tym sąd Schnitlera nie wypytywał wszystkich mieszkańców nadgranicznych okolic.

Część ludzi korzystających z tej ziemi nie stawia­ła płotów i nie nazywała tej ziemi swoją. Ich nie py­tano o zdanie.

Nadszedł rok 1751, a sprawa granic wciąż pozosta­wała niewyjaśniona.

- Skoro lensman już chciał zapytać Fina, to chyba mógł pomówić z Mikkelem - stwierdził Reijo. - Krótsza do nie­go droga. Ale może wolał przeprawić się przez fiord do Skibom? Może miał inne sprawy do załatwienia?

Mówił o Mikkelu Kwenie. Powiadano, że to pierw­szy Fin, który przybył do Lyngen. Nikt nie bardzo już wiedział kiedy, lecz stało się to w czasach wielkiej woj­ny północnej. Mikkel był teraz starym człowiekiem, ale głowę miał jasną. Pozostał równie bystry i zdatny do walki jak za młodych lat. Nie wszyscy go kochali, taką już miał naturę, ale przynajmniej go znali. Mikkel z Tornestad, syn córki dzwonnika i kapitana kró­lewskiej armii szwedzkiej. Również on wyruszył w drogę na północ i uczynił kawałek Ruiji swoim. Wy­znaczył granicę wokół swego świata, pasma zielonego lądu pomiędzy górami a fiordem w Kileng. Nie potrze­bował żadnego urzędnika, który by mu powiedział, którędy biegną granice. Sam je wytyczył. Zawsze też miał jasne przekonanie, którędy wiedzie granica pań­stwowa. W ogóle znany był z jasnych opinii. Nie za­wsze zresztą zgodnych z otaczającym go światem.

- Może lensman chciał posłuchać Kwena, który nie ma takiego ciętego języka jak Mikkel Nielsen - stwierdził Lars ze śmiechem. - Takiego, który pamię­ta więcej niż Mikkel.

- To znaczy, że jestem dla władz łatwiejszy do przełknięcia aniżeli sam Mikkel z Kileng! - Reijo nie mógł powstrzymać się od śmiechu. - To dopiero nie­zły początek dnia, Lars, naprawdę!

- Nie zwołano żadnego sądu - oznajmił Lars. - To żadne przesłuchanie. Lensman chce po prostu usły­szeć twoje zdanie, ty przecież znasz rozmaitych ludzi.

Reijo rozumiał. Znaczenie miał nie tylko fakt, że był Finem. Gdyby chodziło jedynie o to, lensman równie dobrze mógł zwrócić się do Mikkela Nielsena Pellega z Vestersida. Ale Reijo Anttisen Kesaniemi znał rozmaitych ludzi. Jego córki nie odrzucały ani Kwenów, ani osiadłych Lapończyków z wybrzeża, ani tych wędrujących, ani także Szwedów i Rosjan.

Reijo nie różnicował ludzi. Może lensman sądził, że on nie ma w ogóle żadnego zdania? Ze czuje się zmu­szony do zachowania neutralności, skoro styka się z ni­mi wszystkimi? Jeśli tak, lensmana czeka niespodzianka.

- Przygotuję teraz ryby, potem się trochę oporządzę i powiosłuję. Możesz popłynąć ze mną, nie przemo­czysz nóg drugi raz. Ze też wyprawiłeś się bez łodzi!

Lars roześmiał się.

- To by znacznie dłużej trwało!

- Nie możecie pytać tego miłośnika Lapończyków z gór! Sam tak chętnie nosi dork, że można by przy­puszczać, iż jest jednym z nich!

Reijo poklepał Johannesa po ramieniu, ale ten od­trącił jego rękę, jakby była natrętnym komarem.

- Strasznie jesteś dzisiaj zły, Johannesie Hansen! - zaśmiał się Reijo. - Powinienem był się domyślić, że to ty mącisz w sprawie granic. Nie wiesz, że naryso­wali już mapy królowi w Kopenhadze? Jest ich bar­dziej pewien niż ty, mój drogi Johannesie!

- O granicach nigdy nie było nic do dodania - odciął się Johannes. - Wiem, którędy biegną. To ci przeklęci szwedzcy Lapończycy nie mają o tym pojęcia. Brak im też wstydu, żeby zrozumieć, że płot to płot. Wdziera­ją się wprost na cudzą ziemię! Dosyć mam tego. Te przeklęte reny dość zdeptały mi już ziemi i zżarły trawy. Powtarzałem to już wiele razy, mówiłem, że jak zobaczę na swoim terenie choćby jeszcze jednego reni­fera, to go zastrzelę. Skoro upasł się na mojej trawie, to rozsądek sam nakazuje, żebym ja zjadł to mięso!

Reijo nie starał się uspokoić rozsierdzonego Johan­nesa. Zwykłe przemawianie mu do rozsądku na nic się nie zdawało. Reijo słyszał to już wcześniej. Nie tylko Johannes tak myślał. Jego ojciec powtarzał to samo. Wielu osadników znad fiordu Lyngen posłuży­łoby się dokładnie tymi samymi słowami, bez zmru­żenia oka. I to nawet po namyśle.

- Te Japońskie łachy ze Szwecji gotowe są przeciąg­nąć granicę przez fiord, żeby móc nazywać tę ziemię swoją i twierdzić, że mają prawo sprowadzać tu reni­fery. Gdyby miało im to w czymś pomóc, to nawet Pollen nazwą Szwecją!

Johannesowi pałały policzki. Posiadał ziemię uprawną i nieużytki, dwie krowy, owce jak większość innych. Wypływał na połów, trochę handlował drew­nem, nie najgorszy był z niego stolarz. Miał żonę i je­denaścioro dzieci.

A renifery należące do Lapończyków, przybywają­cych ze szwedzko - fińskich obszarów na letnie pastwi­ska nad fiordem Lyngen, od czasu do czasu wdzierały się na ogrodzony przez niego teren. Skubały soczyście zieloną trawę, niszczyły płoty, tratowały łąkę.

Wtrącił się lensman. Głos miał ostry jak fiński nóż.

- Ty, Reijo Kesaniemi, powinieneś mieć pojęcie o stosunkach panujących po tej stronie fiordu. Miesz­kasz tu od dawna, wiele podróżowałeś.

- On się przyjaźni z Lapończykami! - wypalił Jo­hannes. Kark mu poczerwieniał. Policzki także. Patrzył ponuro spode łba, oczy miał ciemne, i z natury, i z gniewu. Rysy twarzy wskazywały, że mógł pocho­dzić zarówno od jednej, jak i drugiej strony, choć oczywiście uważał za niemożliwe, by w jego rodzinie znalazł się jakiś Lapończyk ze Szwecji.

- O tym będziesz gadał, jak cię dopuszczę do gło­su, Johannes - zwrócił mu uwagę lensman, nie obda­rzając ani jednym spojrzeniem.

Reijo nie widział powodów do śmiechu. Miał wra­żenie, że spogląda w otchłań, równie głęboką jak tam­ta, nad którą stał na południe od Alty.

Ta otchłań nie była dziełem żadnej rzeki i, dopraw­dy, nie dało jej się nazwać piękną.

Ta otchłań, mroczna i niebezpieczna, została stwo­rzona przez ludzi.

- Jon, brat Hendrika Larsena, trzyma tu swoje reny - powiedział lensman.

Dla Reijo nie była to żadna nowina.

- Tratują pola Johannesa Hansena, a Jon Larsen twierdzi, że nie może poprowadzić swoich reniferów w inne miejsce. Jest tak samo zapiekły jak Johannes.

Reijo westchnął.

- Na letnim tingu w Rotsund w tysiąc siedemset czterdziestym piątym postanowiono, że szwedzcy Lapończycy nie mają prawa przepędzać reniferów nad fiord. Zakaz obowiązuje od ponad dziesięciu lat, wydano go przed tysiąc siedemset czterdziestym. Szwedzkim Lapończykom nie wolno sprowadzać re­nów poniżej ich dawnych siedzib w górach.

- Stare nowiny - odparł Reijo. - Słyszałem również o żądaniach granicznych, jakie wysuwali Szwedzi. Domagali się pięciu siódmych części terenów lapońskich pastwisk. Norweska miała być reszta. Chcieli przeciągnąć granicę niemal nad sam fiord. To byłoby niesprawiedliwe, panie lensmanie.

- Może mógłbyś powiedzieć, którędy, twoim zda­niem, powinny iść granice?

Reijo wyjaśnił. Oddalił się przy tym bardzo od szwedz­kich żądań, zarówno od południa, jak i od wschodu.

- Wskazujesz, że Jon Larsen bezprawnie wypasa swoje renifery na tych terenach - zauważył lensman.

- Jego rodzina zawsze hodowała reny w tym miej­scu, co Jon Larsen - odparł Reijo. - Jego brat mieszka tu na stale. Moim zdaniem, nietrudno jest pogodzić się z faktem, że Jon przybywa tu ze swoim stadem. Prze­cież nie chodzi o nieprzeliczone stada i niemożliwe też, żeby zwierzęta tak dokuczały Johannesowi, jak ten to przedstawia...

- My wiemy, że to nie jest samo tylko gadanie! - wtrącił lodowatym tonem Johannes. - Mogę wyliczyć więcej niż jeden przypadek... - Podniósł do góry ręce z rozsuniętymi palcami. - Mogę wyliczyć tyle przypad­ków, a nawet jeszcze więcej, w których zagrożeni byli zwykli, porządni ludzie. Tak, tak, ci górscy Finowie grozili, że odbiorą im życie, a tamci wolą trzymać ję­zyk za zębami, bo się boją. Przymykają oczy na to, że renifery niszczą im plony. Godzą się z tym, chociaż to ich wiele kosztuje. Bo ci twoi przyjaciele, Kesaniemi, ostrzą noże i gadają, że grzech spadnie na tych, którzy przepędzą renifery z pastwisk. Twoi zawszeni przyja­ciele niejednego mają na sumieniu. Te diabły w dorkach, przybywające ze Szwecji, nie raz pobiły osadni­ków. Ziemię, której ci ludzie nadali własne nazwy, na którą mają papier ze stemplem, zaświadczającym, że jest ich własnością, nazywają teraz pastwiskiem dla re­niferów. Ale ci ludzie się boją. Doskonale ich rozu­miem! Na szczęście ja mam w sobie więcej gniewu niż strachu i dość uczciwości, żeby się do tego przyznać, Reijo Kwenie, że jestem diabelnie wściekły na tych twoich hodowców wszy, których tak chętnie gościsz na cyplu! Szwedzcy Lapończycy nie mają czego szukać nad fiordem Lyngen! Nie mają czego szukać na moich polach czy łąkach. Będę strzelał do reniferów, które wejdą na moją ziemię. Wiem, że wielu jest gotowych postąpić jak ja. Jon Larsen nie jest właścicielem tej wio­ski, chociaż jego brat przypadkiem się tu osiedlił. Ale to, że Hendrik ożenił się z kobietą stąd, również nie oznacza, że będzie nam tu królował. Dobrze wiemy, skąd pochodzi Hansine. Znamy jej rodzinę. To dla niej żadna nowość przenieść się do lapońskiej ziemianki!

Żadne ze słów, które padły jeszcze później, nie by­ły ani trochę łagodniejsze. Johannes wyraźnie ryso­wał granice swego zdania.

Reijo nie zastanawiał się, co o tej sprawie myśli lensman. Sam uważał ją za bardzo przykrą.

- Powinniście chyba porozmawiać również z sa­mym Jonem - stwierdził jeszcze przed wyjściem. Nie czuł, żeby czemukolwiek się tu przysłużył. Nie po­wiedział nic nowego. Nie uważał, żeby się to na co­kolwiek zdało.

- Hendrik mówi, że on pilnuje swoich renów - stwierdził kwaśno Johannes. - I że jest gdzieś na po­łudnie od granicy. Ciekawe tylko, którędy ona, zda­niem Hendrika, przebiega?

- Rozmawiałem już z Hendrikiem Larsenem - po­wiedział lensman głuchym głosem. - I wydaje mi się, że jego brat nie potrzebuje lepszego obrońcy. Opinia Jona Larsena nie będzie się różniła od tego, co twierdzi Hendrik. A Hendrik przynajmniej mówi tak, że możemy go zrozumieć. Nie najgorzej posługuje się norweskim. Oczywiście słychać, że to Lapończyk, ale doprawdy na­uczył się tu nad fiordem cywilizowanego języka.

Reijo wyszedł stamtąd z paskudną kulą w brzuchu. Być może zawsze tak się działo. Ale były czasy, kie­dy się tym nie przejmował.

Ta część jego życia istniała przed Raiją, przed Mikkalem. Zanim ludzie z gór stali się dla niego kimś więcej, aniżeli jedynie wszawymi górskimi Finami i przeklętymi szwedzkimi łachami.

Teraz jednak wydobyło się to na powierzchnię. Uniosło się niczym osad.

Przecież kraj jest taki rozległy. Tyle tu miejsca.

Reijo wrócił do domu, zabrał Ivara. Wziął kocio­łek z rybami i wybrał się do Idy i Sedolfa.

Zastał córkę na schodach.

- Jak dobrze być w domu! - oznajmiła mu z tym swoim szerokim uśmiechem, który Reijo tak lubił.

Młodszy brat zajął jej całe kolana. Ida mierzwiła mu włosy, nim także nie mogła się nasycić.

- Sedolf poszedł do Emila. Zabrał ze sobą Mikka­la. Miał pomóc Emilowi w stawianiu jakichś płotów. Widzisz, tato, jesteśmy potrzebni tu, w domu! Nie­wiele minęło dni, a już nastała powszedniość. Sedolf dostrzega tysiąc rzeczy, które trzeba zrobić. No i jest też potrzebny innym. - Śmiała się.

- Na Hailuoto widywałam go aż za często. Czy ty sobie wyobrażasz, że ci bogaci mogą to wytrzymać? Są tacy, którzy potykają się o siebie przez wszystkie dni, jakie Bóg stworzył w tygodniu. Nie miałam Sedolfowi nic do powiedzenia, bo przecież przez cały czas był tam ze mną. Przeżywał to samo. Dobrze jest się na trochę rozstać, nawet kiedy człowiek jest tak bardzo zakochany. - Ida westchnęła. - A teraz już się skarżę, że tak rzadko go widuję. Co ze mną jest, ta­to? Dlaczego nigdy nie jestem zadowolona?

Reijo uśmiechnął się. Ida zdołała wnieść świeży po­wiew przynajmniej w jego życie.

- Jesteś moją córką. Córką Raiji. Być może odzie­dziczyłaś chciwość po obojgu z nas. Nigdy nie bę­dziesz miała dość.

Mrugnął do niej.

- Zawsze to moje dziedzictwo! - westchnęła Ida. - Zawsze nawiązujesz do tej, której nie pamiętam. O wszystko, czego w sobie nie potrafię wytłumaczyć, o wszystko to ją obwiniasz!

Możliwe, że Ida miała rację, Reijo nie wiedział. Po prostu dostrzegał w Idzie nieskończenie wiele z Ra­iji. Im córka robiła się starsza, tym stawało się to wy­raźniejsze. Również przerażające.

- Mówiłaś coś o płotach? - wpadł jej w słowo. Zakłuło go, gdy tylko wymieniła to słowo. - Emil rów­nież dosiadł tego samego konika?

Ida zdawała się nie rozumieć. Reijo opowiedział więc, jak spędził przedpołudnie, w jakiej sprawie go wezwano.

- Johannes będzie próbował podburzyć tylu, ilu tylko zdoła - prorokował Reijo. - Będzie malował diabła na ścianie, a na tym obrazie diabeł będzie pasł renifery! Bardzo mi się to nie podoba. Dobrze, że to i owo jest na papierze, ale jesteśmy ludźmi, a nie literami. Żyjemy na prawdziwej ziemi, nie zaś na ma­pie czy na papierze. Obawiam się, do czego zechcą wykorzystać te swoje papierowe prawa. Boję się, co będą mogli zrobić, mając prawo w ręku.

- Dawno już nie widziałam Jona - stwierdziła Ida w zamyśleniu, wypuszczając Ivara z objęć. - To ten ładniejszy z braci, prawda?

Reijo wybuchnął śmiechem.

- Jesteś nieodrodną córką swojej matki, o, tak! Moż­liwe, że inne kobiety również myślą podobnie, kochana Ido, ale niewiele odważyłoby się powiedzieć to głośno.

- Tak, Jon to ten ładniejszy z braci - stwierdziła Ida z mocą. Zmarszczka między brwiami wygładziła się. - Równie piękny jak był kiedyś Ailo. Nie jest ode mnie o wiele starszy, prawda? Hendrik jest w wieku Knuta. Musi tak być.

Reijo kiwnął głową.

- To Jon ma takie czarujące oczy - uśmiechnęła się jego córka. - Piwne, przepastne, trochę skośne. Rów­nież jego twarz wygląda jak wyrzeźbiona w kamie­niu, a na szczęce ma bliznę, po renie, który go kop­nął. Tak, to on jest taki piękny. Ożenił się?

- To ty jesteś mężatką - przypomniał jej Reijo z szerokim uśmiechem. - Z tego co wiem, Jon nie jest żonaty. Sedolf nie zalecałby ci umizgiwać się do nie­go, Ido Reijosdatter.

Ida ze śmiechem zamachnęła się na ojca. Zaraz po­tem jednak i ona spoważniała.

- Emil, zdaje się, wspominał, że ploty zostały stra­towane - powiedziała.

- Nie należy o tym rozpowiadać - uznał Reijo. - Z nienawiści nigdy nie wynika nic dobrego.

3

Znad Zatoki Botnickiej drogi ku morzu mogły obrać wiele kierunków. Ta zmierzająca najdalej na za­chód prowadziła do fiordu Lyngen.

Przewędrowało nią niemało ludzi, a miało przejść jeszcze więcej. Morze zawsze kryło w sobie magię dla tych, którzy urodzili się wśród lasów w głębi lądu.

Oni szli tymi ścieżkami już dawniej. Już kiedyś wszystko to oglądali. On widział to wielokrotnie, ona tylko raz.

Minęło już blisko osiem lat, odkąd wędrowali tę­dy w przeciwną stronę. Na południe. Ku nadziei.

Później wyprawili się jeszcze dalej na południe, ku nowym nadziejom. I nauczyli się, że nadzieja jest jak szkło.

Tak łatwo pęka.

Ona miała dwadzieścia osiem lat, on prawie trzy­dzieści cztery. Prowadzili ze sobą czworo dzieci. Dwoje złożyli w grobie. Spoczęły w ziemi, której ro­dzice nigdy już nie zobaczą.

Ciężko było je tam zostawiać. Ale krzyż na cmenta­rzu nigdy nie mógł być jedyną rzeczą, jaka wiąże czło­wieka z danym miejscem. Zmarłe dzieci nie potrzebu­ją rodziców. Mieli czworo, które musieli wykarmić. Ich puste ręce pragnęły się czegoś uchwycić, kosy, grabi, pary wioseł, nosideł, czegoś, co byłoby ich własne.

Wyjeżdżali z nadzieją na coś własnego. Raz po raz przeżywali rozczarowania. Oszukiwano ich, niekiedy popadali w rozgoryczenie.

Teraz znów podążali na północ, ku temu, co mog­li tam mieć, a czego wówczas nie chcieli dostrzec. Osiem lat temu on tęsknił za domem, a ona była go­towa wyruszyć wraz z nim, nawet na koniec świata, gdyby tak jej przyszło.

Tym razem to ona tęskniła do domu, on zaś jej towa­rzyszył. Rozumiał jej tęsknotę. Sam pamiętał smak ma­łych czarniaków, gotowanych nocą w morskiej wodzie.

Rui ja być może nie była krainą płynącą mlekiem i miodem, wiele jednak trzeba, by morze opróżniło się z ryb.

Droga była daleka. Im przeciągnęła się na cały rok. Wędrówkę rozpoczęli niemal na samym południu Finlandii. Wielu się tam od nich odłączyło, wyruszy­ło na zachód, przez Bałtyk, do Szwecji.

Oni nie chcieli.

Wzrok mieli skierowany na północ. Nie słuchali tych, którzy wmawiali im, że na północy Finlandii nie jest wcale lepiej. Na ziemiach Lapończyków żyć mogli jedynie Lapończycy. A przecież mimo wszyst­ko nie byli nędznymi Lapończykami! Lecz oni wciąż spoglądali na północ. Nie słuchali innych. Znali ten kraj. W głębi ducha zawsze marzyli o powrocie. Tęsk­nili za jasnymi, złocistymi nocami, za nie mającym kresu niebieskim mrokiem zimy, za leniwymi letni­mi wiatrami i lodowymi igłami mrozu.

Jeśli ktoś przyszedł na świat w tej krainie, należą­cej do wszystkich i do nikogo, w żadnym innym miej­scu nie potrafił poczuć się jak w domu.

Wędrowali, kierując się ku morzu. Ku niebieskie­mu fiordowi. Ku widokowi pokrytych śniegiem szczytów po jego drugiej stronie. Ku spłachetkom ziemi wśród gór u ujścia rzeki Skibotn.

Wędrowali do domu.

U schyłku wieczoru na cyplu rozległo się pukanie do drzwi. Pora była na tyle późna, że Reijo zdążył już dwukrotnie przekręcić klucz w zamku, jak to miał w zwyczaju. Słońce przetoczyło się ponad szczy­tem Pollen, zmierzało ku nowemu dniu nad górami na samym końcu fiordu.

Reijo otworzył jednak, nie pytając, kto przychodzi. Wciąż wierzył w dobre intencje ludzi. I za każdym ra­zem, gdy dzienne światło wydobywało na wierzch in­ne ich strony, przeżywał głębokie rozczarowanie.

Musiał aż oprzeć się o futrynę, kiedy zdał sobie sprawę, kim są włóczędzy na jego progu. Zabrakło mu słów.

Mężczyzna był jasnowłosy i ciemnooki. Reijo w życiu widział tylko jedną parę oczu, które posiada­ły tę samą głębię, tę samą barwę.

Kobieta również miała jasne włosy, lecz bardziej złociste niż mężczyzna, jaśniejsze, niemal białe. Oczy były natomiast niebieskie jak kawałki nocnego nieba letnią porą.

Mijające lata nie obeszły się z nimi łagodnie. Wy­ryły bruzdy na twarzach, wypisały swym atramentem historię udręki i rozczarowania.

- Nie spodziewałem się, że jeszcze kiedyś was zo­baczę - powiedział Reijo szczerze, szeroko otwiera­jąc przed nimi drzwi. Wziął na ręce jedno z małych.

Matti niósł dwoje, ostatnie dziecko trzymało Elise za rękę. - Ale zawsze będzie tu dla was dom.

Reijo już zachęcał ich do wejścia w ciepło izby.

- Na Jumalę, jak wy wyglądacie! Elise nareszcie się roześmiała, z ulgą, dźwięcznie.

Pozwoliła Reijo przygarnąć się do piersi. Ściskała go, śmiejąc mu się w koszulę.

- Małe ptaszki wracają z powrotem do gniazda - uśmiechnął się w jej włosy wzruszony Reijo. - Nie wierzyłem, że jeszcze was zobaczę. Nie sądziłem, że ktokolwiek z nas jeszcze o was usłyszy.

- Dobrze wrócić do domu - powiedziała Elise.

Nie puszczała Reijo. To był ojciec, taki, jakiego za­pamiętała. Opoka z dzieciństwa. Najlepszy człowiek na tej ziemi.

- Jak dobrze jest wrócić do domu!

To była na cyplu dziwna noc. Noc, w której trze­ba było opowiedzieć o ośmiu minionych latach.

Helena pościeliła dzieciom, nie zadając zbędnych py­tań. Poznawała wszystkich z opowiadań Reijo. Stała się do tego stopnia gospodynią znad fiordu, że nie żądała nawet mycia malców przed położeniem ich spać.

Tak czy owak były na to zbyt zmęczone.

Przy stole w kuchni zostali jedynie dorośli. Elise gładziła jego blat dłońmi, pieściła wypolerowaną po­wierzchnię.

- Dobrze było przy nim siedzieć - wspominała. - Pamiętasz, Reijo, te wieczory, kiedy każde z nas chciało cię mieć tylko dla siebie, żeby móc z tobą dzielić myśli, spytać o coś, co wydawało się trudne?

Reijo również się uśmiechnął, na poły ze smutkiem.

To stało się już historią, ale rzeczywiście były takie złote chwile, takie, które miały prawdziwą wartość.

Zachował je, zapamiętał wiele problemów, z któ­rymi zwracali się do niego jako dzieci. Teraz stano­wiły one w jego pamięci wielobarwny kopiec liści.

- Chciałbym znów zgromadzić was wszystkich wo­kół tego stołu - mruknął. - Wszystkich. Nigdy nie za­braknie tu miejsca dla żadnego z was. Miło byłoby znowu zobaczyć wasze twarze.

Reijo długo patrzył na Elise. Kiedyś była z nich wszystkich najładniejsza. Miała śliczną twarzyczkę, błyszczące niebieskie oczy, usta jak kwiat, a włosy ko­loru kłosów zboża spływały jej falą po plecach. Syl­wetka drobna i delikatna, Elise poruszała się lekkim krokiem, a od całej postaci biła łagodność.

Teraz miała już dwadzieścia osiem lat. Zeszczupla­ła. W opinii Reijo była wprost nieprzyzwoicie wychu­dzona. Jej ręce nabrały czerwonawego odcienia, przy­należnego spracowanym dłoniom. Te ręce trudziły się i marzły.

Na twarzy widoczne były bruzdy, których nie wy­rzeźbił uśmiech. Chociaż i zmarszczek od uśmiechu nie brakowało, lecz tych niedobrych Elise miała wię­cej, w kącikach ust, na czole, nie potrafiła też rozluź­nić szczęk, jak gdyby przyzwyczaiła się je napinać.

Barki lekko pochylały się ku przodowi.

Reijo pamiętał, jak prosto trzymała się kiedyś. Elise ja­ko jedyne z dzieci pamiętało Raiję. Elise zawsze starała się ją naśladować w drobiazgach, przejęła po niej gesty i miny. Może sama nawet nie czuła, że tak się dzieje.

Wciąż poruszała w osobliwy sposób głową, składała dłonie na piersiach dokładnie tak jak Raija, budowała przed sobą płot, granicę oddzielającą ją od innych. Opierała ręce na biodrach i stawała na szeroko rozsta­wionych nogach, tak samo jak robiła kiedyś Raija.

Ale wyraz jej twarzy gdzieś przepadł, podobnie jak błysk oczu. Teraz Elise wydawała się przede wszyst­kim zmęczona. Reijo przyszło do głowy, że może wtedy powinien był bardziej starać się zatrzymać ich nad fiordem.

Tu byłoby im lepiej.

- Myślisz teraz, że nigdy nie powinniśmy stąd wy­jeżdżać - powiedział Matti, brat Raiji. Podobnie jak ona miał w sobie coś tajemniczego. Coś, co rzucało urok. Mógłby stać w łachmanach, czarny od brudu, a mimo to wzbudziłby zaufanie.

Matti Alatalo miał w sobie ciepło, jakąś iskrę na dnie brunatnoczarnego spojrzenia.

- Było tu dla was miejsce - westchnął Reijo. Nie mu­siał się przed nikim ukrywać, wszak to jego rodzina. - Mogliście mieć dziś o wiele, wiele więcej, Matti. Tak, myślę o tym. Ojciec myśli w ten sposób. Ojciec pragnie wszystkiego, co najlepsze dla swoich dzieci, a Elise jest moim dzieckiem, nie mojej krwi, lecz serca. Oczywiście, że o tym myślę i wcale się tego nie wstydzę.

- W domu mogło być dobrze - odparł Matti. On, mówiąc o domu, miał na myśli Tornedalen. Nie mu­siał tego nikomu wyjaśniać. Oni go rozumieli. Rozu­miała go nawet Helena. - Gdyby mama nie wyszła za Akiego. Gdyby Aki nie postanowił ograbić mnie ze wszystkiego, gdyby nie był tak potwornie zazdrosny o tatę. Nie wystarczyło mu, że ojciec nie żyje, ja by­łem jego synem i ja także nie mogłem dostać nic po­nad ziemię, która kiedyś mnie zakryje. Tak właśnie myślał Aki. Gdy nie mogliśmy już dłużej wytrzymać, wybraliśmy się na południe. Długo wędrowaliśmy, zatrzymywaliśmy się u obcych. Szukaliśmy miejsca, gdzie byłoby nam lepiej, gdzie znalazłyby się dla nas przestrzeń i nadzieja, choć nie mieliśmy nic ponad dwie pary rąk. Byliśmy na tyle młodzi, że dalibyśmy sobie radę. Tak nam się wydawało.

- Pochowaliśmy dwoje dzieci wśród jezior i lasów w Savolaks - oznajmiła Elise z goryczą. - Tak daleko zawędrowaliśmy. One zawędrowały tak daleko. Hannu i Eeva, nie pożyli dłużej. Nigdy nie zobaczyli wię­cej ze świata niż ścieżki, lasy i jeziora. Mieszkaliśmy w ubogiej chacie, ona była ich domem. Mieli trzy i cztery lata. Nigdy nie chcę tam wracać. Lecz pocho­wałam tam również część swojej serdecznej krwi, zo­stały tam moje najstarsze dzieci.

Matti delikatnie pogładził Elise po włosach. Dłoń na moment zatrzymała mu się przy jej policzku. Po­wiódł po nim dwoma palcami, a potem ujął ręką obie jej dłonie. Bez względu na to, co przeżyli, nigdy nie stracili siebie nawzajem.

- Tam, na południowym wschodzie, w Suomi, też nie jest jak w niebie - powiedział Matti z ponurą mi­ną. - Nie my jedni stamtąd odeszliśmy, wielu wyje­chało już w zeszłym roku. Rok wcześniej także. Ubo­dzy wszędzie klepią biedę. Nas ona dotyka jako pierwszych. My pierwsi wyrywamy korzenie, jak gdyby nasze nie sięgały równie głęboko jak bogaczy. Większość wyruszyła na zachód, chodziły słuchy, że na południu Szwecji są lepsze czasy, a to podobno ten sam kraj, ten sam król. - Matti wzruszył ramio­nami. - Czegóż mieliśmy szukać w Szwecji? Ludzie mówili, że jesteśmy szaleni, ale my woleliśmy wrócić tutaj.

- Do domu - szepnęła Elise, a w oczach zapaliły jej się gwiazdki.

- Bardzo się cieszę, że wróciliście - powtórzył Re­ijo i pogładził Elise po policzku.

- Do domu...

- Nie możemy siedzieć wam na głowie - stwierdził Matti. - Nie moglibyśmy, nawet gdybyś był sam. A już na pewno nie teraz, kiedy masz rodzinę, Reijo. Dość już dzieci upychałeś po wszystkich kątach.

- Zawsze znajdzie się tu dla was miejsce - oświad­czyła Helena.

Reijo rozpierała duma z żony. Była w tej chwili pa­nią tego domu, okazała serce, jakiego zawsze się po niej spodziewał. Objawiła te strony swojej osoby, przez które ją pokochał.

- Ida i Sedolf także mają dość miejsca - dodał Re­ijo z błyskiem w oku. - A nie są świeżo upieczonym małżeństwem.

Matti zawtórował mu w śmiechu.

- Poza tym - dodał Reijo - poza tym mam ziemię, którą mogę przepisać na swoją córkę. Jeśli Matti bę­dzie się opierał, Elise, tobie nie wolno ustępować. Masz do niej prawo, nie dam ci więcej, niż dałbym każdemu z was. Marny z tego miejsca widok, ale wy przecież jesteście przyzwyczajeni do nizin, do lasów i równin. To do was pasuje. W przyszłym tygodniu możemy zacząć ścinać drzewa na dom. Pewnie trze­ba będzie wyprawić się dalej w dolinę, żeby znaleźć odpowiednie drewno. Musicie przecież mieć ściany, które zniosą zimę.

- Dobrze wiesz, że nie możemy odmówić - odparł Matti. Z wielkim trudem przychodziło mu branie czegokolwiek. Nie umiał prosić o pomoc, nie bardzo umiał ją też przyjmować.

- Ogromnie jesteś podobny do swojej siostry - po­wiedział Reijo z uśmiechem. - Dobry Boże, Matti, masz taki sam upór w oczach jak Raija. Pozbądź się go! Takiej dumie towarzyszy wiele smutku. Wiele bólu łą­czy się z dumnie podniesioną głową. Wszyscy możemy ugiąć karku. Uważam, że jest w tym sens, że są chwi­le, w których wymaga się od nas właśnie ugięcia karku. Inaczej stałby się twardy jak skała. Przyjmij tę ziemię, w niczym cię to nie umniejszy, a ja nie stanę się więk­szy. Zmieni się jedynie to, że będziecie mieć dom. Dość już chyba przewędrowaliście, dostatecznie dużo straci­liście. Dość wycierpieliście. Po letnich miesiącach na­dejdzie zima, możecie ją powitać wśród własnych ścian. Dam wam ziemię i pomogę przy budowie domu, nie będę się wtrącał, co dalej z tym zrobicie. To będzie za­leżało wyłącznie od ciebie i od Elise. Wykorzystacie swoje ręce i swój rozum. Jeśli nie przyjmiesz tego, Mat­ti Alatalo, to okażesz się większym głupcem, niż za ja­kiego cię kiedykolwiek miałem.

- Dobrze wiesz, że nie możemy odmówić - powtó­rzył Matti cicho. Była to dla niego niezwykle trudna chwila, ale ugiął kark i przyjął pomoc.

Ten jeden jedyny raz.

- Dziękuję ci. - Matti wyciągnął do Reijo rękę, któ­rą ten mocno uścisnął.

- Przynajmniej tyle mogę dla was zrobić - rzekł Reijo z uśmiechem. - Przecież jesteśmy spowinowa­ceni. Jesteś dla mnie jak zięć, no a jako brat Raiji również czymś w rodzaju szwagra. Do diabła, Matti, two­je dzieci są moimi wnukami! Miałbym się nie trosz­czyć o własne wnuki?

- Wiedziałam, że wszystko jakoś się ułoży, gdy tyl­ko wrócimy do domu - westchnęła Elise. Zarzuciła Reijo ręce na szyję i mocno go uściskała. - Dziękuję ci, tatusiu Reijo - powiedziała, całując go w oba po­liczki. - Tak cię kocham i dziękuję za to, że ty wciąż kochasz mnie i moją rodzinę!

Reijo w oczach zakręciły się łzy. Głos lekko mu za­chrypł. Prawie się zawstydził.

- Nazwaliście jedno z dzieci po mnie? - chrząknął.

- Reijo Fredrika - uśmiechnęła się Elise. - Ma trzy lata. Urodził się w styczniu tysiąc siedemset czterdzie­stego ósmego. Tego roku wydałam na świat dwoje.

- Urodzajny rok - zachichotał Matti z wisielczym humorem.

- Mikael Elias urodził się w grudniu - wyjaśniła Elise z rumieńcem na policzkach. - Eija - Marja, naj­starsza z tych, które nam zostały, jest z lipca tysiąc siedemset czterdziestego siódmego. A w listopadzie w czterdziestym dziewiątym przyszła na świat naj­młodsza, Inkeri Raija.

- Nadaliście im imiona, które wiele ważą - stwier­dził Reijo. - Cieszę się, że tylu z nas zapamiętaliście.

- Nie sądziliśmy, że kiedykolwiek tu wrócimy - rzekła Elise ściszonym głosem. - I nie chcieliśmy was zapomnieć. Nadanie im imion po was miało być pew­nym sposobem na to, żebyście byli z nami. Sposo­bem, by zachować was żywych w pamięci.

- My mamy jednego Mikkala - powiedział Reijo. - Mieliśmy też Raiję. - Musiał chrząknąć, nim opowiedział, co się wydarzyło w Lyngen, w Tornedalen i w Archangielsku.

Rozwijał wątki ze wszystkich tych stron świata. Przekazywał im to, co sam wiedział.

To była długa, dziwna noc w chacie z bali na cy­plu. Jasna, przytulna, wypełniona słowami. Wypeł­niona opowieściami.

Dopiero gdy nadszedł ranek, dorośli się położyli.

Tego ranka Reijo nie wyprawi! się na fiord, żeby łowić ryby na obiad.

- To koń ojca! - stwierdziła Ida, marszcząc brwi. Odgarnęła włosy z czoła. Niepokój kąsał ją jak mrówki. - Ale na koźle nie siedzi Helena i to na pew­no nie jest ojciec! Na Jumalę!

Złapała Sedolfa za ramię i uścisnęła go tak mocno, że ze śmiechem prosił, by przestała.

I Ida puściła go, puściła i jego, i wiadro, które trzyma­ła w drugiej ręce. Rzuciła się biegiem. Spódnice zadarła niemal do kolan, by w niczym jej nie powstrzymywały. Ida nigdy nie ulegała temu, co nazywano nakazami przy­zwoitości. Myślała sercem i na ogól docierała tam, gdzie chciała, zazwyczaj bardzo prędko.

Pobiegła im na spotkanie. Płakała i śmiała się przez łzy, które prawie ją oślepiły, lecz stopy śmigały po kępach trawy. Znała je dobrze, nie próbowały pod­stawiać jej nogi.

Zdążyli zatrzymać wóz, nim do nich dotarła. Elise ze­skoczyła na ziemię, jeszcze zanim znieruchomiał, i rzu­ciła się biegiem do Idy. Ich spojrzenia spotkały się wcześ­niej, niż otworzyły swoje objęcia. Płacz i śmiech splotły się ze sobą, tak samo jak one oplotły się ramionami.

Słowa były tu zbędne.

Matti, zsiadłszy z wozu, przez chwilę się im przy­glądał. Patrzył też na piękny dom i poczuł lekkie ukłu­cie w sercu. Nie dlatego, żeby zazdrościł Idzie czego­kolwiek, lecz to, co widział, nie mogło się równać z życiem, jakie oni wiedli przez ostatnie osiem lat.

Ida przypomniała sobie o Mattim, popatrzyła na niego ponad ramieniem Elise, lecz nie chciała pusz­czać siostry.

Matti ze śmiechem objął je obydwie. Tulił obie. Po­czuł policzek Idy przy swoim.

- Jumala! Ależ jestem szczęśliwa! - westchnęła Ida. - Nie można być aż tak szczęśliwym! Kiedy wróciliście? Skąd przybywacie? Wielkie nieba, nikt nigdy nie przy­puszczał, że kiedykolwiek jeszcze was zobaczymy! Nie sądziłam, że dane mi będzie to przeżyć! Że zobaczę was, o których ledwie miałam śmiałość myśleć, bo tak mi się od razu robiło smutno. Bo was nie było...

Nadszedł Sedolf, niósł Mikkala na barana. Chłop­czyk przyglądał się scenie szeroko otwartymi z cieka­wości oczyma.

Elise na widok małego dech zaparło w piersiach.

- Na Boga, Ido, przecież to cała Raija! Nie można być aż tak do kogoś podobnym!

- Ida też jest podobna do Raiji - stwierdził ciepło Matti, wichrząc rude włosy Idy. - Tylko to ciepło róż­ni ją od Raiji.

Podał rękę Sedolfowi.

- Zakładam, że to ty jesteś nieszczęśnikiem, który musi poskromić moją dziką siostrzenicę. Krew Ala­talo nigdy nie milknie. Trzeba się nauczyć z nią żyć. Jestem Matti.

Sedolf kiwnął głową, zachichotał. Spojrzenie, jakie posłał żonie, powiedziało Mattiemu i Elise, że Ida mądrze wybrała. Być może był to jeden z chłopaków z rodziny Bakken, lecz ten miał w sobie coś więcej niż tylko uśmiech i błysk w oku.

- Elise poznałem od razu - powiedział Sedolf. W piwnych oczach zapaliło mu się ciepło, gdy na nią patrzył. Przez to spojrzenie Elise poczuła się jak jedna na tysiąc. Podziw Sedolfa był szczery, nie uda­wany, jak u niektórych mężczyzn.

Sedolf dostrzegał piękno w każdej kobiecie. Ko­chał kobiety, uważał, że są piękne i bardzo interesu­jące, na razie jednak żadnej nie udało się odciągnąć go od Idy. Wolno przecież dostrzegać piękno rów­nież u tych, których się nie kocha.

- Pamiętam, że Simon biegał w zaloty na cypel rów­nież z myślą o tobie - ciągnął z uśmiechem. - Ty na pew­no mnie nie zapamiętałaś, byłem wtedy ledwie chłop­czykiem, takim jak Ida, lecz nie tak samo czarującym.

Spojrzał niemal z pieszczotą na kobietę, którą po­ślubił.

- Słyszeliśmy już o tobie - roześmiał się Matti, jo­wialnie klepiąc Sedolfa po plecach. Ogolony wyglądał teraz znacznie młodziej, trochę się też oporządził. - Re­ijo i Helena opowiedzieli nam o wszystkim, co się z wa­mi działo, odkąd opuściliśmy cypel. To prawdziwie po­plątana tkanina, moja Ido. I twoje życie, i innych. Ale być może taki już jest los ludzi naszej krwi, nie wiem.

- Czyż nie cudownie, że tatuś ma Helenę? - Ida wprost tryskała radością. Obejmowała Elise w pasie. Wciąż nie bardzo mogła uwierzyć, że to Elise. Ich Elise. Jej Elise.

- Zasłużył na to - stwierdził Matti. - Może to mu­siała być kobieta, pochodząca z innych stron. Taka, która nie znała Raiji, nic o niej nie wiedziała. Trud­no jest mierzyć się z Raiją i naśladować ją.

- Opowiadajcie teraz! - Ida pociągnęła ich w stro­nę domu. - Muszę wiedzieć wszystko. Moja cieka­wość jest taka sama jak dawniej. Macie dzieci?

- Czworo - odparła Elise. Uśmiechała się. Na twarzy miała wypisaną dumę.

Ida znów ją uściskała.

- Helena podbiła ich serca. Uczepiły się jej spódni­cy. Rozmawiają z nią po fińsku, śpiewają piosenki, które znają. Jestem o nią prawie zazdrosna. Ale muszę przyznać, że cudownie jest iść swobodnie bez jednego dzieciaka na ręku, a drugiego na plecach. Wiem, że to, co mówię, może zabrzmieć nieładnie, ale tak w tej chwili czuję. Przybywamy z daleka. Dwoje tam zosta­ło. Dwoje oddaliśmy ziemi w Savolaks.

Musieli opowiadać jeszcze raz. Czynili to chętnie, choć rozdrapywali w ten sposób stare rany, którym powinno pozwolić się zabliźnić. Może jednak w ten sposób usuną przynajmniej część ropy zebranej pod strupami. Być może dzięki temu unikną wrzodu. Mo­że rana zagoi się, nie pozostawiając blizny.

Sedolf pokazywał Mattiemu zagrodę. Mikkala pro­wadził za rękę.

Matti nigdy nie darzył sympatią Simona, może przede wszystkim dlatego, że Simon był kiedyś jego rywalem, również ubiegał się o względy Elise. W dro­dze omówił to z żoną dość dokładnie.

Oboje nastawili się już, że Sedolf okaże się nowym Simonem, że z pewnością go nie polubią. Był jednak mężem Idy, postanowili więc przynajmniej udawać, że wszystko jest w porządku.

Mikkalowi pozwolono pobiegać, chociaż łąka wła­ściwie powinna spokojnie czekać. Mieli kosić dopie­ro za kilka dni.

- Dobrze, że wróciliście - powiedział Sedolf, uśmie­chając się półgębkiem.

Typowy uśmiech Bakkenów, pomyślał Matti.

- Potrzeba nam ludzi do sianokosów.

- To akurat potrafimy - odparł Matti cierpko. - Na­kosiliśmy się już dla innych. - Popatrzył na swoje ręce. - Nigdy się nie spodziewałem, że będę wielkim gospo­darzem, ale marzyłem o własnym spłachetku ziemi. O utrzymaniu dla siebie i swojej rodziny. To właśnie chciałem ofiarować Elise w Finlandii. Ale Finlandia mnie nie chciała. Jestem więc z powrotem tutaj, przyj­mę ziemię od Reijo. Nie wydaje mi się to słuszne. Ale nie mam wyboru. Elise wróciła, żeby tu zostać. W Suomi nigdy nie czuła się jak u siebie. Teraz wróciła do do­mu. - Uśmiechnął się. - A mój dom jest tam, gdzie ona.

- Reijo nie spodziewa się, że to, co daje, dostanie z powrotem - powiedział Sedolf, zrywając źdźbło tra­wy. Nie spuszczał z oczu Mikkala. Pilnował chłopca. - Ale tak trudno jest dziękować. Ja też nie chciałem nic od niego przyjąć. Łatwiej już było coś wziąć od Knuta i Anjo. Reijo to mój najlepszy przyjaciel, ale jest też moim teściem. I jest na tyle mężczyzną, żeby zrozu­mieć, że mężczyzna czuje się coraz mniejszy, gdy stale musi za coś dziękować...

- Jak zdołałeś zdobyć Idę? - wyrwało się Mattiemu. Śmiechem próbował zamaskować ostrość swoich słów. - Pamiętam ją tylko jako dziewczynkę - powie­dział. - Ale już wtedy była ślicznym małym trollem. Upartym jak sam diabeł. Reijo mówił, że poruszyła niebo i piekło, kiedy Ailo zniknął. Ale przy tobie uspokoiła się i dorosła. Okiełznanie kogoś z rodu Alatalo to według mnie prawdziwie bohaterski czyn. Jestem jednym z nich. Wiem, z czego zrobiona jest nasza krew. Żar na palenisku wieczorem to drobiazg w porównaniu z nią. To chyba coś na kształt prze­kleństwa. Jak ci się to udało?

- Słynnym urokiem Bakkenów - odparł Sedolf natychmiast, śmiejąc się. - Przyznaj się, że właśnie o tym myślałeś?

Matti zachichotał. Zauważył, że wzrok Sedolfa na­wet na moment nie odrywa się od Mikkala. To rów­nież nie było udawane, lecz jak najbardziej szczere.

- Owszem, przyszło mi to do głowy - potwierdził. - Ida jest tak bardzo podobna do Raiji, a z Raiją zawsze łączyła się powaga. Wielu było w jej życiu, lecz każdy z nich coś dla niej znaczył. Nigdy z nikim nie igrała. Może obdarzała ich różnymi kawałkami swego serca, lecz troszczyła się o każdego z nich. Ja też miałem ko­biety przed Elise. Odkąd się z nią związałem, jest już tylko ona. My również jesteśmy sobie straszliwie wier­ni. Raija też była wierna. Na swój sposób. Mikkal po­winien żyć. Kochałaby go, pozostałaby z nim aż do śmierci. Reijo by na to pozwolił, już taki jest. Zrobiłby to dla niej. - Matti westchnął. - Tacy już jesteśmy. Po prostu. Dlatego musi być z ciebie kawał chłopa, Sedolfie Bakken, skoro nasza Ida wybrała akurat ciebie.

- Skoro mogła wybrać mnie tak prędko? Wszyscy myśleliśmy, że Ailo nie żyje. I w pewnym sensie tak jest. Ja, gdybym był Ailo, uczepiłbym się jej. Za dia­bła bym jej od siebie nie puścił.

Sedolfowi stanął przed oczami Ailo. Zobaczył twarz w masce, bez maski. Widział ten ból.

- Kochałem Idę. Kocham ją. Po prostu tak się sta­ło. Nie dlatego, że tego chciałem, a już na pewno nie dlatego, że ona tego chciała. Chciała czekać na Ailo, dopóki nie osiwieje. I była pierwszą kobietą, z którą mogłem rozmawiać. Pierwszą, którą mogłem nazwać przyjacielem. Ida nie była z tych, z którymi człowiek przewala się na sianie. Ida zawsze była taką, z którą człowiek się żeni.

Matti wyciągnął do Sedolfa rękę. Tamten ujął ją za­skoczony. Nie rozumiał.

- Nie liczyłem na to, że cię polubię - wyjaśnił Mat­ti. - Sądziłem raczej, że nie będzie między nami sym­patii. Stać mnie na taką szczerość. Łatwiej byłoby mi przyjąć w rodzinie syna Mikkala. Pamiętam Ailo ja­ko chłopca. Pamiętam go, jak Maja i Simon się po­bierali. I później. Przystojny był z niego chłopak. Był synem Mikkala. Bardzo lubiłem Mikkala.

- Ja natomiast jestem kuzynem Simona? A ty ni­gdy go nie lubiłeś...

- To prawda, jesteś kuzynem Simona. Ale masz w sobie coś - roześmiał się Matti. - A pamiętaj, że nie patrzę na ciebie oczami kobiety. Elise zdążyła już szepnąć Idzie, że jesteś przystojniejszy od Simona, a to znaczyło, że masz jej błogosławieństwo.

Śmiali się teraz razem.

- Troszczysz się o Idę - rzekł Matti z powagą. - Troszczysz się o małego. Niczego ponad to od ciebie nie wymagam. I jesteś mężczyzną.

- I nic już więcej? - spytał Sedolf. Potrafili śmiać się razem. Matti lubił takich ludzi.

Lubił, gdy nosili w sobie śmiech. W ostatnich latach niewiele miał powodów do śmiechu, lecz skłonność do żartu i tak w nim pozostała. Gdyby nie śmiech, z pewnością już by nie żyli.

- Poza tym potrzebna mi pomoc, gdy będę ścinał drewno na dom - powiedział Matti. - Miałem nadzie­ję, że się zaofiarujesz.

- Ależ oczywiście. - Sedolf oparł się na łokciu. - Uważałem, że uznasz to za oczywiste. Jesteśmy ro­dziną. Trzymamy się razem. To mi się najbardziej po­doba w tej dziwnej rodzinie Idy. To, że wszyscy są sobie tacy bliscy. Ze wszyscy do niej należą. Wszyscy sobie pomagają. Dzięki temu nietrudno jest komuś podziękować.

A Matti, patrząc na niego, oświadczył:

- Jesteś jednym z nas.

4

Plotki w wiosce nad fiordem miały stopy i skrzydła. Podobnie jak we wszystkich małych wioskach, w któ­rych każda nowa twarz stanowi temat do rozmów.

Lensman uznał, że skoro znalazł się już we wsi, musi zajrzeć na cypel do Reijo Kesaniemiego. W ten sposób przynajmniej ukróci gadki, że nie przejmuje się tym, co do niego dociera.

- Słyszałem, że gościsz pod swoim dachem obcych, Kesaniemi. - lensman nie zauważył tu nikogo poza Reijo, jego żoną i całą gromadą dzieciaków. Najstar­sze wyglądało na nie więcej niż cztery, może pięć lat. Ale z pewnością wszystkie te maluchy nie mogły być rodzonymi dzieciakami Reijo.

- Lensman jest w błędzie - odparł Reijo, na mo­ment odrywając wzrok od kosy, którą ostrzył. Siano­kosy stały już u progu, roboty było więcej niż dość.

- Goszczę moją przybraną córkę, jej męża i dzieci - ciągnął Reijo. - Rodzina to nie obcy.

Lensman poczuł się nieswojo, niemal się zakłopo­tał. Ten Fin jakby go poprawiał, mówił mu, co jest słuszne, a co nie. Jak gdyby Reijo podejrzewał go o błędny pogląd na tę sprawę.

- Pobrali się tutaj podczas jarmarku w roku tysiąc siedemset czterdziestym trzecim - powiedział Reijo.

- Elise jest córką Evy i Fredrika Skogslett. Fredrik utonął w Finnmarku, kiedy Elise była zaledwie dziewczynką. Zaciągnął się na łódź Kristiana Elvejord, pierwszego teścia Raiji, mojej pierwszej żony. Eva spodziewała się drugiego dziecka, kiedy nadeszły wieści o jego śmierci. Nie wytrzymała tego. Zginęła z własnej ręki, powiesiła się. Ogromnie smutna histo­ria. Dziewczynka ją znalazła. Raija zajęła się Elise, wzięła ją do siebie. Ja ją wychowałem, jest dla mnie jak rodzona córka. Jak moje dziecko. Matti to brat Raiji, z Elise nie łączyły go żadne więzy krwi, mogli się pobrać bez przeszkód. Nie wymieszała się ta sa­ma krew. Postanowili wyjechać do Finlandii. Okaza­ło się, że źle wybrali. Teraz tu wrócili. To rodzinna wioska Elise. Matti to zdolny chłop. Dam im ziemię. A ty, lensmanie, zadbasz o właściwe pieczęcie.

- Dopóki za nich gwarantujesz - mruknął lensman. Słyszał już wcześniej urywki historii, którą nakreślił mu teraz Reijo. W historii większości rodzin znad fiordu było wiele osobliwości. W dużym stopniu wy­nikały one z faktu, że tyle ludów mieszało się ze so­bą, tyle różnych nacji.

- Miałbym za nich nie gwarantować? - z ostrością w głosie spytał Reijo. - To moja rodzina. Tu jest ich miejsce. Prawda, że zniknęli na jakiś czas, lecz to nie znaczy, że nie należą do tego miejsca. Mogli odejść stąd nawet na trzydzieści lat, a potem tu wrócić. Wciąż nazywaliby to miejsce swoim domem. Lensman to rozumie? Czy w sercu lensmana nie ma rów­nież takiego miejsca?

Lensman nie odpowiedział. Surowo rzecz biorąc, ten Kwen nie miał prawa zadawać podobnych pytań, my­śli przedstawiciela władzy to nie ich sprawa, tych ludzi znad fiordu Lyngen. On po prostu sprawował swój urząd, wywiązywał się ze swoich powinności, był spra­wiedliwy. Niewiele mieli powodów, żeby skarżyć się na niego i na sposób, w jaki wykonywał swoją pracę.

Ale myśli z nimi nie dzielił. Oni nie byli tacy jak on, nie mogli go zrozumieć.

Nie odpowiedział. Rzucił tylko parę zdań o pogodzie. Oznajmił, że spodziewa się w wiosce Lapończyków i że zamierza pomówić z nimi o reniferach, nad którymi nie byli w stanie zapanować. Przecież można chyba upilno­wać stado, by trzymało się z daleka od cudzej ziemi?

Na to pytanie Reijo nic nie odparł. Udał, że w ogó­le nie padło. Nie zachęcał lensmana do pozostania. Niczym go nie poczęstował.

- Zachowałeś się chyba trochę nieuprzejmie? - spy­tała go później ostrożnie Helena.

Władza budziła w niej lęk. Znała język ludzi spra­wujących władzę, znała muśnięcia skrzydeł władzy. Zawsze się bała, że Reijo stanie się coś złego. On tak mało zważał na granice, które przekracza.

- Byłem szczery - odparł Reijo. Zmiękł od jej troski, w głosie zabrzmiała mu łagodność. - Sądzę, że lensman to rozumie, Heleno. Wydaje mi się, że ceni sobie szcze­rość i odrobinę męskiej odwagi. Raczej nie spodziewa się, że wszyscy będą przed nim pełzać i lizać mu buty.

Przyszedł pieszo z gór. Nogi miał lekko wykrzy­wione na zewnątrz, ubrany w skóry, w skórzanej cza­pie naciśniętej na uszy. Niewyrośnięty. Stopy niosły go naprzód, lecz w chodzie wyczuwało się niechęć. Jak gdyby nie w smak mu była ta wędrówka.

Ida poznała go od razu. W przeszłości, w dzieciństwie, pojawiał się każdego lata. Krył się w cieniu let­nich miesięcy jej młodości. Upłynęło już kilka lat, od­kąd widziała go ostatnio.

Jeden z letnich przybyszy. Jeden z tych, którzy co roku ściągali z płaskowyżów Szwecji na wybrzeże, zgodnie czy niezgodnie z prawem. Stada reniferów nie znały granic. Jego ludzie zawsze wędrowali z po­rami roku. I z renami. Przemierzali tę ziemię. Żyli na niej. Nie szukali wśród mchu i porostów kresek wi­docznych na mapach. Ludzie po obu stronach byli ta­cy sami. Dopiero za życia ostatnich trzech, czterech pokoleń granice zaczął wyznaczać język. Wciąż jed­nak mówili tak, że mogli się ze sobą porozumiewać po obu stronach kresek na mapie.

Ida kiwnęła do niego ze schodów, gdzie siedziała razem z Elise. Ich kubki z miodem były do połowy napełnione. W dzbanku sporo jeszcze zostało.

- Przyjdź, odpocznij, Jonie Larsonie! - zawołała. - To ten z braci, który był taki piękny - szepnęła do Elise, chichocząc. - Pamiętasz?

Elise pamiętała. Szwedzkich Lapończyków nie przewijało się tu aż tylu, żeby ich twarze nie wbiły się w pamięć mieszkańców wioski, którzy widywali ich rok po roku.

- On nie jest dużo młodszy ode mnie - powiedziała Elise. - Kiedy więc widziałam go ostatnio, był zaledwie chłopcem, ale najwyraźniej i on wyrósł na mężczyznę.

Przypatrywały mu się oczami kobiet. Zapamięty­wały męskość. Ida miała rację, był piękny. Ciemny jak zimowa noc, jak czas ciemności. Spoglądał po­dejrzliwie spod prostych czarnych brwi. Patrzył wręcz nieprzychylnie. Nie spodziewał się po otaczającym go świecie zbyt wiele dobrego. Nos miał pro­sty, nieduży, mocno zaznaczone kości policzkowe, prostokątną twarz ze zmarszczkami śmiechu i bruz­dami, które narysowało zmęczenie. Mocna twarz. Ta­ka, którą się pamięta.

Oczy miał prawie czarne, ciemniejsze nawet niż Sedolf, lekko skośne. Patrzyły badawczo, oceniająco, nieuf­nie. Znak na szczęce, w którą kiedyś kopnął go renifer, drobna nierówna blizna. Zapowiedź dołeczka w brodzie, jak gdyby ktoś nacisnął ją kciukiem i znak został.

Na pewno delikatnej budowy pod skórzaną kurtą. Pas ciasno opinał biodra. Podkreślał, że są bardzo wą­skie. Szczupłe nogi w spodniach z garbowanej skóry. Wstążki kumagów opinały łydki niczym tęcza.

Rzeczywiście był piękny.

Ściągnął czapkę. Spróbował przygładzić czarne, rozczochrane włosy, ale nie na wiele się to zdało. Przywitawszy się z nimi, przysiadł na trawie, chociaż Ida wskazała mu miejsce obok nich na schodach.

Nalała mu miodu. Włożyła kubek do żylastych rąk. Wypił łyk. Pijąc, nawet na moment nie spuszczał z nich oka. Jakby cały czas się pilnował.

- Lata minęły, odkąd cię widziałam - powiedziała Ida, obdarzając go najpiękniejszym ze swych uśmie­chów. Zwykle niosły ze sobą mnóstwo słońca, na ogół roztapiały wszelkie lody.

- Lepiej, żebyśmy się tu w ogóle nie pokazywali - odparł, podnosząc jeden kącik ust. - Mamy nie scho­dzić nad fiord. A ty też byłaś ostatnimi laty zajęta, Ido Reijosdatter.

- Zwykle zaglądałeś do ojca się przywitać. Uśmiechnął się.

- Robiłem tak co roku. Nie mam aż tylu przyjaciół w okolicach Ivguvuotna, żebym nie zdążył zajrzeć do wszystkich. Fiord może jest i duży, lecz progi, które przekraczam, nie tak liczne, bym nie umiał ich policzyć.

- Wybierasz się teraz gdzieś dalej? - dopytywała się Elise. - Mamy wóz, możesz się zabrać z nami.

- Idę do lensmana. - Jonowi Larsonowi pociemnia­ła twarz. - Żąda od nas wyjaśnień. Chce wiedzieć, gdzie przebywamy. Podobno niektórzy twierdzą, że renifery stratowały im łąki. - Westchnął. - Nie poj­muję, dlaczego w ogóle chce nas słuchać. Przecież na­sze słowa i tak nic nie znaczą. Gdy przyjdzie co do czego, to i tak będzie ufać tym, którzy mieszkają tu na stałe. Nasze wyjaśnienia zostaną zapisane, ale nic nie będą znaczyły. Nikt się nimi nie przejmie.

- Z ojcem też lensman rozmawiał. - Ida mówiła z taką samą powagą jak młody Lapończyk, siedzący przed nimi w trawie. - Ojciec się bał - dodała. - Bał się nienawiści.

- Twój ojciec to niezwykły człowiek pod tym względem - stwierdził Jon. - U nikogo nie liczy wszy na karku. Trzyma się raczej tego, co kto ma w środ­ku. Tak, to nie jest zwyczajny człowiek.

- Tylko ty masz zeznawać? - zdziwiła się Elise.

- Tylko ja mogę przyjść - odparł Jon. - Ktoś musi przecież zostać przy reniferach. Żeby nie stratowały cudzych łąk - dodał z chichotem.

Kobiety śmiały się wraz z nim.

- Niektórych z mężczyzn straciliśmy na jakiś czas. Pojawiła się plotka, że pewien człowiek za górami na północy sprzedaje wódkę. Droga tam natychmiast się skróciła. - Oczy mu pociemniały. - U nas też, niestety, są ludzie o słabych duszach - rzeki z przygnębie­niem. - Niektórych wódka zwyciężyła. Dzbany z go­rzałką stały się dla nich jedynym bogiem. Teraz my, inni, musimy się zajmować ich rodzinami. Przecież baby i dzieciaki nie są niczemu winne. Nikt z nich nie prosił, żeby mężczyźni sprzedawali duszę za wódkę.

- Nie tylko u was tak się dzieje - zauważyła Ida.

- Ale nas tak mocno to dotyka - odparł Jon. - Nam są potrzebne ręce do pracy. Nasza bieda jest taka na­ga, kiedy wódka płynie swobodnym strumieniem. Wiedzą o tym również ci, którzy nią handlują. Oni chcą czegoś więcej niż tylko pieniędzy.

Ida nie wiedziała, co powiedzieć. Czuła jedynie, że Jon nie powinien powtarzać tego każdej napotkanej osobie. Mogło się to dla niego okazać niebezpieczne.

- Nie powiem o tym lensmanowi - rzekł, jakby czytał w jej myślach. Może domyślił się po uniesio­nych brwiach, poznał po spojrzeniu, proszącym, by miał się na baczności. - Przynajmniej nie teraz. Taki już się zrobił ze mnie tchórz. Teraz chcę tylko spo­koju. Mój brat tu mieszka i będzie mieszkał dalej. Nie chcę niczego psuć Hendrikowi. Jeśli zrobi się gorzej niż jest, będziemy musieli raczej poszukać sobie no­wych pastwisk, bez względu na to, jak bardzo może się to okazać trudne. Będę trzymał język za zębami. Mówienie o swoim na nic się nie zda. To i tak będą jedynie litery na papierze. A kto wie, co się z tymi pa­pierami stanie. Może je spalą? Wtedy nikt nie będzie pamiętał, co mówiłem. Tak już po prostu jest.

Zarówno Ida, jak i Elise mu wierzyły. Rzeczywi­ście tak było. Nawet tu, nad samym fiordem, ist­niała drabina. Być może nie miała aż tak wielu stopni, lecz i tak każdy znał swoje miejsce na niej.

Jon był Lapończykiem. Górskim Lapończykiem. Szwedzkim. Wędrownym. Finem z gór. Tyle miał nazw. Ich brzmienie również mówiło za siebie.

Dla takich jak on przeznaczony był najniższy sto­pień drabiny.

Znów stanął na nogi, ciało miał miękkie i spręży­ste. Krok lekki. Z uśmiechem odstawił opróżniony kubek na schody, niedaleko od spódnicy Idy.

- Dobrze było zwilżyć gardło - powiedział. - Nie­zły miód warzysz, Ido żono Sedolfa. Mnie na pewno nie uda się znaleźć żony, która by równie dobrze opa­nowała tę sztukę.

- Czy aby dawno już nie powinieneś był się oże­nić? - zażartowała Ida. - Jesteś przecież starszy ode mnie.

- Musiałem najpierw mieć własne zwierzęta - od­parł z powagą. - Upłynęło kilka lat, nim naznaczy­łem dość cieląt dla siebie. Mój ojciec wciąż jeszcze ży­je, a z dobrego serca nie odda stada nikomu. Teraz mam już własne stado. I wybrałem pewną dziewczy­nę, ale nie wiem, czy to się stanie tej zimy, czy może następnej. Chciałbym mieć też własne gospodarstwo, kiedy się będę żenił. Nie chcę dzielić namiotu z mo­ją rodziną ani z rodziną żony. A ona ciągle jeszcze potrzebna jest w domu. Będzie więc, jak będzie. Prę­dzej czy później na pewno się ożenię.

Ida mu wierzyła. Wiedziała, że ich zwyczaje i spo­sób życia bardzo się różnią od jej świata. Ailo w nim żył, lecz ona ledwie się ich domyślała. Były jej obce.

- Idę nad fiord - oznajmił. - Jestem przyzwyczajo­ny do marszu. My nie jeździmy wozami.

Kobiety spoglądały za nim. Towarzyszyły mu wzrokiem tak długo, jak się dało.

- Tak mogło wyglądać moje życie - powiedziała Ida cicho, gdy Jon zniknął wśród sosen i nie widzia­ły już nawet jego cienia. - Ailo i ja moglibyśmy tak teraz żyć. Takie mogłoby być moje życie. Nigdy się nad tym nie zastanawiałam. Właściwie nigdy nie do­strzegałam nienawiści, a ty?

- Wcześniej mnie to nie dotyczyło - odparła Elise. Bruzdy wokół jej ust zaznaczyły się wyraźniej. - Te­raz mogę się domyślać, jak to jest. Przez wiele lat ja również byłam równie mało ważna. Poślubiłam Fina, uchodziłam więc za osobę odpowiedniego urodzenia, ale tam na południu Finlandii nie to się liczyło. My byliśmy na samym dole. Tam nie pojawiali się Lapoń­czycy. Nie mieliśmy własnej ziemi, jedynie gołe ręce i siłę do pracy. Byliśmy ubodzy, najnędzniejsi, na sa­mym dnie. Jak pomyje. Najprostsi. Teraz potrafię się już domyślić, jak się czują tacy ludzie jak Jon. - Urwa­ła na chwilę. - Z czasem zrozumiałam, jak musiał się czuć Mikkal. I Raija. Raija, gdyby mogła, tak czy ina­czej by go wybrała. Czy ty rozumiesz, jak bardzo go kochała? Zdecydowałaby się bez zmrużenia oka spaść na najniższy stopień, by móc go dzielić razem z nim.

- Powinnaś była powiedzieć to Mai - westchnęła Ida, trąc brodą o podciągnięte kolana. - Maja ciągle żywi gorycz wobec mamy. Nawet teraz, całe lata po jej śmierci, wciąż ma do niej pretensje. A Maja żyła inaczej niż większość ludzi. Powinna ją zrozumieć. Tak dobrze przecież rozumie Ailo. Ze względu na Ailo okazała tyle śmiałości.

- Więzy krwi pomiędzy Ailo a Mają zawsze były silne, wprost niezwykłe. Rzadko się takie spotyka. Wydaje mi się, że Maja byłaby w stanie więcej zrobić dla Ailo niż dla kochanka, tak głęboko sięgają. To wy­nika z czegoś więcej niż tylko z faktu, że są rodzeń­stwem. Są sobie tacy bliscy, jak gdyby krew między nimi była jeszcze gęściejsza.

Elise odetchnęła głęboko. Patrzyła na Mattiego i Sedolfa. Sedolf prowadził za rękę Mikkala.

- Lubię tego twojego Sedolfa - uśmiechnęła się Elise. - Masz teraz bardziej zwyczajne życie, niż mia­łabyś z Ailo. Tak czy owak.

- Tak. - Ida o tym wiedziała. - Właśnie takiego życia pragnę. Świadomość, że Ailo żyje, ogromnie boli. Czasa­mi boli naprawdę. Nie pragnę jego śmierci. To nie jest aż takie złe, jak może zabrzmieć. Po prostu przyzwyczaiłam się do myślenia o nim jak o umarłym i teraz gdy wiem, że to nieprawda, wielki ból sprawia mi świadomość, że, Ailo nie może dostać tego, co ja mam. Ani nic, co było­by choć trochę podobne. A ja tak bardzo bym chciała, by miał coś takiego. Życzę mu tego z całego serca.

Elise zmieniła temat. I to bez zbędnych wstępów. Najwyraźniej pragnęła zdążyć z powiedzeniem tego przed nadejściem mężczyzn.

- Ja nie wierzę, że Raija nie żyje.

- Przecież on tak mówił! - oburzyła się Ida. - Ka­pitan rosyjskiego statku powiedział nam o tym. Oj­ciec go poznał. Ojciec widział chłopczyka. Mały był podobny do mnie. Do mamy. A tamten oświadczył, że ona nie żyje.

- Macie na to tylko jego słowa - obstawała przy swoim Elise. - Nie jest to z mojej strony jedynie ży­czenie, Ido. Nie wierzę, że ona umarła. Któreś z nas wyczułoby, gdyby naprawdę odeszła. A przecież żad­ne z nas nie odniosło takiego wrażenia. Ja czuję, że ona żyje, wciąż żyje.

Ida tylko kręciła głową. Dyskutowali już na ten te­mat, zarówno tu, w domu, jak i na Hailuoto.

Nie miała siły dłużej tego roztrząsać.

- Ona nie żyje - oświadczyła. - A nawet jeśli rze­czywiście nie umarła, to muszę wobec niej czuć to sa­mo co Maja. Nigdy jej nie zrozumiem. Ona powin­na wrócić, Elise! Nie możesz twierdzić, że ona ciągle żyje, bo wtedy mówisz jednocześnie, że nas zdradzi­ła. Że pozostała tam, chociaż wiedziała o naszym ist­nieniu. Tego bym nie zniosła! Nie potrafię znieść świadomości, że aż tak bardzo mnie nie chciała. Dla własnego dobra wolę myśleć, że ona nie żyje.

Widać było, że mężczyźni znaleźli odpowiedni ton między sobą. Idzie cieplej się zrobiło na sercu. Tak bardzo chciała, żeby się polubili. Bez Sedolfa nie czu­ła się pełna. A Mattiego darzyła wielką sympatią.

- Kto tu do was zaglądał? - dopytywał się Sedolf. Zauważył mężczyznę odchodzącego z okolic ich do­mu. Widział jego plecy.

- To był Jon, brat Hendrika. - Ida poczuła, że ogar­nia ją bezsilność. - Lensman chciał z nim mówić. Nie podoba mi się to tak samo jak ojcu.

- Łąki są ważne - powiedział Sedolf cicho. - Na­wet jeśli nikt nie liczy źdźbeł trawy, to każdy spła­chetek ziemi, jaki da się skosić, jest ogromnie cenny. A reny tratują trawę, choć może nie tak często i nie tak dużo, jak niektórzy twierdzą. Nietrudno o prze­sadę, zwłaszcza gdy mówi się o kimś, kogo się ani nie zna, ani nie chce polubić.

- To wyznaczanie granic wprowadziło jeszcze wię­cej wrogości - stwierdziła Ida. W jej głosie zadźwię­czała uraza. Poczuła, że w piersiach jej się sznuruje. Przecież Lapończycy ze Szwecji nie byli obcy. Z ich rodu wywodził się Ailo, a ona go kochała.

- Zawsze wybuchały kłótnie pomiędzy tymi, którzy mieszkali tu na stałe, a tymi, którzy wędrowali - przy­pomniał Matti. Od tak dawna wędrował, że dobrze o tym wiedział. - To samo dzieje się w Finlandii, a tam wcale nie Lapończycy wędrują, przynajmniej nie w tych miejscach, gdzie byliśmy. Wcale nie okazywano nam większej sympatii, chociaż byliśmy Finami jak oni.

- To coś zupełnie innego - powiedziała Ida, upie­rając się przy swoim. - To jeszcze gorsze. Nienawiść wybuchła nie tylko dlatego, że renifery tratują łąki. Gdyby tak się nie działo, znaleźliby się tacy, którzy wymyśliliby inny powód. Tu chodzi o coś innego. Musicie to chyba widzieć.

Sedolf uścisnął ją, roześmiał się jej we włosy, w po­łysk miedzi.

- Ida tak bardzo się tym przejmuje, ponieważ jej zdaniem Jon jest taki przystojny. Prawda, kochanie? Gdyby nie miał takich przepastnych piwnych oczu, do których czujesz taką słabość, pewnie nie przema­wiałabyś tak gorąco w jego obronie?

Ida wyrwała mu się, zaklęła z wściekłością tak ostro, że pozostali nie mogli powstrzymać się od śmiechu.

- Nie możesz obrócić tego w żart, Sedolfie! To po­ważna sprawa! Nie słyszałeś, co mówił ojciec? Powi­nieneś słuchać raczej jego niż Emila i innych głup­ków, którzy myślą jedynie o sobie!

Zgarnęła spódnice i zniknęła w domu. Mocno szarpnięte drzwi trzasnęły o futrynę jak monety na ladzie kupca.

- Czy ona już zupełnie nie zna się na żartach? - zdzi­wił się Sedolf z niepokojem i z rezygnacją w oczach.

- Może posunąłeś się trochę za daleko? - stwierdzi­ła cicho Elise. W tej chwili dostrzegła w Sedolfie po­dobieństwo do Simona. Nie każdy śmiech dźwięczy równie przyjemnie. Nie z każdego żartu można się serdecznie śmiać.

- Ida plonie gorąco, gdy już się do czegoś zapali, Sedolfie. Była taka już jako dziewczynka. I zbyt wie­le się pod tym względem nie zmieniła. Dla niej to bar­dzo poważna sprawa. Zrozumiesz, dlaczego, jak tyl­ko głębiej się nad tym zastanowisz.

Oczy Elise przesunęły się po czarnowłosym chłop­czyku na podwórzu. Mały miał twarz Raiji, imię no­sił po Mikkalu.

Syn Ailo.

- Nie dostrzegasz jej lęku, Sedolfie? Zapominasz, dlaczego? Taka nienawiść potrafi błądzić różnymi drogami. Może się obrócić również przeciwko nie­winnym. Ida o tym pamięta.

Sedolf przełknął ślinę. Własne niemądre słowa zaczę­ły dławić go w gardle, jakby trudno było je przeżuć. Zaserwował je Idzie. Cóż za bezmyślność!

- Zawsze myślę o Mikkalu jak o własnym synu - po­wiedział wreszcie. - Jest naszym dzieckiem. Nie uwa­żam, żeby był inny. Ona nigdy o tym nie mówiła. - Pochylił głowę. - Co wy musicie sobie o mnie myśleć?

Nie zaczekał jednak, aż mu to powiedzą, tylko po­szedł za Idą.

Ida siedziała na wełnianej derce, którą na dzień zaście­lali łóżko. Skuliła się, rękami obejmując łydki, z policz­kiem przytulonym do kolan. Na twarzy miała wypisany gniew i ból. Zęby zacisnęła na dolnej wardze. Z uporem nie dopuszczała do siebie płaczu. Walczyła z nim.

Jego Ida. I niczyja.

Swoja własna. Niezwykła.

- Wybacz mi!

Sedolf przysiadł na samym skraju łóżka i delikat­nie dotknął ręki żony, pogładził ją palcami. Odszu­kał spojrzenie Idy.

Była teraz taka trudna. Równie trudno było po­chwycić jej wzrok, jak zachęcić przejedzoną rybę do złapania się na haczyk z przynętą w leniwe letnie dni.

- Nie pomyślałem - dodał.

Wzburzył jej włosy, odgarnął z czoła do tylu. Wsu­nął palce pod drobną, zdecydowaną bródkę.

Na twarzy Idy pojawiło się coś na kształt uśmiechu.

- Rzeczywiście nie pomyślałeś, Sedolfie - wes­tchnęła. - Tyle masz w sobie wesołości. Tak łatwo być Sedolfem, to ci spada wprost z nieba. Nawet wśród bólu potrafisz się śmiać. Umiesz żartować wśród ża­łoby. To dobrze. Innym również osładzasz życie. Często tak się dzieje. Nie potrafię cię zrozumieć. Dziękuję Bogu za ciebie. Czasami jestem najzupełniej przekonana, że na ciebie nie zasłużyłam, a w chwi­lach takich jak poprzednio mam przeklętą pewność, że tak samo ty nie zasługujesz na mnie.

Nareszcie wyraz jej twarzy już bardziej przypomi­nał uśmiech, był bardziej rzeczywisty. Jego także.

- Chyba jesteś teraz na tropie prawdy - stwierdził Sedolf, ale zaraz spoważniał. - Nigdy na ciebie nie zasługiwałem, Ido Reijosdatter. Ostrzegałem cię o tym od samego początku. Mówiłem ci przecież, że doko­nałaś marnego wyboru.

Pocałował ją w kąciki ust. W obydwa. A potem wtulił wargi w jej usta.

- Nigdy mnie nie odwodziłeś od tej decyzji - po­wiedziała Ida, tuląc się do niego policzkiem. - Sam tak nie myślałeś, Sedolfie Bakken. Jak chcesz, potra­fisz namieszać ludziom w głowie.

- Chciałem, żebyś mnie wybrała - przyznał. - A to, co stało się przed chwilą, to był żart, którego ostrości nie dostrzegłem. Wiem, że mówisz poważnie, kochana. Ja też uważam, że to źle, kiedy dzieje się niesprawiedli­wość. Bez względu na to, kogo się krzywdzi. Nie trzy­mam strony tych, których nazywasz głupcami, ale też i nie twierdzę, że Jon i szwedzcy Lapończycy zawsze ma­ją rację. Jeślibym tak powiedział, byłoby to kłamstwem. Oni popełniają błędy jak wszyscy inni. Gdybym temu zaprzeczył, zrobiłbym z nich dzieci, którymi przecież wcale nie są. Są tacy jak my, chociaż się od nas różnią.

- Jeśli nienawiść trafi na podatny grunt, zacznie rosnąć i rozprzestrzeniać się - powiedziała Ida drżą­cym głosem. - A wtedy niewiele czasu upłynie, jak ktoś sobie przypomni, że ojciec Mikkala był Lapoń­czykiem. Ta nienawiść może się obrócić przeciwko mojemu dziecku. Boję się, Sedolfie.

Objął ją, nie mógł powiedzieć nic innego, niż za­pewnić ją, że to się nie stanie. On także się bał.

5

Matti i Elise wybrali się z powrotem na cypel, za­nim zrobiło się prawdziwe popołudnie. Nie dogonili Jona po drodze. Widać szedł lekkim krokiem, przy­wykł do wędrówek w kumagach.

Wszystko było takie zwyczajne. Mglisty błękit, niemal szarość nad ich głowami. Lasy wyciągały do nich ramiona. Palcami gałązek gładziły i ich, i konia.

- Nie czujesz, że jesteśmy w domu? - dopytywała się Elise. Chłonęła aromaty lata. Rzeka śpiewała dla nich pieśni zupełnie inne od tych, których słuchali ostatnio. Nie było drugiej takiej rzeki.

- Wkrótce tak będzie - powiedział Matti szczerze. - Troszczę się o to miejsce. Polubiłem Ruiję już od pierwszego razu, gdy się tu znalazłem. Polubiłem ją i nie polubiłem.

- To nie jest Finlandia - uśmiechnęła się Elise, a jej dłoń przemknęła po jego policzka Rozumiała go, rozu­miała jego miłość. Widziała, jak z nabożeństwem szedł po zarośniętych polach, z których jego ojciec powycią­gał kamienie, które jego ojciec uprawiał. Matti głęboko zapuścił tam korzenie. Zboże rosło w Tornedalen.

- To nie jest Finlandia - zgodził się z nią. Byli wo­bec siebie tacy szczerzy.

Znaleźli Jona. Dogonili go. Plac targowy był pusty, jak być powinno o tej porze roku.

Niektóre kramy poddały się wiatrowi. Część roze­brano po ostatnim jarmarku. Deski ułożono w stosy, czekały na następny targ. Czekały, aż ten nieduży, otwarty, nieco bagnisty spłachetek ziemi znów zapełni się ludźmi. Ludźmi przychodzącymi z gór, z morza, znad rzeki. Ze skrawków łąk nad fiordami, z równin nad Zatoką Botnicką, z ponurych lasów na wschodzie Finlandii, z otwartych płaskowyżów, na których wiatr śpiewa najczystszym głosem...

Niektóre kramy wciąż stały, postawione przez lu­dzi mających dość środków na wzniesienie budowli dostatecznie mocnej, by stawiła opór przyrodzie.

Znaleźli Jona. Dogonili go. Leżał twarzą do ziemi, nos miał wciśnięty w suchą trawę, usta niemal jej peł­ne. Gdyby upadł na plecy, udusiłby się własną krwią.

Elise zacisnęła oczy. Poznała go raczej po ubraniu niż po twarzy, strasznie napuchniętej, posiniaczonej i zakrwawionej. Na policzku widać było odsłonięte żywe ciało, jedno oko całkiem zapuchło. Włosy zle­piły się krwią.

- Dobry Boże - szepnął Matti. Przez moment klęczał przy Jonie, nie wiedząc, co robić. Narastał w nim gniew, a łzy cisnęły mu się do oczu. Przeklął je w duchu, miękka strona jego osoby znów chciała zwyciężyć. Miał oczy na mokrym miejscu.

- Nie ruszaj go, on musi strasznie cierpieć. Matti popatrzył na Elise i powoli pokręcił głową.

Na twarzy ukazał mu się grymas przypominający śmiech. Przypominający tyle innych uczuć.

- On nic nie czuje - zapewnił żonę. W ustach miał gorycz. - Piekło go pochłonie, jeśli go nie przeniesie­my, Elise. Ci, którzy go pobili, porządnie wzięli się do roboty. Jumala wie, dlaczego to zrobili. Być mo­że wrócą, żeby dokończyć swego dzieła.

Matti rozejrzał się dokoła, ale nikogo nie zobaczył. Mimo wszystko nie czuł się zbyt pewnie. On teraz również był tu obcy. Wiele lat upłynęło, odkąd żył nad fiordem. Dawno już nikt go tu nie znał. Domy­ślał się, że to nie przemawia na jego korzyść.

- Musisz mi pomóc, Elise. Przeniesiemy go na wóz. Trzeba go zabrać na cypel, do Reijo.

Elise tylko kiwnęła głową. Nie podobało jej się, że go ruszają. Chociaż widziała, że mężczyzna jest nie­przytomny, czuła, że jej dotyk również sprawia mu ból. A nie chciała tego.

Ujęła go jednak za stopy obute w kumagi, pomog­ła dźwignąć.

Nie spuszczała wzroku z twarzy Jona, jakby cze­kając, aż Lapończyk jęknie z bólu albo otworzy oczy i powie, że robią mu krzywdę.

Wyglądał, jakby całkiem uszło z niego życie.

- Kto? - rzuciła Elise w powietrze. Wypatrywała również winowajców. Spojrzenie było niczym igła, prowadząca fastrygę pomiędzy pniami sosen w stro­nę gór przez brzozowy las i kępy wrzosu na morze, na fiord, który tkwił nieporuszony. Nie dostrzegła na nim żadnej łodzi.

Nikogo nigdzie nie było.

- Taka jest Ruija - powiedział Reijo przygnębiony. Wypłukał szmatkę w zimnej wodzie i znów delikat­nie przycisnął do rany. - Dość tu jedzenia dla wszystkich i miejsca dla wszystkich. To Ruija, a granice ist­nieją tylko na papierze.

W jego głosie brzmiało rozgoryczenie, lecz przebi­jał przez nie gniew.

Dzieci, przypatrując się wszystkiemu szeroko otwartymi oczami, ścisnęły się w kącie kuchennym. Słuchały i usiłowały zrozumieć na swój sposób. Sze­rokie spódnice Heleny nie zdołały zasłonić ich przed tym widokiem, chociaż siedziała przed nimi, tworząc jakby ścianę odgradzającą ich od tego, co działo się w izbie. Ale ciekawskie pary oczu wyglądały ponad jej kolanami, zza pleców.

Jon leżał na ławie przy stole, krew ciekła mu z twa­rzy, z otwartych ran na nagim torsie. Ułożenie ręki zakrywającej oczy mówiło, że cierpi, ale był przynaj­mniej przytomny. Sporo czasu musiało minąć, nim wróciła mu świadomość.

- Potrzebujesz czegoś? - spytała Elise jednym tchem. Wielkimi oczami patrzyła na Reijo. Miała wrażenie, że przeniosła się w czasie. Były już kiedyś chwile podobne do tej, może nie tak znów wiele i nie takie poważne, ale wryły się w pamięć.

- Może ziół? Trzeba obłożyć przynajmniej niektó­re rany. Dobry Boże, poranili go nożem?

Elise nigdy czegoś podobnego nie widziała, nie próbowała nawet sobie wyobrazić. Nie pytała, w ja­ki sposób Jon otrzymał te rany. Zadawała sobie jedy­nie pytanie, kto mógł to zrobić. Tylko to.

- Nożem i zaostrzonym kijem - powiedział Reijo. - Niech Matti zabierze stąd dzieci. Dla Elise krew to nie pierwszyzna. Szkoda, że nie ma Raiji, jej dłonie potra­fiły przynieść ulgę. Albo Mai. Maja też to umie.

- Masz korę wierzbową? - dopytywała się Elise. Starannie przeszukiwała małe naczynka, które Reijo przechowywał w głębi narożnej szafki.

- W tym małym drewnianym pudełeczku. Reijo ocierał krew, dotykając na tyle delikatnie, że­by nie zaczęła płynąć obficiej.

Helena przyniosła napełniony do połowy dzbanek wódki. Bez słowa postawiła go na stole. Elise zajęła się gotowaniem wysuszonej kory z wierzby. Na cy­plu uważali, że najlepsza na rany jest kora wierzby albo czeremchy.

Nauczyła ich tego Raija, która sama zdobyła tę wiedzę od Ravny, swojej przybranej matki. Od Ravny, matki Mikkala, babki Ailo.

- Dlaczego? - pytała Elise. - Kto to zrobił?

- Powinienem był pojechać z wami - zduszonym głosem powiedział Jon.

Opuścił rękę. Cierpiał, lecz miał również dość od­wagi, by obejrzeć własne rany i obrażenia.

- Zabito kogoś w Kafjorden - powiedział Reijo przygnębiony.

Wziął nawleczoną przez Helenę wygiętą igłę. Uży­wał jej do szycia żagli. Nić również przeznaczona by­ła do tego celu. Dosyć długo się gotowała.

- Nikt dokładnie nie wie gdzie. Lensman otrzymał o tym wiadomość. Nie mógł czekać na Lapończyków, po których posłał. Był tutaj. Plotki szybko się rozprze­strzeniły, prawdopodobnie właśnie o to chodzi. Pew­nie wystarczyło, że Jon jest jednym z ludzi z gór.

- Ale przecież Jon nie miał nic wspólnego z tym, co się stało w Kafjorden - zdumiała się Elise.

- Podobno szwedzcy Lapończycy zabili kogoś w jakiejś odludnej zagrodzie. Również tutaj są ludzie, któ­rzy nie potrafią należycie ocenić sytuacji, kochana Elise. Jon to Jon, Lapończyk, z drugiej strony grani­cy, której sami nawet nie jesteśmy w stanie zobaczyć. Reijo był mroczniejszy niż październikowe dni, pełne wichrów z południowego zachodu, zrywają­cych liście z drzew.

- Muszę cię pozszywać, chłopcze - rzekł, zwraca­jąc się do Jona.

Lapończyk lekko kiwnął głową i już zacisnął zęby. Ściągnął brwi, jakby chciał bronić się przed tym, co, jak się spodziewał, nadejdzie.

Elise otworzyła dzban z wódką. Podała mu go.

- Nie, dziękuję - odmówił.

- To jak lekarstwo. Trochę znieczuli. Z pewnością odczujesz cholerny ból.

Jon zdołał się uśmiechnąć. Po Elise słychać było i widać, że nie jest pierwsza do przeklinania. Jej usta rzadko miewały okazję posmakowania takich słów.

- Niech sobie cholernie boli - odparł ochryple. - Ja nie biorę wódki do ust.

- Będę musiał nalać jej na rany, które zeszyję. Ale nikt nie powie, że wypiłeś tę wódkę. Będzie cię pali­ło tak mocno, że może nawet nie poczujesz szycia.

Zaśmiał się z goryczą. Ten uśmiech był w nadmor­skich wioskach niczym piekąca sól, niczym fale, za­łamujące się o brzeg.

- Szyj już wreszcie! - zniecierpliwiła się Helena, wiedziona współczuciem dla rannego. - To nie jest niedzielna wizyta, podczas której należy najpierw uciąć sobie pogawędkę!

Reijo uśmiechnął się do niej. Zajął się tym, co musiał zrobić. Brzydził się każdym szwem, rozlewał wódkę, nitka wielokrotnie mu się supłała.

Jon jakoś wytrzymywał. Niemal przez cały czas miał otwarte to oko, na które widział. Jego spojrzenie śle­dziło ruch igły. Zaledwie kilka razy musiał je zamknąć.

Usłyszeli, jak zgrzyta zębami. Z tym wyjątkiem spomiędzy jego warg nie wydobył się żaden dźwięk.

Tylko z czoła płynął mu pot, który sprawiał, że twarz stawała się mokra, a czarne włosy lepiły się do skóry.

Elise prędkimi, chłodnymi rękami opatrzyła rany. W miejscach najgłębszych obrażeń przyłożyła okład z wywaru z kory wierzbowej. Jon bacznie ją obser­wował. Z cichym, mrocznym żalem mieszała się wdzięczność.

Helena czekała już z miękkimi wełnianymi okry­ciami, w które starannie go opatuliła. Pod kark wsu­nęła mu puchową poduszkę. Ręce jej się trzęsły.

- Ja nie mogę tu zostać - oświadczył Jon Larson. Równie jasne było, że nigdzie nie może pójść. Jesz­cze przez jakiś czas.

- Jestem potrzebny na pastwiskach.

- Nie możesz teraz biegać po płaskowyżu za reni­ferami - powiedział mu Reijo. - Prawdę mówiąc, nie powinieneś teraz nawet rozmawiać, powinieneś już dawno temu zemdleć. Nie możesz tam teraz pójść. Przede wszystkim dlatego, że donikąd nie dojdziesz. A poza tym nie na wiele byś im się tam przydał.

- Oni prawdopodobnie się tam wybiorą. Nie mo­gę tu zostać. W obozowisku nic o tym nie wiedzą!

Reijo westchnął. Widać los postanowił, że podejmo­wanie trudnych decyzji na stale już będzie jego udziałem. Jon miał rację. W niejednym krew się teraz gotowała. Rozsądek wdeptano w ziemię. Bardzo prawdo­podobne, że ludzie znad fiordu wyprawią się do obo­zowiska Lapończyków. Bardzo prawdopodobne, że ukarają tych, którzy nic złego nie zrobili.

- Pójdę tam z Mattim - obiecał Reijo. - Ciebie za­wieziemy do Idy i Sedolfa. Lepiej, żeby w domu, w którym będziesz leżał, był mężczyzna. Na wypa­dek, gdyby głupota zwyciężyła.

Jon zgodził się z tym. W milczeniu. Przede wszyst­kim dlatego, że już sama próba poruszenia się spra­wiła mu potworny ból.

- Byłem w młodości lekkonogim pasterzem - po­wiedział Reijo. Mimo wszystko zdołał się uśmiech­nąć. - Możecie w to wątpić, chociaż Elise powinna mnie takiego pamiętać. Ona może zaświadczyć, że stary człowiek was nie oszukuje.

- Ty mogłeś być wszystkim - przyznał Jon ochryp­le. Ból nie pozwalał mu na więcej słów.

Przenosiny nie wpłynęły na poprawienie stanu Jo­na. Ale ból wzmógł się aż do takich granic, że przestał już coś znaczyć. Jon starał się z nim walczyć, zatrzy­mać go, lecz następnym krokiem było zapomnienie, sen i utrata przytomności.

Pot lał się z niego strumieniem. Widział tylko na jedno oko, a i - to przez mgłę. Zmuszał się jednak, by je otwierać. Zęby zgrzytały o siebie, krótko obcięte paznokcie raniły spód dłoni.

Nad sobą widział niebo pod postacią niewyraź­nych trójkątów, blaknący niebieski połysk wśród zie­leni i bieli liściastego lasu. Błękitne kawałki lustra wśród sterczących iglastych palców sosen.

Nic innego nie widział, nie był w stanie dźwignąć głowy, by choć trochę poszerzyć pole widzenia.

Był zdany na tych ludzi. Nie na tyle nieznajomych, by nazwać ich obcymi, nie dość bliskich jednak, by uważać ich za swoich. Mógł jedynie leżeć i ufać, że pragną jego dobra. Nie znosił takiego uzależnienia. Zawsze stał na własnych nogach, owszem, zależny od innych mieszkańców siida, lecz od nikogo więcej. Z tamtymi łączyły go więzy krwi, trzymali się razem.

Byli ptakami z jednego stada, z tego samego klu­cza, ciągnącego po pogodnym niebie.

Przejrzyste, brunatnozielone oczy Idy pomiędzy czar­nymi rzęsami napełniły się gniewem, bólem i żałością.

Ida była jak rodzina. Wszyscy znali jej historię, rów­nież Jon. Pamiętał tamtą młodą dziewczynę, która po­ruszała się tak lekko, pamiętał jej śmiech tak dźwięcz­ny, że nie opuszczał go nawet w snach. Nie pozwalał mu zasnąć, jak potrafi czasami zrobić letni deszcz, nie­zmordowanie stukający lekko o płótno namiotu.

Jon znał Ailo. Ida stała mu się niemal rodziną. A za­tem nic złego w tym, że będzie jej ciężarem.

- Jest kilku takich, którzy wcale nie myślą - wes­tchnęła później, gdy ułożyli Jona w łóżku na strychu. Okryła go starannie, miała takie matczyne ręce. Pod skórą i wełnianymi derkami Jon zmienił się w dziecko.

- Dobrze się tu mieszka - ciągnęła Ida. Pomiędzy brwiami zarysowała jej się pionowa zmarszczka. Zapowiadało się, że z latami zrobi się ostrzejsza. Będzie mówić o jej życiu nawet wówczas, gdy Ida nie otworzy ust.

- Starczy tu miejsca dla wszystkich. Wasze stada nigdy nam nie przeszkadzały, a przecież mamy łąki o wiele bliżej waszych pastwisk niż inni. To dziwne, że nam nie wadzą. I przecież wy zawsze tu byliście. Ta ziemia jest również wasza.

Jon spróbował się uśmiechnąć, lecz to nie było łatwe. W każdym razie Ida na dobre zdobyła sobie teraz miej­sce w jego sercu. Stała się jakby rodziną. Stała się kimś, kogo chętnie widziałby w siida. Ludzie byli różni i my­śli także miewali różne. Rodzina Reijo Kesaniemiego bardzo się pod tym względem odcinała od innych. Oni potrafili oglądać jedną i tę samą rzecz z dwóch różnych stron. Potrafili wejść w położenie innych.

- Chętnie porozmawiałabym z królem i z tym Schnitlerem! - oświadczyła Ida, tak mocno poruszając przy tym głową, że węzeł włosów na karku groził, że się rozpadnie. Wzbudziła w Jonie wiarę, że gdyby tyl­ko udało jej się porozmawiać z królem i z ludźmi wy­tyczającymi tu granice, zdołałaby pozmieniać mapy.

- Nigdzie nie ma tak, żeby tylko niektórzy mogli korzystać z ziemi, z nieużytków czy z lasów. Tyle przecież jest miejsc, których nie grodzimy. Tyle jest przestrzeni, z której wspólnie korzystamy!

- Ty powinnaś być królową - jęknął Jon. - Królem! Ida roześmiała się. Zostawiła go w spokoju, żeby odpoczął. Może zdoła usnąć, choć w to akurat wąt­piła. Bóle nie pozwolą mu spać. Musi być wycieńczo­ny, żeby zasnąć.

Nadciągnęli gromadą. Nie przywykli do działania w pojedynkę. Stawali się odważni, gdy wiedzieli, że za plecami mają innych.

W rękach trzymali zaostrzone kije. Johannes niósł strzelbę.

Mikkal akurat zasnął. Ida przed chwilą do niego zaglądała. Nie minęła ani jedna noc, żeby nie wsta­wała do synka. Przecież to noc zabrała jej maleńką Raiję. Ida nie ufała nocom. Nawet tym jasnym.

Sedolf wcześniej wyprawił się do Emila. Chciał po­życzyć strzelbę. Ida prawie wybuchała śmiechem, gdy sobie o tym przypominała. Aż do chwili, kiedy skry­ta za zasłonami zobaczyła, jak podchodzą pod dom.

Wstrząsnął nią strach. Była tu tak samotna, jak tyl­ko człowiek może być sam. Na pomoc tych, którzy pozostali w domu, nie mogła liczyć. To ona musiała bronić rannego mężczyzny i dziecka.

Wbiegła na górę po schodach. Jon przynajmniej powinien wiedzieć, co się dzieje.

Zdyszana stanęła w drzwiach. Jon zdołał do poło­wy podnieść się na łóżku.

- Przychodzą po mnie? - wydusił z siebie. Był tak blady, że zdaniem Idy w każdej chwili mógł zemdleć.

Kiwnęła głową.

- Niech mnie biorą! - szepnął, wbijając w nią ciem­ne oczy. Jarzyło się w nich błaganie. - Niech wezmą raczej mnie niż ciebie. Tobie nie może się nic stać! Ani tobie, ani chłopcu.

Ida uśmiechnęła się lekko. Położyła nóż, który w biegu schwyciła w kuchni, na wełnianym kocu, tuż przy jego prawej ręce. Zaczekała, aż zdziwiony La­pończyk ujmie rękojeść. Jon osunął się z powrotem na posłanie, zaciskając rękę na nożu. Strasznie się po­cił. Wyglądał teraz jeszcze gorzej, niż gdy weszła.

Słychać już było głosy i dźwięczący w nich gniew. Nie jeden głos, lecz wiele głosów, tworzących chór, który nie brzmiał czysto. Nieczysto powtarzał te same słowa.

- Zamknę cię tu na klucz - oświadczyła Ida. Wię­cej powiedzieć nie zdążyła. Zamknęła drzwi, przekrę­ciła też klucz w zamku do alkowy, w której spał Mik­kal. Pęk kluczy zawiesiła na prawym biodrze. Dzwo­niły, gdy zbiegała po schodach.

Niewiele było w niej odwagi. Bała się, że zaraz za­cznie szczękać zębami. Że zacznie po prostu krzy­czeć. Lecz teraz nie było miejsca na łzy.

Ida mocno poruszyła głową. Czuła, że kok jej się rozluźnia, ale nie miała czasu, by go poprawiać. Zę­by jej zazgrzytały, gdy śmiała się z siebie.

Przecież oni nie przyszli tu, by na nią patrzeć i po­dziwiać jej urodę!

Pozamykała za sobą wszystkie drzwi, lecz nie na klucz. Długo stała, przyciskając czoło do drzwi wej­ściowych. Słyszała ich głosy z zewnątrz. Słyszała nie­malże ich oddechy, a właściwie oddech jednej po­twornej gardzieli.

Tak wielu ich przyszło.

- Sedolfie! Przyszliśmy z tobą pomówić. Jesteś roz­sądnym człowiekiem. Wyjdź, Sedolfie!

Ida próbowała oddychać miarowo. Wytarła ręce w fartuch, ze spokojem otworzyła drzwi i wyszła. Zamknęła je za sobą i stanęła przed gromadą. Ręce złożyła na piersiach. Potrzebowała tej tarczy, którą się od nich odgrodzi.

- Dlaczego tak krzyczycie? - spytała przejrzystym głosem. Nie starała się wcale mówić głośniej. Nie chciała się przed nimi upokarzać i krzyczeć.

Bala się, lecz obudził się w niej także gniew.

- Dziecko śpi w środku - powiedziała. - Nie ma powodów, żeby krzyczeć.

Głosy trochę ucichły. Zmieniły się w wiele głosów, nie były już jak tamten jeden, przerażający.

- Chcemy mówić z Sedolfem, Ido! Ty wcale nie musiałaś wychodzić. Nie chcieliśmy cię budzić, chcie­liśmy tylko porozmawiać z Sedolfem.

- Możecie rozmawiać ze mną. Sedolf i ja nie mamy przed sobą żadnych tajemnic. - Mocno poruszyła gło­wą, węzeł rozplatał się i włosy opadły jej na ramiona i plecy. Lekki wietrzyk nieco pomógł, nagarnął jej loki na twarz. Musiała opuścić swoją tarczę, by zapanować nad najbardziej niesfornymi kosmykami i założyć je za uszy. Nie spuszczała jednak wzroku z Johannesa.

To on mówił. On był osobą, do której Ida musia­ła się zwracać. To jego należało powstrzymać.

- Cholera, Ido! - Johannes zbliżył się do niej na kil­ka kroków. Stanął przed schodami, zaś towarzysząca mu gromada wolno przesunęła się za nim. Została jednak nieco z tyłu.

To z nim musiała mówić.

- Masz tam w środku nie tylko małego - ciągnął Jo­hannes, odsłaniając w uśmiechu zęby, przynajmniej te, które mu jeszcze zostały. - Wiemy, że trzymasz tam kogoś jeszcze. To o nim chcemy rozmawiać z Sedolfem. Nic więcej. To nie jest ani trochę niebezpieczne. Nic ci się nie stanie, Ido, przyrzekam. Na mój honor!

Ida również odczuwała chęć odsłonięcia zębów, uśmiechała się jednak zaciśniętymi ustami. Ręce opar­ła na biodrach. Znała wszystkich tych ludzi. Wielu odwracało spojrzenie, gdy dosięgnął ich jej wzrok. Na nic więcej nie było ich stać.

I nie przyszło ich aż tak wielu.

Tylko z początku tak się wydawało.

Ida wolno odwróciła się do nich plecami, wyszukała klucz, na ich oczach zamknęła dom. Wmieszała go w wiele innych w pokaźnym pęku, dopiero wtedy znów się do nich odwróciła. Ręce znów spoczęły na biodrach.

Uśmiechnęła się.

- Obawiam się, że to ze mną musicie rozmawiać, Johannesie. Sedolfa nie ma w domu.

Johannes wszedł aż na schody. Przed sobą trzymał strzelbę. Ida zdawała sobie z tego sprawę, lecz zmusiła się, żeby na nią nie patrzeć. Przytrzymywała go wzro­kiem. Nie wierzyła, że mógłby wyrządzić jej krzywdę.

- Ona jest sama w domu, Johannesie! Dlaczego więc, u diabła, stoimy? Wejdźmy, po prostu zabierz­my tego zawszonego Lapończyka. I wystarczy ją przytrzymać. Niejeden miałby na to ochotę!

Śmiech w niczym im nie pomógł. Johannes sięgnął po klucze Idy.

- Jesteś słownym człowiekiem, Johannesie Hansenie - powiedziała Ida lodowatym tonem. Powstrzy­mała go słowami.

Johannes zerknął na nią. Spojrzenie Idy przypomi­nało zimną skałę. Ta kobieta się nie bała, to było naj­gorsze. Nie wyglądała na ani trochę przestraszoną.

Palce Johannesa puściły klucze Idy.

- Wielu tu obecnych słyszało, jak mówisz, że nic mi się nie stanie. Że nikt mnie nie skrzywdzi.

- Daj mi klucz - poprosił. - Zabierzemy tylko tego szwedzkiego łacha! Przecież on, u diabła, nic dla cie­bie nie znaczy. Możesz powiedzieć, że nie miałaś wy­boru. Bo nie masz żadnego wyboru, Ido żono Sedolfa. Możemy cię ominąć i wyprowadzić go na zewnątrz. Nie powstrzymasz nas, jest nas przecież więcej!

Ida uśmiechnęła się. Pokazała teraz zęby. Zrobiła słodką minę, ale wciąż musiała poprawiać włosy. Wiatr wyraźnie nie był po jej stronie.

- Rzeczywiście, nie mogę was zatrzymać - zgodzi­ła się. - Ale jeśli chcecie wejść do środka, musicie mnie skrzywdzić. Musicie użyć siły, żeby dostać klucz. Musicie użyć siły, żeby mnie wyminąć i przejść przez te drzwi, do tego domu. Będziecie musieli skrzywdzić Idę żonę Sedolfa. Będziecie musieli coś zrobić z Idą córką Reijo!

Głupio się czuła, powołując się na mężczyzn, lecz oni stanowili jej tarczę. Ci ludzie muszą wiedzieć, że nie jest sama, chociaż przed drzwiami domu widzieli tylko ją.

Nie groziła im, lecz przypomniała, kto za nimi pój­dzie, jeśli zrobią jej coś złego.

- Głupio robicie, chroniąc takiego, którego poszu­kuje lensman!

Ida roześmiała się. Czuła się taka swobodna. Jakby przestała się ich bać. Rzuciła im prosto w twarz:

- Jon dopiero dzisiaj zszedł z pastwisk. Przecho­dził tędy. Siedział tutaj, rozmawiał ze mną i z moją rodziną. Pił mój miód. Schodził w dół, żeby złożyć zeznanie przed lensmanem na temat zupełnie innych rzeczy aniżeli to, przez co go ścigacie. Jeżeli udało mu się przyjść tutaj z Kafjorden, nie tracąc w ogóle cza­su na wędrówkę, to znaczy, że umie chodzić o wiele szybciej niż ktokolwiek, kogo znam! To niemożliwe, a wy, do cholery, wiecie o tym równie dobrze jak ja!

- Kobiety nie powinny przeklinać!

Ida odszukała twarz, należącą do gardła, z którego pa­dły te słowa. Długo patrzyła mężczyźnie w oczy. Nie śmiał spuścić wzroku. Ta świadomość jeszcze dodała jej sił.

To była władza, choć akurat w tej chwili wydawa­ła jej się taka krucha. Należało się z nią obchodzić delikatnie, jak z jajeczkami maleńkich ptaszków.

- Rozsądni mężczyźni nie powinni biegać po wsi jak żądne zemsty stado wilków i bezrozumnie rzucać się na niewinnych! O wielu z was miałam lepsze zda­nie, naprawdę. Ale każdy z was może próbować mnie wyminąć. Ja zostanę tu, gdzie stoję. Dopóki ostatni z was nie przejdzie po mnie, żeby wedrzeć się do środka. Albo dopóki nie zobaczę waszych pleców znikających w tamtym lesie!

- Nawet jeśli Jon Larson tego nie zrobił, to i tak oni wszyscy są winni. Wszyscy jednacy! Są jak wilki, nie można im ufać. Tym razem zabili kogoś w Kafjorden, ale na tym się nie skończy. Tutaj też kogoś dopadną. Zabiją kogoś, wspomnisz moje słowa, Ido córko Reijo, żono Sedolfa! Chcesz wziąć to na swo­je sumienie? Wtedy i dla ciebie będzie za późno. Wte­dy już wszyscy się dowiedzą, że broniłaś jednego z nich. Ty również będziesz winna tej śmierci!

Słowa te przeraziły Idę. Ci ludzie nie mogli się do­myślić, że zrobiły na niej takie wrażenie. Nie mogli się domyślić, że słowa potrafią uderzać mocniej niż kule i proch.

- Od ilu lat Lapończycy schodzą nad fiord? - spy­tała. - Który z was umie policzyć tak odległe lata? Czy w ciągu tego czasu kogoś zabili? Czy przez ten czas popełnili jakąś zbrodnię? Opowiadacie sobie o nich jakieś przerażające historie, siedząc wieczora­mi przy ogniu? - Nabrała powietrza. - Powiem wam, czym straszycie dzieci! Opowiadacie o okropnych Rosjanach, którzy zjawili się tu, kradli i rabowali. Kilkaset lat temu. Opowiadacie o przybyszach zza mo­rza, którzy kradli, palili, gwałcili i zabijali. Ale nie opowiadacie żadnej, powtarzam, żadnej historii o La­pończykach ze Szwecji, którzy by mordowali, pod­palali i kradli. O niczym takim nie mówicie!

- To zrozumiałe, że przemawiasz w ich sprawie - splunął Johannes. - Wiemy, dlaczego to robisz. Nie zapomniałaś pewnie, co miał w portkach ten twój pierwszy Lapończyk! Może chcesz spróbować czegoś nowego? Co też oni mają takiego, czego nie możesz dostać od mężczyzny, który nie chodzi w dorku? Czyżby Sedolf tak marnie spisywał się w łóżku? Chętnie go zastąpimy, gdyby coś mu nie wychodzi­ło, gdyby ci za mało dogadzał! Nie musisz wpuszczać pod pierzynę Lapończyka z gór, żeby dostać to, cze­go tak potrzebujesz, Ido! My też możemy coś napra­wić! Wystarczy nas tylko poprosić!

Ida nie odpowiedziała. Policzki poczerwieniały jej z gniewu. Przez moment znienawidziła ich. Nie z uwagi na siebie, ona aż tak bardzo się nie liczyła.

Nienawidziła ich z powodu Ailo. On był takim wspaniałym człowiekiem. Nikomu nie wolno tak o nim mówić. Nikt nie ma prawa po nim deptać.

Milczała jednak. Bala się, że jeśli zacznie się z ni­mi kłócić, wyrwie jej się jakieś nieodpowiednie sło­wo. Wiedziała, że gdy spróbuje dać ujście gniewowi, może nad nim nie zapanować. Jej gniew był jak koń na płaskowyżu.

- Skoro chcecie wejść do środka, to wchodźcie - oświadczyła. - Na dworze zrobiło się chłodno. Późno już. Nie macie żon, które na was czekają? Uporaliście się już z wieczornym obrządkiem w oborach? A może to kobiety zajmują się oborą w zagrodach takich ros­łych, silnych mężczyzn? Skoro tak się troszczycie o łą­ki, musicie też troszczyć się o zwierzęta. I o kobiety...

- Powinni ci zaszyć tę twoją jadaczkę - splunął żół­cią Johannes. Plwocina trafiła na czubek buta Idy. Aż ścisnęło się w niej z obrzydzenia, nic jednak nie po­wiedziała. Nie mogła wpaść w większy gniew niż ten, który już ją ogarnął. Nie uda mu się jej sprowoko­wać. Aż taka głupia nie jest.

- Wrócimy jutro rano, Ido żono Sedolfa. Przyjdzie­my rano. Będziemy rozmawiać z Sedolfem, a wtedy na nic się nie zda, że staniesz przed drzwiami i bę­dziesz się prosić, żeby odsunąć cię na bok. Nie bę­dziesz musiała ukrywać dorosłego mężczyzny za swoją spódnicą, lapońska dziwko!

Ida nie odpowiedziała, milczała. Nie odezwała się ani słowem, chociaż paliły ją w ustach jak ogień. Musiała lekko uchylić wargi, żeby wpuścić w nie odrobinę po­wietrza. Serce jej waliło. Było niczym setka rąk zajętych przy budowie domu. Stukało, stukało, stukało.

Ale nie ruszyła się z miejsca, dopóki nie ujrzała ple­ców ostatniego znikającego w lesie. Stała przed domem, dopóki z oczu nie zniknęła jej szeroka lawa męskich ple­ców między drzewami. Czekała, aż las ich pochłonął.

Dopiero wtedy zsunęła buty. Brzydziła się ich do­tknąć. Ręce trzęsły jej się tak, że niełatwo jej było od­naleźć właściwy klucz i wsunąć go w dziurkę. Z trudem go przekręciła, lekko unosząc, co było konieczne do otwarcia zamka.

Gdy zamykała się od środka, gniew z niej uleciał. Stała boso w sieni, plecami oparta o drzwi, z szero­ko otwartymi oczami. Wpatrywała się w mrok pod sufitem. Nic nie widziała. Nic tam nie było do oglą­dania.

Roześmiała się.

Potem ciężko weszła po schodach. Otworzyła iz­debkę Mikkala. Dłonie wciąż lekko jej drżały. Klucz zazgrzytał w zamku. Długo stała w uchylonych drzwiach, patrząc na śpiącego synka. Nie zbudził się. Spał z uśmiechem na ustach, taki podobny do niej. Wcale nie przypominał Ailo. A mimo to w dziecięcej twarzyczce dostrzegała rysy Ailo.

Mikkal był jego synem.

Ta nienawiść nigdy nie może go dotknąć.

Nie zakłócili mu snu. Nie wolno im nic mu zrobić. Nigdy. Nikt nie może go nienawidzić przez to, że je­go ojciec nosił dork i skórzane nogawice, że urodził się w jurcie na płaskowyżu. Nikt nigdy nie może mu nic zrobić za to, że jego ojciec wędrował z porami ro­ku i nigdy nie posiadał kawałka ziemi na własność. Wszak Ailo miał o wiele, wiele więcej.

Mikkal musi się o tym dowiedzieć. A ona będzie go bronić przed nienawiścią. Jeśli zajdzie taka potrze­ba, będzie go bronić z narażeniem własnego życia.

Ida otworzyła drzwi do izdebki Jona. Czekał na nią. Nasłuchiwał. Dłoń wciąż zaciskała się na rękoje­ści noża, który mu przyniosła. Puścił broń, dopiero gdy ją zobaczył, gdy przysiadła na brzegu łóżka, że­by nie musiał się wysilać, chcąc ją widzieć.

Oddał jej wtedy nóż.

- Słyszałem cię... - Słowom tym towarzyszył uśmiech. Szeptał. Mówienie sprawiało mu trudność.

Ida otarła mu pot z czoła gołymi rękami. Wciąż były zimne. Chłodziły, jak chłodziłaby wilgotna ściereczka.

- Masz język ostry jak brzytwa. Ida uśmiechnęła się. Odsunęła mu z czoła czarną grzywkę, odsłoniła oczy. Miał takie same sztywne wło­sy jak Ailo. A grzywka jakby żyła własnym życiem.

Zbieg okoliczności.

Nie byli braćmi.

Pochodzili z tego samego ludu, lecz to brednia uwa­żać, że są z tego powodu tacy sami. Myślała jak dziecko.

- Nie są tak odważni, jak mogłoby się wydawać - powiedziała krótko.

- Wrócą tu. Jutro.

- Wtedy będzie Sedolf - odparła Ida lekko. - Zresz­tą może wcale nie przyjdą. Przed nami jeszcze noc. Może któryś z nich się zastanowi? Jeden głos mniej oznacza, że chór będzie słabszy. Nie są aż tacy od­ważni. Zwłaszcza wtedy, gdy nie ma ich wielu. Teraz też było ich za mało, żeby mnie ominąć. A przecież jestem drobną kobietą. Nie miałam broni. Ich zaś by­ła gromada, mieli kije i strzelbę. Jutro będzie tu Sedolf. Jutro Sedolf też będzie miał strzelbę. Nie ośmie­lą się. Mnie nie wyminęli.

- Jesteś niezwykłą osobą - szepnął. - Muszę stąd odejść. Musicie zabrać mnie z tego domu!

Ale Ida zdecydowanie pokręciła głową.

- O, nie, Jonie Larsonie, tobie też się nie uda mnie wyminąć!

6

- Szalona jesteś, że tak się zachowałaś!

Sedolf obejmował Idę. Jego ciało pod nocną koszu­lą było gorące. Ani on, ani Ida nie próbowali nawet zasnąć.

- A co oni mi mogli zrobić?

- Raczej czego nie mogli ci zrobić? - Pocałował ją w czoło i objął jeszcze mocniej. - Sama widziałaś, jak postąpili z Jonem. Nawet Emil uznał, że to zbyt okrut­ne. A przecież i on za bardzo nie kocha reniferów, chy­ba że chodzi o mięso w kociołku. Stale się odgraża, że będzie strzelał do renów, jak zobaczy je na swoich po­lach. Mówi, że przyda mu się na zimę suszone mięso.

Twarz Idy przy jego szyi. Nawet z zamkniętymi oczami nie mogła zapomnieć.

- Rozmawiałyśmy z Elise o tym, jaki piękny jest Jon - uśmiechnęła się Ida.

Jej suche wargi musnęły szyję Sedolfa. Skóra w tym miejscu była taka cienka. Krew pulsowała rów­nym rytmem.

- Myślałem, że już z tym skończyłaś - powiedział Sedolf żartobliwym tonem, z sympatią. Palcami przesu­nął po policzku żony, jak gdyby to on ją tworzył, for­mował, kształtował w miękkiej glinie. - Sądziłem, że przestałaś się już oglądać za innymi mężczyznami - do­dał. - Bez względu na to, jak bardzo są urodziwi. Być może powinienem zachować wobec ciebie ostrożność, Ido. Takie piękne oczy nie powinny zbyt długo zatrzy­mywać się na innych twarzach. Nie powinny znajdo­wać radości u innych. Mogę się zrobić zazdrosny!

- Nie możesz mi wykłuć oczu, Sedolfie Bakken - mrugnęła do niego. - Muszę mieć prawo do patrze­nia! Nie jesteś jedynym przystojnym mężczyzną nad fiordem Lyngen, nie wyobrażaj sobie za wiele! Chy­ba nigdy nie zestarzeję się na tyle, że przestanę się cie­szyć, patrząc na coś ładnego. Tak samo zresztą jak i ty. Nie mów mi więc o zazdrości!

Ida umilkła. Przypomniała sobie, od czego zaczęło się to niemądre droczenie. Jej palce zacisnęły się moc­no na koszuli Sedolfa. Gotowa była porwać płótno na strzępy, gdyby rozum nie podszeptywał jej, kto będzie musiał je wyłatać.

- Jak oni mogą? - spytała. - Jak mogą, Sedolfie? Ty to rozumiesz? Potrafisz to zrozumieć?

Pokręcił głową. Czul jej smutek. Czuł też ciężar we własnej piersi.

- Oni nie przyjdą o świcie - powiedział. Starał się być tego pewny, ale nie bardzo mu się to udawało. Idy także nie zdołał przekonać.

- Jesteś najdzielniejszą osobą, jaką znam, moja Ido. - Ucałował jej brwi, koniuszek nosa. Miał czas. Musiał się uspokoić. I dotrzeć do jej spokoju. - Gdyby zaatakował mnie niedźwiedź, gdybym leżał zakrwawiony i bezbron­ny, chciałbym, żebyś ty tam przyszła. Jesteś jedyną oso­bą, której bym zaufał. A taka jesteś mała. Założę się, że nawet niedźwiedzia naprowadziłabyś na inne myśli!

- Lepiej było na Hailuoto? - spytała Ida nagle. Wy­rzuciła z siebie te słowa. Nie chciała ich dłużej zatrzymywać dla siebie. Pozwoliła im upaść do jego stóp. - Czy tam było nam lepiej?

- To się dzieje wcale nie dlatego, że wróciliśmy do domu - powiedział cicho Sedolf. - Mogliby prawie za­bić Jona, również gdybyśmy byli na Hailuoto i wyle­giwali się na jedwabiach. Sytuacji Jona w niczym by to nie odmieniło.

- Ale byśmy o tym nie wiedzieli - westchnęła Ida, zaciskając powieki.

Taka była jej dziecinna obrona. Nie zawsze to dzia­łało, nawet gdy była dzieckiem. Tym razem również się nie powiodło. Ale Ida nigdy nie przestała próbować.

- Masz rację. Sedolfie. Nie byłoby żadnej różnicy. To fałsz sądzić, że wszystko jest w porządku, dopó­ki samemu nie widzi się tego zła.

- Ono jest również tutaj - powiedział Sedolf. - Wśród nas. To właśnie jest najgorsze. Ludzie, których się zna, powinni być porządnymi ludźmi, ale to nie takie pro­ste. Ty i ja również moglibyśmy czynić zło. Są chwile stworzone również dla tych stron w nas. Boję się tego.

- Zapomnij o tym razem ze mną. - W Idzie obu­dziła się gwałtowność. Rzuciła się w objęcia Sedolfa, jej wargi były bez litości, pocałunki przymuszały, nie łagodniały.

Podciągnęła nocną koszulę, aż skłębiła jej się w pa­sie. Usiadła okrakiem na brzuchu męża, całowała go w milczeniu, aż do chwili, gdy wiedziała, że niczego jej nie odmówi.

Ręce zrywały bieliznę, pieściły skórę. Topiła go, bez litości. Topiła go raz po raz. Była wodą, pochła­niającą nurkującego ptaka.

Jej włosy spadły mu na pierś. Na ramiona. Pieściły i smagały. Wargi rodziły wiatr, który chłodził mu rozpaloną twarz.

Był przy niej bezbronny. Zdany na jej łaskę. Na jej humory. Poddany temu nowemu aktowi tworzenia. Jego dłonie trzymały tak mocno, były niemal jak no­wa skóra, nowe członki na jej biodrach. Nie pieściły, tylko przytrzymywały jeźdźca.

Oczy Sedolfa schowane za powiekami. Rzęsy takie długie, takie miękkie, niezwykłe u mężczyzny. Szczę­ki mu się poruszały. Drgały nozdrza. Mocna twarz była tak obnażona, taka inna. Ida tworzyła go od no­wa, za każdym razem, gdy obejmowała go swoim ło­nem. Ida szukała, szukała czegoś jeszcze bliższego, szukała czegoś, co nie zawsze znajdowała, nawet u Sedolfa. Szukała czegoś, czego nikt nie ma prawa żądać od drugiego człowieka. Nikt nie ma pewności, że kie­dykolwiek będzie mu to dane.

Poszukiwała bliskości, od której topnieje skóra.

Spoczęła na nim. Była jego okryciem i jego kołdrą. Rozkoszowała się ciepłem i spokojem, który należał wyłącznie do nich, do ich połączonych ciał. Odwle­kała moment, który zaślepia i ogłusza.

Rozkoszowała się twardością ciała męża. Wyczuwa­ła pod sobą mocne mięśnie i ramiona na gołym karku. Lubiła czuć, jak on ją wypełnia, jak każde najlżejsze poruszenie bioder wywołuje w niej falę przypływu. Jak Sedolf odpowiada, coraz mocniej się w nią zagłębiając, coraz bardziej ją wypełniając, wznosząc się i opadając.

Odwlekała ten moment.

Odwlekała.

Aż wreszcie stała się nieobliczalnymi porywami wi­chru. Wyrwała się dłoniom, które ją przytrzymywały, sądząc, że nad nią panują. Wcisnęła uda w jego biodra. Ko­ści wbiły się w miękkie ciało. Stała się burzą, która nie pozwala się nasycić, gwałtownymi uderzeniami wichury. Nie było już żadnego rytmu, a kiedy on próbował zmie­nić się w falujące morze, tylko o siebie uderzali.

Sedolf w końcu się poddał. Leżał nieruchomo niczym w oku nawałnicy, jakby powierzchni wody nie marsz­czyła żadna zmarszczka. Oddawał się jej i tym napawał.

Ida była szalonym jeźdźcem. Jej oczy nie widziały żadnych granic. Żadnego horyzontu, ku któremu by się kierowała, lecz mimo to pędziła naprzód, coraz dalej.

Zadrżała, czując, że grunt usuwa się spod niej. W oczach miała okrągłą tarczę słońca. Oślepiło ją, wypełniło, uszczęśliwiło.

Osunęła się na niego. Opadła łagodnie niczym jesien­ne liście. Odpoczywała. Tylko oddychała razem z nim.

Dwa oddechy złączone w jeden.

Serca bijące niemal tym samym rytmem. Tłukące się o żebra tego drugiego. Pot mieszający się ze sobą.

To było jak złote żniwa. Chwila, dla której niemal warto umrzeć. Bliskość tak niepojęta, że mogła rów­nać się ze śmiercią. Rozkosz w bólu.

Błogość.

Sedolf okrył ich oboje kocem. Jego ramię służyło Idzie za poduszkę. Już mu trochę zdrętwiało, lecz nie miał serca o tym mówić.

- Wróciłaś już? - spytał i obwiódł palcem miękkie linie jej warg.

- Wróciłam - kiwnęła głową Ida. Wciąż kryła się za przymkniętymi powiekami.

- W takich chwilach - powiedział Sedolf. - W ta­kich chwilach pragnę spędzić z tobą wszystkie dni mojego życia i chciałbym, żebyś umarła wcześniej niż ja. Tak, byś żadnego innego nie pobłogosławiła tym szczęściem. Czy to wstrętne?

- Świadczy o twoim samolubstwie - mruknęła, ale uśmiechała się z takim zadowoleniem, jakby również ona mogła wypowiedzieć te słowa.

Sedolf także się uśmiechnął.

O nic nie pytali.

Wiedzieli.

Tylko niepewni pytają. Oni nie musieli sobie nic udowadniać. Bliżej nie można już być ze sobą. Nie za każdym razem.

Niedobrze ciągle od nowa się zatracać.

- Spij już - poprosił. - Może teraz jakoś nam się uda zasnąć. A poza tym zaraz musisz wstawać do obory, moja babo!

Jak zwyczajne może wydawać się to, co takie straszne. Jak łatwo może się przebrać, przeobrazić w letnią noc, przetykaną promieniami słońca, które zmienia krople rosy w diamenty.

Ida zaczęła już wierzyć, że nie przyjdą. Poranek w oborze ją ukoił. Krowy patrzyły z takim spokojem, leniwie machały ogonami. Ciężko tupały, z poryki­waniem, jakby starały się powiedzieć Idzie, że ten dzień będzie taki sam jak wszystkie inne.

Zaniosła skopki z mlekiem do domu, wypuściła by­dło. Zamknęła furtkę na haczyk.

Wkrótce obudzi się Mikkal. Musi ugotować polew­kę na śniadanie. Jonowi pewnie trzeba będzie zmienić bandaże. Sedolf miał do niego zajrzeć w czasie, gdy będzie zajmowała się obrządkiem. Jon zapewne wolał, by w niektórych sprawach pomógł mu mężczyzna.

Na bezkresnym morzu nieba ku południowemu wschodowi wędrowało kilka strzępów piórek. Może płynęły aż do Finlandii? Trudno było to stwierdzić z całą pewnością. Wśród błękitu nie dało się wypa­trzyć żadnych granic.

Słońce zaczynało zyskiwać przewagę. Muchy krą­żyły ociężałe od ciepła, bzyczały obijając się o szkla­ną szybę w oknie Idy.

Pojawili się niemal jak muchy. Czarne kropki wy­łoniły się z lasu. Tymczasem słońce porannym zwy­czajem wciąż się leniło. Nie zdążyło jeszcze roztopić nocnego mrozu w kościach wielu z nich.

- Sedolfie! - zawołała męża Ida. Sedolf prawie bezszelestnie zszedł po schodach.

Wciąż był bosy. Wsunął stopy w drewniaki. Mogli so­bie pozwolić na lepsze obuwie, ale Sedolf zawsze ze śmiechem powtarzał, że dobrze pamięta, gdzie się uro­dził. A latem najlepiej chodzić boso. Podeszwy stóp to jedyna rzecz, za którą nie trzeba płacić u szewca.

- Chcą nas zaskoczyć. - Sedolf obserwował zbliża­jących się mężczyzn. - Tylu samo co wczoraj?

Ida zauważyła, że niektórych brakuje. Poczuła iskierkę nadziei. A więc korzenie tego szaleństwa nie sięgały aż tak głęboko!

- Strzelba? - spytała.

Bardziej bała się teraz o Sedolfa niż o siebie po­przedniego wieczoru. Teraz nie mogła już nic zrobić. Wtedy czuła, że ma jeszcze pewną władzę.

- Niepotrzebna mi teraz - odparł Sedolf z pełnym przekonaniem.

Kąciki ust podciągnęły mu się w górę, przez co zmarszczki od śmiechu uwidoczniły się jeszcze bardziej.

- Ale możesz ją mieć pod ręką, na wypadek gdy­bym jej potrzebował. Wczoraj wieczorem ją nałado­wałem, obchodź się więc z nią ostrożnie. Nie wyba­czyłbym ci, gdybyś mnie zastrzeliła.

Idę przeniknął dreszcz. Słowa Sedolfa ani trochę jej nie rozbawiły. Ale śmiech męża rozbrzmiewał jej w uszach. Miała nadzieję, że ci ludzie nie pomyślą, że Sedolf śmieje się z nich.

- Przychodzicie mówić ze mną? Ida nie widziała Sedolfa, domyślała się jednak, że ubrał się w pewność siebie i powitał przybyszy z uśmie­chem. Domyślała się diabelskiego błysku w jego oczach, kciuków zatkniętych za pasek spodni. Brakowało mu guzika u koszuli, wiedziała, że powinna go przyszyć, ale nie miała czasu. Uznała, że są ważniejsze sprawy. Dobry Boże, żeby tylko nic mu nie zrobili!

- Pewnie wciąż gościsz u siebie tego lapońskiego czorta?

- Jon zostanie. - Sedolf również potrafił być twar­dy. - Jon jest moim gościem i przyjacielem. Nie po­zwolę, żeby sąsiedzi wyrzucali ode mnie moich gości. U siebie w domu to ja jestem panem!

- Aha, dobrze to słyszeć. To Johannes. Ida poznała go po głosie.

- Bo już wydawało mi się, że tym domem rządzi osoba, która nosi spódnicę!

Ten śmiech nie był przyjazny.

- Nie chcemy tego truchła! Nie mamy takiego upodobania do tych wszarzy, jak twoja żona i ty!

- Miło, że się trudziliście, żeby przyjść tu tak wcześnie i mi o tym powiedzieć - odparł Sedolf.

Ida miała wielką ochotę wyjść do nich, rozumiała jednak, że nie powinna się w tę rozgrywkę mieszać. Sedolf musiałby ją wspierać, a nie miała pewności, czy zdoła milczeć. Już w niej wrzało.

Poszła na górę. Jon przysłuchiwał się wymianie zdań. Słowa nie dochodziły tu wyraźnie. Poranek przynosił więcej odgłosów niż wieczór. Może do niej krzyczeli, a przy Sedolfie przycichli.

Ida lekko uniosła okno do góry. Niedużo, dość jed­nak, żeby szkło przestało zatrzymywać głosy.

- Lensman złapał jednego. Może było ich więcej, ale przynajmniej jednego schwytali. Spytaj Jona, czy zna Monsa. Żona Hendrika mówi, że to ich kuzyn. Kobieta płacze, Hendrika nie ma w domu. Może on też brał w tym udział?

Jon mruknął coś, lecz Ida go nie zrozumiała. Mówił za cicho i w swoim języku. Znała mowę Lapończyków dość dobrze, na tyle, by rozumieć i prowadzić rozmo­wę, lecz te słowa wyraźnie nie były przeznaczone dla jej uszu.

Głosy na zewnątrz nie milkły. Usta nie potrafiły wstrzymać tego, co miały do powiedzenia. Przez noc wieści obiegły góry. Tyle było jasne. Albo może prze­płynęły przez fiord. Tak czy owak trafiły tu na brzeg, pochwyciło je wiele rąk, wiele ust chciało ponieść je dalej, rozrastały się, pieniły się obficiej niż ziarno w nadzwyczajne, pełne słonecznego ciepła lato.

- Tych starych zarżnięto. Mężczyźnie zmiażdżono głowę kamieniami, a kobiecie podcięto gardło nożem. Gdy ją znaleziono, nie było w niej ani kropli krwi. Nie mieli żadnych szans. Możesz o tym opowiedzieć temu zawszonemu Lapończykowi, którego trzymasz pod swoim dachem, Sedolfie Bakken! Temu, który jest twoim gościem i przyjacielem!

- Wszystkim sprawia to wielki ból - odparł Sedolf. - Lecz Jon nie zawinił temu bardziej niż ty i ja. Jon nie ma nic wspólnego z tym zabójstwem. Tak samo jak ty, Johannesie!

- Wiesz, dlaczego zaatakowali tych starców? Bo nie pozwolili Lapończykom wejść na swoją ziemię. W każdym razie prosili, żeby trzymali się z daleka. Źle zrobili, że im tego zabronili. I tak nic by nie poradzi­li, gdyby renifery stratowały im siano. Ale wystarczy­ło, że im nie pozwolili. Nikt z nas ich nie zabił, nikt z naszych, Sedolfie Bakken! Zrobili to ci, którzy nie mają czego szukać tu, nad fiordem. Ich miejsce jest w innym kraju, żadne prawo nie daje im tych skraw­ków ziemi. To Lapończycy, Sedolfie! Lapończycy! I nie po raz ostatni kierują swoje noże na człowieka. Wspomnisz jeszcze moje słowa! Ale my, w wiosce, od tej pory będziemy już czujni. Przekaż to swojemu przyjacielowi. A jeśli usłyszymy o jakichś innych, któ­rzy też byli w Kafjorden, i przypadkiem zastaniemy ich tutaj, to lepiej niech ich od razu pogrzebią, zamiast wysyłać do więzienia na południe. Sami wymierzymy karę. My nie jesteśmy tak łagodni jak nadzorcy wię­zienni. A ty powinieneś cokolwiek wiedzieć o więzie­niach, Sedolfie Bakken. Wszak Simon to twój krew­niak. No i szwagier Idy.

- Nie ma powodu karać całego ludu za to, co zro­biło kilku z nich!

- My nie karzemy, dopóki nie jesteśmy do tego zmuszeni! Ale będziemy czujni i zaczniemy strzelać do renów, które wejdą na cudzą ziemię! Straciliśmy już cierpliwość! Teraz od razu będziemy strzelać. Bez pytania, do kogo należą renifery. A to, co padnie na naszą ziemię, należy do nas. Pozdrów swego gościa, Sedolfie, i przekaż mu te słowa!

Jon miał za plecami poduszkę, półsiedział. Teraz wreszcie widać było, że ma dwoje oczu. To drugie otworzyło się wąziutką szparką. Kolorów jego twa­rzy nie dawało się nawet opisać.

- My też mamy kule i proch - oznajmił ze smut­kiem Sedolfowi i Idzie. - Obawiam się, że jeśli ktoś zabije renifery, komuś równie dobrze może przyjść do głowy strzelić w odpowiedzi.

Mówił z wielką powagą. Ogromnie ciężko przyjął wiadomość o Monsie.

- To nasz kuzyn - wyjaśnił. - W siida wszyscy bez wyjątku są ze sobą spokrewnieni. Mons nie jest zły. To przez wódkę.

Jon nabrał oddechu. W piersiach nie bolało go już tak jak przedtem, lecz mówienie wciąż sprawiało mu wiele trudu. Ale teraz już musiał mówić. Milczenie sta­ło się zbyt bolesne. Złe wieści dotknęły go mocniej, ani­żeli uderzenia i kopniaki, które spadły na jego ciało.

- Nie jesteśmy samymi aniołami - uśmiechnął się. - U nas, w siida, też są różni ludzie. Rozmaite typy ludz­kie. Nie tylko źli, nie tylko dobrzy. Ci tutaj krzyczą „Lapończycy” i traktują wszystkich jak jednego, a przecież to nieprawda. I Mons nie jest mordercą, ow­szem, to gwałtownik, ale nie zbrodniarz. Był mi jak brat. Razem dorastaliśmy.

Długo patrzył na swoje dłonie. Nie poruszał nimi, tylko się w nie wpatrywał.

- Muszę teraz wracać - rzekł w końcu cicho. - Mu­szę do nich iść.

- Wieści dotrą tam i bez ciebie - stwierdził Sedolf. - Ledwie jesteś w stanie siedzieć. Jak miałbyś tam dojść?

- Mons to jej brat - powiedział Jon, jakby nie usły­szał Sedolfa. - Ona pewnego dnia zostanie moją żo­ną. Mons to jej brat. Nie mogę tu zostać.

- Nie możesz tu zostać - powtórzyła Ida. Ona go rozumiała. Kiedy zniknął Ailo, mówili, że to niemożliwe. Twierdzili, że nikt nie może za nim jechać. Ale wyruszyli na północny wschód. Ona również. Ida rozumiała Jona.

- Nie wiem, jak - powiedziała prędko. - Ale musi istnieć jakiś sposób, żeby cię tam dowieźć, nie zabi­jając cię po drodze.

- Nie możemy pojechać wozem - stwierdził Sedolf. - Nie ma też sensu sposobić sań. Tam jest za stromo. Nawet Reijo i Matti poszli piechotą. Jon nie da rady iść. Powinnaś o tym wiedzieć, Ido, przecież to ty opatrujesz mu rany!

- Słyszałeś, co mówił. Sedolf westchnął.

- Może by wykrzesał z siebie odrobinę rozumu, gdybyś go nie poparła. A ty tak nagle się z nim zgo­dziłaś. Czasami naprawdę cię nie rozumiem, moja Ido.

Ida oparła czoło o okienną szybę. Szkło przyjem­nie chłodziło, studziło też myśli.

- To straszne dla tych, których to dotyczy - szep­nęła. - Zabójcy również mają rodziny. Są ludzie, któ­rzy ich kochają. A plotki gonią prędko, nawet pod górę, Sedolfie! Nawet jeśli ojciec opowie im o Jonie, będą się bali i o niego. Ta kobieta straci brata, i to w pewnym sensie w sposób gorszy, niż gdyby po pro­stu umarł. Będzie się martwić również o Jona.

- Nie są jeszcze ze sobą zaręczeni.

- Ty i ja również nie byliśmy zaręczeni. - Ida od­wróciła się w stronę męża. - Myślałeś o mnie, kiedy byłeś na Lofotach? Czy mimo wszystko coś dla ciebie znaczyłam? Byłam żoną innego człowieka. Nosiłam w łonie dziecko innego człowieka. Jon zwleka jedynie dlatego, że pragnie dać jej coś, co będzie ich własne.

- Gdyby zdołał utrzymać się na koniu... Ida pokiwała głową. Ona również już o tym my­ślała.

- Ale mamy przecież zwierzęta, Ido, pamiętasz o tym? Nie możemy też ciągnąć Mikkala w góry. Przecież nie tak dawno wróciliśmy z Finlandii. Dzie­ciak dość ma włóczęgi.

- To jego lud.

- Mikkala nie będziemy w to wciągać! - zdecydo­wanie zaprotestował Sedolf. - Zostanie na cyplu u Heleny i Elise. Tam jest dużo dzieci. Dobrze mu tam będzie. Ale nie możemy ich prosić, żeby zajęły się też naszą oborą!

Sedolf westchnął.

- No dobrze, ja z nim pójdę. Jedno z nas musi prze­cież zostać w domu.

Ida uśmiechnęła się. Miała nadzieję, że tak się skoń­czy. Sądziła jednak, że namówienie Sedolfa będzie wymagało więcej czasu.

Zacisnął zęby, kiedy Ida i Sedolf wspólnymi siłami sprowadzali go po schodach z poddasza. Wyraźnie było widać, jak bardzo cierpi. Ale chciał wracać do swoich.

Mówił o powrocie do domu.

Ida cierpiała wraz z nim, gdy wsadzali go na grzbiet ko­nia. Jon ze wszystkich sił starał się im pomóc. Przy pełnych udręki próbach zagryzał wargi aż do krwi. Zacis­nął ręce na cuglach. Siedzenie jednak sprawiało mu zbyt wielki ból, pochylił się do przodu. Cały spływał potem, wyglądał, jakby pół dnia spędził w ulewnym deszczu.

- To się nie uda. - Sedolf pomroczniał na twarzy i z rezygnacją popatrzył na Idę. - Ten człowiek nie może jechać wierzchem. Spróbowaliśmy. To niemoż­liwe. Spadnie na stromiźnie. Tyle wystarczy. A i bez tego droga niepewna. To się po prostu nie uda.

Jon się nie odzywał. Nie miał siły.

- Ja pójdę.

Idzie trudno było się sprzeciwiać, kiedy oparła rę­ce na biodrach i już się na coś zdecydowała.

Sedolf przynajmniej spróbował:

- Nie możesz! Na Boga, kobieto, mam tu zostać i jeszcze bardziej się niepokoić? Nie dasz sobie rady, jeśli on spadnie!

Dobrze rozumiał, o czym Ida myśli, lecz nie chciał jej na to pozwolić. Najrozsądniej było pozostawić Jo­na w domu, dopóki nie nabierze sił przynajmniej na tyle, by utrzymać się na koniu. Wszystko inne to czy­ste szaleństwo.

- Jon jest dosyć lekki - oświadczyła Ida. Głos miała słodki jak roztopiony brązowy cukier.

Sedolf dobrze znał już ten ton. Westchnął.

- Ja też jestem lekka. Koń udźwignie nas oboje w miejscach, gdzie trzeba będzie Jona przytrzymywać.

Tam, gdzie bardziej płasko, zsiądę. A jakby się zsuwał, to go podsadzę. Każę koniowi się położyć i wciągnę mu go na grzbiet. - Wzruszyła ramionami. - Zoba­czysz, wszystko się uda. Jedno z nas musi zostać w do­mu. Sam tak mówiłeś. Mądrzej byłoby, gdybyś ty mu towarzyszył. Ale Jon nie może jechać sam na koniu. W takiej sytuacji mądrze jest, żebym to ja się wypra­wiła. Poza tym potrzebny mi będzie tylko jeden koń.

- Już się zdecydowałaś, prawda?

Sedolf długo przyglądał się żonie. On też oparł rę­ce na biodrach, lecz ten gest nie miał tak wielkiego znaczenia jak w jej wykonaniu. Sedolf poczuł tylko jeszcze większą rezygnację.

- Dlaczego nie ożeniłem się z którąś z tych potul­nych dziewcząt znad fiordu? Rozumiesz, że mogło mi się do tego stopnia pomieszać w głowie? Mam za żonę prawdziwą jędzę!

Ida uśmiechnęła się. Sięgnęła po wełniany sweter i chustę. Swetrem przewiązała się w pasie, chustę za­rzuciła na ramiona. Skrzyżowała jej końce na pier­siach i związała je z tyłu na plecach.

- Chcę zobaczyć, czy koń udźwignie was oboje. Ida dosiadła konia. Obejmowała Jona i trzymała cug­le. On również nie wypuszczał rzemieni. Koń ruszył.

Nie mogła pomachać Sedolfowi. To nie było żad­ne pożegnanie.

- Niedługo wrócę! - zawołała tylko.

Skierowała się w górę, wzdłuż rzeki. Dopóki mog­ła, wybierała najłatwiejszą drogę. Gdy Sedolf stracił ją już z pola widzenia, zeskoczyła z konia.

- Utrzymasz się sam? - spytała Jona z troską. Przykuc­nęła przy wierzchowcu, zerkając na twarz Lapończyka.

- Dziękuję, że nie spytałaś o to wcześniej - szep­nął i zdobył się na coś na kształt uśmiechu.

Ida wyplątała się z chusty, dużej i ciepłej.

- Jeśli spadniesz, nie zdołasz się podnieść - powie­działa z namysłem. - Spróbuję cię jakoś przywiązać, może to choć odrobinę pomoże.

Chusty starczyło na owinięcie Jona i przewiązanie pod brzuchem konia. Węzeł Jon miał na plecach. Ida starała się, żeby zwierzę nie odczuwało żadnych dodatkowych niedogodności. Wszystko przecież zależało od konia.

- Świetnie - powiedział Jon. - Potrafisz prędko znaleźć radę.

- Jestem też samowolna. Tak uważa Sedolf - ode­zwała się Ida. Pociągnęła konia za sobą. Wyruszyli w dalszą drogę. - Kobiety muszą takie być, czasami mu­simy myśleć również za was. Gdybyś powiedział choć słowo, Sedolf zaniósłby cię z powrotem na strych.

- Dlaczego to robisz? - spytał szeptem, z ogrom­nym trudem wymawiając poszczególne słowa. - Dla­czego? Przecież nic mi nie jesteś winna.

- Może cię lubię. - Ida wzruszyła ramionami. Jon zapewne nie dostrzegał nawet jej gestów. Widział tyl­ko na jedno oko. Drugie wciąż było zapuchnięte, choć powoli dawało się zauważyć jego istnienie.

- Może mnie również to dotyczy. - Idzie zaczyna­ło brakować słów.

- Ailo?

- Ailo. To imię wciąż miało w ustach taki przyjemny smak.

Wiedziała o wiele więcej, niż mogła powiedzieć.

- No i Mikkal - dodała prędko. - Być może pewne­go dnia ci ludzie zwrócą się przeciwko Mikkalowi.

Pewnego dnia mogą sobie przypomnieć, że jego ojciec był Lapończykiem, wszarzem z gór, a wtedy na pew­no będzie mnie to dotyczyć. Niezauważanie tego oznacza ślepotę. A wiara, że tak się nie stanie - głupo­tę. Ja też nie jestem prawdziwą Norweżką. Czasami władzy się to przypomina, choć na ogół ludzie o tym nie pamiętają. Mama była Finką. I ojciec jest Finem.

- Masz męża Norwega - szepnął Jon Larson. - I mówisz po norwesku. Twój mąż jest Norwegiem. Nosisz norweskie imię. To wystarczy, Ido. Bardziej norweska nie możesz już być.

- To prawda - odparła Ida. - Bardziej norweska już być nie mogę. I właśnie tego się boję.

Przed nimi rozpościerała się rzeka. Musieli ją prze­kroczyć.

7

Przeprawa przez rzekę poszła gładko. Żadne z nich nie było jeszcze wtedy zmęczone. Dość długo posu­wali się bez przeszkód, spokojnie pokonali pierwsze wzniesienia. Gdy oboje, i Ida, i Jon, zaczęli odczuwać zmęczenie, Ida pożałowała, że nie wzięła nic do je­dzenia.

Na szczęście w strumieniach płynęła woda. Koń mógł do woli zaspokajać pragnienie. Ida, leżąc na brzuchu, piła wodę wprost z brzegu, Jonowi za ku­bek musiały służyć jej złożone ręce.

- Nie sądziłam, że to tak daleko - jęknęła Ida. - Po­winnam być przyzwyczajona do chodzenia, ale łydki tak mnie bolą!

- Wsiądź i ty na konia. Pokręciła głową.

- Nie mogę. Od konia zależy, czy dotrzemy na miejsce. Nie chcę go męczyć bardziej, niż muszę.

Dalej szła piechotą. Robiło się coraz stromiej, co­raz trudniej.

- Już niedaleko - powiedział Jon. Jego słowom to­warzyszyło coś w rodzaju śmiechu. - Właściwie to bardzo niedaleko.

To był tylko strumień. Wąski tak, że Ida nie zdo­łałaby się chyba położyć w poprzek. Ale pieniło się w nim obficie, dno okazało się zdradliwe. W miejscach, gdzie, jak się wydawało, leżą kamienie, w rze­czywistości były głębokie jamy.

Koń źle stąpnął.

Sekundę później świat zapełnił się wierzgającymi kopytami i strugami rozchlapywanej wody. Niebo było takie niebieskie, korony drzew kołysały się, fru­wały po błękicie.

Ida rzuciła się za Jonem. Jej szara chusta odcinała się od niemal czarnej sierści zwierzęcia. Jon był brą­zowy, ubrany w brunatną skórę. Teraz wszystkie te kolory, brąz, czerń i szarość, zlały się w jedno. Obra­cały, jak we młynie.

Skoczyła za nim, wypuszczając z rąk cugle. I tak nie zdołałaby utrzymać konia.

Słyszała swój własny głos. Tak wyraźnie docierały do niej wszystkie dźwięki. Później to je właśnie zapa­miętała, nie zaś to, co zobaczyły jej oczy. Słyszała rże­nie konia, chlupot wody, uderzenia kopyt o żwirowe dno, a później stąpanie po trawie. Oddalające się ścieżką, która wiła się w stronę lasu czy gór.

Słyszała plusk wody wokół spódnicy. Przemokła. Spódnica lepiła jej się do łydek.

Ida weszła do tej samej jamy, w której przewrócił się koń. Stanęła po pas w wodzie. W strumieniu o tej porze roku nie powinno być aż tak głęboko. Śniegi dawno już stopniały. Nie było przecież powodzi.

- Uderzyłeś się?

Udało jej się chwycić go jakoś pod pachy. Stała za Jonem i próbowała wyciągnąć go z wody. Namoknięte skóry sprawiły, że stał się jeszcze cięższy. Prąd nie chciał go wypuścić.

Idiotyczne pytanie, pomyślała, chwytając go z całej siły, lecz i tak nie otrzymała żadnej odpowiedzi.

Z wolna woda sięgała jej już tylko do połowy ud, do kolan, do pół łydki.

Przemarzła jak pies, gdy stała w wodzie po kostki, a Jon w połowie leżał już na brzegu. Szczękała zęba­mi, wyciągnąwszy go całkiem i ułożywszy na trawie, która tu, nad strumieniem, rosła zielona i bujna, w gę­stych kępach. Była miękkim posłaniem.

- Jesteś tu? - spytała, klękając przy nim. Kolejne głupie pytanie. Przecież jej oczy widziały.

- Gorzej ci? - poprawiła się.

Jon zdołał popatrzeć na nią spod zmrużonych po­wiek. Wyszczerzył zęby. Spróbował się uśmiechnąć.

- Nie wiem - odszepnął, dzwoniąc zębami. - Nie wiem. Strasznie zimno.

- Chłód może uśmierzy trochę ból - stwierdziła Ida. - Szlag trafił moją chustę, ale to nie takie ważne. Że też na tym ostatnim odcinku do waszego obozu musi być tak diabelska stromizna!

Rozejrzała się dokoła. Wypatrzyła trochę suchych gałązek. Zdjęła wierzchnie spódnice, wykręciła je nad strumieniem i powiesiła na najbliższej olszynie, któ­ra ugięła się prawie do ziemi. Na pewno nie wyschną tak od razu. Żadne popołudniowe słońce nie niesie w sobie tyle ciepła, w dodatku bez wiatru.

Wyżęła halkę na tyle, żeby przynajmniej z niej nie ciekło. Przy każdym ruchu lepiła jej się do nóg, lek­ko przy tym kląskając. Nie było to przyjemne, lecz zachowała przynajmniej resztki przyzwoitości.

Ida nie musiała iść daleko, żeby przynieść parę na­ręczy drew czy też tak naprawdę czegoś w rodzaju drzewa: Gałązek grubości jej kciuków, suchych i na wpół wysuszonych, niektórych wręcz świeżych. Ale nie miała teraz czasu na staranne wyszukiwanie od­powiedniego opalu.

Przygotowała nieduże ognisko w pobliżu Jona. Obłożyła je piaskiem i żwirem, zrobiła porządne brzegi z kamienia. Musiała rozpalić je na trawie, bo nie mogła przecież toczyć Jona jak piłki.

Ida bała się pożaru, dlatego tak starannie wznosiła ściany, odgradzające ognisko od trawy. Ogień nie był przyjacielem jej rodziny.

Nożem Jona skrzesała iskry. Swój własny zostawi­ła w domu. Ogromnie złościła się za to na siebie, na ogół nie postępowała do tego stopnia bezmyślnie.

Pewnie stało się tak dlatego, że już od dawna nie musiała się sama o siebie troszczyć. Od dawna już mogła zaufać Sedolfowi. Łatwo dała się rozpieścić.

Ogień pochwycił gałązki. Polizał następne, które zaraz podłożyła. Były jak zabawki, takie drobne. W końcu mogła dołożyć grubsze, ostrożnie, bardzo ostrożnie budować większe ognisko.

Ściągnęła z Jona kurtkę, uszytą z reniferowej skó­ry, włosem do wewnątrz. Wystarczyło ją tylko kilka razy strzepnąć, a już była sucha od środka. Ubrawszy go z powrotem w dork, szczerze mu pozazdrościła.

A jednocześnie poczuła coś w rodzaju szacunku. Ona w samodziale i bawełnie marzła. Zimno jej by­ło nawet w wełnianym swetrze.

Rozsznurowała jego kumagi. Przesunęła nagie stopy bliżej ogniska. Buty też przy nim postawiła, w takiej odległości, żeby schły, a jednocześnie się nie zapaliły.

- Lepiej tak?

- Lepiej.

Ściągnęła sweter, zmoczył się tylko na dole i na rę­kawach. Trzymała go blisko źródła ciepła, aż zapach­niało przypaloną wełną.

Ida nasłuchiwała konia. Wołanie go na nic by się nie zdało, a przynajmniej nie od razu. Klacz była spo­kojną istotą, która z pewnością sama do niej wróci.

- W każdym razie żadna z ran nie zaczęła krwawić - zauważyła Ida. Miała pustkę w brzuchu, a od tego i pust­kę w głowie. - Jak ma na imię ta twoja dziewczyna?

- Anna.

Zrozumiałe było, że nie miał ochoty na rozmowę. Przymusowa kąpiel na pewno nie poprawiła mu sa­mopoczucia.

- Czy ona cię kocha?

- Hm - odparł Jon. Leżał z zamkniętymi oczyma, mokre włosy tworzyły czepek na głowie.

- Ładna jest? - Tak.

O czymś przecież musieli rozmawiać. Ida czuła się głupio. Bardzo ją to rozzłościło. Najbardziej ze wszystkiego nie chciała wydawać się głupia. Wolała być brzydka niż głupia.

- Mogłam żyć tak jak ty.

Ta myśl nie opuszczała jej nawet przez chwilę, teraz Ida ubrała ją w słowa. Jon pytał ją wcześniej, dlaczego mu pomaga. Powiedziała mu trochę prawdy, dała mię­so. Teraz postanowiła wyjawić mu najskrytsze obawy.

- Oni równie dobrze mogli się rzucić na kogoś z mojej rodziny i pobić go do nieprzytomności.

- Albo ktoś z twoich mógł zostać zabójcą.

Tak, to również stanowiło część tej prawdy. Tkwi­ło w cieniach jej własnej myśli. Przymykała na to oczy. Nikt, kogo znała, tego nie zrobił. Nikt, kogo znała, nie był zabójcą.

Echo dawnego bólu.

Ailo zabił. Knut zabił. Heino zabił. Nie przestała ich kochać, choć o tym wiedziała.

To stawało się takie trudne, gdy wysuwało się poza czerń i biel. Szarość ma tyle odcieni, nie sposób osądzać.

- On ma dwadzieścia sześć lat - powiedział Jon. - Ma żonę i troje dzieci. Przez ostatnie trzy lata prze­pijał wszystko, co tylko wpadło mu w ręce.

Ida przymknęła oczy. Nie była to dla niej nowa hi­storia, na ogól jednak oglądała ją od drugiej strony. Wi­dywała Lapończyków, którzy wymieniali mięso i fu­tra na wódkę. Przeklinała przez zęby i odwracała się do nich tyłem. Zachodziła w głowę, jak można mieć taką słabą wolę. Za plecami pijanych ojców widziała głodne dzieci. Kobiety z czarną rozpaczą w oczach.

- Są ludzie, którzy tłusto jedzą za pieniądze z hand­lu wódką - odezwał się Jon. - Z początku wódka jest tania, dopiero kiedy już muszą ją kupować, cena na­gle rośnie. A kiedy cena przestaje mieć znaczenie, pła­ci się za nią krwią.

Ida poczuła w ustach wstrętny posmak. Każda rzecz miała co najmniej dwie strony. Co najmniej. A ta, któ­rej się nie widzi, mogła okazać się tą najprawdziwszą.

- Mons był taki jak ja. Jest taki jak ja. Kiedy się nie upije. To butelka nas rozdzieliła. Nic więcej. Rozu­miesz? Dlatego stał się zabójcą.

Umilkł.

- Lepiej by było, żeby go zabili - podjął twardo po pewnym czasie. - Lepsze to niż powolna śmierć w więzieniu. Co to za życie w zamknięciu?

Tak, co to za życie dla człowieka, który za sufit miał niebo?

- Dlaczego akurat tych starców? - wyrwało się Idzie. - To takie straszne, wstrętne, Jon. Takie obrzyd­liwe.

- Ja kocham Monsa i dla mnie jest to jeszcze wstrętniejsze. Przecież mogło być zupełnie inaczej. I wiem, że są ludzie, którzy zabijają i jeszcze na tym zarabiają, a nikt nie dostrzega w tym nic złego. Ci, którzy handlują wódką, cieszą się szacunkiem. Nie mamy jak się przed nimi bronić.

Zamilkł. Wzrok wbił w niebo. Patrzył na prze­mieszczające się ponad nimi chmury.

- Możesz mi dać trochę wody? - spytał. Poprosił. Ida przyniosła mu wodę w rękach. Jon zdołał oprzeć się na jednym łokciu na tyle, by móc się na­pić. Wargi mu spierzchły, ale zaczęły już odzyskiwać normalne rozmiary. Policzki wciąż były rozpalone, gorączka trawiła ciało.

Ida kilkakrotnie napełniała wodą kubek ze swoich dłoni. Wreszcie Jon zaspokoił pragnienie.

- Nie możemy tu zostać - powiedział. - Z koniem dotrzemy na miejsce, nim wieczór zrobi się późny.

- Nie pójdę sama, nie znajdę ich! - Ida domyślała się, co chciał zaproponować.

- Zaczekamy więc na konia.

Był taki cierpliwy, taki łagodny i uległy. Nie paso­wało to do człowieka, który przyszedł do nich do za­grody. Nawet teraz, wśród opuchlizny, Ida dostrze­gała na jego twarzy siłę. Widziała, że to człowiek, któ­ry potrafi także przewodzić.

- On umarł, Ailo syn Mikkala?

- W pewnym sensie - odparła Ida. Zrozumiała, jak poczuł się Jon, gdy nieoczekiwa­nie wtargnęła poza wyznaczone przez niego granice.

- Urodziłam dwoje jego dzieci - rzuciła w powietrze, niepewna, ile ten mężczyzna wie o jej życiu. - Jedno straciłam. Dziewczynkę, bardziej do niego podobną. To było tak, jakbym traciła go po raz drugi.

Ida nie wyjawiła, że Ailo wrócił z zaświatów. Nie po­wiedziała, że istnieje inny Ailo niż ten, którego poślu­biła. Ze pod odrobinę innym niebem żyje mężczyzna w skórze Ailo i z jego pamięcią. A jednak odmieniony.

Traciła Ailo wiele razy. Nic o tym nie wspomnia­ła. Jak Jon mógłby to zrozumieć?

- On też stracił swoją rodzinę - ciągnęła. Nie mówi­ła nic złego, wciąż opowiadała o Ailo. O jej Ailo. - Wszystko wyglądałoby inaczej, gdyby tylko został. Ta samotna wyprawa była szaleństwem. Ale zbyt długo żył z dala od swoich. Mógł im pomóc przetrwać zimę. Mu­siał. Jakiś głos mu to nakazywał. To te więzi. Szukał swo­ich, ale nigdy do nich nie dotarł. Stracił ich już wcześniej. Wydaje mi się, że to było dla niego najgorsze. Dobrze nam się żyło tutaj, lecz jego więziły ściany. Wśród czte­rech ścian Ailo nie czuł się naprawdę wolny. To, co dla mnie było domem, jego wstrzymywało wbrew woli.

- W głębi serca nie jesteś Norweżką - zauważył Jon. Spoglądał na nią jednym okiem. - Rozumiesz więcej niż zwykli ludzie. Wszyscy przecież uważają ściany za świętość.

- Kochałam Ailo.

- I bez tego byś go rozumiała. Wyczuwasz takie rzeczy. Czujesz, jakbyś posiadała szósty zmysł. Nie mam racji?

Ida kiwnęła głową. Z niedowierzaniem. Skąd mógł to wiedzieć?

- Ze mną jest podobnie. Często dostrzegam więcej niż samo to, co mogą zobaczyć oczy. Często wiem więcej, niż powinienem wiedzieć. Tak już jest. To taki dar. Wie­lu rzeczy nie możemy zobaczyć. Wiele jest poza nami.

Ida starała się ogrzać przy ogniu. Dołożyła więcej drewna. Przeszła kawałek dalej wzdłuż strumienia. Miała wymówkę, że musi nazbierać gałązek. Nie była w stanie patrzeć mu w twarz. Bała się, co może w niej znaleźć. Nie chciała zanadto się do niego zbliżać.

Nie chciała dotykać czegoś, co mogło być podob­ne do jej duszy. Nie chciała otrzeć się o coś, co mog­ło okazać się niebezpieczne.

Nie chciała.

Czuła, że wiele jest poza nimi, albo może w nich. Przecież w głowie miała cały świat. Może i z innymi było podobnie?

Nie umiała powiedzieć, dlaczego tak nagle wydało jej się to takie groźne. Nie wiedziała, dlaczego nie pragnie jego bliskości.

Zwykle miewała otwarte serce. Ida lubiła ludzi. Lu­biła odnajdywać takich, którzy unosili się na tych sa­mych falach.

Ale Jon Larson był zbyt bliski.

Wśród drzew nad strumieniem coś zaszeleściło. Lekko zadudniło o ziemię. Ida nasłuchiwała. Dobrze znała chód Musti. Klaczka pewnie już się wybiegała.

Koń przyszedł się napić. Lekko tylko szarpnął łbem, gdy Ida ujęła go za uzdę.

- Już pokonaliśmy strumień - przemówiła łagodnie do zwierzęcia, pogłaskała je, przytuliła policzek do jego pyska. Ciepło konia wróciło jej trochę spokoju, jakże teraz potrzebnego. - Już niedaleko, kochana Musti! Za­raz odpoczniesz. Musimy tylko zaprowadzić Jona do domu. Ciężko ci teraz będzie, ale bez ciebie nigdzie nie dotrzemy. Jesteś teraz dla nas najważniejszy, koniku.

Drewno, którego nazbierała, zostało. Spódnica prawie wcale nie wyschła, lecz nie było żadnej wy­mówki, żeby pozostawać tu dłużej.

Wsadzenie Jona na konia okazało się znacznie trudniejsze, niż to sobie wyobrażała. Pomagał jej jak mógł, lecz niewiele z tego przyszło.

Ida nie miała siły nawet na niego patrzeć. Wiedzia­ła, jak bardzo musi cierpieć. Nie chciała widzieć do­wodów udręki w postaci grymasów, od których nie mógł się powstrzymać.

Musti leżała nieruchomo jak kamień. Więcej od zwierzęcia nie mogli wymagać.

Ida zaparła się, przetoczyła ciało Jona. Starała się nie ściskać go zbyt mocno.

- Pchaj - powiedział wreszcie. - Po prostu pchaj.

Ida usłuchała. Palce Jona zacisnęły się na grzywie Musti tak mocno, że koń aż rzucił łbem, starając się podnieść. Ida musiała przytrzymać klacz z całych sił, żeby Musti znów nie uciekła.

Droga wiodła głównie pod górę. Na pewno Musti było ciężko, a podróż stała się jeszcze trudniejsza, po­nieważ zabrakło chusty Idy, którą przywiązywała Jo­na do zwierzęcia.

Na większych stromiznach Ida musiała siadać za Jonem i mocno go trzymać. W miejscach, gdzie by­ło bardziej płasko, zeskakiwała. Próbowała biec przy Musti. Dobrać tempo, które pasowałoby im obu. Zmęczyła się jednak znacznie prędzej niż koń.

- Już niedaleko - obiecał Jon, gdy Ida z trudem gra­moliła się na konia przed kolejnym wzniesieniem. Z ziemi sterczały pokruszone skały, trudno było iść naprzód. Ale kręta ścieżynka wiodła w górę. Znikała na skalnym grzebieniu. Wyglądało to tak, jakby z tam­tego miejsca mogli się wznieść wprost do nieba.

Ida jedną ręką obejmowała Jona w pasie. Przytrzy­mywała go również udami i kolanami. Wolną ręką starała się kierować Musti cuglami.

Nie było to proste. Jon także utrudniał. Czasami jego ciało ciężko przechylało się na jedną stronę, a wtedy następowało szarpnięcie cuglami, które mó­wiło Musti coś, czego Ida wcale nie miała zamiaru ko­niowi przekazywać.

Ida starała się prowadzić Musti prosto. Wierzyła, że klacz jest na tyle stara i mądra, iż jej kopyta same odnajdą najlepszą drogę.

- Tamtędy - szepnął Jon. - Stamtąd zaraz zobaczysz jurty. Będziesz mogła kierować się wzrokiem, Ido.

Ostatnia próba sił. Ida wskazywała koniowi drogę, uderzając go piętami w boki. Sama była już strasznie zmęczona i zmarznięta. Nastał wieczór. Chłodny let­ni wieczór. Jechali w cieniu gór, a ona wciąż miała na sobie przemoczone ubranie. Nie włożyła spódnicy, bo w niej marzłaby jeszcze bardziej. Schowała ją pod der­kę, na której siedział Jon, bo siodła przecież nie wzię­li. Ciepło Musti mogło nieco wysuszyć spódnice.

W samej halce wieczorem było jej chłodno. No­gi miała odsłonięte do kolan, inaczej w ogóle nie mogłaby siedzieć. Jon ledwie na to zważał. Ida naj­mniej ze wszystkiego obawiała się, iż podziała na niego jej kobiecość i sytuacja stanie się nieprzyzwoita.

Myślała po prostu rozsądnie. W tej części świata człowiek pozbawiony rozsądku daleko nie zajdzie.

Musti wielokrotnie odmawiała dalszej wędrówki. Zatrzymywała się i stawała nieruchomo. Nie miała zamiaru postąpić bodaj o krok. Smutnymi oczyma patrzyła na Idę, gdy ta próbowała ją namawiać, po­pychać i grozić.

Ida musiała w końcu zsiąść, ulżyć koniowi. Mogła teraz podpierać Jona tylko ramieniem. Było to znacz­nie trudniejsze. Kołysał się jak łódka na ostrych falach.

Powędrowali jeszcze przez chwilę, aż w końcu Musti kompletnie się zaparła. Odmówiła dalszej wę­drówki. Stanęła w miejscu, chociaż nie było tu zbyt stromo, zwłaszcza w porównaniu z odcinkami, któ­re zostawili już za sobą.

Ale Musti nie chciała iść dalej.

Ani na krok.

- Trzeba cię zsadzić - westchnęła Ida. Pomogła Jonowi zejść na ziemię, powoli i bardzo ostrożnie. Nie mogła jednak zrobić tego całkiem de­likatnie. Musiało zaboleć.

Zaciągnęła go pod skały. Spływał potem i płakał z bólu.

Musti, pozbawiona już wszelkiego ciężaru, poszła dalej. Do szczytu wzgórza, do nieba, pozostał jeszcze kawałek.

Ida usiadła przy Jonie. Ujęła go za ręce, uścisnął ją zrozpaczony w bólu, niemal miażdżąc jej palce. Ale Ida nie powiedziała mu, że ją zabolało.

On przecież i tak cierpiał bardziej.

- Zimno ci?

Pokręcił głową. Ruchy miał takie powolne. Płacił za nie od razu, a kosztowały słono.

Musti była już na górze. Sama. Zniknęła za szczy­tem. Pochłonęło ją niebo.

- Muszę cię tu zostawić - powiedziała Ida z czo­łem wtulonym niemal w czoło Jona. - Daleko jeszcze od tej góry?

- Zobaczysz. Nie widzisz dymu? Nie widzisz tych rozedrganych smużek?

Ida podniosła wzrok, lecz przed sobą widziała tylko stromiznę. Nic więcej. Nie dostrzegała nawet chmur.

- Może tylko mi się tak wydaje.

Jon oparł się plecami o skałę, pochylił głowę. Czo­ło miał mokre. Ida otarła je rękawem bluzki. Od po­tu piekłyby go oczy.

- Taki jestem zmęczony - szepnął. - Strasznie zmę­czony. Pić.

- Tu nie ma wody.

Ida chętnie by mu pomogła, ale za bardzo oddali­li się już od strumienia. Powrót w dół byłby szaleń­stwem. Jon nie dałby rady, nie wytrzymałby tego.

Nic nie powiedziała. Zresztą on na pewno tak czy owak to rozumie.

- Idę w górę. Przyprowadzę kogoś. Nie dam rady sama cię zanieść. W żaden sposób nie zdołam cię tam zaprowadzić, rozumiesz? - uśmiechnęła się na próbę.

Jon kiwnął głową.

- Zostań jeszcze chwilę - poprosił. - Jeszcze tylko małą chwilę. Potem możesz iść.

Ręką wskazał jej miejsce obok siebie na ziemi, wśród przywiędłych kępek bażyny. Gdzieniegdzie rosły krzewinki czarnych jagód, usiane bladozielonymi twardymi zawiązkami. Jesień mogła przynieść sporo owoców.

Ida usiadła. Cały czas trzymała go za rękę.

Jon się nie odzywał, siedział z zamkniętymi ocza­mi, ściskając dłoń Idy.

Nagle ją puścił. Również teraz się nie odezwał, je­dynie na nią patrzył. Uśmiechnął się kącikiem ust. Rany na dolnej wardze otworzyły się, pociekły z nich ropa i krew. Zalały mu brodę.

- Niedługo ktoś przyjdzie - obiecała Ida, puszcza­jąc się biegiem. Tak strasznie bolały ją łydki i uda, bo­lały ręce, całe ciało.

Nie oglądała się w tył, pnąc się pod górę, a momen­tami podbiegając. Wiedziała, że on śledzi ją wzro­kiem. Wyczuwała jego spojrzenie niemal jak dotyk.

Czy dlatego, że powiedział, że jest taki jak ona?

Ida nie wiedziała.

Jon był nie tylko piękny, okazał się również nie­zwykły.

Gdy stanęła na szczycie wzgórza, zobaczyła Musti. Koń był niczym czarna plama wśród zieleni otwarte­go krajobrazu. Niebo stykało się z zielonością. Ida na­brała ochoty, żeby tu zatańczyć, lecz stopy głośnym krzykiem domagały się odpoczynku.

Jednak ani dusza, ani stopy nie doczekały się speł­nienia swoich żądań. Ida powlokła się dalej. Już nie biegła. Była na to zbyt zmęczona.

Jon miał rację. Widziała już namioty. Dostrzegła dym. Nie potrafiła pojąć, jak on mógł zobaczyć coś, czego jej oczy nie były w stanie odnaleźć.

Roztańczone smugi dymu wijące się po niebie. One nie musiały się wspinać. Wznosiły się w górę bez skrzydeł. W lekkim tańcu wzbijały się ponad dymni­ki, wysnuwały się z ciemności w bezmierną szerokość.

Za daleko było jeszcze, żeby Ida mogła dostrzec lu­dzi. Widziała tylko jurty i dym, a jeszcze bardziej w od­dali - renifery. Stado wielkie tak, że wydawało się wręcz nierzeczywiste, przypominało dym, szare i niewyraźne. Poruszało się. Żyło przez cały czas. Stanowiło jedno, lecz tworzyło w sobie rozmaite niezwykłe wzory.

Zauważą chyba konia! Musti była przecież czarna i tak bardzo się tu wyróżniała. Muszą zachodzić w głowę, skąd się tu wzięła. Ojciec się zdziwi. Prze­cież na pewno rozpozna Musti!

Będą musieli podejść, żeby zobaczyć, co się dzieje. Może wieści o zabójstwach w Kafjorden już zdążyły tu dotrzeć?

Tak rozmyślając, Ida wlokła się dalej. Z mozołem stawiała kroki, oddalające ją od stromizny i od Jona, a przybliżające do jego siida. Muszą go zabrać pod dach, zająć się nim.

Jeśli już o tym wiedzą.,. Możliwe, że ktoś z nich tam był.

Ida odrzuciła tę myśl. Może ktoś przyszedł tu z wiadomością w nocy, albo jeszcze wczoraj wieczo­rem? Przecież Hendrik nie nocował w domu.

Hendrik nie mógł nikogo zabić. Ida go znała. Wie­działa, kim jest.

Pobiegła.

- Koń!

Matti złapał Reijo za ramię, pokazał palcem czar­nego konia biegającego po równinie. Widać było, że koń ma uprząż.

- To Musti! - Reijo wypuścił to, co trzymał w rę­kach. - Koń Idy i Sedolfa! Co on tu, u diabła, robi?

Już więcej osób zauważyło zwierzę. Wielu porzu­ciło swoje zajęcia i poszło za Reijo i Mattim.

Okazało się, że Musti nie da się pojmać. Okrąża­nie jej na nic się nie zdawało.

- Przydałby nam się teraz Mons - westchnął ktoś. - Nikt nie umie posługiwać się lassem tak jak on. Schwy­tałby tego konia!

- Ona się na pewno uspokoi. - Reijo się poddał, ocierając pot z czoła.

I nagle ze słońca wynurzyła się postać, którą natych­miast poznał. Ta, którą poznałby zawsze i wszędzie.

- Do kroćset, Ida!

Tym razem tylko on puścił się biegiem. Pozostali pa­trzyli, jak przemierza płaskowyż. Jak dociera do niej.

Ida nie miała już siły, gdy usłyszała własne imię szybujące przez powietrze. Zatrzymała się, nasłuchi­wała ze wszystkich stron. Nie bardzo mogła zrozu­mieć, skąd nadchodzi. Przez chwilę wydawało jej się, że rozbrzmiało gdzieś w jej wnętrzu.

Wreszcie zobaczyła ojca.

Nie miała jednak siły pobiec mu na spotkanie. Nie dała rady. Nogi już nawet nie bolały. Były niczym pa­le, które pragną jedynie wrosnąć w ziemię. Nie zdo­łała ich przesuwać.

Usiadła.

Czekała.

Potem wszystko potoczyło się już bardzo szybko. Ida stała oparta o ojca, podtrzymywał ją. Był równie silny i bezpieczny jak zawsze. Kiedy ją obejmował, czuła, że znalazła się w domu. Czuła, że dotarła do domu, gdy głaskał ją po włosach, prosząc, by opowie­działa, co się stało.

Jej głos opowiadał.

Reijo zaniósł ją do namiotów. Wziął ją na ręce, tak jak zapamiętała z dzieciństwa. Czuła się bezpieczna. Mogłaby tak zasnąć.

Reijo zatrzymał się tam, gdzie ludzie na nich cze­kali, ale Idy nie puszczał. Krótko wytłumaczył, gdzie znajdą Jona. Dwaj mężczyźni natychmiast wyruszyli.

Matti podszedł do konia. Ze śmiechem twierdził, że zawsze był wytrawnym koniarzem. Na pewno zdoła zwabić klacz. Z kobietami też umiał radzić so­bie nie najgorzej.

Wciąż wszyscy śmiali się razem.

Ida nie powiedziała im 'wszystkiego.

Wyznała prawdę tylko Reijo. On wiedział, jeszcze zanim dotarli do siida. Kobiety czekały między na­miotami.

- Ani słowa! - nakazał jej Reijo. - To Jon musi ich powiadomić. My nie jesteśmy stąd, Ido.

- Nic jeszcze nie słyszeli?

Reijo pokręcił głową.

Ida nie wiedziała, czy ma się z tego cieszyć. Jono­wi będzie ciężko im o tym opowiedzieć. Takie prze­słanie zostanie zapamiętane na zawsze. Ludzie nie za­pomną, kto przyniósł złe wieści.

Wszyscy chyba jednak rozumieli, że nic nie jest tak, jak być powinno. Pojęli, jak bardzo jest źle, gdy zobaczyli Jona. Nie mordowałby się tak, gdyby spo­koju nie dawała mu jedynie tęsknota za domem.

- Co się stało? - dopytywali się.

Gromadzili się wokół Jona. Nieśli go dwaj męż­czyźni. Nie dał rady o własnych siłach zajść do na­miotu.

Matti jeszcze nie złapał Musti.

Jon zaczął mówić.

8

Helena nie lubiła, kiedy Reijo opuszczał dom.

Wokół niej nie było jednak pusto. Elise odzyski­wała rumieńce na policzkach. Uśmiechała się trochę, żartowała.

Jej dzieci wraz z Ivarem i Mikkalem wypełniały wszystkie izby. Wszędzie rozlegał się odgłos rozbie­ganych nóżek.

Mimo to Helena czuła się samotna. Bez Reijo była sama. Wiedziała, że tak być musi, lecz nie mogła po­zbyć się wrażenia, że gdy jego nie ma, ona chodzi, nie rzucając cienia. Jak gdyby bez niego nie była pełna.

Helena nie pojmowała, jak mogła bez niego żyć. Nie rozumiała, dlaczego nie pokochała go od pierw­szej chwili, gdy tylko go zobaczyła.

Niewiele czasu zmarnowali, lecz chętnie przeżyłaby te chwile jeszcze raz. Może udałoby jej się je odmienić. Przeobrazić w czas spędzony z Reijo, pełen miłości.

Nigdy wcześniej nie chciała posiąść kogoś do tego stopnia na własność. Sama tego nie lubiła. Być może wynikało to stąd, iż dorastała w dobrobycie, zawsze miała wszystkiego więcej niż dość. Nigdy nie musia­ła za niczym tęsknić.

Ani niczego pragnąć.

A nie miała dość rozumu, żeby tęsknić za takim mężczyzną jak Reijo.

To brzmiało tak zwyczajnie, jak gdyby po prostu była głupia. A ona tylko czasem chciała zawładnąć Reijo. Chciała, by zawsze towarzyszył jej jak cień.

Dzieliła się nim z tyloma innymi. Reijo każdego dnia otwierał ramiona, nie tylko dla niej i dla Ivara, nie tylko dla własnej rodziny.

Reijo miał wielkie serce. To było słuszne. Dobre.

Helena podziwiała go za to. Coś jednak w niej pragnę­ło, żeby został przy niej, poświęcił jej całą swoją uwagę.

Teraz się bała. Nie o siebie ani nie o Reijo.

To był większy strach. Głębszy.

Reijo nie zauważył, że w wiosce wokół fiordu za­czyna wrzeć. Zaskoczył go szum, jaki podniósł się w związku ze stratowanymi polami i Lapończykami zagarniającymi ziemię.

Reijo rozmawiał z nią. Mówił długo w noc. Wielu rzeczy wcześniej nie zauważył. Wielu rzeczy on rów­nież się bał.

W innych miejscach także wybuchały niesnaski, słyszeli już o tym. Dochodziły do nich pogłoski o użyciu siły, i to przez obie strony. Czarne owce mo­gą się zaplątać do każdego stada.

W obu stronach kipiał gniew. I krew równie gorą­ca u jednych, jak i drugich.

Obie strony uważały, że ich spiżarnia jest zagrożo­na. Nic dziwnego, że i jedni, i drudzy pragnęli chro­nić siebie i swoje rodziny.

Teraz jednak to zaszło za daleko.

Reijo nic nie mówił, lecz Helena wyczuwała jego lęk. Nie była na tyle głupia, by go nie podzielać. To był też jej lęk. Miał ostre ciernie, którymi zahaczał się głęboko w jej duszy. Wbijał się w ciało.

Nad fiordem mogło się zrobić niebezpiecznie, je­śli to, co zauważyli, stanowiło zaledwie początek.

Wyglądało na to, że nienawiść już się zakorzeniła. Nie potrzebowała wiele nawozu, by wykiełkować i wzrosnąć im ponad głowy.

Nienawiść miała kwiaty czerwone jak krew.

Helena i Elise prały ubrania. Elise i Matti niewie­le przywieźli do Ruiji, lecz Elise i tak była z tego dumna. Dbała o swój dobytek. Łatała i cerowała ubra­nia tak długo, jak się dało.

Ich podróżna odzież i właściwie większość z tego, co mieli, wymagała prania. Być może były to ubogie rze­czy, lecz należały do nich. Elise zresztą życie nauczyło, że każde ubranie nadaje się do noszenia, byle tylko było czyste i całe. Wszystko i tak zależy od tego, kto je no­si. Elise przeszła w Finlandii twardą szkołę.

- Prawie jak za dawnych dni - powiedziała teraz, gdy razem z Heleną niosły kosz z praniem do strumienia poniżej cypla. Ciężko było dźwigać kosz z mokrymi rzeczami, ale jakoś posuwały się naprzód. - Maja, ja i kosz z praniem - wspominała Elise. - I nasze powłó­czyste spojrzenia słane na brzeg. Nadzieja na to, że ktoś milszy od innych przypłynie łodzią. Maja obrócona plecami do brzegu, z twarzą spuszczoną do ziemi. Za­wsze tak się bała, że jej blizny od razu rzucą się w oczy. Ale jak można było ich nie zauważyć? Zresztą może jej plecy odpychały o wiele bardziej niż te blizny?

Elise zapatrzyła się w fiord. W wodę i w góry. W zmarszczki na wodzie. W ptaki pływające tam, gdzie dno stromo opadało w dół, poza linią niemal bielejącego zielonego błękitu. Tam gdzie woda robiła się głębsza, bardziej zielona wśród niebieskości.

Szopy na brzegu, łodzie. Zapach wodorostów i sło­nej wody. Drażnił jej nozdrza, odkąd powrócili.

Nie zdawała sobie z tego sprawy, lecz ogromnie za nim tęskniła. Ledwie zwracała na niego uwagę, będąc dziewczynką i dorastającą panną. Nawet w Finlandii nie przypuszczała, że za nim tęskni. Swojej tęsknoty nie potrafiła nazwać słowami.

Ale teraz stała, czując zapach morza kręcący w no­sie, i wiedziała, że to zapach jej fiordu. Że on należy do niej. Ze tak naprawdę wróciła do domu dopiero wtedy, gdy go poczuła.

Do domu.

- Wydaje mi się, że Maja jest szczęśliwsza gdzie in­dziej - powiedziała Elise w zamyśleniu. - Ona miała w sobie tęsknotę ludzi z głębi kraju. Tęskniła za lasa­mi. Nie potrzebowała morza. Ja nie wiedziałam, że go potrzebuję. Teraz już wiem.

Z ulgą odstawiły kosz. Strumień był taki sam jak za jej młodych lat. Z pluskiem szeptał prawie te sa­me słowa. Może pozdrawiał?

Dobrze mieć przed oczami tę ziemię. Dobrze, po prostu dobrze. Elise pozbyła się już tęsknoty. W Fin­landii chodziło jedynie o przeżycie.

- Czy ty nigdy nie tęsknisz za powrotem? - spyta­ła Helenę.

Napotkała jej spojrzenie z drugiej strony strumie­nia. Stojąc każda na swoim brzegu, nie wchodziły so­bie w drogę.

Helena pokręciła głową, nie wahała się nawet przez sekundę.

- Mój dom jest tutaj. U Reijo.

Elise z pokorą przyjęła tę odpowiedź. Niezmiernie cieszyła się w imieniu Reijo. Nikt bardziej niż on nie zasługiwał na taką miłość. Reijo zawsze dawał, za­wsze ofiarowywał. Bez zmrużenia powiek. W środku miał taką jasną duszę. Tyle ciepła. Nigdy nie pozwo­lił im odczuć, że cokolwiek dla nich poświęca. Do­piero gdy dorośli na tyle, by móc myśleć samodziel­nie, zdali sobie sprawę z jego wielkiej wartości.

Jak wspaniale, że życie obdarowało go Heleną. Że dało mu Ivara.

Elise już wyobrażała sobie kolejne, wypełnione słoń­cem lata, niebieszczące się zimy, ogień na palenisku w chacie z bali na cypla Ciepło, którym Reijo potrafił wypełnić izby, ciepło płynące od niego. Cały szereg ta­kich lat. Zasłużył na to. Zasłużył na spokój w cichej szczęśliwej rodzinie, zasłużył na taką kobietę jak Helena.

Były kobietami.

Letnie dni nagrzały strumień. Ich palce znały do­tyk zimniejszej wody.

Ręce i strumień wytwarzały dźwięki. Nie pozwa­lały napełnić tych chwil rozmową. Cisza potrafiła być taka dobra, potrafiła tworzyć wspólnotę.

Mewy krzyczały. Morze przemawiało cicho, tak ci­cho. Było w dobrym humorze.

Ten obraz był niemal aż za piękny. Tak bardzo nie pasował do nienawiści, która przecież się tu pojawiła, wtargnęła również na ich brzeg, pomiędzy ich góry.

Również pomiędzy nich.

Kosz był już od nowa prawie pełen czystej wypłu­kanej bielizny. Ręce kobiet poczerwieniały. W ple­cach, w miejscu, gdzie zaczynał się pasek od spódni­cy, dał się wyczuć znajomy ucisk.

Morze przyniosło lodzie. Niektóre były znajome. Elise wyprostowała się, to stało się nierzeczywiste, prawie tak, jakby czas się cofnął. Niemalże się spo­dziewała, że ujrzy Simona, idącego długim krokiem od brzegu, przystojnego, pewnego siebie. Niemal się spodziewała, że zaraz zobaczy plecy Mai. Mai, która zostawia kosz i woli uciec do lasu, aniżeli widzieć obojętne spojrzenia Simona, omiatające naznaczoną bliznami twarz.

Ale to były inne czasy.

Wszystko ułożyło się inaczej, niż im się wtedy wy­dawało. Wszystkim się odmieniło. Simon już nie żył. Również teraz na brzegu pojawili się obcy. Stosun­kowo duża łódź. Musiała przycumować w pewnym oddaleniu. Nie mogła podpłynąć pod sam brzeg, bo płycizna sięgała daleko. Ujście rzeki znajdowało się w pobliżu, akurat był odpływ i do obcej łodzi dało się niemal dojść piechotą.

Elise zrobiła z dłoni daszek nad oczami, próbując zorientować się, kto to może być. Z pewnością nie jest to lensman. Jego łódź już widziała.

Ale serce na widok obcych trochę jej się ścisnęło. Czego można się po nich spodziewać, skoro ludzie, których znała, wyprawiali takie straszne rzeczy?

- Ciekawe, co to za jedni? - zwróciła się do Hele­ny. - Znasz ich? Ja się stałam tutaj obca. Właściwie nikogo nie znam.

Helena zebrała spódnice i lekką nogą przeskoczy­ła przez strumień. Elise uważała ją za bardzo młodą. Dziwnie było pomyśleć, że Helena jest młodsza od niej. Trudno było myśleć o niej jak o żonie Reijo, o kimś w rodzaju matki.

- Nigdy wcześniej nie widziałam tej łodzi - powie­działa Helena, mrużąc oczy.

Dostrzegały już ludzi na pokładzie. Słyszały po­krzykiwania mężczyzn w mniejszych łódkach i udzielane im odpowiedzi, lecz słowa do nich nie do­chodziły. Jedynie po akcencie poznawały, że ci ludzie mówią po norwesku.

- Ale... - zaczęła Helena. Nagle złożyła ręce na piersi, zadrżała. Podsunęła się o kilka kroków do brzegu, nie spuszczając wzro­ku z obcej łodzi. Podeszła jeszcze bliżej, niemal do samych kamieni nad wodą. Ciało miała takie sztyw­ne, ruchy jak gdyby zamknięte.

Jakby się bała.

Nagle zawróciła. Chwyciła ucho kosza z bielizną i nie czekała, żeby Elise złapała za drugie. Zaczęła ciągnąć kosz w stronę cypla. Prawie biegła. Nie oglądała się w tył.

Elise nie pytała. Minione lata nauczyły ją również taktu. Stawianie pytań nie zawsze było na miejscu.

Zerkała jednak przez ramię, zaciekawiona, co to za ludzie. Żagiel wyglądał na nowy. Łódź była dobrze utrzymana, na pewno nie należy do biedaków.

Widziała dwóch członków załogi, jeden był ciem­ny, średniego wzrostu, drugi rosły i potężny. Włosy miał białe. Elise nie znała żadnego z nich, lecz daw­no przecież nie była nad fiordem Lyngen. W ciągu ośmiu lat wiele mogło tutaj się zmienić.

Rozwieszały bieliznę w milczeniu. Helenie zaokrą­gliły się ramiona. Zrobiła się jakby mniejsza niż w rze­czywistości, skuliła się. Była jak łasiczka. Czujna.

Zmrużone oczy wędrowały cały czas w stronę fior­du. Stała ukryta za węgłem i spoglądała na brzeg. Śledziła. Ale drgnęła przestraszona i wbiegła do domu, kie­dy dzieci wołaniem zachęcały ją do tańca na podwórzu.

- Poznałaś kogoś z tej łodzi? - spytała Elise. Mu­siała spytać, bo cisza stała się już zbyt wielka. Niosła ze sobą coś więcej.

- Nie - odpowiedziała natychmiast Helena, nie podnosząc nawet oczu znad szycia. Siedziała w najmroczniejszym kącie kuchni, tak daleko od okna, jak tylko zdołała się odsunąć. Wejściowe drzwi zamknę­ła, a przecież w letnie dni często pozostawały przez cały czas otwarte.

- To tylko przypadkowe podobieństwo - wyjaśni­ła, również jakby odrobinę za prędko. Kącik jej ust drgnął. Szczęki były takie napięte. - Przypadkowe po­dobieństwo, ale bardzo mnie poruszyło, nic poza tym.

Więcej nie powiedziała.

Elise przypomniała sobie złego wójta w Alcie. Bała się go. Raija również się go bala. Maja także. Elise ni­gdy nie zapomniała twardej kuli w brzuchu, ubitej gru­dy, której się nie pozbyła, i która pojawiała się zawsze, gdy o nim myślała. Pamiętała, jak wiele czasu upłynęło, zanim znów poczuła się bezpieczna. Elise pamiętała również twarz Raiji z tamtego czasu. Miała barwę tego samego strachu, który czytała teraz w twarzy Heleny.

Takie samo niespokojne spojrzenie.

Wciąż była zbyt obca dla Heleny. Należała do rodzi­ny, lecz nie zdołała jeszcze zbliżyć się do niej na tyle, żeby wejść pod skórę tej drugiej kobiety. Nie była jej przyjaciółką. Gdyby Elise zaczęła ją wypytywać, Hele­na zamknęłaby się w sobie jeszcze bardziej. Mogła je­dynie czekać z nadzieją, że Helena w końcu przemówi.

Nad fiord przybyli kupcy. Przeczesywali wybrze­że. Przeszukiwali każdą społeczność nad każdym naj­mniejszym fiordem.

Nie bali się, że nie zdołają sprzedać swych towarów. Szły jak ciepłe pszenne bułeczki w świąteczny dzień.

Mieli klientów w każdej społeczności. Wiedzieli, że tutaj też znajdą ich wielu.

Handlowali wódką.

On był kapitanem. Zaszedł dość wysoko od czasu, gdy ostatnio tu przebywał, nie dość wysoko jednak, ale wspiął się kawałek po drabinie.

Chichotał, rozglądając się dokoła. Śmiał się. Przy­pominał sobie tamten poprzedni raz, pamiętał fiord, pamiętał dziewczynę, która wiosłowała.

Doprawdy, kobieta pełna temperamentu!

Przepędzili go. Urządzili na niego polowanie. Oczywiście, że musiał tu wrócić. To wyzwanie.

Co mogli mu zrobić? Przecież go nie znali. Nie­wielu z nich go widziało.

Nikt nie mógł mu nic zrobić.

Na brzegu stały jakieś kobiety. Płukały pranie. Je­go wzrok zawisł na nich na chwilę, ale były za dale­ko. Ot, zwykłe, zajęte pracą kobiety. Żadna z nich nie miała takich ognistych włosów jak tamta dziewczyna.

Cypel.

Kobieta zbliżyła się do kamieni na brzegu.

Drgnął. Jedna ręka zacisnęła się na relingu. Druga sięgnęła do rękojeści noża na biodrze. Zacisnęła się na niej.

To niemożliwe.

Stała na brzegu. Ręce założyła na piersi. Patrzyła na nich. Gotów był to przysiąc. Potem zniknęła. Widział jeszcze tylko, jak niesie kosz z bielizną razem z tą drugą.

Niemożliwe.

Tylko mu się to przywidziało. Nic innego. Wszyst­ko inne jest niemożliwe.

Przecież ona nie żyła. Nie żyła, gdy od niej odcho­dził. A już na pewno była umierająca. Powiedzieli mu, że nie żyje. Ze umarła. To tylko jakieś podobień­stwo, nic więcej. Tylko podobieństwo.

Przypadkowe podobieństwo.

Ona nie żyła.

Ale serce zaczęło uderzać mu szybciej niż dotych­czas, na czole zaperlił się pot. Ręce zwilgotniały.

Poczuł mdłości.

Ona już nie żyła.

- Macie tu niezłe baby - rzucił zachrypniętym głosem. Ruchem głowy wskazał na kobiety, które biegły pod górę na cypel. Zwrócił się do jednego z członków załogi w sąsiedniej łodzi. Kołysała się na boki. Przy­wiozła klientów.

- Obie mężatki - odpowiedzieli mu ze śmiechem. - Elise była kiedyś najpiękniejszą dziewczyną nad fior­dem. Najśliczniejszą panną nad całym fiordem Lyngen. Poślubiła Fina, wyjechali stąd osiem lat temu, a teraz wrócili z podkulonym ogonem. Ale ona ciągle jest pięk­na. Helena wzięła się nie wiadomo skąd i wyszła za Re­ijo z cypla. Jest od niej co najmniej dwa razy starszy. Szczęściarz z niego! Ładna dziewczyna, Finka. Nie pa­mięta, skąd jest. Tak się przynajmniej mówi.

- A więc mężatki... - Jasnowłosy olbrzym odsłonił zę­by w uśmiechu. - Szkoda. Naprawdę szkoda, kiedy wresz­cie znalazły się takie, na których warto zawiesić oko.

Helena. Imię uderzyło go jak młotem. Helena. A więc jednak żyła.

To znaczy, że go okłamali. Źle wykonał swoją robotę.

Żyła.

Wyszła za mąż?

Roześmiał się pod nosem.

Owszem, była mężatką. Dobrze to pamiętał. Pa­miętał dzień jej ślubu. Jedynego, który się liczył.

Może powinien zostawić ją w spokoju. Tak było­by najłatwiej. Dostrzegał w tym pewną ironię.

Urodziła się w wielkim dobrobycie. Wyrosła w nim. Miała wszystko, co tylko chciała. A przez ja­kiś czas również jego. Lecz on również zmienił się w coś, czego już nie chciała. Wiedział o tym.

Nikt by nie pomyślał, że zostanie gospodynią w ja­kiejś maleńkiej zagrodzie na tym pustkowiu. Płukała ubrania w strumieniu. Nie do tego się urodziła.

Ale go to rozbawiło. Musiał mocno wziąć się w garść, żeby nie wybuchnąć głośnym śmiechem.

Dobry Boże, jakże go to bawiło! Doprawdy, niezłą cenę za to zapłaciła!

W ten letni dzień u końca fiordu Lyngen pierwsi kupujący dostali wódkę za niesłychanie niską cenę.

Handlujący wódką nie zamierzali pozostawać. Li­czyli, że sprzedadzą wszystko i popłyną dalej. Na za­chodnim brzegu fiordu w magazynie czekał na nich większy zapas towaru.

Tam załadowywali łódź przed wyruszeniem w ko­lejną handlową podróż.

Tymczasem sprzedanie zabranego ładunku przecią­gnęło się na dłużej, niż się tego spodziewali. Wyraźnie było widać, że kobiety z całych sił starają się utrzymać mężczyzn z dala od nich. Niektóre spódnice napraw­dę potrafiły zapanować nad swoimi chłopami. Sporo było takich, którzy musieli poprzestać na tęsknych spojrzeniach rzucanych łodzi przywożącej wódkę.

Gdy zaoferowano im nocleg, przyjęli propozycję z ochotą. Urządzili też niewielką zabawę. Rzadko po­dobna sytuacja źle wpływała na handel.

Przyzwyczajeni byli, że ci, którzy tłoczą się wokół nich, nie stoją na najwyższych stopniach drabiny spo­łecznej w wiosce. Na ogół schodzili się ci, którzy sta­li nieco niżej. Bogaci i stojący najwyżej mieli swoje sposoby na zaopatrzenie się w trunki. Woleli szla­chetniejsze napitki. Większość ludzi zadowalała się warzonym w domu piwem i od czasu do czasu jakąś marną butelczyną, którą ojciec rodziny przywiózł z dalekiej wyprawy, wyłącznie jako lekarstwo, jak niewinnie tłumaczył swojej lepszej połowie.

- Mało tu Lapończyków - zauważył białowłosy mężczyzna, gdy noc już była późna. - A jak się sprze­daje Lapończykom, to można dostać dobrą cenę - do­dał, śmiejąc się zimno.

Wśród 'wioskowych zapanowała cisza. Wymieniono spojrzenia. Przez dłuższą chwilę nikt się nie odzywał.

- Cieszymy się, że się trzymają z daleka - powie­dział w końcu któryś z mężczyzn. Starał się nie wy­różniać z masy. Raczej próbował się w niej zatopić. Było ich jednak zbyt niewielu.

- Nie chcemy skończyć jako zimne trupy - uzupeł­nił któryś. - Jak tamci z Kafjorden.

- Stamtąd płyniemy. - Jasnowłosy pił powoli. Cze­kał, aż wszelka wrzawa wokół niego ucichnie. - Paskudna sprawa. Kto by przypuszczał, że tak się za­chowają? Tacy wydawali się spokojni. Nie patrzyli w oczy, choćbyś się bardzo starał pochwycić ich spoj­rzenia. Ale płacili uczciwie, pod tym względem nic się im nie da zarzucić. Gdybym wiedział, że pójdą zabić, nic bym im nie sprzedał. Ale człowiekowi nie dane jest wiedzieć wcześniej takich rzeczy. Na żadnym z nas nie jest napisane, kim będzie. Trudno wskazać takiego, który stanie się mordercą. A jeżeli pisany mu taki los, że zabije, to i zabił. Wszystko jedno, czy upił się moją wódką, czy nie. To nie wódka zrobiła z nie­go mordercę, to tkwiło w nim już wcześniej.

Przepili. Serdecznie się z nim zgadzali, wszyscy co do jednego. Lapończycy to głupcy. Nie wiadomo, co się kryje w głowach za tymi skośnymi oczyma.

- Na pewno wiele w nich nie mają, ale to, co tam jest, z pewnością nie jest dobre!

Za to również wypili. Wielka panowała zgodność wśród ścian małej chaty. W jedynej izbie zrobiło się gorąco. Przez małe okienka buchał śmiech. Nie było w nich szyb.

Kobieta, która szorowała podłogi i miała posprzą­tać, gdy wstanie dzień, poszła położyć się w stodole na sianie. Ubogie to było posłanie, bo większość sia­na zużyli już przez zimę. Spod tego, co zostało, prze­świtywały gołe deski.

Wypytywał o rodzinę z cypla. O tego Reijo. I przy­pomniał sobie tego człowieka. Śmiał się do siebie na to wspomnienie. Na myśl o tym, że ta elegancka pan­na dzieli łoże z takim staruchem. Z biedakiem. Z sy­nem jednego z tych, którzy uciekli z kraju, ponieważ w Finlandii nie byli w stanie zatroszczyć się o jakieś źródło utrzymania.

Szkoda, że jej rodzina o tym nie wie!

Nakłonił tutejszych ludzi do rozmowy o Helenie. I okazało się, że tak naprawdę wszyscy wiedzą, jak została znaleziona. Jaka była zmaltretowana.

Przeklinali trochę łotra, który tak ją potraktował, lecz nie padło żadne jednogłośne przekleństwo. Wszyscy byli mężczyznami.

Wszyscy mieli własne zdanie na temat kobiet i te­go, jakie potrafią być. Czasami konieczne, aby męż­czyzna przypomniał im, gdzie ich miejsce.

Oczywiście Helenę potraktowano nieco zbyt bru­talnie, być może miała do czynienia z prawdziwym zbrodniarzem.

Przecież córka Kesaniemiego też została porwana. O tym również wszyscy wiedzieli. Musiał to zrobić ten sam człowiek, ale jakoś z tego uszła. Skończyło się na strachu.

Dzieci z cypla miały w sobie coś dziwnego. Z pew­nością nie była to wina Kesaniemiego, o, nie. To cał­kiem zwyczajny chłop. To miało związek raczej z je­go pierwszą żoną.

Więcej nie mówili o Helenie, a on nie chciał, żeby zapamiętali, iż w ogóle ich o nią wypytywał. Udawał, że słucha, jak rozmawiają o kimś pośrednim pomię­dzy księżniczką a czarownicą. O kobiecie noszącej bezbożne imię Raija. Podobno o poprzedniczce He­leny. Przypuszczał, że więcej w tym bajdy niż praw­dy. W takich miejscach jak to ludzie muszą mieć o czym gadać. W takich miejscach, gdzie nic się nie dzieje, gdzie życie jest puste i nudne.

Myślał o niej. O Helenie. O tym, jak przyczyniła się do zniszczenia jego życia.

Ręka coraz częściej sięgała do noża. Palce bawiły się rękojeścią.

Może czuła się tu bezpieczna. Uśmiechnął się na tę myśl. Nie zostałaby tu, gdyby nie czuła się bezpiecz­na. Na tyle dobrze ją znał.

Helena, dziki ptak.

Dorastała w najpiękniejszych klatkach, jakie tylko można sobie wyobrazić. Nie przypuszczał, by kiedy­kolwiek zapragnęła wzbić się w powietrze. Tymcza­sem zmieniła się w dzikiego ptaka.

Tamtym razem nie powinien być taki miękki. Po­winien był użyć noża tak, jak potrafił go używać, a nie tylko się nim bawić.

Przypomniał to sobie, kiedy zaczęli opowiadać, jak bardzo była poraniona. Wcześniej wspomnienie spo­wijała wełnista mgła.

Lepiej pamiętał tamtą dziewczynę z rudymi włosa­mi. O nią jednak w ogóle nie mógł pytać.

Helena wiedziała, kim on jest. Mogła go rozpo­znać, chociaż dzieliła ich spora odległość. Raczej jed­nak nie widziała go wyraźnie.

Ale z własnym mężem jest inaczej. Na ogół zna się go lepiej niż innych ludzi. Przypuszczał, że go poznała.

Helena była jedyną osobą, która mogła zdradzić, że on żyje. I z czego się utrzymuje.

Drogi pomiędzy Skibotn a Zatoką Botnicką nie by­ły długie. Owszem, dzieliła je pewna odległość, ale ścieżki pozostawały otwarte. Chodzili nimi ludzie.

A tam, gdzie chodzili ludzie, mogły również wę­drować słowa.

Wyszedł w noc. Było jasno. Niemal za jasno. Po­życzył sobie łódź wyciągniętą na brzeg. Nikogo nie pytał o pozwolenie. Nie interesowało go, do kogo może należeć. Z pewnością nikt i tak nie zamierza no­cą wyprawiać się na fiord.

Mocnymi ruchami wiosłował w stronę cypla. Al­koholowe oszołomienie prawie już wywietrzało mu z głowy. Nie pił zresztą tak dużo, i nim dopłynął pra­wie całkiem wytrzeźwiał.

Na cyplu również panowała cisza. Z komina nie unosił się dym. Okna zasłonięte firankami.

Po drodze do domu zachichotał. Ostatnio, gdy tędy szedł, wyglądało to tak samo. Firanki w oknach. Wi­dać, że nie stoją na samym dole, na najniższym stop­niu drabiny. Może jednak powinien tak to zostawić?

Ale ona wie, kim on jest.

Podszedł do samego domu. Nasłuchiwał. Żadnego odgłosu ludzi. A przecież nad fiordami wcześnie się zrywali. W drewnianych chatach budzili się o świcie.

Z pewnością była to wielka zmiana dla Heleny. O ile dobrze pamiętał, zawsze lubiła długo się wyle­giwać. Słońce potrafiło stać już pośrodku nieba, nim w końcu podniosła się z pierzyn. Ale to być może na­leżało już do przeszłości.

Stanął pod niskimi drzwiami, zastanawiając się, co może zrobić. Większość pomysłów odrzucał.

W końcu wyciągnął nóż.

Zaczął nacinać futrynę. Wyrył w drewnie znak, który Helena zrozumie.

A potem odszedł równie bezszelestnie, jak się po­jawił.

9

Niepokój utkwił w ciele Heleny niczym ostra za­dra. Usnęła, ale spała źle. Raz po raz się budziła. Mo­kra od potu. Przestraszona.

Czy to on?

W snach gonił ją. Znów. Słyszała jego śmiech. Wi­działa błysk znajomego noża.

Nienawidziła.

Walczyła.

We śnie udało jej się przed nim uciec. Pokonała go. Uwolniła się.

Do obory szła już spokojniejsza. Elise zaofiarowa­ła się, że obrządzi zwierzęta, lecz Helena sucho od­powiedziała, że bardziej jej pomoże, wystawiając je­dzenie na stół i ubierając wszystkie dzieci.

Przemawianie do krów napełniło ją osobliwym spokojem. Dobrze podziałał znajomy zapach nawo­zu i zwierząt. Ich bliskie ciepło.

Przytulność obory.

To nie była praca, raczej poczucie wspólnoty. Coś, o czego istnieniu nie wiedziała, gdy na jej życie skła­dały się piękne suknie i czcze gadanie.

Wtedy wyłącznie końmi warto się było zajmować. Wszystkie inne zwierzęta się nie liczyły. Uważano je za brudne.

Jakże ci ludzie się mylili.

Tego dnia poszarzało. Na wierzchołkach gór usa­dowiła się mgła. Spuściła nogi na zbocza, gęsta, nie­przenikniona, jak stara owsianka.

W górach na pewno jest zimno i wilgotno. Pomy­ślała o Reijo. Uśmiechnęła się. Zapragnęła, żeby jej my­śli pogładziły go jak wiatr po policzku. Zapragnęła, by właśnie w tej chwili uświadomił sobie, jak mocno go kocha. Sama tak wyraźnie czuła, że on jest przy niej.

Ledwie to zauważyła. Nie miała zwyczaju wpatry­wać się w futryny. Ale jej chusta o coś zahaczyła. Zdradliwy podmuch wiatru szarpnął jednym końcem i zaczepił go o drzazgę.

Gdy Helena go uwalniała, jej palce znalazły coś in­nego. Świeże nacięcia w starym drewnie.

Palce przesunęły się po śladach nacięć. Opuszki je rozpoznały. Zobaczyła.

I zamknęła oczy.

Palce nie mogły oderwać się od nierównych wyżło­bień. Przesuwały się po nich raz po raz.

Z oczu popłynęły jej łzy.

Wreszcie była w stanie to zobaczyć.

Okrąg. Podzielony przez wijącą się kreskę. Przez rzekę, wiodącą z lewa i wznoszącą się ku prawej stro­nie. W lewej części dwa skrzyżowane oszczepy, w prawej koński łeb.

Od tego właśnie uciekła. Od tego się uwolniła.

Prawie o tym zapomniała.

A więc się nie pomyliła. Dobrze widziała. Biało­włosy olbrzym na obcej łodzi to był on. Nikt inny.

Curt.

Zobaczył, że ona żyje. Wiedział, gdzie jest. Przyszedł tu w nocy i wyciął znak w drewnie. Poświęcił czas na naznaczenie nawet najmniejszych kresek. Pięknie to zrobił. Starannie wyrył herb rodzinny. Na­wet jego ojciec nie miałby mu nic do zarzucenia.

A więc wiedział, gdzie jej szukać.

To groźba. Znów się na nią rzucił, rzucił się jej do gardła. Helena czuła jego nóż. Twarde ręce. Słyszała jego śmiech.

Nie może nic zrobić Ivarowi! Ta myśl wbiła jej się w głowę. Zakrzyczała wszystkie inne.

Ten człowiek nie może tknąć jej syna. Nie wolno mu nawet spojrzeć na jej dziecko!

Jedli już, kiedy weszła do domu. W izbie panował spokój, oczywiście taki, jakiego można oczekiwać z sześciorgiem malców przy stole.

Pełnia życia.

- Chcę, żebyś zabrała dzieci i poszła do Sedolfa - oświadczyła Helena z mocą.

- Ale Sedolf uważał, że tu jest najbezpieczniej. - Elise ze zdziwieniem patrzyła na żonę Reijo.

Na drobnej twarzy w kształcie serca malował się niepokój. Ręce przez cały czas poruszały się nerwo­wo, poprawiały coś, przesuwały. Wygładzały spód­nice.

- Umiesz poprowadzić wóz?

Helena jakby nie usłyszała protestu Elise, zatopio­na głęboko we własnych myślach. Spojrzenie nie po­trafiło utkwić w jednym punkcie.

- Oczywiście, że potrafisz - odpowiedziała sobie, nim Elise zdążyła choćby otworzyć usta. - Nie była­byś córką Reijo, gdybyś tego nie umiała. Starsze dzie­ci zdołają chyba zapanować na młodszymi, dopóki nie dojedziecie na miejsce. Pomogę ci zaprząc. Jak zje­cie, możesz je ubierać. Ja sprzątnę ze stołu.

- Heleno...

To na nic. Helena już podniosła Ivara. Elise zdążyła tylko zobaczyć jej plecy, nim zamk­nęła się z synkiem w alkowie.

Wkrótce potem wyszła razem z ubranym już i uczesanym chłopczykiem. Trzymał matkę za rękę. Widać było, z jaką niechęcią Helena go puszcza. Nie chciała go jednak zabierać do stajni. Elise przyszła do niej, kiedy już ubrała całą gromadkę. Dzieci biegały po podwórzu, ani trochę nie przejmując się tym, że niebo szarzeje w obramowaniu jeszcze większej sza­rości, ani tym, że fale są tak wysokie i pieniąc się bi­ją o brzeg. Była ich cała gromadka, a milo jest biegać w tak licznym towarzystwie.

Gdy można się bawić w takiej gromadzie, pogoda nie ma najmniejszego znaczenia.

- Stało się coś złego - stwierdziła Elise, patrząc na Helenę, która zaprzęgła już oba konie. A przecież wy­starczyłby jeden.

- Dasz sobie radę z powożeniem dwoma? - Hele­na odwróciła się plecami do Elise.

- Miałam osiem lat, kiedy pierwszy raz powoziłam dwoma końmi - odparła Elise. - Co się stało? Ty się boisz, Heleno. Czy nie mogę ci w tym pomóc? Wiem, że mnie nie znasz, lecz Reijo jest tym moim ojcem, którego pamiętam najlepiej. Dlatego jesteś dla mnie rodziną. Masz już swoje własne miejsce w moim ser­cu. Możesz mi zaufać, Heleno.

Helena nie odpowiedziała od razu. Dokończyła swoje zajęcie. Przytuliła czoło i ręce do ciepłej szyi konia, lecz spokój zwierzęcia nie był w stanie do niej przeniknąć. Wiedziała, że również konie wyczuwają jej zdenerwowanie.

One jednak niczego od niej nie żądały.

- To nie dlatego, że jesteś tu nowa, Elise. - Przyło­żyła do piersi dłoń zaciśniętą w pięść. - To moja spra­wa. Tylko moja. To ja muszę jej sprostać. Boję się. Być może mam ku temu powody. Ale to moja spra­wa. Nie chcę, by mieszali się w to inni. To nie doty­czy nikogo innego. Wyłącznie mnie.

- A Reijo? - spytała Elise. Bala się zadawać to pytanie. Helena wyglądała na tak zdecydowaną. Zamknęła się w sobie jak muszla. Zatrzasnęła się.

- Reijo tu nie ma - powiedziała Helena.

Elise jednak po jej głosie poznała, że to, co się dzie­je, mimo wszystko dotyczy również Reijo. Nie była to więc wyłącznie jej sprawa, sprawa samej tylko Heleny.

- Bardzo ważne dla mnie, żeby nikt się w to nie mieszał - oświadczyła Helena. Okazywała, że ma w sobie siłę. Ze nie żyje wyłącznie u boku Reijo. - Ivara trzeba trzymać z daleka.

- To ma związek z tą dużą łodzią?

- Nie pytaj o nic więcej. - Helena znów zmieniła się w muszlę. Znów zamknęła się w sobie. - Możesz spytać Sedolfa, czy pamięta pierścień - dodała.

Zagadka. Klucz. Na granicy dziecinady, lecz mimo wszystko ze śmiertelną powagą.

- Pierścień? Elise nie usłyszała żadnego wyjaśnienia. Helena powiedziała już swoje.

Sedolf pamiętał pierścień.

- Do kroćset! - wyrwało mu się. Nie zważał nawet na to, że przysłuchuje mu się kilka par małych uszu. - Przyszedł ktoś na cypel? Jacyś obcy?

- Nie na cypel - odparła Elise. Nie mogła pojąć, dlaczego Sedolf już szykuje się do biegu. Dlaczego jest taki niecierpliwy, jak gdyby chciał siłą wyciągnąć z niej słowa.

- Wydaje mi się, że na cyplu nikogo nie było. Chy­ba bym to zauważyła. Ale Helena już od wczoraj jest jakaś dziwna. Od kiedy pojawiła się tamta duża łódź.

- Duża łódź?

- Tak, obca - tłumaczyła Elise. - Wyglądało na to, że przypłynęli nią handlarze.

Nabrała powietrza. Przypomniała sobie, że jest w domu. Ze przecież tutaj dorastała.

- To mi wyglądało na handlarzy wódką - powie­działa wprost. - Mężczyźni zlatywali się do niej jak ćmy do światła.

- I Helena od tego zrobiła się dziwna? Zauważyłaś kogoś na pokładzie? Poznałaś kogoś? Nie, na Boga, nie mogłaś poznać! Widziałaś takiego wielkiego męż­czyznę o białych włosach?

- Skąd wiesz?

Sedolf uderzył pięścią w ścianę. Sześć par dziecię­cych oczu bacznie śledziło każdy jego ruch. Elise sta­rała się nie patrzeć.

- Dasz radę zaprowadzić zwierzęta do stajni? - spy­tał. - Przepraszam, wiem, że nie jesteś taka bezradna. Czasami zapominam, kim jesteś. Zabierz dzieci do domu i zamknij drzwi na klucz. Nikogo nie wpusz­czaj, chyba żebym to był ja, Reijo albo Matti. I Ida...

- Co to ma znaczyć? Sedolf już wciągał kurtkę i wzuwał buty. Poprawił pasek, wyjął nóż z pochwy i sprawdził ostrze. Odczuł zadowolenie, gdy zaciął się w kciuk.

- Nie wiem - odparł. - Lecz jeśli ten człowiek, o któ­rym myślę, znów się tu pojawił, to znaczy, że powraca­ją upiory. Albo nawet jeszcze gorzej. I przypuszczam, że Helena się nie myli. Jeśli się boi, ma ku temu wszel­kie powody. Przeklinać należy tylko nieobecność Reijo.

- To on? - dopytywała się Elise.

Reijo opowiadał przecież, co przytrafiło się rodzi­nie w ciągu tych ośmiu lat. Wiedzieli, w jaki sposób Helena znalazła się w ich wiosce.

- Ja też mam z tym człowiekiem parę niezałatwionych spraw - oświadczył Sedolf twardo. - Ida tamtą noc, którą z nim spędziła, nazywa nocą, w której prze­mówił los. Zły był to los. Wspomnienie długo ją potem dręczyło. Idę do Heleny. Ona nie może zostać z tym sama. Nie może sama zetknąć się z tym człowiekiem.

Wszystko było takie dobre. Wszystko ułożyło się jak najlepiej dla niej. Tak pomyślnie i tak słusznie. Należała do Reijo. Kochała Reijo i była przez niego kochana. Mieli Ivara. Mieli tak wiele. Tyle jeszcze przed nimi. Przed nią i przed Reijo. Była żoną Reijo.

Ze schodów widziała łódź. Obcą łódź. Tę, którą on przypłynął.

Wciąż był tutaj. Na tyle daleko, że musiała mru­żyć oczy, by dostrzec czubek masztu, lecz dostatecz­nie blisko, by bez trudu do niej dotrzeć.

Był tutaj.

Helenę przeszył dreszcz. Narzuciła kaftan i obwiązała się chustą. Poprawiła węzeł włosów na karku, a potem popatrzyła na swoje dłonie. Nagie, bez pier­ścionka. Tępo zakończone paznokcie. Takie wyraźne linie dłoni. Kiedyś miała miękkie, białe rączki. Teraz pod skórą rysowały się mocne ścięgna. Skóra od pra­cy zrobiła się bardziej szorstka, twardsza. W jej dło­niach nie było już miękkości. Nie mogłaby nimi prze­suwać po jedwabiu. Zaczepiałyby o nitki.

Ale on był tutaj. Odszukał ją. Wyciął swój znak na jej domu. Pokazał jej, że wie. W ten sposób naznaczył ją jako swoją. Naznaczył ją nożem, jak zawsze to robił.

Jak w ogóle mogło jej przyjść do głowy, że uciecz­ka jest możliwa? Jak w ogóle mogła pomyśleć, że ma prawo do szczęścia?

Był tutaj. Ona nie była żoną Reijo. Nie była wca­le Heleną Kesaniemi. Nie była Heleną żoną Reijo.

Jej mężem był on. Curt Hallencrantz. Przypomniał jej o tym.

Czego jeszcze mógł chcieć? Nie wiedziała. Wie­działa jedynie, że nie może mu tego dać.

Dokąd mogła pójść? Gdzie uciec? Nie przypusz­czała, że on kiedykolwiek jeszcze tu wróci. Sądziła, że na zawsze już zniknął z jej życia. Wszyscy sądzi­li, że mogą mówić o nim jak o umarłym.

Dokąd pójść?

Reijo, kiedy potrzebował spokoju i chciał pomy­śleć, wypływał na fiord.

Helena poszła na brzeg. Wiosłować nie bardzo umiała. Poza tym morze solidnie się już marszczyło.

Ale zepchnęła łódź na wodę i wsiadła do niej. Dło­nie miała tak drobne, że ledwie obejmowały wiosła.

W łodzi mogła być bliżej Reijo.

Helena zaczęła wiosłować. Nie wiedziała, dokąd płynie, tylko wiosłowała.

Spowiła ich mgła, niczym mokra zasłona, przez którą można przeniknąć.

Ida trzęsła się z zimna. Była taka niespokojna. Nie bała się, tylko ten niepokój nie pozwalał odpocząć. Źle spała.

Nikt w całej siida nie spał zbyt wiele tej nocy. Wia­domość, którą przyniósł Jon, dotknęła wszystkich.

Wszędzie dookoła panowała cisza. Idy wcale nie dziwiło, że mało kto z nią rozmawia. Była tu obca. A odkąd otrzymali wieści, stała się obca po dwakroć. Rodziny z siida jeszcze bardziej zamknęły się w so­bie, pragnąc chronić się przed zewnętrznym światem.

Ida wyczuwała mur, jakim się od niej odgradzali.

Chciała wracać, lecz ojciec jej zabronił. Prosił, że­by zaczekała, żeby odpoczęła.

A teraz pojawiła się mgła. Teraz nikt nie musiał już jej powstrzymywać. Zejście do wsi stało się niemożliwe.

Ida zagłębiła się w mgłę, oddaliła się od jurt. Do nich zawsze znajdzie drogę. Doprawdy, wiele trzeba, żeby nie słyszeć psów.

Wszyscy w siida byli członkami jednego i tego sa­mego rodu. Siedem czy osiem rodzin, o ile Ida zdą­żyła się zorientować. Trzy pokolenia. Najstarsi wciąż posiadali największą liczbę zwierząt, chociaż to śred­nie pokolenie wykonywało większość pracy.

Tak jak w siida Ailo.

Taki sposób na życie był jej obcy. Po podróży do wschodniego Finnmarku nie miała powodów, by go poznawać.

Nie chciała się zbliżać do życia tych ludzi.

Z początku tylko rozdrapywałoby to rany, sprawia­ło zbyt duży ból. Później stała się za bardzo obca. To nie było jej życie, nie dotyczyło jej. Mała Raija i Mik­kal byli jej dziećmi. Tylko jej. Ale Mikkal miał prawo również do tego. Zdziwiło ją to nowe odkrycie.

Mikkal nie był spokrewniony z członkami siida Jo­na, lecz należeli do tego samego ludu. A krew tworzy mocne więzi. Tu, wśród najgęstszej mgły, Ida uświa­domiła sobie, że Mikkal musi się o tym dowiedzieć. Musi to poznać.

Chciała, żeby był dumny również ze sposobu, w ja­ki oni żyją. Pragnęła, by zrozumiał, że jakaś jego część należy do tego półmroku pod dymnikiem, wśród żerdzi, na których rozpina się jurtę. Mikkal musi wiedzieć, że jest tego częścią. Musi to poczuć.

We mgle pojawiła się również inna postać. Siedzia­ła na kamieniu, nie przejmując się tym, że powietrze wokół niej ocieka wodą.

Łzy mieszały się z pocałunkami mgły. Twarz mia­ła mokrą. Włosy aż pociemniałe od wilgoci. Była blondynką.

Ida widziała ją poprzedniego wieczoru. Zatrzyma­ła się teraz przy skulonej postaci.

Anna popatrzyła na nią, lecz jakby jej nie zauwa­żała. Spojrzała na swoje podciągnięte kolana, potem znów na Idę. Przekrzywiła głowę. Wzrokiem pytała, czego Ida od niej chce.

Musiała tu siedzieć od dawna. Mokra mgła zabar­wiła jej skórzaną spódnicę na ciemny brąz. Anna trzę­sła się z zimna. Policzki miała białe.

- Śpiewałam joik - rzuciła w powietrze, wyzywająco patrząc na Idę. - Śpiewałam joik o moim bracie Monsie. On nie jest zabójcą. Śpiewałam joik o tym, który dźwigał mnie na plecach, gdy byłam dziew­czynką i nie potrafiłam zajść tak daleko. O tym, któ­ry obejmował mnie, kiedy się uderzyłam i płakałam. O tym, który sam płakał. Wzywałam joikiem łzy, których nikt nie mógł zobaczyć. O których nie mog­łam opowiedzieć nikomu. I wzywałam też jego śmiech. Historie, które opowiadał przy ognisku. Po­staci, które wyczarowywał słowami. O nim właśnie śpiewałam. O moim bracie. - Anna umilkła. - Tak, wzywałam też jego duszę. Ale nie tę czarną. Nie tę pijaną, która tylko chciała trwać w upojeniu. Nie tę, która bila Beret. Nie tę, która w gniewie krzyczała na dzieci. Mój brat nigdy nie pozostawał taki na długo. Tworzyła go wódka. Ten człowiek wyłaniał się z bu­telki. Nie potrafię wzywać joikiem tego, co jest w bu­telkach. Nie potrafię wezwać wódki.

Ida siadła przy Annie, na tym samym kamieniu. Był bardzo zimny. Anna musiała przemarznąć do szpiku kości.

- Masz brata? - spytała Anna, patrząc na nią.

- Dwóch - odparła Ida. - Obu kocham. Mam też brata, którego nie znam. Jest obcy. Ale na pewno mogłabym go również pokochać.

- Nie przestałabyś kochać brata, nawet gdyby do­puścił się rzeczy najbardziej niepojętej?

- Nie - odparła Ida.

Nie zdołała się przemóc, by powiedzieć, że sama znalazła się kiedyś w podobnej sytuacji. Podobne uczucia, w jakich Anna tonęła teraz, były i jej udzia­łem. Rozumiała ją.

- Ojciec mówi, że on nie żyje, że już go nie ma. Twierdzi, że nie ma już syna. Mons to mój jedyny brat. Poza nim mam tylko siostry. Ojciec powtarza, że ściągnął wstyd na nas wszystkich, na całą wspólnotę. Mamy nawet o nim nie rozmawiać. Ojciec zapomina też o Beret. Upiera się, że ona ma swoją rodzinę. Twierdzi, że nie ma synowej, ponieważ nie ma syna.

- Mówi tak tylko teraz - zapewniła ją Ida. Delikat­nie dotknęła ramienia Anny.

Anna była tak drobna, szczupła. Taka lekka, że wyda­wało się, iż może zdmuchnąć ją wiatr. Twarz miała moc­ną, kwadratową, ze zdecydowanie zarysowaną brodą. Mały nos, oczy jak poranne niebo w styczniu, jasne, przejrzyście niebieskie. Być może nie była taka młodziut­ka, za jaką Ida wzięła ją z początku. Niektórzy zostają pobłogosławieni wyglądem, który przez długi czas się nie zmienia. Właśnie do nich zaliczała się Anna.

Miała niemal ten sam rodzaj zmarszczek co Ida. Musiała być w jej wieku. W wieku Jona.

- Porozmawiaj o tym z Jonem - poprosiła Ida. Pró­bowała pocieszać dziewczynę. - W każdym razie dla Jona on nie umarł. Jon po drodze wiele o nim mówił.

Anna popatrzyła na Idę wzrokiem pełnym rezy­gnacji.

- Z kim, jak z kim, ale z Jonem na pewno nie mogę o tym rozmawiać. Ojciec twierdzi, że teraz nic już z te­go nie może być. Powtarza, że na całe szczęście nigdy nic o nas nie postanowiono, rozumiesz? Nie wolno mi poślubić Jona. Żadnej z nas nie wolno wyjść za mąż, dopóki ta sprawa nie pójdzie w zapomnienie. Ojciec mówi, że nie chce, aby nasz wstyd padł na innych. A jak ci się wydaje, jak prędko ludzie zdążą zapomnieć?

Nie próbowała nawet ocierać łez. Pozwoliła im płynąć swobodnie.

- Nie było żadnej umowy dotyczącej Jona i mnie. Ale nikt inny też o mnie nie prosił, bo wszyscy wiedzieli, że to my mamy się pobrać. Wszyscy o tym wiedzieli, to już zostało postanowione. Wszyscy też wiedzieli, dlaczego Jon jeszcze się ze mną nie żeni. Wszyscy wiedzieli, cze­go chciał. Jon jest taki uporządkowany. Tyle mi pragnął dać. Miało nam ułożyć się jak najlepiej. Ale czekał za długo. Teraz nic już z tego nie wyjdzie. Nie będę miała męża. Ojciec nie jest z tych, którzy cofają swoje słowa.

- Czy Jon o tym wie?

- A jak mogłabym mu o tym powiedzieć?

Ida popatrzyła w zmrożone bólem oczy. Odkąd sięga­ła pamięcią, w rodzinnej okolicy nie widziała aż tyle bó­lu. Gdy niespokojna krążyła po wspaniałych komnatach nad Zatoką Botnicką, pamiętała jedynie blask słońca.

- Nie powinnaś tu siedzieć. Uśmiech Anny. Przelotny, niczym promyk słońca przedzierający się przez mgłę. Ogrzewał jednak, niósł w sobie piękno.

- Ja tu mieszkam - powiedziała Anna, głaszcząc Idę po ręce. - Wiem, że chcesz dobrze, ale ty mieszkasz w domu. Żyjesz wśród ścian. A ja mieszkam tutaj. To również jest mój dom.

Ida nie mogła dalej przedzierać się przez tę mgłę. Po tych słowach nie mogła też dłużej zostać przy An­nie. Dziewczyna nie zachęcała jej do tego. Nie potrze­bowała Idy.

Kierując się ujadaniem psów, Ida wróciła do na­miotów. Ojciec razem z Mattim byli przy reniferach. Towarzyszyli kilku mężczyznom z siida.

Nie wiedziała, kto dla nich wyprowadził się ze swojej jurty. Ale mieli ją tylko dla siebie.

Ida zajrzała do środka.

Pusto. Na palenisku nie pozostał nawet żar.

Odszukała jurtę Jona. Jego matka wyszła, kiedy wsunęła się do środka. Poza nią nikogo przy nim nie było, nawet ojca.

Ida trochę się bała ojca Jona. Jego pomarszczona, naznaczona bruzdami twarz wydawała się taka stara. Był rówieśnikiem Reijo, ojciec sam o tym wspominał.

Może właśnie dlatego Ida tak się go bała. Przestra­szyła się, że mijające lata potrafią się rysować w tak różny sposób.

Jon leżał z zamkniętymi oczami. Wyglądał, jakby spał, lecz Ida była pewna, że tylko udaje. Chociaż od­dech miał wyrównany jak u śpiącego.

Usiadła przy nim. Próbowała siedzieć ze skrzyżo­wanymi nogami, ale w spódnicy nie było to łatwe.

- Anna? - wydusił z siebie, przewracając oczyma. Teraz wreszcie był w stanie otworzyć to drugie, a przynajmniej je zmrużyć. Błysnęło coś białego wśród wszystkich tych fioletów.

- To tylko ja - powiedziała Ida. - Anna wzywa joikiem swego brata. Być może ciebie również, ale o tym nic nie mówiła.

- Rozmawiałaś z nią?

- Ona mówi, że ojciec po tym, co się stało, zaka­zuje dziewczętom wychodzić za mąż. Wstyd ma po­zostać w rodzinie. Nie wolno go przerzucać na in­nych. Musiałeś czekać, żeby się z nią ożenić?

Idę ogarnął niepojęty gniew. Była zła na Jona. Zła, ponieważ tak bardzo pragnął dobra dla dziewczyny, którą kochał, że zrobiło się na to za późno.

- On prędko mówi to, czego w głębi serca tak na­prawdę nie myśli. Potem trudno mu cofnąć te słowa. Ale ja się ożenię z Anną. Nawet jej ojciec mnie nie powstrzyma. Ona powinna to zrozumieć.

Ida nic nie powiedziała. Sama była bliska płaczu. Roz­pacz Anny przelała się również na nią. Chciała tylko płakać. Wszystko wydawało się takie czarne i ponure. Gęste jak mgła. Nie pozwalające na swobodę ruchów.

- Możesz ją przyprowadzić? - poprosił. - Martwię się o nią. Chciałbym jej powiedzieć, że to, co się sta­ło, niczego między nami nie zmieniło. Muszę jej to powiedzieć. Przyprowadzisz ją, Ido? Znajdziesz ją?

To wydawało się wręcz niemożliwym zadaniem. Mgła się nie rozrzedziła, raczej przeciwnie. Przetacza­ła się tuż nad ziemią, całowała mech i szła dalej.

Ida długo szukała, nim odnalazła tamten kamień. Tyle było do niego podobnych. Kiedy szła tu za pierwszym razem, nawet nie próbowała się rozglądać. Ale też i wtedy nikogo nie szukała.

Anny już na nim nie było. Być może zostawiła ja­kieś ślady w mchu wśród krzewinek, lecz oczy Idy nie potrafiły ich odnaleźć. Jej oczy umiały czytać li­tery, lecz nie umiały odczytywać pisma przyrody.

Ida wędrowała razem z mgłą, przeciwko mgle i we mgle. Nie bardzo wiedziała, w którą stronę idzie. Nie rozpoznawała ziemi. Nie przyglądała jej się, nim nad­ciągnęła mgła. Teraz wszystko wydawało się iden­tyczne.

Każde miejsce, w którym się zatrzymywała, wyglą­dało tak samo jak inne.

Chwilami odnosiła wrażenie, że słyszy dzwonki reniferów. Nie przypuszczała, że Anna pójdzie do sta­da. Sądziła, że raczej będzie unikać ludzi.

Ale tak trudno było stwierdzić, który z kierunków jest przeciwny. Nie dało się iść cały czas w tę samą stronę.

Ida przestała już słyszeć psy. Poczuła się zagubio­na. Musiała mocno zacisnąć pięści i bardzo powoli oddychać, żeby nie krzyczeć w głos.

Nie wolno jej tracić głowy.

Ogarnęło ją jeszcze większe przygnębienie, jak gdyby Anna zaraziła ją swoją rozpaczą.

Teraz nie było już nic.

Ida zadawała sobie pytanie, dlaczego Jon tak nagle zaniepokoił się o Annę. Możliwa odpowiedź ją prze­raziła.

Znów zaczęła szukać we mgle. Wielokrotnie kręci­ła się w koło, teraz już nawet ona zaczynała rozpo­znawać pewne miejsca, w które trafiała najczęściej.

Mgła zalegała aż do samej ziemi. Podpełzła aż do sosnowego lasu nad fiordem.

W końcu się rozrzedziła i nastał wieczór.

Wtedy Ida znalazła Annę.

10

Sedolf na cyplu nie zastał nikogo. Dom nie był zamknięty na klucz. Izby puste i milczące. Żadnego śladu, który zdradzałby, dokąd mogła pójść Helena.

Przebiegł przez dom. Otwarte drzwi machały do niego.

Na schodach jego oczy odnalazły to, co tak prze­raziło Helenę. Podpis mężczyzny z nożem.

Sedolf miał ochotę wbić w to dzieło ostrze własne­go noża, posiekać je na drobne, zniszczyć, unicestwić. Opanował się jednak, bo nie na wiele by się to zda­ło. Musiał znaleźć Helenę.

W gardle mu zaschło, jeszcze zanim zszedł na sam brzeg. Mgła dotykała już niemal powierzchni wody, flirtowała z falami.

W szopie została tylko jedna łódź. Łajba, którą Re­ijo rankiem wypływał na ryby, zniknęła.

Helena umiała wiosłować jedynie tak, jak potrafi to człowiek z wnętrza lądu.

- Heleno! - wrzasnął Sedolf nad fiordem. - Heleno!

Jego krzyk wsunął się we mgłę. I tam pozostał. U jego stóp widać było żółtą pianę, pianę ubitą przez morze. Poruszała się niespokojnie.

Nie mogła wypłynąć na fiord we mgle! Przecież ona nie rozumie morza!

Właśnie dlatego to zrobiła.

- Heleno! Ale swój krzyk kierował na fiord i nawet skała za jego plecami nie mogła mu odpowiedzieć. Sedolf wyciągnął łódź z szopy.

Helena wiosłowała. Ze złością. W gniewie. Płacz nie zwyciężał, gdy w każdym ruchu wioseł musiała toczyć walkę z morzem. Fale chciały zapędzić ją do brzegu, chciały poprowadzić z powrotem, nie chcia­ły jej kołysać tak, jak kołysały Reijo.

Były przeciwko niej.

Bolały ją ramiona i plecy. Nie nawykła do takich ruchów. Wiosła uwierały w dłonie. Łódka, mała sko­rupka, tańczyła według własnej woli.

Helena naparła na wiosła i dalej walczyła. W gniewie zacisnęła zęby. Odczuwała przede wszystkim gniew.

Na morze, na łódź, na mgłę. Na Curta.

Wychowanie, jakie odebrała, utkwiło w niej głębo­ko. Trudno było obracać w ustach przekleństwa. Ale tu, wśród tej białej gęstwiny na fiordzie Lyngen, wy­rwało jej się jedno i drugie przekleństwo. Opadło na dno niczym ciężarek sieci.

To Curta malowała czarnymi słowami, wstrętnymi słowami, które w jej domu w Finlandii nazwano by wulgarnym językiem motłochu. Wypowiadanie ta­kich słów było grzechem. Grzechem rzucanie ich dru­giemu człowiekowi. Tymczasem Helena je wykrzyki­wała. Wykrzykiwała aż do ochrypnięcia.

- Przeklęte chłopisko! Szatański pomiot! Diable nasienie! Przeklęty! Przeklęty, przeklęty! Prawdziwy diabeł w ludzkiej skórze!

W końcu zabrakło jej obelg. Pośród śmiechu przeplatanego z płaczem odkryła, że nie zna ich tak znów wiele. Po prostu ich nie umiała. Nie pamiętała. Ow­szem, słyszała je wśród kamieni na brzegu, kiedy mężczyźni stali po kolana w wodzie wśród wodoro­stów, lecz nie starała się ich zapamiętać. Wolała zamknąć się na nie, ogłuchnąć.

Helenie nigdy nie przyszło do głowy, że mogą jej się do czegoś przydać. Ze któregoś dnia będzie ich po­trzebować.

Straciła orientację. Wpłynąwszy we mgłę, nie mia­ła już według czego się kierować. Wciągnęła wiosła do łodzi i nieruchomo siedząc na ławeczce, pozwoli­ła wodzie się unosić. Od tego chociaż ciało nie bola­ło. Przynajmniej nie tak bardzo.

Spokój?

Reijo?

Jak mogła być taka głupia? Przecież w ten sposób się do niego nie zbliży!

Reijo wypływał na morze, jeszcze zanim nauczył się wyraźnie mówić. To oczywiste, że na wodzie od­zyskiwał spokój. Ona we wzburzeniu wędrowała przy granicy lasu.

Helena położyła się w łodzi. Woda ją unosiła, koły­sała teraz mocniej. Nie sprawiało jej to przyjemności, ale nie chciała dopuścić do siebie strachu. Nawet przed sobą samą nie chciała przyznać, że się boi morza.

Łatwiej było bać się Curta. Nawet on nie był tak przerażający jak morze.

W końcu zasnęła zmarznięta. Z nieugiętą dumą, która nie pozwalała jej wezwać pomocy. Pomyślała, że w takiej mgle i tak nikt nie wypłynie na fiord. Je­dynie ona mogła wykazać się dostateczną głupotą.

W snach nie było ani zimna, ani wilgoci. Nie było też strachu. Sny zatarły znaki na drzwiach w domu na cyplu.

Curt zniknął.

I nie pojawiał się.

Curt nie istniał.

Curt Hallencrantz zabrał ze sobą skrzyżowane oszczepy, wijącą się rzekę i koński łeb, i zniknął. Od­dalił się od wszelkiej rzeczywistości. Od wszelkiej tej rzeczywistości, której Helena pragnęła kiedykolwiek dotykać. Którą pragnęła nazywać swoją.

Sny malowały o wiele słodszą rzeczywistość. Trawę na należących do cypla łąkach barwiły na zielono. Żół­tą jak jesienne liście czuprynę Reijo przetykały srebrem, czyniąc go w jej oczach jeszcze piękniejszym. Ivar wy­rósł, był taki podobny do ojca. Chodził tak samo i śmiał się tak samo jak on. Reijo wypełniał jej łono, dawał sie­bie. W izbach rozlegał się odgłos biegających stopek. Śmiech Reijo, wydobywający się z wielu gardeł, jej gesty odbijały się w ruchach rączek małych dziewczynek.

Sny przędły złote nitki. Tkały z nich miękkie, cie­płe okrycie dla Heleny.

Leżała tak wygodnie. Tak jej było dobrze. W snach przeżywała całą przyszłość. Przeżywała całe życie na cyplu. W pięknym śnie tworzyła ich dom.

Chłód do niego nie docierał.

Wszystko to istniało poza jej ciałem. Oddalone od tego, co widziała i czuła.

Dom na cyplu. W snach...

Lekka łódź nadawała się do wypływania na środek fiordu przy dobrej pogodzie. Pod błękitnym niebem. Kiedy wiatr i morze były w dobrych humorach, a sznur do łowienia ryb drążył na powierzchni wody dołeczki jak od śmiechu.

Lekka łódź była łodzią Reijo, z której łowił ryby na obiad. Łupinką, w której składał swoje myśli i marze­nia, gdy wypływał tam, gdzie czuł, że jest sam i że do­tyka nieba i słonej wody. Nie uważał, że jest w niej zda­ny tylko na siebie, zawsze widział góry otaczające go niczym rama. Nawet kiedy położył się i patrzył prosto w niebo, kątem oka dostrzegał zarys wierzchołków.

Łódka na dobrą pogodę.

Pod wieczór mgła musiała ustąpić. Rozwiała się. Zmieniła się w deszcz. W gęste szare niebo.

Ale góry znów się ukazały. Wyłoniły się z morza mgły, usiłując powstrzymać deszczowe chmury, i zamknęły je między sobą.

Wiatr wiał od morza. Zalecał się do niego z potęż­ną siłą. Musiał uciec się do gwałtu.

Łódka na dobrą pogodę wskakiwała na kolejne fa­le. Łykała słoną wodę. Uchylała się od pryszniców. Odrzuciła wiosła.

Łódka na dobrą pogodę długo dźwigała swój cię­żar, cienkimi deskami broniła go przed mocą morza i wichru.

Helena zmarzła przez sen. Ale sny miała piękne, pełne blasku słońca. Sny zabierały ją do domu.

Nie zdążyła się obudzić, kiedy morze przelało się przez burtę, wywróciło łódkę na dobrą pogodę, wciągnęło ją w siebie. Nie zdążyła się obudzić, kiedy morze jej zażądało. Wpadła w nie bez walki.

Łódka na dobrą pogodę unosiła się stępką do góry. Na spienionych falach wyglądała jak łupinka orzecha.

Sedolf wiosłował we mgle. Często robił przerwy, żeby wołać Helenę.

Z mgły nie nadchodziła żadna odpowiedź.

Starał się dość długi kawałek płynąć wzdłuż lądu. Wolał ją, ale musiał zawrócić.

Wypłynął nieco dalej na fiord, tak daleko jak tylko mógł, nie tracąc kierunku. Wciąż wiedział, gdzie jest ląd.

Nie znalazł ani Heleny, ani łodzi. Zaczynał zrywać się wiatr.

Przejaśniło się na tyle, że Sedolf mógł zobaczyć drugą część wioski, tę za ujściem rzeki. Zauważył ja­kąś łódź, gotującą się do stawiania żagla. Ktoś wi­docznie zakładał, że mgła się podniesie.

Sedolf przypomniał sobie, co mówiła mu Elise.

Nie widział nigdzie żadnych innych obcych łodzi. To musieli więc być handlujący wódką.

Mężczyzna z nożem z pewnością również był na pokładzie.

Mieli żagiel.

Nie zdołałby popłynąć za nimi, nawet jeśli by chciał. Miał jedynie wiosła. Był za daleko.

I chociaż widoczność się poprawiła, to i tak minie pewien czas, nim wypłynięcie dalej na morze będzie bezpieczne.

Sedolf zawrócił do lądu, ale nie kierował się na cy­pel. Wiosłował wzdłuż brzegu. Znalazł ludzi, opowie­dział im, co się dzieje. Kiedy mgła była już tylko jak gęsta zupa, po fiordzie krążyło sześć łodzi. Płynęły tyralierą. Porozumiewały się ze sobą, utrzymywały coś w rodzaju łączności.

Ludzie nawoływali.

Chociaż mgła się podnosiła, rzedła, pogoda się pogarszała. Wiatr w takich warunkach potrafił być nie­obliczalny. Mogły ich dopaść porywy z gór.

Takie podmuchy tutejsi ludzie nazywali kozimi ro­gami. Dwa mocniejsze kozie rogi wystarczały, żeby prędko wywrócić rybacką łódkę.

Mężczyźni u wioseł wiedzieli o tym. Lecz ludzie, których życie uzależnione było od łodzi, wiedzieli także, że również inni zrobią co tylko w ich mocy, by ich uratować, jeśli kiedykolwiek stanie się to koniecz­ne. Dlatego bez wahania spieszyli z pomocą innym.

Teraz chodziło o żonę Kesaniemiego z cypla. To bardzo istotne.

Ludzie lubili Reijo. Nie był zupełnie taki jak wszy­scy, ale niczego nie udawał. I nie oszczędzał się, gdy ktoś potrzebował pomocy, zawsze podawał rękę.

Większość z nich życzyła Reijo szczęścia z Hele­ną. Życzyła mu tego, co najlepsze. Wszyscy przecież wiedzieli, jak wyglądało jego życie. Większość z nich skłonna była sporo dla niego zaryzykować.

Poszukiwania trwały, dopóki pozwalał na to roz­sądek. Opierali się wichrowi i deszczowi. Mgła ode­szła. Przez pewien czas mieli dobrą widoczność, lecz nie trwało to długo.

Deszcz lunął gęsty jak ściana. Siekł niemiłosiernie. Wiatr uniemożliwia! utrzymanie łodzi na falach. To by­ła przez cały czas walka. Walka przeciwko żywiołom.

Sedolf jako jeden z pierwszych przyznał, że nie­możliwe jest kontynuowanie poszukiwań, nie potra­fił jednak o tym jako pierwszy powiedzieć.

Czuł, że nie wolno mu tego robić.

Helena była żoną Reijo. Dla Reijo musiał próbować. Chociaż nie wierzył, że to do czegokolwiek doprowadzi.

Pozostali być może myśleli podobnie. Ich jednak pętały inne więzy.

Sedolf był zięciem Reijo. Kimś więcej niż tylko przyjacielem. Kimś więcej niż osobą po prostu sza­nującą Reijo.

To jeden z najstarszych jako pierwszy zawrócił łódź. A gdy jeden już to zrobił, ośmielili się i inni.

Nikt nie oponował. Nikt nie czynił nikomu wyrzutów. Wszyscy już rozumieli, że niewiele przyjdzie z ich wysił­ków. Wyznanie tego na głos wymagało męskiej odwagi.

Przemokli i zmarzli. Ale byli ludźmi przywykłymi do morza. Gdyby chodziło tylko o nich, wielu z nich jesz­cze by się nie poddało. Zdarzało im się być na fiordzie w gorszej pogodzie. Już wcześniej znosili drwinę morza.

Wszyscy jednak myśleli o tym samym.

Jeśli żona Reijo rzeczywiście wypłynęła na fiord, i jeśli rzeczywiście była na wodzie, gdy rozpętała się ta nawałnica, to na pewno jej nie odnajdą.

Tak myśleli. Nikt z nich jednak nie powiedział te­go na głos. Ponure spojrzenia i wzruszenia ramion mówiły same za siebie.

- Wypłyniemy znów, kiedy trochę się uspokoi - powiedział któryś ze starych, wiekowy na tyle, że mógł pamiętać Anttiego Kesaniemi.

- Popłynę na cypel - stwierdził Sedolf i z powro­tem wsiadł do łodzi.

Trzymał się blisko lądu, lecz mimo tego okropnie ciężko było wiosłować. Część rozpaczy, jaką odczu­wał, przemieniała się w nowe siły. Wiosłowaniem wy­rzucał z siebie gniew.

Płacz ściskał go w gardle. Tak mocno, iż cieszył się, że nie musi z nikim rozmawiać.

Zaciągnął łódź do szopy. Była ciężka, ale chciał mieć pewność, że jej nie straci.

Poświęcił również czas na staranne zamknięcie szopy. Dla wszelkiej pewności.

Ciężko było mu wejść do domu. Musiał napalić, żeby wysuszyć ubranie.

Rozebrał się do naga. Przemoczył się tak, że spły­wał wodą.

Trząsł się z zimna. Boso stąpał po chłodnej podło­dze, tak czystej, że można by z niej jeść. Helena bar­dzo tego pilnowała.

Sedolf odszukał kufer z ubraniem Reijo. Pożyczył sobie jego suche rzeczy. Ubrał się, trochę były za ma­łe, ale grzały.

Odpychał od siebie myśli.

Zjadł. Odłamał kawałek chleba ze stosu płaskich okrągłych chlebków z dziurką pośrodku, nasadzo­nych na patyk. Żytni chleb Heleny.

Nasycił się. Nie odczuł przy tym żadnej przyjem­ności, ale przynajmniej brzuch miał pełen. Popił wo­dą prosto z czerpaka. Wodą, którą przyniosła Helena.

Wyszedł na wieczór. Na deszcz. Na wiatr, który nie chciał się uciszyć.

Starał się znaleźć zajęcie dla rąk. Ktoś musiał dopil­nować obrządku. Sedolf wierzył, że Elise nie straciła wieśniaczego rozsądku i zajmie się jego oborą. Nie mógł tam teraz wracać. Musiał czekać na cyplu. Cze­kać, aż pogoda się uspokoi. Czekać na powrót Heleny.

Zwierzęta również były niespokojne. Sedolf wy­czuł to i zadrżał. Zadawał sobie pytanie, czy zwierzę­ta też wyczuwają takie rzeczy, jak na przykład to, że gospodyni umarła.

Brednie! Odpędził to od siebie.

To pewnie przez pogodę. Nawet krowy słyszą wichu­rę. Słyszą zacinający deszcz. To oczywiste, że się dener­wują. Wyczuwają, że jest obcy. Po prostu to je niepo­koi. Na pewno obchodzi się z nimi inaczej niż Helena.

Sedolf pracował w oborze i myślał o Idzie. Tak bar­dzo pragnął, żeby była teraz przy nim. Żeby nie zo­stawiała go z tym samego.

Ida była silna.

Często z trudem przychodziło mu to przyznać i przyjąć. Często jednak to ona dodawała mu siły. Od­wagi, by żyć dalej.

Łatwo było pamiętać wszystkie te chwile, gdy obej­mował jej wstrząsane płaczem ciało. Kiedy to ona szukała siły u niego.

Tak właśnie powinno być.

Mężczyzna powinien być opoką kobiety. Jej wsparciem. Powinien mieć dość siły dla nich obojga.

To było kłamstwo.

Ida miała tyle siły. W tej chwili bardzo potrzebo­wał bodaj jej odrobiny, choćby uścisku jej dłoni.

Głaskał krowy. Rozmawiał z nimi, ale jego głos brzmiał tak dziwnie. Krowy jednak nie mogły tego wiedzieć.

Deszcz nie ustawał. Bębnił o dach.

Wychodząc z obory, nie miał siły zamknąć starannie drzwi za sobą. Truchtem przebiegł przez podwórze ze skopkami pełnymi mleka. Zostawił je nakryte w sieni.

Wszedł do środka. Usiadł przy kuchennym stole, wyglądając na zewnątrz. Widoczność była marna.

Długo siedział, a wieczór płynął. Siedział aż do pół­nocy. Dopiero wtedy deszcz ustał.

Jego własne ubranie już jako tako wyschło. Prze­brał się, poczuł chłód, ale wiedział, że wystarczy chwila na zewnątrz i nie będzie już czul żadnej róż­nicy. Wełna wchłonie wilgoć, lecz zapewni mu ciepło.

Podgrzał zupę rybną, stojącą w garnku. Strasznie mu było ciężko na duszy. Musiał się jednak czymś wzmoc­nić. Nie wiedział, kiedy go czeka następny posiłek.

Obawiał się najgorszego.

Rybna zupa Heleny.

Opłukał miskę, postawił ją na stole i wyjrzał przez okno. Przejaśniło się na tyle, że widział góry po prze­ciwnej stronie fiordu - Jiehkkevarre, Pollfjellet.

Deszcz ustał.

Wiatr natomiast hulał tak samo. Teraz jego porywy stały się jeszcze silniejsze. Nadciągały nieoczekiwanie.

Sedolf włożył kurtkę i wyszedł. Nie miał siły dłu­żej siedzieć w domu. Nie wytrzymywał tkwienia wśród ścian Reijo. Wśród ich ścian.

Wśród ścian Heleny.

Zamknął drzwi na klucz, wsunął go pod przyzbę i wolnym krokiem poszedł nad wodę.

W szopie było sucho. Wolał siedzieć tu niż w do­mu, choć szopa nie chroniła przed chłodem.

Szopa należała do Reijo. Nie do niej.

Stał na brzegu, kiedy nagle usłyszał dudnienie. Przypominało ryk dzikiego zwierzęcia.

Sedolf nie mógł zrozumieć, skąd dochodzi. Nie pojmował, co to może być.

Nie zrozumiał, dopóki nie podniósł wzroku i nie spojrzał na północny zachód. Zobaczył, że cała Pollfjellet drży.

To było niepojęte. Niezrozumiałe. Ze szczytu uniosła się chmura. Ciężka, brunatnoszara chmura.

Mroczny pomruk. Ryk dzikiego zwierzęcia.

Doprawdy, dzikie zwierzę wyrwało się na wolność! Od góry odpadło całe zbocze!

Zaczęło się wysoko, od szczytu.

Sedolf stał jak skamieniały. Nie potrafił oderwać oczu od tego, co widzi. Nie był w stanie.

To była krótka chwila. Dzięki Bogu, jedynie krót­ka chwila. Widok przywodził na myśl piekło. Tyle że nie pełne ognia, a kamienia.

Lawina poruszała się szeroką ławą. Niewiele czasu zajęło jej osunięcie się ze szczytu w dół długiego, stro­mego zbocza. Porywała ze sobą wszystko, cokolwiek stanęło jej na drodze. Pochłaniała, toczyła coraz wię­cej, stawała się coraz większa, ogromna.

Niepojęte.

To trwało tak krótko, a zrobiło tak wiele. Odgłos się wzmógł. Góra i ziemia wpadała z hukiem do wo­dy. Fiord Lyngen zmienił się w kocioł.

Dymna zasłona otaczająca górę nie rozwiewała się, wiatr nie ustawał. Kolejne mniejsze lawiny spadały śladem tamtej pierwszej, tej niszczącej. Fiord u stóp Pollfjellet aż kipiał.

Sedolf pojął, co się teraz stanie, chociaż myślał po­woli. Nie przypuszczał, że kiedykolwiek będzie świadkiem czegoś podobnego. Jedynie bardzo nie­liczni mieli okazję to zobaczyć. Nie w każdym po­koleniu.

Biegiem ruszył pod górę. Musiał wrócić do domu. Musiał tam pobiec.

Nogi miał jak spętane żelazem. Nie mógł oderwać wzroku od tego, co się działo. A niezmiernie trudno było jednocześnie wspinać się pod górę i patrzeć w przeciwną stronę.

Sedolfowi ciężko było w piersi. Tkwiący w niej ból tak uciskał.

On znał tę górę. Znał ją lepiej niż inni. Dorastał w cieniu Pollfjellet.

Niewielka rodzina mu została, lecz ludzie, wywo­dzący się z tego rodu co on, budowali swoje domy właśnie u podnóża Pollfjellet.

Oczy miał suche. Piekły, lecz były suche. Sedolf stał z rękami zaciśniętymi w pięści i patrzył, jak wo­dy po przeciwnej stronie fiordu się gotują.

Nie potrzebował fantazji Idy, żeby pojąć, iż tam, gdzie zeszła lawina, nikt nie pozostał przy życiu.

Nikt.

A potem nadeszła fala. Wznosiła się coraz większa, większa i większa.

Ogromna.

Sedolfowi nie starczyło fantazji, żeby wyobrazić sobie taką falę.

Nikt nie byłby w stanie wyobrazić sobie czegoś po­dobnego, nie widząc tego wcześniej na własne oczy.

Jeśli lawina pozostawiła cokolwiek u podnóża Pollfjellet, i tak pochłonęło to teraz morze, wyszar­pało chciwymi rękami.

Nie pozostawiło nic.

Chociaż było to po drugiej stronie fiordu, Sedolf widział domy pływające po wodzie. Zobaczył wywró­coną łódź, maszt znikający w fali, która usiłowała cis­nąć pianę aż do nieba.

Wiatr błogosławił jej szczyty.

Sedolf wciąż nie pojmował w pełni, co się dzieje.

W uszach ciągle miał huk, jak gdyby cała góra rozpa­dła się na kawałki. Cała wioska została obrócona w ruinę i zmyta do morza.

Sedolf nie pojmował. Nie starczało mu na to siły.

Wiedział, jak tam było. Jego stopy tam biegały. Deptały po kamieniach, po ścieżkach.

Teraz zostały tylko kamienie. Morze w dole było niespokojne. Kołysało się, ko­łysało się w zieleni i bieli.

Tej nocy stało się rozbójnikiem. Bezwzględnym, humorzastym jak to morze. Po prostu zbyt łatwo za­pominało się o tym, gdy leżało gładkie jak lustro, uśmiechnięte w promieniach słońca, łapiąc w lekkich zmarszczkach przelatujące po niebie chmury.

Teraz poszarzało. Sedolf widział, jak się podnosi. By­ła przecież pora odpływu, lecz morze sięgało coraz dalej.

Rytm doby kompletnie się odmienił. Odpływ prze­obraził się w przypływ. A przecież ten rytm był nie­zmienny. Ludzie znad fiordu zawsze mu ufali. Na co­dzienną przemianę niskiej wody w wysoką nie mógł wpłynąć żaden człowiek.

Ale też i to, co się działo, nie było dziełem ludz­kich rąk. Tu wdały się potężniejsze moce.

Sedolf nie dostrzegał w tym żadnego sensu. To by­ła niepojęta gra. Niezrozumiała, okrutna zabawa sił natury. A człowiek nie może siłować się z naturą.

Sedolf znalazł się w samym środku wydarzeń. No­gi jakby wrosły mu w ziemię. Wydawało mu się, że grunt pod nim drży. Lecz wiedział, że to za sprawą wiatru, który wciąż się wzmagał, rzucał się na wszyst­ko, co ośmieliło mu się sprzeciwić. Ledwie dało się stać. Ale Sedolf nie mógł wejść do domu.

Był świadkiem rzeczy nieludzkich. Czegoś, co ża­den rozum nie zdoła pojąć.

Miał wrażenie, że jakaś ogromna dłoń zgarnia wszystko i miesza. Zabiera, co swoje, i żąda więcej.

Bał się. W myślach zwrócił się do Boga. Do same­go diabla. Do duchów, o których poszeptywali co po­niektórzy.

Z głębi serca odezwały się modlitwy dzieciństwa. Wargi wyszukiwały słowa tych najprostszych. Tak mało ich zapamiętał. Żałował, że nie zna więcej.

A może modlitwa na nic nie pomagała? Może nie istniała wola, która tego zapragnęła?

Jakaż wola mogła pragnąć takiej krzywdy?

Cały Sedolf zmienił się w zwątpienie, grozę i strach.

Nie mógł zostać sam na cyplu. Helena tu nie wró­ci. Nawet on to już teraz zrozumiał.

Helena nie znała nikogo, do kogo mogła popłynąć. Jej łódź zniknęła. Heleny również nie było.

Na fiordzie nie widział już żadnych łodzi. A gdy­by nawet ktoś wypłynął, i tak stracił wszelkie szanse na powrót.

Sedolf ruszył w stronę nadbrzeżnych szop. Zoba­czył, że kierują się tam również inni. Widać wielu aż za dobrze widziało, co się dzieje.

Wielu pragnęło przenieść łodzie wyżej na wypa­dek, gdyby woda jeszcze bardziej się podniosła.

Mężczyźni zginali się w porywach wiatru. Ale ło­dzie były ważne. Bez łodzi człowiek znad fiordu sta­wał się biedakiem. Głodował.

Stali razem, zdjęci niedowierzaniem i przeraże­niem. Wciskali głowy w ramiona, pragnąc osłonić się przed wichrem. Próbowali kryć się w ciasnych przej­ściach pomiędzy szopami.

Tylko od czasu do czasu ich spojrzenia kierowały się na wodę. Coś jednak powstrzymywało ich od zbyt długiego wpatrywania się w szczyty fal.

Dla nich wszystkich morze było ukochaniem. Kusi­ło, obiecywało dobrobyt i szczęście. A oni mu wierzyli.

Teraz jednak pokazało im twarz, o której wiedzie­li, lecz zawsze o niej zapominali, gdy się do nich uśmiechało.

Teraz morze pokazało im swoją brzydotę.

Stali zakłopotani, dobrze wiedząc, że wciąż są w nim zakochani. Że nigdy z niego nie zrezygnują. Nie zapomną tego, co się teraz stało, lecz prędko wybaczą.

To morze dawało im życie. Było jedną ze ścian ich istnienia. Umiłowaną na tyle, że nigdy nie będą w sta­nie jej odrzucić.

Nawet teraz.

Nie wypłynęli ponownie. Wszyscy wiedzieli, że to nie ma sensu.

Zostali jednak przy szopach, dopóki wiatr nie ucichł. Morze podniosło się ponad linię przypływu. Polizało ściany szop, drewno pociemniało od wilgo­ci. Mężczyźni żartowali między sobą, że dobrze się stało, iż nasmołowali deski.

W końcu wrócili do domów. Każdy do swego. Szli z pochylonymi głowami. Niektórzy nie włożyli na­wet czapek.

11

Rozpacz Idy nie paraliżowała jej, a przecież tak o to łatwo.

Została z tym kompletnie sama. Do namiotów by­ło tak daleko, tak daleko do stada. Do wszystkiego. Wołanie o pomoc także na nic by się nie zdało.

Anna nie wzywała pomocy. Prosiła, żeby Ida ode­szła, a potem wyszukała najbardziej odosobnione miejsce, jakie tylko mogła znaleźć. Nóż leżał przy jej ręce. Ostrze było poplamione, a nadgarstki Anny spływały krwią.

Idę w to miejsce doprowadził wyłącznie przypa­dek. Leżało na całkowitym pustkowiu, osłonięte przez kamienie i niewielkie zarośla karłowatej brzo­zy i wierzby. Gdyby Ida sama nie szukała schronie­nia przed wiatrem i deszczem, nie znalazłaby Anny.

Działała, nie do końca zdając sobie sprawę z tego, co robi. Wiedziała jedynie, że nie może bezczynnie siedzieć przy Annie i patrzeć na jej śmierć.

Być może żadne wysiłki nic nie pomogą, ale mu­siała coś przedsięwziąć. Nigdy by sobie nie wybaczy­ła, gdyby chociaż nie spróbowała.

Przydała się halka. Ida ujęła nóż do ręki ze wstrę­tem, lecz innego wyjścia nie miała. Bez noża nie zdo­łałaby porwać płótna na pasy.

Obwiązała nadgarstki dziewczyny tak mocno jak tylko zdołała. Niemal aż po łokcie. Wiązała supły, oślepio­na łzami. Powodował nią gniew. Umocowała węzły na spodzie ramion i patrzyła, jak krew barwi je czerwienią.

W czarnej rozpaczy Ida połączyła obie ręce Anny, a potem, uniósłszy je w górę, przywiązała je do naj­grubszej gałęzi rosnącej w pobliżu brzózki.

Ręce Anny wzniosły się ponad jej ciałem. Krew nie przestała jeszcze płynąć. Ida nie wiedziała, czy tego się spodziewała. Boleśnie zdawała sobie sprawę, że nie zna się na leczeniu i nie ma żadnych niezwykłych zdolności.

One przypadły innym członkom rodziny. Jej nigdy nie było pisane ratowanie życia.

Idę zalała gorycz.

Widziała, jak ludzie zatrzymują krew. Nie znała zaklęć, które zwykle mamrotali. Owszem, kilka ode­rwanych linijek, lecz one nie wystarczyły. Nie umia­ła tych tajemniczych, ledwie wypowiadanych ludz­kim głosem zdań. Nie potrafiła ich użyć.

Nie wiedziała, kiedy Anna się urodziła. Nie znała jej pełnego imienia. Lapończycy potrafili mieć tyle imion, a Ida nie wiedziała nawet, jak nazywa się ojciec Anny.

Była bezradna.

Widywała jednak, jak ci ludzie to robią. Obserwo­wała gesty. Teraz przełknęła ślinę. Nie mogła tak po prostu patrzeć na jej śmierć.

Może jednak poznała któreś z tych tajemnic, mo­że utkwiły gdzieś w jej podświadomości?

Dłonie Idy dotknęły ręki Anny. Kciuki przesunęły się wzdłuż białego delikatnego wnętrza ramienia, w stronę łokcia. Tam zatrzymały się na niebieskiej żyle.

Ida zamknęła oczy i nacisnęła.

Nie wiedziała, czy robi dobrze. Nie wiedziała, jak.

Po prostu próbowała, starała się wszystko sobie przy­pomnieć. Obserwowała podobne zabiegi, zawsze jed­nak zwracała uwagę przede wszystkim na magię i cza­ry. Nigdy nie przypuszczała, że mogą im towarzyszyć jakieś proste sposoby. Nigdy nie sądziła, że gesty mo­gą być ważniejsze niż te słowa.

Wciąż tego nie pojmowała. Po prostu to robiła. Na zmianę przenosiła się od jednej ręki Anny do drugiej.

Śmiertelnie się bała.

Ręce miała pełne krwi. Przyłapała się na zdumie­niu, że w człowieku może jej być aż tyle. Czy w An­nie jeszcze coś zostało?

A może ona już umarła?

Ale wciąż słabo oddychała. Koniuszki palców Idy wychwytywały leciuteńkie pulsowanie w żyłach, w miejscu gdzie naciskały.

Życie.

Ida straciła poczucie czasu. Pewna była jedynie te­go, że to trwa już bardzo długo, nie zauważała, jak pogoda wokół niej się zmienia.

Ważna była jedynie Anna.

Życie Anny.

Ida tak mało mogła się tu przydać. Tak mało mog­ła zrobić. Dlaczego wszystko dostało się Mai? Czyż ona również nie była córką swojej matki?

Mai teraz nie potrzebne są żadne zdolności. Maja i tak ma dość wszystkiego!

Z zarośli wyłoniła się jakaś kobieta. Ida drgnęła przestraszona, bo nikogo nie słyszała. Nie zauważy­ła tamtej, dopóki nie stanęła tuż obok.

Może zresztą nie było w tym nic takiego dziwne­go. Wiatr wciąż wiał z szaleńczą siłą, deszcz przestał już lać, ale Ida i tak miała ubranie przemoczone na wylot. Marzła jak pies.

Nieznajoma kobieta nie odzywała się. Tylko się uśmiechała, na próbę, niemal badawczo przyglądała się Idzie. Szukała czegoś w jej twarzy. Wprawiła Idę w zmieszanie.

Kobieta wyciągnęła szczupłą, drobną dłoń. Pa­znokcie miała krótkie. To była ręka kobiety, która nie uchyla się od pracy.

Ida wycofała się, niepewna i zdumiona. Wystraszo­na. Nie wiedziała, gdzie podziać ręce, cale były za­krwawione, lepkie. Nie mogła wytrzeć ich o spódni­ce, nie mogła też złożyć.

Krew jest taka wstrętna.

Ta druga kobieta też była drobna. Wyglądała na spokojną. Pewną tego, co robi.

Twarz pokrywały jej delikatne zmarszczki. Takie, jakich nie widzi się z daleka. Cieniuteńkie linie uka­zujące się na policzkach przy uśmiechu. Rysy wokół oczu, dobre zmarszczki stworzone przez uśmiech, kilka także przy kącikach ust. I bruzda między brwia­mi, ta głęboko wbiła się w skórę.

Kobieta miała włosy splecione w duży, ciężki wę­zeł na karku. Na głowie zawiązaną kolorową, nieco spłowiała chustkę, pięknie kontrastującą z ciemną ce­rą o złotawym odcieniu i ciemnymi włosami.

Rzęsy układały się w wachlarze.

Ida tak dobrze je widziała. Nie widziała natomiast oczu tamtej, bo kobieta patrzyła na Annę.

Ręce nieznajomej kobiety świetnie wiedziały, co mają robić. Poruszały się inaczej niż ręce wszystkich innych ludzi zatrzymujących krew.

Nieznajoma nie odmawiała też żadnych formuł, żadnych zaklęć. Nie spytała nawet o imię Anny.

Była taka pewna tego, co robi. Jak gdyby wiedzia­ła wszystko. Jak gdyby wcale nie musiała pytać.

Ida osunęła się na ziemię przy Annie. Czuła, że mu­si ją trochę ogrzać.

Objęła dziewczynę, lecz uważała przy tym, by nie wchodzić w drogę nieznajomej.

Obca ubrana była w kosztowną pelerynę. Kobiece spojrzenie Idy zauważyło to od razu. Peleryna była mało zniszczona, podbita aksamitem. Podobne płasz­cze Ida widziała tylko u Mai.

Tu, nad fiordem, nikt takich nie nosił. Kobiety w takich pelerynach nie wyprawiały się w góry rato­wać życie lapońskim dziewczynom.

Ida poczuła się zmęczona. Niewypowiedzianie zmęczona. Nie była w stanie utrzymać oczu otwar­tych. Nie miała siły czuwać. Nie miała siły wypełniać swego obowiązku.

Kobieta patrzyła na nią. Napotkała wzrok Idy tuż przedtem, nim ogarnął ją sen, i wprowadziła w sen­ny świat przyjemności.

Miała w sobie coś znajomego. Była obca, niezbyt młoda, lecz uśmiechała się do Idy niemal czule. Z mi­łością.

Ida jej zaufała.

- O co ją poprosiłeś? - powtarzał Reijo, nie posia­dając się ze zdumienia. - Nie spodziewałem się tego po tobie, Jonie! Posłałeś Idę w taką mgłę? Przecież ona nie zna tych okolic! Przecież ona nie chodzi po górach! Ona jest znad fiordu!

- Zrozumiała, jak poważna jest sytuacja - odparł Jon słabym głosem.

Spod licznych kolorowych siniaków prześwitywa­ła bladość. Oblewał go pot. Nie mógł sobie poradzić ze sobą. Źle się czuł, lecz nie było to wyłącznie uczu­cie fizyczne. Wielki niepokój, ten, który wyczuła również Ida, ustąpił. Tego drugiego nie mógł pojąć.

- Jon wie - rzekł ojciec Anny ochryple, z powagą. - Jon wie. On widzi takie rzeczy.

- Ida jest najzupełniej zwyczajna! Reijo czuł się niemal zaatakowany. Nie miał siły słuchać dłużej o tym, co nie łączyło się z rzeczywi­stością. Jego życie również pełne było ludzi, którzy widzieli, czuli i przeczuwali. Znali się na niepojętym i potrafili czynić niepojęte.

Zawsze się z tym godził, chociaż tak naprawdę nic z tego nie pojmował. Po prostu się z tym godził.

Teraz wierzył, że życie potoczy się zwyklejszymi ścieżkami. Sądził, że będzie żył zwyczajnie, bez ta­kich, którzy widzą. Bez takich, którzy na jego oczach dokonują cudów.

Taki był już tym zmęczony.

- Ida nic nie umie!

- Ida rozumie - szepnął Jon. - Tak jak ja. Ja nie wi­dzę, tylko rozumiem.

- I przez to twoje rozumienie Ida także się zgubiła! - wybuchnął Reijo. - To przekleństwo, że Anna zniknęła, ale ona przynajmniej zna tę okolicę. Możemy założyć, że ma jakieś pojęcie, dokąd idzie. Dla Idy wszystko tu jest obce. Mogła się zgubić dosłownie wszędzie! - Na­brał powietrza. - Zakładam, że ani nie widzisz, ani nie rozumiesz, gdzie ona jest. Gdzie jest Anna?

- Nie mogę tego wiedzieć - powiedział Jon cicho. - Ale tam nie ma bólu.

- Pozostaje nam jedynie szukać - stwierdził ojciec Anny. - To jest teraz najważniejsze. Mgła też się rozstępuje i już tak nie pada. Powoli zaczyna być coś wi­dać. Musimy je odnaleźć.

- To również twoja wina, Andarasie - oświadczył Jon. W blasku ognia na palenisku w oczach Jona bły­snął wyrzut. W ciemnym ogniu odbiła się czerwień.

- Gdybyś nie był taki uparty, taki dumny, Anna nie odeszłaby z siida!

- Czy kryje się za tym coś więcej? - spytał Reijo. - Coś, czego ja nie rozumiem? Coś, czego nie wiem?

Nie doczekał się odpowiedzi.

- Co się stało, to się nie odstanie - cicho rzekł wreszcie Andaras. - Co powiedziane, to się nie wró­ci, Jonie Larsonie. Nic więcej nie ma do dodania. Znajdziemy Annę.

- A potem? - spytał Jon ochryple.

- Co powiedziane, to się nie wróci.

Po pewnym czasie łatwiej było coś zobaczyć. Trud­niej natomiast iść, bo ziemia wypiła tyle wody. Nie­bo otwarło wszystkie śluzy. Teraz wiatr starał się ich przewrócić. Podczas jego porywów najbezpieczniej­sze było wszystko to, co nie wznosiło się wysoko nad ziemią. Każdy człowiek był za wysoki.

Szło ich czterech. Reijo, Matti, Andaras i ojciec Jona, Lars. Wędrowali zgięci wpół, osłaniając się przed wia­trem. Przeszukiwali okolice. Kiedy mgła zaczęła opadać ku dolinie, ku wiosce i fiordowi, krajobraz się obnażył.

Taki był otwarty.

Mogli widzieć daleko.

Ale ziemia tutaj falowała. Była niczym morze zie­mi. Zielonobrunatne morze, po którym można stąpać.

W dolinach fal tyle się mogło ukrywać i nawet w miejscach, w których człowiekowi wydawało się, że może widzieć wszystko, wzrok mógł mamić. Ow­szem, ziemia była otwarta, ale potrafiła chronić, wstrzymywać. Potrafiła zamknąć w sobie tajemnicę.

Nie mogli ufać, że widzą wszystko. Nie wystarczy­ło spojrzeć z daleka.

Musieli szukać.

Niebo również nocą było szare, gęste, nieprzenik­nione.

Posilali się w milczeniu. Żaden z nich nie chciał przyznać się do zniechęcenia, do niewiary. Nie mog­li zrezygnować.

Oczy nie przestawały szukać nawet wówczas, gdy zatrzymali się odpocząć. Oczy nie odpoczywały. Szu­kały. Wypatrywały.

- Czy to nie jakaś kobieta? - wskazał Andaras, pod­nosząc się ze zdziwieniem.

Popatrzyli za jego wyciągniętym palcem.

Na płaskim wzniesieniu widniała jakaś postać. Wszyscy wyczuli to samo: Że ona patrzy na nich. Chciała, by ją zobaczyli. Czekała, aż zaczną działać.

Matti powolnym ruchem potarł dłonią oczy i czo­ło. Nie śmiał spojrzeć na Reijo. Oddychał tak ciężko, że niemal mógł dotknąć oddechu.

Nie potrafił oderwać oczu od tej kobiecej postaci. W piersiach ciążyło mu jak ołów.

- Żadna z nich nie była ubrana na czarno - ze zdzi­wieniem zauważył Lars. - Anna miała skórzaną kurtkę. A córka Reijo była w niebieskiej sukni i szarym swetrze.

- No właśnie - odparł Reijo zachrypniętym gło­sem. Zostawił wszystko, nie patrzył na węzełek z je­dzeniem. On także nie mógł oderwać oczu od ko­biety. Wszyscy ją widzieli, wszyscy. Tym razem nie tylko on. Oni zobaczyli ją także. To nie była Ida, nie była też Anna.

Reijo puścił się biegiem.

Gdy ujrzała, że zmierzają w jej stronę, gdy miała już pewność, że nie pobłądzą, ani że nie zrezygnują, obróciła się do nich plecami.

Wiatr zdmuchnął jej kaptur z głowy, rozpostarł poły peleryny jak żagiel.

Czarne włosy na wietrze.

Długie, czarne włosy jak skrzydła unoszące się na wietrze.

Mały Kruk.

Zniknęła im z oczu. Pobiegła z wiatrem i w wiatr. Zniknęła za wzniesieniem, w jednym z głębokich od­mętów płaskowyżu. Ukryła się w nim.

Matti dogonił Reijo. Złapał go za ramię i zatrzy­mał. Obaj mieli w oczach tę samą dzikość.

- Widziałeś? - spytał Matti. Ledwie mógł mówić, a oczy miał takie czarne. - Widziałeś ją? Nie tylko ja ją zobaczyłem?

- Widziałem - odparł Reijo. - Nie mów nic więcej! Na Jumalę, Matti, nie mów więcej!

Wyrwał mu się i pognał naprzód. Nie chciał, by ktokolwiek inny dobiegł pierwszy. To była jego spra­wa. Musiał ją zobaczyć pierwszy...

Ale w głębi ducha Reijo wiedział, że jej nie odnajdzie. Jego oczy ją zobaczyły. Pogodził się z tym. Tam­ci również ją widzieli.

Ale jej nie odnajdą.

Uleciała na skrzydłach kruka...

- Gdzie ona się podziała? - dopytywał się Lars. - Gdzie ta kobieta w pelerynie? Przecież nie tylko ja ją widziałem. Ona nie może się tu tak błąkać. Ją także musimy odszukać!

Reijo obejmował Idę. Obudzenie jej zabrało sporo czasu. Przemarzła. Lecz gdyby nie dotuliła się do An­ny, z obydwiema byłoby o wiele gorzej. Ich ciała grza­ły się nawzajem.

Ida płakała. Reijo także płakał. Matti i Andaras już wyruszyli do siida z Anną. Zdołali sporządzić coś w rodzaju noszy.

Jeszcze żyła.

Rany przestały krwawić. Oddech miała słaby, lecz nie było jej bliżej do śmierci niż do życia.

- Zrobiłaś, co mogłaś - cicho przemawiał Reijo do Idy. - Nie płacz, Ido. Ona ma jeszcze szanse na prze­życie. Musimy się cieszyć, że ją znalazłaś.

Ida nie przestawała płakać.

- Ta kobieta... - znów zaczął ojciec Jona. Kręcił głową i nie przestawał rozglądać się dokoła. - Nie pojmuję, jak mogła zniknąć tak nagle. Nie ma tu zbyt wielu miejsc, w których można się schować. To właściwie jedyne. Kto chodzi w góry w pelerynie? Ona nie może być przy zdrowych zmysłach! Ktoś musi jej szukać!

Chciał już wyruszyć. Dopiero Ida go zatrzymała. Wysunęła się z objęć ojca. Nie mogła ukryć się w jego ramionach, nie mogła tam zostać. Nie przed wszystkim był w stanie ją ochronić.

- Nie znajdziesz jej - powiedziała. - Nie musisz jej szukać.

Lars popatrzył na nią. Pewnie zastanawiał się, czy i jej od tego wszystkiego nie pomieszało się w głowie. Kobiety w ogóle wygadują tyle różnych dziwnych rzeczy, a ta w dodatku miała rude włosy. Słyszał, że takie jak ona miewają najdziwniejsze humory. Nie wiadomo, komu wierzyć.

- Ida ma rację - z ciężkim sercem przyznał Reijo. - Jej szukać nie trzeba. Bo jej i tak nikt nie odnajdzie.

- Przecież widzieliśmy tu kobietę! - Ojciec Jona nie przyjmował wszystkiego na wiarę. - Ja ją widziałem, wszyscy ją widzieliśmy!

Reijo kiwnął głową, napotkał wzrok Idy. Spytał:

- Ona przyszła tutaj, prawda? Ty też ją zobaczy­łaś, moja Ido? Widziałaś tę kobietę?

Ida uśmiechnęła się z bólem.

- Tak. Przyszła tu. Kobieta. - I znów na jej ustach pojawił się smutny uśmiech. - Ja tylko opatrzyłam Annie rany. Przy mnie samej Anna by umarła. To ona zrobiła resztę. Utrzymała ją przy życiu. To ona...

Oczy Idy nie szukały. Ona również się z tym po­godziła. Przyjęła, że nie ma kogo szukać.

- To była ona, prawda? - Musiała uzyskać potwier­dzenie od ojca. - To była ona?

Reijo kiwnął głową. Nie dotarł tak blisko tej ko­biety, lecz i tak ją poznał.

- Była taka piękna - mówiła Ida. - Taka łagodna, taka silna. I piękna.

Więcej nie mogła powiedzieć. Nie potrafiła. Przed oczami wciąż miała wyraźny obraz nieznajomej. Sen, który stał się czymś więcej niż tylko snem. Lecz nie budził grozy.

To wszystko było takie dobre, przesycone łagod­nością. Nie przerażało. Ida wiedziała, że może jej za­ufać. Że tamta chce tylko jej dobra. Że pragnie jedy­nie jej pomóc.

- Zbliżyłeś się do niej? - . spytała Ida. Jej głos brzmiał tak głucho. Czuła się taka pusta.

Rei jo pokręcił głową.

- Widzieliśmy ją tylko z daleka. Zobaczyliśmy ko­bietę w pelerynie. I włosy rozwiane na wietrze. Jak skrzydła kruka. Mały Kruk. - Odetchnął głębiej. - Ale to nie znaczy, że mam wątpliwości, Ido kochana. Wi­działem ją ledwie z daleka, ale to była ona. Nie mogę się mylić. Ja również nic z tego nie pojmuję. Nigdy nie będę w stanie pojąć. Ale widziałem to. I Matti widział. Matti też ją poznał. Nie tylko ja. Lars i Andaras rów­nież ją zobaczyli. Na własne oczy ujrzeli tę kobietę.

Ida popatrzyła na ojca. Serce jej rosło. Poczuła we­wnętrzne ciepło. Tak bardzo go kochała.

- Widziałeś ją z daleka - powtórzyła cicho.

Spuściła głowę. Przed ojcem zawsze tak trudno by­ło cokolwiek ukryć. Nigdy tego nie potrafiła. Słowa przy nim zawsze zmieniały się w dojrzałe borówki, które same wypadały jej z ust, jak z przepełnionego garnka jesienią.

Tak bardzo kochała ojca.

Teraz musiała przełknąć słowa. Były rzeczy, które musiała przemilczeć.

Musi milczeć, dopóki nie będzie mogła podzielić się nimi z Sedolfem. Nie potrafiła tego udowodnić.

Jemu to się nie zmieści w głowie. Ida jednak wiedzia­ła, że musi się tym z kimś podzielić.

- Dasz radę sama iść, dziecko? - dopytywał się Re­ijo. - Noc tak szybko nie minie. Wiatr też najwyraź­niej nie zamierza cichnąć. Nie chcę, żebyś się rozcho­rowała. - Urwał, lecz zaraz dodał: - Ani ona.

- Co to ma znaczyć? - dopytywał się Lars.

Domagał się odpowiedzi. Jedno spojrzenie rzuco­ne na niego powiedziało Idzie, że Jon swojej wrażli­wości nie odziedziczył po ojcu.

Lars mocno stąpał po ziemi. Miał to wyryte na twa­rzy. Był mężczyzną, którego trudno oszukać. Takim, który nie wierzy w nic, czego sam nie zobaczy na własne oczy. Który tak łatwo nie wypuści z rąk tego, co już w nich trzyma.

- Widziałem jakąś kobietę! Ona nie mogła rozpły­nąć się w powietrzu! Przecież nie było nawet mgły. Kto to taki? Mówicie o niej tak, jakbyście ją znali!

- Ona jest jedną z nas - powiedział Reijo. - To jed­na z takich rzeczy, których nie da się wytłumaczyć, Lars. Ja także ją widziałem. Widzieliśmy ją wszyscy czterej. Ida również.

- Była tak blisko mnie, że mogłam jej dotknąć - szepnęła Ida. - Ale czułam się taka zmęczona. Nie mogłam nawet unieść ręki.

- Jej nie ma - westchnął Reijo, patrząc w oczy drugie­mu mężczyźnie. Dostrzegał w nich powątpiewanie. - Jej już nie ma, a mimo to przychodzi. Pojawia się, gdy ktoś z nas najbardziej potrzebuje pomocy. Nie potrafię tego wyjaśnić. Nie mam siły nawet o tym myśleć. To zbyt trud­ne, żeby to pojąć. Nie ma jej już od łat, Lars. Wiele lat mi­nęło od jej śmierci. Ida była wtedy maleńką dziewczynką.

- Ale kto to był?

- Moja pierwsza żona - odparł Reijo. - Raija. Ida nie była w stanie spojrzeć ojcu w oczy. Odwra­cała wzrok. Płaskowyż falował aż za horyzontem.

Anną zajęły się zręczne ręce. Była nieprzytomna, lecz żyła. Kobieta, która rozwiązała jej bandaże i za­łożyła nowe, ze zdumieniem popatrzyła na Idę.

Jedna z młodych dziewcząt pożyczyła Idzie swój kaftan. Jej przemoczone ubranie schło teraz w którejś jurcie przy palenisku. Ida zjadła. Okazało się, że brzuch był pusty, choć nie miała na nic apetytu. Suszone mię­so renifera syciło nawet w niewielkich ilościach. Do­brze jej też zrobił wywar z mięsa. Zrozumiała, że wszel­kie siły z niej uszły. I powrót do obozowiska również wiele ją kosztował. A nie pozwoliła ojcu się nieść.

- Nigdy nic dziwniejszego nie widziałam - oznaj­miła ciotka Anny, podobno znająca się na pielęgna­cji chorych. - Nie spotkałam się jeszcze z tym, by po­dobne rany same się zamykały. Ona się zacięła tak głęboko, że powinna całkiem się wykrwawić. Tym­czasem krew przestała płynąć. Rany się zamknęły, chociaż takie rzeczy się nie zdarzają.

- To nie dzięki mnie - oświadczyła Ida. Odszukała spojrzenie Jona. Nie spał. Zapomniał już o własnym bólu.

Kiedy przynieśli Annę, poruszył niebo i ziemię, że­by koniecznie położono ją przy nim.

Andaras długo się nie zgadzał. Zaciekle. Ale przy­najmniej pod tym względem musiał ustąpić.

Kobiety wzięły stronę Jona. Choć może nie za bar­dzo na miejscu było, aby Jon dzielił jurtę z Anną, lecz w takim stanie nie zagrażał jej cnocie. Poza tym obo­je potrzebowali opieki i właściwie umieszczenie ich w jednym namiocie było wszystkim na rękę.

Może mogli lepiej wpłynąć na siebie? Ciało to rów­nież wnętrze, jak zauważyła jedna z kobiet. Wszyst­ko się ze sobą łączy. Nie tylko to, co człowiek może zobaczyć gołym okiem.

- Masz coś w sobie - powiedziała Laponka do Idy. - Wierzę ci. Ty tego nie mogłaś zrobić. Nie widziałam tego, ale o tym słyszałam. Zaklinanie krwi nie jest trud­ne, wielu to potrafi. Ale tu chodzi o coś więcej. Nie tyl­ko o to, że ktoś zatrzymał krew. Tego może nauczyć się nawet dziecko. Ale te rany się zamknęły. Nie two­je to dzieło. Ty się niczym od nas nie różnisz. Jesteś zbyt zwyczajna. Ale masz kogoś przy sobie.

Ida kiwnęła głową. Nic więcej nie było już do po­wiedzenia. Nie chciała o tym mówić.

W głowie miała myśli, które sprawiały ból.

- Sądzę, że Anna przeżyje - powiedziała kobieta. A patrząc na Jona, dodała: - Powinieneś chyba roz­mówić się z Andarasem. Wydaje mi się, że Anna przy­najmniej na tyle sobie zasłużyła.

Ale ojciec Anny nie chciał rozmawiać. Obstawał przy słowach, które raz wypowiedział. Nigdy nie by­ło mu łatwo cofnąć obietnicę.

Jon go znał. Znał go aż za dobrze. Ale tym razem się nie uginał.

- Słyszę, co mówisz - powtarzał ojcu Anny. Był zmęczony, powinien spać. Powinien odpocząć.

Walczył jednak ze snem i z tym mężczyzną, od któ­rego mogła zależeć cała jego przyszłość.

- Mnie to nie obchodzi - oświadczył Jon. - Gdybym to ja zabił, Anna i tak wciąż by mnie kochała. A gdyby to ona zabiła, i tak bym się z nią ożenił. Cze­kałbym na nią, jak ona czekałaby na mnie. Zabronił­byś jej myśleć o mnie, gdybym to ja był na miejscu Monsa, lecz ona i tak by czekała. Znam dobrze two­ją córkę, Andarasie Monsenie! I bardzo ją kocham. Chcę, żeby została moją żoną. I zamierzam jej o tym powiedzieć, gdy tylko się ocknie. Anna już nigdy nie będzie musiała się bać. Nigdy nie będzie musiała tak rozpaczać jak tej nocy. Nigdy więcej, Andarasie!

- Co powiedziane, to się nie wróci - odparł ojciec Anny. - Nie możesz podeptać mojego honoru. Nie mogę dopuścić do tego, aby nasza hańba przeniosła się na inny ród.

- Twój ród jest moim rodem! - wybuchnął Jon. - Nie ma więc o czym mówić. Moją matką jest twoja siostra, Sanna! A ty mówisz o przerzucaniu hańby na inny ród? Jesteśmy gałęziami tego samego drzewa! Kocham Annę. Powinienem się ożenić z nią już daw­no. Od zawsze planowano, że się pobierzemy. Wszy­scy o tym wiedzieli, a ty to zaakceptowałeś. Podoba­ło ci się to. Nic tego nie zmieniło!

- Możemy o tym porozmawiać, kiedy będziemy mogli stanąć twarzą w twarz, Jonie. Nie mogę zawie­rać żadnych umów z chorym człowiekiem. Muszę omówić to z twoim ojcem. Nie jest wcale pewne, że on się z tobą zgadza. Nic nie jest jeszcze przesądzone.

Przesądzone nie było, lecz obietnica już unosiła się w powietrzu.

12

- W jaki sposób powiesz o tym Reijo? - Elise pła­kała. Łzy nie przestawały płynąć.

Sedolf stał w samych spodniach i wycierał się przy pie­cu. Nawet latem, w takie noce jak ta, trzeba było palić.

Ogrzał wełniany sweter przy ogniu, zanim wciąg­nął go na siebie.

Przywlókł się do domu. Na cyplu nie miał czego szukać. Nie zdołał się przemóc, żeby dalej nawoływać Helenę. Po lawinie, po fali, to nie miało już sensu.

Elise zrozumiała powagę sytuacji, gdy wrócił prze­moczony i blady jak trup. Przemarznięty do szpiku kości. Szczękający zębami, z twarzą, która zamknęła się, gdy spytała, co się stało.

W czasie gdy on zrzucał z siebie mokre ubranie, rozpaliła większy ogień. Siedział w samych spodniach, owinięty narzutą ściągniętą z łóżka, i opowiadał Elise o tym, co widziały jego oczy. Odciął wszystkie myśli, nie podzielił się z nią żadnym uczuciem. Relacjono­wał jedynie to, co zobaczył.

- Ona może przecież być zupełnie gdzie indziej. Sedolf odrzucił tę myśl, jeszcze nim Elise wypo­wiedziała ją do końca. Słowa zamarły na wargach.

- Dzięki Bogu, dzieci śpią. Biedny Ivar. Potrafisz pojąć, dlaczego tak się stało?

- Czy ktokolwiek potrafi? - spytał Sedolf. Pomyślał, że Ivar mógł mieć gorszego ojca niż Reijo. Reijo umiał być ojcem.

Te słowa niosły w sobie tyle goryczy.

Gotów był oddać wszystko, byle tylko ominęło go to, co go teraz czekało. Wiedział, że to, niestety, nie­możliwe. To jego oczy widziały.

To on widział. I on musiał być osobą, która opo­wie o wszystkim Reijo. Chciał najpierw porozmawiać z Idą. Powinien być na tyle mężczyzną, żeby stanąć twarzą w twarz z Reijo, lecz tak bardzo potrzebował teraz siły żony.

Pogoda była taka dziwna. Tak prędko się zmienia­ła. Kiedy Sedolf mógł już zobaczyć siida, poranek stał się tak piękny, że Sedolf przez moment poczuł, że ktoś z niego zadrwił.

Natura się śmiała. Natura nie przywdziała żałoby.

Ptaki naokoło zanosiły się świergotem. A Sedolf nie potrafił otworzyć na nie serca. Nie umiał dostrzec w nich piękna. W piersi miał kamień.

Psy wyczuły go na długo, nim zbliżył się do jurt. Rozszczekały się, wybiegły mu na spotkanie. Nie po­zwalały odpocząć gardłom.

Nie zbliżał się, dopóki ktoś nie wyszedł z namio­tów. Jakiś mężczyzna, który zastanawiał się, co się stało. Sedolf spytał o Idę, lecz spotkał się z podejrz­liwością. Tak było aż do chwili, kiedy powiedział, że jest jej mężem. Wtedy twarze od razu stały się bar­dziej otwarte, a uśmiechy cieplejsze.

Wskazali mu jurtę.

A więc dostał odroczenie. Ida leżała tam sama. Spa­la pod skórzanym okryciem. W palenisku na środku drzewo leciutko się żarzyło. Nie tyle, by dawać dym, lecz starczyło na odrobinę światła i ciepła.

Sedolf czuł, że powala go czułość na widok żony. Ida we śnie była taka piękna. W jego oczach nigdy nie prze­stawała być piękna, lecz we śnie wyglądała jak anioł.

Na ogół się śmiała, twierdząc, że on, kiedy śpi, wyglą­da jak chłopczyk. Lecz ona nie wyglądała na dziecko. Sedolf widział w niej kobietę. Ida była po prostu piękna.

Powinien być w stanie wyrazić to słowami, błysz­czącymi jak miedź. Zawsze uchodził za takiego, któ­ry umie prawić piękne słówka. Nie było jednak słów, które oddawałyby sprawiedliwość śpiącej Idzie. Sedolf takich nie znał.

Nie powinien tak myśleć.

Usiadł przy niej. Nie przemógł się, by od razu ją zbudzić.

Sam jej widok i możliwość siedzenia przy niej przez moment przyniosły mu spokój. Wiedział, że w sercu ma tylko ją, lecz trwało to zaledwie kilka sekund.

Nie powinien o tym myśleć. Chociaż nikt mu te­go wyraźnie nie powiedział, Sedolf był pewien, że stracił bliskich. Po drugiej stronie fiordu mieszkali je­go kuzyni. Ciotki i wujowie.

Już ich nie ma.

Przynosił też Reijo najczarniejsze z możliwych wieści. To nie była dobra chwila na zaloty.

Delikatnie dotknął ramienia Idy. Musiał mocno potrząsnąć, by ją obudzić.

Otworzyła oczy i natychmiast się przebudziła. Po­derwała się, usiadła i przez chwilę wpatrywała się w niego, nim zrozumiała, kim jest.

Sedolf miał jej pełne objęcia. Tuliła się do niego tak mocno, płacząc mu w ramię, że przyszło mu do gło­wy, iż może wie już, co jej zaraz powie.

Ale Ida zduszonym od płaczu głosem opowiadała mu zupełnie inne historie. Słowa jej się rwały, opo­wieść była niespójna. Sedolf nie bardzo potrafił uchwycić wszystkie wątki. Nie rozumiał, jak się to ze sobą łączy. Ale pozwolił jej mówić, nie przerywał. Wkrótce Ida miała przeżyć jeszcze większy ból.

- Tak strasznie cię potrzebowałam! - szlochała uszczęśliwiona w jego szyję. - Boże, jak ja cię potrze­bowałam, Sedolfie! Tak o tobie myślałam. Tak prag­nęłam, żebyś tu przyszedł. Przywoływałam cię myślą, aż mnie głowa rozbolała.

Umilkła.

Milczenie Sedolfa wreszcie do niej przemówiło.

Ida puściła go. Trzymała go tylko lekko za ramio­na. Patrzyła mu w oczy. Między brwiami zarysowała jej się zmarszczka. Sedolf potrafił wyobrazić ją sobie jako staruszkę z tą właśnie zmarszczką.

- Dlaczego przyszedłeś, Sedolfie? Czy coś się sta­ło? Coś z Mikkalem?

Już była na nogach. Całą sobą błagała go, by nic złego nie spotkało synka.

- Z Heleną.

Ida wpatrywała się w męża. To niepojęte, co mó­wił. Pokręciła głową. Nie chciała tego słuchać. Nie wierzyła, że on to mówi. Nie słyszała tego imienia, które wydobyło się z jego ust. Nie chciała go słyszeć. Ida nie chciała o niczym wiedzieć.

Znów pokręciła głową.

- Nie z Mikkalem - powtórzył Sedolf. - Z Heleną. Nie mogła tego wytrzymać. Nie chciała dopuścić do siebie tej prawdy. Jej myśli objęły ojca. To nie mo­że być prawda.

Sedolf podał jej rękę, Ida ją ujęła. Siadła przy nim. Prawie nieprzytomna. Tyle otaczało ją cierpienia, ty­le że nie potrafiła go pojąć. Nie była w stanie dopu­ścić go do świadomości.

A teraz jeszcze to.

Sedolf objął ją, wtulił policzek w jej włosy. Dziw­nie było obejmować kobietę w skórzanej kurtce. Sedolf zwrócił uwagę na strój żony, dopiero gdy ją ob­jął. Nie miała na sobie gładkiego płótna, lecz skórę.

- Przypuszczamy, że Helena nie żyje. Ida z całych sił pożądliwie uchwyciła się tego jedne­go słowa. Nie chciała go puścić. Smakowała je w ustach.

- Przypuszczasz...

- Nie rób sobie nadziei - poprosił Sedolf. - To bar­dziej pewne, niż ci się może wydawać. Nie rozu­miesz, jak maleńka jest szansa, by było inaczej.

Westchnął ciężko i objął ją jeszcze mocniej. Jak dobrze byłoby zamknąć oczy, a potem znów je otworzyć tak, by się okazało, że zniknęło wszystko, co widział. Wie­rzyć, że istnieje jakieś inne życie, należące tylko do nich.

Tak bardzo chciałby uciec.

- Cieszę się... na Boga, jak strasznie nie na miejscu wy­daje się teraz to słowo, Ido! Ale tak dobrze było poroz­mawiać najpierw z tobą. Teraz muszę mówić z Reijo.

- Tatuś!

Ida przełknęła ślinę. Jeszcze nie wszystko rozumia­ła. Nie widziała, jak daleko to sięga. Wciąż nie chcia­ła uwierzyć. Pragnęła odepchnąć od siebie prawdę, lecz wtedy musiałaby odepchnąć i Sedolfa.

A tego zrobić nie mogła.

- Tatuś musi się dowiedzieć. Już teraz.

- Czas nie ma żadnego znaczenia - stwierdził Sedolf. Żal był niczym rana w piersi. Wciąż krwawiła. Wciąż wszystko miał przed oczami.

Wszystko.

- Muszę ci o tym opowiedzieć, moja Ido - rzekł z przejęciem. - Nie mogę rozmawiać z Reijo, dopóki nie powiem tego tobie. Pomóż mi, Ido. Bez ciebie nie dam rady. Musisz być ze mną. On jest twoim ojcem. Potrze­buję cię. Może on również będzie cię potrzebował.

- Opowiadaj - poprosiła Ida. Dowiedziała się. Sedolf oddał jej wszystkie swoje obrazy. Wyciągnął je z pamięci. Wyciął z niej. Płakał jej we włosy. Nie był w stanie na nią patrzeć, nie mógł otworzyć oczu. Przeżywał te obrazy, żył w nich. Wy­płakiwał je przed nią. Teraz to Ida była jego opoką.

- Tatuś i Matti są przy stadzie - poinformowała go później Ida.

Oboje mieli czerwone oczy.

- Dlaczego wszystko dzieje się w jednym czasie? - pytała. - To nie powinno spotkać Heleny! Właściwie każdego innego, tylko nie ją! Nie ją! Lepiej by było, gdyby to spotkało mnie!

Sedolf całował jej powieki. Jemu również przyszły do głowy podobne myśli, lecz od razu się z nich wy­cofał. Na tyle potrafił być szczery, nawet przed sobą. Nie zamieniłby swojego życia na śmierć. Nawet gdy­by mógł tym wrócić życie Helenie.

- Ojciec musi się dowiedzieć.

Ida włożyła buty, zasznurowała je. Z oczu wciąż pły­nęły jej łzy, ale na nie nie zważała. Pozwoliła im płynąć.

Sedolf poszedł za nią. Psy na ich widok znów się rozszczekały. Krążyły przy ich łydkach. Uspokoiły się dopiero, zrozumiawszy, że obcy wychodzą z siida.

Rozmowa nie miała sensu. Mało było do powiedze­nia. Weszli na otwarty płaskowyż. Pod niebem wyda­wali się nieskończenie mali.

Poranek rozsypał miedź i złoto. Ptasie skrzydła trzepotały w stojącym powietrzu. A maleńkie gardziołka napełniały ich uszy najdelikatniejszą, najcu­downiejszą muzyką.

Oni nie potrafili się tym cieszyć.

Ida i Sedolf ostrożnie zbliżali się do stada. Oboje zdawali sobie sprawę, że reny mogą być płochliwe. Nie chcieli też nikogo pytać o Reijo. Nie chcieli, by kto­kolwiek im go wskazywał. Chcieli go znaleźć od razu.

- Co złego się stało?

Reijo nawet nie przywitał się z Sedolfem. Ida puściła dłoń męża i przeszła w objęcia ojca. Sedolf opowiadał.

Reijo sam wytłumaczył starszyźnie siida, dlaczego muszą odejść. Patrzyli na niego z szacunkiem. Zaofia­rowali pomoc, gdyby jej potrzebował.

- Niewielu ludzi możemy poświęcić, lecz gdyby brakowało ci paru rąk, to na pewno temu zaradzimy.

Reijo dziękował. Powiedział, że będzie o tym pa­miętał.

Wyruszyli czteroosobową grupą.

Niedługo trwało, jak zostało ich tylko troje. Nikt nie mógł dotrzymać kroku Reijo.

- On musi być sam - doszedł do wniosku Matti. - Żadne z nas nie ma teraz prawa nic od niego żądać.

Ciężko było wracać do wioski. Reijo na chwilę za­trzymał się u Idy i Sedolfa.

Ivar miał zaledwie rok. Potrafił tęsknić, lecz nie ro­zumiał jeszcze czegoś takiego jak śmierć.

- On tylko siedział, tuląc Ivara w objęciach - opo­wiadała cicho Elise. Miała niespokojne ręce i rozbiega­ne spojrzenie - Nigdy go takim nie widziałam, Ido. Ni­gdy. Byłam przecież dostatecznie duża, żeby widzieć i rozumieć, kiedy odeszła Raija. Pamiętam to. I nigdy nie widziałam takiego Reijo jak dzisiaj. Nigdy.

Ida przebrała się po raz drugi w ciągu krótkiego czasu. Przed opuszczeniem siida włożyła swoje ubra­nie. Nie mogła odejść w rzeczach, będących własno­ścią innej osoby, która w dodatku potrzebowała ich bardziej niż ona.

Teraz przebrała się w suche ciepłe ubranie. Nie chciała zostać w domu.

- Jest jeszcze coś - powiedziała Ida. Czuła się taka bezradna, na granicy utraty rozumu.

Rzeczywistość miała zatarte kontury. Była niczym koronka, przez którą można spojrzeć. To, co po dru­giej stronie, stało się takie niewyraźne. Widziała jedy­nie kawałeczki.

- Matti wie o Annie. O tym, co wszyscy widzieliśmy. Spojrzeniem prosiła Mattiego o pomoc. Nie mogła tego ot, tak, po prostu, opowiedzieć i oczekiwać, że Elise jej uwierzy.

- To zabrzmi jak pijackie brednie - rzekł Matti 'przepraszającym tonem, lecz z pełną powagą. - Ale to, co ujrzałem, widziało również trzech innych ludzi.

Zarówno Elise, jak i Sedolf przenosili wzrok z Mat­tiego na Idę.

- Nie opowiedziałam ci tego porządnie - zwróciła się Ida do Sedolfa. - Inne rzeczy mnie zajęły.

- My czterej - zaczął Matti - widzieliśmy kobietę w ciemnej pelerynie. Zobaczyliśmy ją z daleka. Wskaza­ła nam drogę do miejsca, gdzie leżały Anna z Idą. Anna to ukochana Jona. Podcięła sobie żyły na nadgarstkach. Ida próbowała ją ocalić, co się najprawdopodobniej po­wiodło. - Odetchnął głęboko. - Widzieliśmy kobietę na wietrze. W rozwianej pelerynie. Wiatr ściągnął jej kap­tur z głowy i rozwiał włosy. Długie. Czarne. Stąpała tak lekko. Widać, że przywykła do poruszania się w takiej okolicy. Wiem, że będziecie powtarzać, że nie zobaczy­liśmy jej z bliska, lecz ja nie mam wątpliwości, kogo wi­dzieliśmy. Reijo też był pewien. Poznaliśmy ją obaj. Tamci dwaj też ją widzieli. To jeden z nich ją zauważył Nie była żadnym omamem. Widzieliśmy ją naprawdę.

- Jestem gotowa uwierzyć w bardzo wiele, gdy ma to związek z Raiją - szepnęła Elise. - Wierzę, że ist­nieje jakiś świat później. A kto jak kto, lecz Raija na pewno tam trafiła. Mało jest lepszych od niej ludzi w tym życiu. Chodziło o Idę, prawda?

Ida zapięła kurtkę. Popatrzyła na swoje ręce. Żało­wała, że w ogóle zaczęła o tym mówić, że w ogóle się w to wplątała. Ojciec bardziej ich teraz potrzebował. Pogoda była tak spokojna, że postanowili przeszukać fiord. A w oborze na cyplu czekały zwierzęta.

Ojciec potrzebował ich bardziej.

Tu tracili tylko czas.

- Jest jeszcze coś. - Ida usłyszała swój własny głos. - Ja także ją widziałam. Przyszła tam. Sama nie ocaliła­bym Anny. Nie potrafię nic z tego, co umiała mama. Ani tego, co umie Maja. Jest mi to najzupełniej obce.

Sensem mojego życia nie jest ratowanie istnień.

Ida rozpuściła warkocz. Zaplotła go od nowa. Tak ciasno, że zabolała ją skóra. Chciała, żeby ją bolało. Fizyczny ból odrywał myśli od wszelkiego innego cierpienia.

- Ja ją widziałam z bliska - oznajmiła Ida z nacis­kiem. - Byłam tak strasznie zmęczona, że na poły spa­lam. Ale widziałam ją. Na pewno mi się nie przyśni­ła. Widziałam tę samą pelerynę, o której opowiadają ojciec i Matti. Widziałam jej włosy. I widziałam tak­że jej twarz.

Ida zwinęła warkocz w węzeł na karku. Zaczęła wpinać szpilki, ręce tak strasznie jej ciążyły.

- Nie mogę powiedzieć o tym ojcu, ale nie potra­fię znieść tego sama. Brak mi na to siły. To dotyczy nas wszystkich. Sądziliśmy, że ona umarła już daw­no temu. Przed piętnastoma, szesnastoma laty. Tak powiedział ojcu ten kapitan z Rosji. Ten, który ją tam zabrał i który miał z nią dziecko.

Ida popatrzyła na Mattiego, potem na Elise, aż w końcu odnalazła wzrok Sedolfa.

- Ona nie wyglądała jak ta kobieta, którą widzia­łam dawno temu. Nie pamiętam jej. Nie na tyle, że­bym sama to wiedziała. Ale przysięgam, że ta, którą teraz zobaczyłam, była starsza. Musiała mieć pod czterdziestkę, może więcej.

- Raija miałaby dzisiaj czterdzieści jeden lat - stwierdził Matti sucho. Nie powiedział nic więcej.

- A więc to się zgadza - oświadczyła Ida.

- I co by to miało znaczyć? - spytała Elise.

- Nie wiem - odparła Ida. - Po prostu mówię wam, co widziałam. Ailo nie wierzył, że ona nie żyje. Ailo twierdził, że to niemożliwe. Że wyczułby, gdyby ona naprawdę odeszła.

- Czy ty zdajesz sobie sprawę z tego, co mówisz? - spytał Sedolf miękko, masując Idzie ramiona i kark.

Ida kiwnęła głową.

- Rozumiem, że mama nie mogła do mnie przyjść tam w górach jako człowiek, którego można dotknąć. Rozumiem to. Ale ja ją widziałam. Widziałam coś. Ją... Ailo wierzy, że dusza potrafi opuścić ciało. Jest o tym szczerze przekonany. Noaida w jego siida opuścił cia­ło, powędrował do innego świata i wrócił stamtąd.

- Tak przynajmniej mówił - zauważył cierpko Sedolf.

- My widzieliśmy jakąś kobietę - powtórzył Matti.

- A kto chodzi w góry w pelerynie? - wzdrygnęła się Elise.

- To kosztowna peleryna - powiedziała Ida. - To by­ła mama. Od razu wydała mi się taka znajoma. Ale nie zdołałam pojąć, kim jest, dopóki się nie obudziłam. Do­piero wtedy zrozumiałam, że wydała mi się znajoma, ponieważ jestem do niej taka podobna. Jakbym widzia­ła siebie, tylko starszą. To nie mógł być nikt inny.

- Mówisz, że ona wtedy nie umarła - wtrącił się Sedolf. Wyciągnął na światło to, o czym wszyscy z nich myśleli, lecz czego Ida nie miała śmiałości poruszyć. Usiłowała się do tego zbliżyć, lecz nie dała rady.

- Chcesz powiedzieć, że ona się postarzała, że być może żyje. Zobaczyłaś kobietę w wieku, w jakim po­winna być teraz Raija.

Ida kiwnęła głową.

- Nie wiem, czy potrafię w to uwierzyć - powie­dział nagle Matti, wyraźnie pobladły.

- Ja natomiast wiem, że ani słowem nie wolno nam o tym wspominać Reijo - oświadczył zdecydowanie Sedolf. - Reijo dość ma zmartwień. Ida podzieliła się przeżyciami z nami, możemy to rozważyć. Porozma­wiamy o tym później, Ido. Teraz idę na fiord.

- Sedolf nie wierzy w to, czego nie zobaczy na własne oczy - podsumowała Ida z uśmiechem.

Pogoda pozostawała w sprzeczności do tego, co wi­działo się wokół fiordu.

Widok przerażał.

Ida uścisnęła rękę Sedolfa. Jej myśli bezustannie krążyły wokół cierpienia ojca i całkiem zapomniała o Sedolfie.

Przecież on czuł się tam kiedyś jak w domu. Jej tam­ta strona zawsze wydawała się obca. Sedolf był taki swo­bodny, zawsze sam. Nie miał rodziny, z którą by go coś łączyło, dopóki nie związali się ze sobą najmocniejszy­mi więzami z możliwych. Nim stali się jednością.

- Nic tam nie mogło zostać - powiedział Sedolf za­chrypniętym, zardzewiałym głosem. - Wszystko wpa­dło do morza. Widziałem to na własne oczy.

Na zboczu góry widniało szerokie, brunatne pas­mo, zaczynające się niemal od wierzchołka. Szerokie na tyle, że przejście przez nie wymagało nieco czasu. Sięgało prawie od pokrytego śniegiem szczytu aż do samego fiordu.

Najpierw lawina, potem fala.

Zrozumienie tego, co się stało, nie leżało w możliwo­ściach Idy. Sedolf widział to na własne oczy. Opowiedział jej o tym w najprostszych słowach, jakie umiał znaleźć.

Ida nie potrafiła ich ubarwić, nie była w stanie się na to zdobyć.

To tak strasznie bolało.

Nad brzegiem spotkali ludzi. Mężczyzn, którzy już zdążyli spuścić łodzie na wodę.

- Paskudnie to wygląda po drugiej stronie. Mówią, że łódź z gorzałką pochłonęła fala. Zmyła do morza co najmniej trzy domy. Bóg jeden wie, czy ktoś zdo­łał się uratować. Podobno zniosło też obory, zwierzę­ta. Najgorzej z ludźmi, i z krowami. To niepojęte.

- Możemy pomóc przeszukiwać fiord - zaofiaro­wali się. - Reijo przechodził tędy, z nikim nie rozma­wiał. To zrozumiałe, ale może liczyć na naszą pomoc, gdyby jej potrzebował. Pamiętaj o tym, Sedolfie.

Sedolf kiwnął głową, podziękował. Nie zostali sa­mi. Nie teraz. Było im ciężko, lecz ludzie otoczyli ich kręgiem. Nikt teraz nie mówił o Finie z cypla. Z ni­czyich ust nie padło określenie „Kwen”.

Stopy zaprowadziły ich na cypel. Poziom morza wciąż utrzymywał się wysoki, pachniało morską wodą. Szaro­zielony fiord sprawiał wrażenie nasyconego. Nawet głę­bie nie wydawały się mroczne i tajemnicze jak zazwyczaj.

Nic nie było takie jak zawsze.

- Szopa na łodzie w każdym razie się uchowała - powiedział Sedolf tylko po to, żeby się odezwać. Wszystko stawało się po dwakroć cięższe, po dwakroć bardziej złowieszcze, gdy między nimi zalegała wyłącznie cisza.

Zauważyli, że morze w pewnym momencie musia­ło liznąć ściany szopy na łodzie.

- Fala mogła porwać szopę! - Ida była bliska pła­czu. Jej drobna ręka utonęła w dłoni Sedolfa.

Matti przelotnie pogładził ją po włosach. Nie miał słów. Żadne z nich nie potrafiło ich znaleźć.

Ścieżka prowadząca do zabudowań była długa i ciężka. Z komina powinien unosić się dym. Z po­dwórza powinny dobiegać głosy.

Usłyszeli uderzenia młotka, gwałtowne stukanie do­chodzące z szopy, którą Reijo żartobliwie nazywał swoim warsztatem. Nieźle znał się na obrabianiu drew­na. Nie był wytrawnym stolarzem, ale potrafił połą­czyć dwie deski w taki sposób, żeby coś z nich wyszło.

Wszyscy troje wymienili zaniepokojone spojrzenia.

- Widocznie to dla niego zbyt wiele - stwierdził Mat­ti. - Nic dziwnego. Musi to jakoś z siebie wyrzucić.

Ida czuła, że tak nie jest. Jej ojciec się nie załamy­wał. Jej ojciec był najsilniejszym człowiekiem na świecie. Potrafił oprzeć się wszystkiemu.

Nie poszedł do szopy i nie porwał się z młotkiem na sprzęty, bezrozumnie je niszcząc, jedynie po to, by wyrzucić z piersi najcięższe, najczarniejsze uczucia.

Jej ojciec tak by nie zrobił.

Reijo Kesaniemi tak by się nie zachował.

Zostawiła mężczyzn i pobiegła do szopy. Rzeczy­wiście zastała go tam. Heblował. Ruchy miał gniew­ne, pełne złości. Przesycone czarnymi uczuciami.

Zauważył ją w szparze w drzwiach, widocznie zwró­cił uwagę na smugę światła, którą wpuściła do środka.

Sam stał raczej w mroku niż w jasności. W ścianach były jedynie dwa niewielkie okienka. Reijo otworzył jedno z nich, ale nie przyniósł ze sobą lampy.

- Szykuję jej trumnę - oznajmił. - Nie będzie leżeć na nieheblowanych deskach. Urodziła się, żeby mieć to, co najlepsze. Helena będzie miała najpiękniejszą trumnę, jaką są w stanie zbić te ręce!

Ida potrafiła tylko milczeć.

- Myślałem, że ja umrę pierwszy - ciągnął Reijo. Nie wypuszczał hebla z dłoni. Mówił do siebie, chociaż patrzył na Idę.

Teraz dotarli już do nich Matti i Sedolf. Weszli do środka. Ale Reijo nie zwrócił na nich uwagi.

- Dopiero teraz zaczęliśmy żyć. Było jej tu dobrze. Wiem, że było jej dobrze. To nie ma żadnego sensu, a przynajmniej ja go nie widzę. Strasznie mi będzie jej brakować. To już tak boli. Ale nie tylko o to cho­dzi. Ona powinna żyć. Była tak młoda.

- Mogę zwołać ludzi do przeszukiwania fiordu - powiedział Sedolf po długiej chwili milczenia.

Cisza stała się taka ciężka.

- Wielu ci współczuje, Reijo. Wielu chce ci pomóc, najlepiej jak potrafi. Nie zostaniesz z tym sam. I nie wszystko musisz robić sam.

- Ona wróciła do domu - powiedział Reijo. Ida nie na żarty się przestraszyła. Te słowa były oderwane od reszty. Graniczyły z szaleństwem, o ja­kie nigdy nie podejrzewała ojca. Nawet wśród czar­nej rozpaczy. Nawet teraz.

- Helena wróciła do domu - powtórzył Reijo spo­kojnie. Mrok w jego oczach nie miał granic. - Zdąży­ła wrócić - wyjaśnił. - Znalazłem ją na brzegu, kiedy przyszedłem. Położyłem ją w alkierzu. Taka była zim­na i mokra. - Reijo pokręcił głową, ręce znów zacisnę­ły się na heblu. - Wiem, że od tego nie będzie jej cie­plej. Ale to również jej alkowa. Nie mogłem położyć jej w stajni. Nie potrafiłem jej położyć na trawie ani na deskach. Helena lubiła, żeby jej było miękko. - Podniósł głowę. - Ona tam leży. Nie wiem, czy po­winnaś ją oglądać, Ido. To Helena, lecz mało jest do siebie podobna. Lepiej chyba zapamiętać ją taką, jaką była. A ty w środku jesteś taka miękka, moje dziecko.

- Trzeba ją przygotować - oświadczyła dorosła Ida. - Wydaje mi się, że jestem do tego najbardziej odpowied­nią osobą, tato. Ja też ją kochałam. I być może muszę ją zobaczyć, żeby w to uwierzyć. Inaczej będę myśleć, że ona tak po prostu zniknęła...

- Chciałbym, żeby była ubrana w coś pięknego - oświadczył Reijo. - W najpiękniejszy strój, jaki tylko ma.

Ida kiwnęła głową.

- Ty patrzysz oczyma kobiety - powiedział jej oj­ciec. - Tak łatwo zapominam, że jesteś już dorosła. Ty patrzysz tak, jak patrzyłaby Helena. Wyszukasz to, w czym wyglądała najładniej. Nie mogłem zapewnić jej tego, do czego się urodziła, a jedynie to, co mogłem najlepszego. Teraz też ma dostać to, co najlepsze.

- Dostanie - przyrzekła Ida.

- Najwyraźniej postanowione już zostało, że żadne z moich dzieci nie będzie miało matki - dodał Reijo.

Była to najsmutniejsza rzecz, jaką Ida od niego usłyszała. Te słowa tak strasznie zabolały.

Pozwoliła mu heblować dalej. Sama poszła do do­mu. Miała swoją robotę.

13

W dniu, w którym popłynęli na pogrzeb, po­wierzchnia fiordu była gładka jak lustro.

Wykopano wiele grobów. Dziewięć istnień z wios­ki u podnóża góry pochłonęła lawina i fala powodzi. Znaleziono też dwóch z pięciu członków załogi łodzi z wódką.

Dwanaście grobów w jeden dzień.

W domu na cyplu Reijo zdjął kurtkę, odpiął koł­nierzyk i podwinął rękawy koszuli.

A potem wyłamał futrynę, na której Curt Hallencrantz wyrył swój znak. Porąbał drewno na kawałecz­ki i każdą najmniejszą nawet drzazgę rzucił w ogień.

Przed wieczorem zdążył zrobić nową futrynę. Wbił ją na miejsce.

Z nikim nie rozmawiał.

Lecz kiedy nadszedł czas, żeby położyć spać Ivara, Reijo sam zajął się chłopcem. Siedział przy synku, trzymał go za małą rączkę, dopóki Ivar nie zasnął. Dopiero wtedy wyszedł na palcach z izdebki.

W kuchni czekało na niego jego krzesło, w tym sa­mym miejscu, w którym stało zawsze. W kącie nieru­chomy kołowrotek. Niedokończona robótka Heleny.

- Mogłabyś to przejąć? - spytał Reijo Idę, wskazu­jąc na koszyk z włóczką i drutami. Nieskończony sweterek dla Ivara. - Nie chciałaby, żeby się to zmarno­wało. Możesz to dokończyć; tak, jak ona by zrobiła?

Ida kiwnęła głową. Kula w gardle utkwiła jeszcze głębiej.

- Wszystko ma swój sens - powiedział Reijo. - Na­wet to. Musimy jakoś przez to przejść. Musimy się z tym pogodzić. Nadejdzie czas, kiedy wspomnienia staną się tak piękne, że będziemy je przywoływać ze śmiechem. To z nas uczyni innych ludzi. Musimy żyć dalej. Przed nami jest jeszcze życie, chociaż jej nie ma już wśród nas. Nic nie jest bez sensu. Nawet to.

- Tak mi cholernie trudno traktować śmierć Hele­ny jako coś, co ma głębszy sens.

Ida wprost ociekała goryczą. Siedzieli z Sedolfem na dworze i rozmawiali.

Wieczorne obowiązki mieli już za sobą. Mikkal spał. Dom z otwartymi na oścież drzwiami czekał już, by połknąć ich na noc.

- Dobrze, że Matti i Elise przyjechali - zauważył Sedolf. Obejmował żonę ramieniem. - W tym na pew­no jest jakiś sens. Reijo byłby taki samotny na cyplu.

- Tu by nigdy nie przyszedł. Nie zgodziłby się tu zamieszkać. Ojciec zostanie na cyplu, dopóki nie przewieziemy go w trumnie na drugą stronę fiordu.

Ida umilkła tylko na chwilę.

- Nie daje mi spokoju myśl, że go nie znaleziono. Takie mam uczucie, jakby on jeszcze mógł wrócić. Znów wyrządzać krzywdę.

- Nikt nie przeżył tej fali - odpowiedział jej Sedolf. - Ja ją widziałem. Nikt z tej łodzi nie uszedł z życiem. Sam diabeł by temu nie poradził.

- Rzeczywiście temu człowiekowi najbliżej do dia­bla - warknęła Ida ogarnięta nagłą złością. - Wydaje mi się, że ojciec teraz dręczy się tym, że tak napraw­dę nie byli z Heleną małżeństwem. Że ona nie ma pra­wa do nazwiska Kesaniemi, pod którym ją pochowa­no. Tylko dlatego, że on tu wrócił. Dlaczego jeden człowiek może wyrządzić tyle zła? Dlaczego nie mógł zostawić jej w spokoju?

- Ty też o tym myślisz - Sedolf przejrzał Idę. - My­ślisz o tym, że jeśli ona, twoja matka, żyje, to wów­czas z całą pewnością nie mogliby się uważać za mał­żeństwo. Boisz się, że taki właśnie sens może się kryć za tym wszystkim.

Ida wreszcie kiwnęła głową. Ciężko przytuliła się do męża. Od śmierci Heleny dręczyło ją tyle rozma­itych myśli. Tą jedną nie zdołała podzielić się z Sedolfem i w pewnym sensie z ulgą przyjęła, że sam ją odgadł. Być może nie była wcale taka wyjątkowa, jak jej się czasami wydawało.

- Jej nie ma tu tak dawno. I tak powinno być. Nigdy jej nie było. I źle by się stało, gdyby się pojawiła. Nie chcę, żeby wracała, Sedolfie. Nie chcę, by okazało się, że żyje. Nic już teraz nie może zrobić dla żadnego z nas. Jest tutaj obca. Teraz sprowadziłaby na nas tylko ból.

Sedolf mocniej przytulił Idę. Wierzchołki drzew li­zały czerwieniejące niebo. To dziwne, jak głębokie ślady pozostawiła w życiu wszystkich swoich dzieci ta kobieta, której nie było tu od zawsze. W życiu wszystkich tych, z którymi się zetknęła.

- A ja bym chciał, żeby ona żyła naprawdę - po­wiedział, nie patrząc na żonę. - Chciałbym, żeby naprawdę tu przyszła. Bo wtedy może ty i inni zdołalibyście się pozbyć rzucanego przez nią cienia.

- Wiem, że zabrzmię teraz jak Maja, ale to dla mnie takie nowe uczucia. Ailo miał w sobie tyle wybacze­nia i miłości. Ale też może właśnie on dostał z nas najwięcej miłości od niej. On, który nie był jej dziec­kiem. To budzi we mnie gorycz. Wolę, żeby ona po­została w mojej fantazji. Jestem już na tyle dorosła, że nie potrzebuję mamy. Teraz nie musi już wracać.

- Najprawdopodobniej nie może - stwierdził Sedolf, rozcierając palcami skronie Idy. Na ogół od te­go łagodniało jej spojrzenie, uspokajały się wzburzo­ne uczucia. - Prawdopodobnie coś ją wstrzymuje, Ido. Zapewne spoczywa w zimnym grobie gdzieś na wschodzie, w Rosji. Prawdopodobnie leży tam już od czasu, gdy miałaś sześć czy siedem lat, moja droga. Zgrzytasz zębami ze złości, mówiąc o duchu. To do ciebie niepodobne, kochana!

- W ogóle jestem do siebie niepodobna - westchnę­ła Ida, chowając twarz na szyi męża. - Zbyt wiele się wydarzyło, żebym była podobna do siebie. Może po drodze do domu gdzieś się zgubiłam?

Wieczór był łagodny. Komary dobrze się w nim czuły. Wokół nich rozbrzmiewało nieustanne brzę­czenie. Lądowały długonogie, lecz niemal wszystkie spotykała nagła bezkrwawa śmierć.

Wróbel, który miał gniazdo pod dachem stodoły, zrobił kilka rundek nad ich głowami. Powitał ich otwar­tym dziobkiem, nim pofrunął do domu, do małżonki.

Z domku na górze też dobiegała jedynie spokojna rozmowa.

- Przyniosę dzbanek z miodem, który chłodzę w studni.

Sedolf, nim wstał, rozprostował nogi. Pociągnął żonę do góry.

- Ty przynieś dla nas kubki. Posiedzimy tu sobie i pokarmimy komary i muszki. Może się zmęczymy. Przecież o świcie krowy będą czekać na ciebie w obo­rze. Ja muszę naostrzyć kosę. Chyba jako jedyni nie zaczęliśmy jeszcze kosić. Musimy się prędko z tym uporać, skoro mamy ścinać drzewo na dom dla Mat­tiego i Elise. Czeka nas pracowite lato. Może i przy­da nam się taka robota.

Rzeczywiście pracy mieli dużo. Sianokosy przeszły prędko, ponieważ mieli wiele rąk do pomocy. Przydała się obecność Mattiego i Elise, ich chęć do pracy, no i dwie pary dodatkowych rąk, na które wcześniej nie liczyli.

Nastały dni, w których mewy przecinały rozedrga­ne powietrze, zbyt leniwe i rozgrzane, by mocniej machać skrzydłami. Dni, gdy pot płynął z czoła, cho­ciaż człowiek stał nieruchomo, a przecież sianoko­sów nie można zakończyć w bezruchu.

Pozostała im jeszcze tylko łąka pod górami. We wsi uporali się z koszeniem szybciej, niż się spodziewali. Wprawdzie mieli tydzień opóźnienia w stosunku do in­nych, lecz wyglądało na to, że dobra pogoda się utrzyma.

Niebo lubiło pokazywać się w błękitnej sukience. Słońce piekło. Gołe ramiona nabierały koloru. Twa­rze brązowiały. Mężczyźni na czołach mieli białe pas­ki w miejscach, które zasłaniały kapelusze.

Przyroda jakby usiłowała odpłacić się za niepogo­dę, za lawinę, za falę powodzi. Starała się wszystko wygładzić. Wszystko naprawić.

Kiedy dotarli do łąk, musieli odpocząć. Przeprawa była naprawdę ciężka, gdy miało się ze sobą tyle ma­leńkich dzieci, przyzwyczajonych wprawdzie do da­lekich wędrówek, lecz nawet one pociły się w upale.

- Masz piegi - uśmiechnął się Sedolf, przelotnym gestem dotykając policzka Idy i czubka jej nosa. - Masz tysiąc ślicznych piegów, moja kochana! Wyglą­dasz bardzo młodo, jakbyś miała dwanaście lat.

Ida wykrzywiła się paskudnie, ale nie dała się spro­wokować, chociaż nie znosiła tego żartu. Ten o pie­gach to najstarszy z dowcipów Sedolfa.

Latem zawsze do nich wracał. Lubił, kiedy gniewa­ły ją takie drobnostki. Na ogół dawała się rozzłościć, czasami godziła się na tę jego grę.

- Pamiętasz letnią oborę? - spytał cicho. Żuł źdźbło trawy i wyglądał na nieznośnie zadowolonego z ży­cia. Jak gdyby ani trochę nie pamiętał już o Helenie. Jak gdyby w ogóle nie przejął się jej śmiercią.

Ida rozgniewała się na niego.

Za to, wcale nie za piegi.

- Jesteś taki diabelnie beztroski, Sedolfie! - powiedzia­ła z wyrzutem. - Czy ty się zawsze musisz śmiać? Do­brze by było, gdybyś czasem umiał zachować powagę!

Poderwała się na nogi i odeszła od wszystkich. Aku­rat w tej chwili nie obchodziło jej ani trochę, co so­bie o niej pomyślą. Niech uważają, co chcą! Niech są­dzą, że pokłóciła się z Sedolfem. To nic nie szkodzi.

On nie zawsze jest taki cudowny, jak się wszyst­kim wydaje. Potrafiłby rozzłościć nawet kamień. Sta­le uśmiechnięty, pewny siebie i taki piękny. Zdołałby wycisnąć żywicę z drewna, od dziesięciu lat służące­go za stołową nogę.

Góry były tak blisko. Ida wolała iść tam, aniżeli w stronę wioski. I tak miała przecież wrócić. Musia­ła tylko zaczerpnąć powietrza w samotności.

Uciec na chwilę od nieustannych żartów Sedolfa.

Wędrowała przez lasek. Soczyście zielone gałęzie były tu tak gęste, że mogły całkiem ją ukryć.

Ona jednak, gdy zechciała, bez trudu mogła zoba­czyć kosiarzy.

Usiadła w jagodniku. Spódnica tak czy owak szła do prania. A tu było miękko i sucho, nieduże brzóz­ki rzucały cień.

Na pewno zachowała się dziecinnie.

Długo leżała z rękami pod głową. Patrzyła w błękit, który nie miał w sobie żadnych innych barw. Zmrużo­nymi oczyma rozejrzała się na boki, a wtedy wśród błę­kitu pojawiła się też zieleń, a także czarne i białe plamki.

Wpatrywanie się w niebo nie przynosiło żadnych odpowiedzi. Niebo nie chciało zdradzić żadnych ta­jemnic.

- Coś ci się stało?

Ida poderwała się natychmiast. Po prostu nie spodzie­wała się, że ktoś ją tu odnajdzie. Przecież uciekła od naj­częściej uczęszczanych ścieżek. Szła po mchu i po wrzosie.

To był tylko Jon. Przykucnął przy niej. Zrzucił z ramion ciężar. Kosz z łyka. Idę zaciekawiło, czy sam go zrobił.

- Zdawało mi się, że kosicie - powiedział. - Widzia­łem was z góry. Chciałem wam zaproponować pomoc.

- Widziałeś ich - poprawiła go Ida. - Pogniewałam się na Sedolfa. Zachowuję się jak dziecko!

- Tobie też nie było łatwo, prawda? - Jon usiadł przy niej. Jego twarz odzyskała wreszcie zwyczajne rysy.

- Jak się miewa Anna?

- Dobrze. - Rozjaśnił się. - Nikt jeszcze nie wi­dział, żeby jakieś rany tak się goiły. Wszyscy twier­dzą, że musisz w sobie coś mieć.

Ida skrzywiła się. Pod uśmiechem chowała przy­gnębienie. Tak mało ją cieszyło.

- Ale czy ona naprawdę dobrze się czuje?

- Andaras ustąpił - oznajmił Jon, uśmiechając się sze­roko. - Bałem się, że posunę się za daleko. Przemawia­łem do niego pięknie i próbowałem mu grozić. Przez pewien czas sądziłem, że już nigdy nie ustąpi. Zaczą­łem być tym kandydatem na męża Anny, którego naj­mniej sobie życzył, gdyby nawet zdecydował się, że przerzuci swoją hańbę na inny ród. Bardzo się ze sobą spieraliśmy. On twierdził, że dla niczego nie mam sza­cunku. Doprawdy, wiele stromizn musiałem pokonać!

- Ale on ustąpił?

- Ustąpił. Mamy już własną jurtę. To również tro­chę nie tak, jak być powinno. Ale oboje, Anna i ja, mało się tym przejmujemy. Mieszkamy teraz razem.

Ida zamrugała.

- Nie powinniście się najpierw pobrać? Jon wybuchnął śmiechem. W oczach Idy również zapaliły się iskierki wesołości. Ucieszyła ją ta nowina. Jon pokazał jej też jedną rękę. Widniała na niej ukośna szrama. Nie głęboka, lecz najwyraźniej po ra­nie zadanej nożem.

- Zawarliśmy małżeństwo na nasz dawny sposób - powiedział ciepło. - Kiedyś tyle wystarczało. Zmiesza­liśmy swoją krew. Potem dostaniemy też błogosła­wieństwo od księdza, Andaras bardzo tego pilnuje. Mnie wystarczy to. Sądzę, że Annę również to zadowala, przynajmniej na razie. - Jon odetchnął głębiej. - Wahałem się z zaproponowaniem jej tego rytuału. Wystarczyłoby, żebyśmy wspólnie „wznieśli jurtę. Nie chciałem jej naciskać, zwłaszcza że chodziło o nóż. Ida rozumiała.

- Ale ona sama tego chciała. To Anna zapropono­wała stary ślubny rytuał naszego ludu, akceptowany przez naszych przodków.

- Szczęśliwy jesteś? Jon kiwnął głową. Uśmiechnął się. Był taki piękny.

Zniknęła gdzieś przesadna czujność. A więc ufał jej. Ida wiele przecież dla niego zrobiła.

- Nie powinieneś być tam teraz? - spytała. - Nie potrzebują cię?

- Uznali, że jesteśmy wam coś winni.

Uśmiechnął się, znów wskazując na górę. Niedale­ko od miejsca, w którym siedzieli, pasły się kiedyś re­nifery. Bobki na zboczu też mówiły swoje. Gdyby nie one, trudno byłoby się tego domyślić. Nie mogło tę­dy iść całe stado, raczej pojedyncze zwierzęta.

- Do was należy ta łąka położona najbliżej nas. Re­nifery wam powinny dokuczać najbardziej. A wy się na nic nie skarżycie. Może dlatego, że się krępujecie? Uznaliśmy, że ktoś z nas powinien wam pomóc.

Ida mu nie wierzyła. Wiedziała, dlaczego się tu zjawił. Jej zdaniem nic nie szkodziło, że nie chciał o tym mówić.

Nie będzie go zmuszać, by się przed nią obnażał. Miło było popatrzeć, że ktoś tak ładnie pielęgnuje swoją godność.

Jon był taki cichy, niepodobny do Sedolfa. Ani na­wet do Ailo. Ailo również nie grzeszył przesadną skromnością.

Jon należał do tych, którzy potrafią przewodzić, lecz nie robił tego za wszelką cenę. To niemal wzruszało.

- Czy Hendrik jest we wsi?

Ida wzruszyła ramionami. Nie wiedziała. Tak ma­ło interesowała się wioską.

- Nawet nie próbuję się orientować. Dlaczego pytasz?

- A czy człowiek nie lubi wiedzieć, co się dzieje z jego braćmi?

Powiedział to tak lekko, jak gdyby nie miało to żadnego ważniejszego znaczenia. Ida zadała sobie py­tanie, dlaczego próbuje ją oszukać. Była pewna, że Jon jest niespokojny.

- Zamierzasz tu siedzieć? - spytał. - Nie przydadzą wam się te ręce, które mają pracować? Czy może na­prawdę pokłóciłaś się z Sedolfem?

- Już nawet nie pamiętam, od czego się to zaczęło - westchnęła Ida, mrużąc oczy do słońca. Czuła, jak pro­mienie pieką w twarz. Przypomniała sobie. - Poszło o te moje przeklęte piegi. On się ze mnie wyśmiewał. Ale powinnam umieć to znieść. Przecież zawsze się Z nich śmieje. Mówił, że mam włosy jak ogień. Bawią go takie rzeczy, a ja nie mogę teraz wytrzymać tej we­sołości...

Jon wyciągnął do niej rękę i pomógł jej wstać. Miał twarde dłonie o wyraźnych liniach. Spracowane. Krótko obcięte paznokcie.

Puszczając ją, delikatnie pogładził ją po nasadzie nosa, przelotną pieszczotą kilku palców, jak gdyby byli z tej samej rodziny. Jakby był jej kuzynem.

- Są słodkie - powiedział. Usta wygięły mu się w uśmiechu. Miał zmysłową dolną wargę. Ida dostrzegała takie rzeczy. Sedolf po­trafił z niej drwić również z tego powodu. Nie za­wsze powtarzała mu, co zauważyła. Czasami jego żar­ty za bardzo ją piekły.

Jon pogładził ją po włosach. Pochwycił kilka ko­smyków, które wysunęły się po drodze z warkocza. Splótł je w palcach, owinął wokół kciuka.

- Masz piękne włosy - oświadczył. - Są jak ogień. On ma rację. Może nie potrafi przekazać ci najpięk­niejszych myśli, nie obracając ich w żart, ale jego sło­wa na pewno płyną z głębi serca.

Ida nie potrafiła odpowiedzieć. Nie wiedziała, czy jej się to podoba. Jon był tak blisko.

Tak blisko...

Jego ręka na jej policzku. Ida złapała ją, chciała odepchnąć, lecz zamiast tego przytrzymała. Przycis­nęła do twarzy. Chciała czuć jej dotyk.

- Ta chwila trwa tylko teraz - rzekł Jon. - Ona nie wróci.

Ida czekała. Zdawała sobie sprawę, co tkwi w tej chwili. Wiedziała, do czego może doprowadzić. To była tylko chwila. Jedna jedyna krótka chwila.

- Moglibyśmy się pocałować - powiedział Jon, uśmiechając się kącikiem ust. Palcem delikatnie do­tknął jej ucha. - Mam na to ochotę. Twoje usta ku­szą. Masz takie piękne usta. On na pewno też ci to powtarza. Powinien ci to mówić.

Oddychał tak prędko, ale panował nad sobą. Miał w sobie tyle spokoju, że Idę aż przeniknął dreszcz.

- Ty też tego pragniesz - ciągnął. - Wiem o tym. Czujemy tak samo.

- To by było bardzo niemądre - wydusiła z siebie Ida, ale jego ręki nie puszczała.

- To byłoby okropnie głupie - powtórzył ze smut­kiem. - Może powinniśmy byli zauważyć się dawno temu. Ale ja nie patrzyłem w ten sposób na norwe­skie dziewczyny. Ani na Szwedki czy Finki. Nie wiem w ogóle, czy miałem śmiałość patrzeć na dziew­częta. Zawsze była tylko Anna. Zawsze wiedziałem, że się z nią ożenię. A ty obracałaś oczy we wszystkie inne strony, Ido córko Reijo!

Puścił ją. Przytrzymywał jedynie wzrokiem. Spo­glądał badawczo, lecz Idy wcale to nie onieśmielało. Czuła, że on lubi na nią patrzeć. Że sprawia mu to przyjemność. Może czuł to samo co ona, gdy patrzy­ła na niego. Był taki piękny. I tyle w sobie miał.

Aż tyle, że być może lepiej nie poznawać go bliżej.

- Nie czujesz, jak bardzo jesteśmy sobie bliscy? Czy Ida mogła zaprzeczyć? Przecież rzeczywiście tak czuła. Wychwytywała to każdą cząstką ciała. Trzymała ręce za plecami, żeby nie ulec pokusie i nie dotknąć go.

A Jon stal na szeroko rozstawionych nogach, w spodniach i kumagach. W lżejszej bluzie niż dork, który nosił ostatnio.

Ida wiedziała, jak pod tą koszulą wygląda jego cia­ło. Jej dłonie dotykały już jego skóry.

Nie mogła spojrzeć na łąkę. Jej oczy doznawały ra­dości, również patrząc na ciało Sedolfa.

- Wydaje mi się, że człowiek wcale nie kocha mniej, nawet gdy dostrzega piękno w innych - powie­dział Jon. - Można ulec pokusie. Można spotkać ja­kiegoś człowieka i mieć przekonanie, że byłoby się z nim szczęśliwym, gdyby dni się odmieniły. Gdyby wszystko wyglądało inaczej. Wcale nie kocha się mniej z tego powodu. Jedyne, co należy zrobić, to oprzeć się pokusie.

- Kocham Sedolfa. Nigdy nie potrafiłabym go zra­nić. Nie wyobrażam sobie nikogo na jego miejscu. - Ida mówiła szybko, lecz wszystko było prawdą.

Ale jej oczy oglądały ciało Jona. Spojrzenie zatrzy­mało się na ustach.

- A czy ja chciałbym zranić Annę? Jon pokręcił głową. Zdjął czapkę. Słońce grzało tak mocno. Włosy miał rozwichrzone. Idę ogarnęła idio­tyczna wprost czułość dla tego człowieka.

Przecież wszyscy mężczyźni byli kiedyś chłopca­mi! Niektórzy pozostali nimi we śnie. Inni gdy się śmiali. Jeszcze inni w smutku.

A Jon stawał się taki wrażliwy i młody, kiedy miał zwichrzone włosy.

Mogłaby wtedy być jego matką!

- Ale jakaś część mnie mogłaby należeć do ciebie - próbował jej coś wyjaśniać. - Widywałem cię każde­go lata przez całe życie. Patrzyłem na ciebie z odległo­ści kilku kroków. Ale tu chodzi o coś więcej. Jakaś część mnie czuje się przy tobie spokojna i bezpiecz­na. Nie jesteś obca. Ani ja nie jestem obcy tobie. To trochę tak, jakbyśmy zostali wycięci z tego samego ka­wałka duszy. Czuję, że jesteś do mnie podobna i że ja jestem podobny do ciebie.

- Bliźniacze dusze - powiedziała Ida z cieniem bó­lu. Zastanawiała się, dlaczego do niektórych męż­czyzn potrafi się tak zbliżyć, a nie ma żadnej przyjaciółki - kobiety.

W młodości było inaczej. Później dystans, który od­dzielił ją od innych kobiet, stale się powiększał. Jak gdyby mogła stanowić zagrożenie dla jakieś kobiety! Przecież wszystkie były już mężatkami, a ona nie mia­ła zamiaru kraść niczyjego męża. Mężczyźni w samo­działowych portkach, mający w rękach powszedniość, nie pochodzili od tej samej wielkiej duszy co ona.

Jon tak pięknie to ujął.

- Jesteś mi jak siostra - uśmiechnął się i objął ją w pasie. Gest ten nie wywołał żadnych mrocznych dresz­czy, jedynie wielką czułość i ciepło.

- Wciąż złościsz się na tego żartownisia, którego masz za męża? Czy też możemy już tam do nich zejść? Chciałbym trochę popracować. Choć trochę zasłużyć na twój pyszny miód. Dlatego tu przysze­dłem. Nigdy w życiu nie piłem pyszniejszego.

Ida roześmiała się. Ona również objęła go w pasie. Pobiegli razem przez krzewy i zarośla. Ida śmiała się wraz z nim. Czuła łączące ich więzi.

Jon miał rację. Była mu siostrą, a on jej bratem. Łą­czyła ich niezwykła bliskość.

Ich dusze były tak blisko ze sobą spokrewnione.

- Prowadzę kosiarza! - zawołała, gdy dotarli już do łąki.

Mężczyźni wsparli się o kosy. Elise nadziewała sia­no na żerdzie. Suszyli trawę na sposób fiński. Trzy kępy siana na jednej żerdzi. Powstawał z tego las wy­sokich strachów. Z dala mogły budzić przerażenie, lecz o tej porze roku nie robiło się na tyle ciemno, by ktokolwiek mógł się naprawdę przestraszyć.

- Nieprawdopodobne, co można znaleźć w lesie! - stwierdził Sedolf, uśmiechając się szeroko. - Obrazisz się, jak będziesz grabił? Może to dla ciebie za bardzo babska robota, Jonie?

- To dla niego bez znaczenia, jeśli tylko dam mu posmakować miodu.

Ida już niosła Jonowi grabie. Ujął je i natychmiast zabrał się do roboty. Pracował obok niej.

Kiedy przez chwilę odpoczywali, trzymał się bli­sko mężczyzn. Z powagą mówił z Reijo. Ida mogła się jedynie domyślać, o czym rozmawiają.

Żartował z Sedolfem i Mattim. Biegał z dziećmi. Podrzucał je prawie do nieba.

- On jest naprawdę piękny - powiedziała Elise do Idy. Nie próbowały nawet ukryć, że mu się przypatrują. - To wspaniały mężczyzna. Przyjemnie, kiedy robi się tak go­rąco jak dzisiaj. Przyjemnie spojrzeć na męskie ciała.

Elise roześmiała się, a Ida odkryła, że ona również jest w stanie się śmiać.

Zastanawiała się, czy nie powinna mieć wyrzutów sumienia. Przecież Helena umarła tak niedawno.

- Sedolf przypomina trochę Simona - oceniła Elise. - On także miał pod koszulą piękne ciało.

- Tak jakbyś ty miała na co narzekać. - Ida puści­ła do niej oko.

- Takich rzeczy nie powinnaś mówić o swoim wuj­ku, skarbie. - Elise zabłysły oczy. - Matti jest cudow­ny - westchnęła po chwili. - Zawsze tak uważałam. Pamiętasz? Błagałaś, żebym ci opowiedziała, jaki był ten pierwszy raz...

- Tak, pierwszy raz, kiedy wszedł ci pod spódni­cę... - zaśmiała się Ida.

Tarzały się po sianie, zaśmiewały ze wspomnień sprzed wielu lat, aż łzy pociekły im z oczu.

- Skąd miałam to wiedzieć? - broniła się Ida. - By­łam wtedy jeszcze dzieckiem, a ty, jako dobra starsza siostra, powinnaś mi wszystko opowiedzieć. W tam­tych dniach byłam chodzącą niewinnością. Spójrz na nas teraz. Gdzie się podziały tamte lata?

Elise usiadła. Wygładziła spódnicę w jako tako przyzwoite fałdy.

- Ja mam pewne pojęcie, co zrobiłam ze swoimi - powiedziała z naciskiem. - I nie chodzi mi wcale o to, że chciałabym je cofnąć. Przeżyłam wiele dobrego. Matti i ja nigdy nie oddaliliśmy się od siebie. Doroś­liśmy wspólnie. Ale powinnam mieć sześcioro dzieci. Bez względu na to, ile jeszcze ich urodzę, i tak będę miała o dwoje za mało. Zabrały je głód i zimno. A mogło być inaczej. Chciałabym też pozbyć się zmę­czenia. - Elise westchnęła. - Ale teraz pragnę przede wszystkim spokoju. Chcę czegoś, co mogłabym na­zwać domem. Matti z natury jest tak naprawdę Fi­nem z gór. Potrafiłby żyć jak Jon. Byłby szczęśliwy, gdyby mógł wędrować wraz z porami roku. Raija tej skłonności nie nabyła jedynie w ciągu lat spędzonych z rodziną Mikkala. To tkwiło w niej już wcześniej. Może ojciec Mattiego miał w żyłach kilka kropel lapońskiej krwi? Matti mówi, że był czarny jak noc. W każdym razie na pewno nie odziedziczył tych cią­got po matce. Ona była wieśniaczą córką, nikim in­nym. Nie wierzę, żeby mogło być inaczej. Ona jest bardziej podobna do mnie. A ja potrzebuję drzwi.

- Po sianokosach mężczyźni zamierzają ścinać drzewa. Ojciec uważa, że przed zimą będziecie mieć nowy dom.

Elise miała w spojrzeniu tęsknotę. Wygładziła spódnicę na biodrach.

- Tak bardzo bym chciała nosić pęk kluczy. Może wtedy moje biodra wydawałyby się szersze?

Prawie już uporali się z koszeniem, wieczór powo­li przechodził w noc. Dzieci spały na zeszłorocznym sianie w letniej oborze. Ciała po znojnej pracy były ociężałe. Przyjemnie ociężałe.

Z lasu wyłonił się nagle jakiś mężczyzna. Szedł z rękami w kieszeniach. Stanął, przyglądając im się, jego spojrzenie na dłużej zatrzymało się na Jonie.

- Wędrujesz po nocy, Johannes? - zatrzymał się Reijo. - Co robisz w tych stronach?

- Pomyślałem, że zaniosę Lapończykom nowinę - zachichotał Johannes. - Ale widzę, że mogę sobie za­oszczędzić wspinaczki. Złapali drugiego, który uczestniczył w tym zabójstwie w Kafjorden. Uczciwi ludzie znów mogą czuć się bezpieczni. Lensman przy­wiózł go ze Szwecji. Tam też nie lubią morderców. To był Hendrik, twój brat.

14

Johannes niewiele więcej miał do powiedzenia. Nie próbował nawet ukryć radości z cudzego nieszczę­ścia. Wyraźnie napawał się rozpaczą Jona.

- Zabierajcie jego żonę i dzieciaki do Szwecji! Tu zostać nie mogą. Nie chcemy wśród nas rodziny za­bójcy. Bóg jeden wie, co wyrośnie z tych dzieci!

- Nie mieszaj w to Boga! - Ida już pokazywała pa­zury. - Wracaj do domu i pilnuj własnej żony i dzie­ci, Johannesie Hansenie, bo inaczej trudno będzie stwierdzić, co z nich wyrośnie, skoro ojciec wałęsa się, nie wiadomo gdzie, o każdej porze dnia i nocy!

- Mówiłem już, jakie mam zdanie o twojej niewy­parzonej gębie, Sedolfowo. - Johannes wyglądał tak, jakby chciał to powtórzyć, ale się opanował. Za wie­le osób go słuchało. Wzruszył ramionami, ale na odchodne wypalił jeszcze ostatnią salwę: - Przewieźli go łodzią przez cieśninę Lyng, pewnie więcej już go nie zobaczycie. Jutro mają go wysłać na południe.

Jon przyjął to niezwykle ciężko. Grabie miał prze­rzucone przez ramię, ręce oparte o nie. Wraz z cia­łem tworzyły coś w rodzaju krzyża. Spojrzenie utkwił w niebie.

Nie znalazł tam żadnej odpowiedzi. Nie ujrzał żadnego złotego napisu, jedynie przejrzyste powie­trze. Nieskończoność miała barwę błękitu, otulonego w czerwień, nabierającą intensywności wokół po­krytych wiecznym śniegiem szczytów.

Ida nie mogła na niego patrzeć w takim stanie. Omiotła spódnicą świeżo skoszoną trawę. Obie dło­nie dotknęły jego policzków, popatrzyła mu głęboko w oczy, dotarła do niego tam, gdzie się ukrył.

- Nie jesteś sam - oświadczyła. - Nie musisz być sam, Jonie.

Puścił grabie i wtulił się w nią. Ukrył twarz w jej ramieniu i włosach. Płakał.

Potem był niemal zawstydzony. Ida wciąż nie wy­puszczała go z objęć, chociaż Jon wypatrzył wzrok Sedolfa w poszukiwaniu oznak niezadowolenia. Nie znalazł ich.

Jona otaczało ciepło.

- Takie plotki krążyły już wcześniej - powiedział Reijo cicho. Odłożył kosę. - Ludzie o tym gadali, jak gdyby uznali to za niepodważalną prawdę.

Do Idy te plotki nie dotarły. Brakowało jej siły, by się nimi zajmować. Nie bardzo rozumiała, skąd oj­ciec o tym wie, w ostatnim czasie wszak miał dosyć własnych zmartwień.

- To tak strasznie boli - powiedział Jon cicho. Trudno mu było znaleźć słowa. - Ja w to nie wierzę.

Pokręcił głową. Spojrzał niebu w oczy. Z bezsilno­ścią. Nic nie mógł na to poradzić.

- A może jednak mimo wszystko wierzę. Nie wiem. Muszę się dowiedzieć. Nie chcę w to wierzyć. On jest moim bratem. Wiele w sobie ma, ale jest mo­im bratem. Nie mogę ot, tak po prostu, tego przyjąć, prawda? Nie wiem, co on mi powie. Może zwyczaj­nie złapali go, bo musieli kogoś złapać?

Reijo od dłuższej chwili o czymś myślał. Teraz podszedł do córki i Jona. Poklepał Lapończyka po plecach. Obdarowywał go swoją łagodnością.

- Popłynę na drugą stronę fiordu - oświadczył. - Zrobię, co tylko w mojej mocy, żebyś mógł spotkać się ż Hendrikiem. Porozmawiać z nim. Chcesz tego?

- Naprawdę możesz to zrobić?

- Mogę - odparł Reijo. - Ale musimy się przepra­wić jeszcze tej nocy. Słyszałeś, co powiedział Johan­nes. Jutro wyślą go na południe. Niczego nie mogę ci obiecać, ale spróbuję. Lensman to myślący człowiek. Nie jest jednym z nas, nie możemy się więc spodzie­wać, że będzie myślał tak jak my, ale stara się jak po­trafi. Może zgodzi się dać nam kilka minut.

Jon kiwnął głową. Przenosił wzrok z Reijo na Idę, uśmiechał się lekko.

- Nic dziwnego, że masz taką córkę, Reijo Kesa­niemi - powiedział. - Wiadomo, po kim dziedziczy. Dobrze byłoby przychodzić tu nad fiord, gdyby wszyscy mieli takie wielkie serca i tyle ciepła co wy.

- I nam ciążą grzechy na sumieniu - odparł Reijo. Nie umiał przyjmować takich pochwał. Po prostu był sobą. Zawsze sobą. A za to jego zdaniem nie należa­ła mu się pochwała. Robił to, co wydawało mu się najbardziej naturalne pod słońcem.

- Wobec tego idziemy, Jonie Larsonie. A ktoś z was też musi zejść do wsi, zająć się obrządkiem.

Sedolf kiwnął głową.

- Pójdziemy z Idą. Matti i Elise niech zostaną tu z dziećmi. Wrócimy jutro rano po obrządku i dokoń­czymy robotę.

Matti i Elise się nie sprzeciwiali. Dzieci już spały, a noc była taka ciepła. Nie musieli się spieszyć z ko­szeniem, a głupotą byłoby budzić malców i zadręczać ich powrotną drogą do domu.

Wyruszyli we czworo. Po drodze mało rozmawia­li. Połączyły ich przygnębiające myśli, zaprowadziły na cypel.

Reijo i Sedolf zajęli się łodzią. Ida stała na brzegu, czując, jak wiatr wypełnia jej spódnice. Jon miał mroczne spojrzenie, twarz obnażoną.

- Może się okazać, że wrócę do domu i oznajmię Andarasowi, że Anna wcale nie rzuciła wstydu na nasz ród, bo sami sobie to załatwiliśmy.

- Jeszcze nic o tym nie wiesz - stwierdziła Ida. - A nawet gdyby okazało się, że Hendrik rzeczywiście brał w tym udział, to was i tak to nie zmieni. Wy ni­komu nie odebraliście życia.

- Powiedz to innym. Ojciec umrze od tego. A co będzie z tą kobietą, która zostanie sama nad fiordem? Andaras nie odzywa się do żony Monsa. Stale powta­rza, że nie miał syna. I nie ma żadnej synowej. I żad­nych wnuków. Mój ojciec nie jest mniej od niego dumny, a tu wszyscy będą ją znali. Nie zapomną, czy­ją była żoną, ani co on zrobił. Jakie życie czeka ją i dzieci? To przecież dzieci mojego brata! To nazna­czy nas wszystkich. Lato ma się już ku końcowi, ale niełatwo nam będzie tu wrócić, Ido. Mało kto ciepło nas powita, kiedy znów się pojawimy. Nasz letni dom zatrzaśnie przed nami drzwi. Nie wiem, czy na­wet ty jesteś w stanie to pojąć. To również mój dom. Ten fiord należy również do mnie, ale próbują mnie od niego odgrodzić. Mówią mi, że jestem tu obcy.

Wsiadł do łodzi. Reijo był już gotowy do żeglugi.

Fiord ledwie się marszczył. Wiatr im sprzyjał. Przy­najmniej on stanął po ich stronie.

Ida i Sedolf mieli dużo roboty. Pracowali razem, ramię przy ramieniu.

Nie mieli czasu na zmęczenie. Wracali do domu, trzymając się za ręce.

W ich własnej oborze powitało ich ciepło. Upora­li się z jeszcze jednym wieczornym obrządkiem.

- Pachniesz tak wyszukanie, Ido - zaśmiał się Sedolf, cmokając językiem. - Pomyśl tylko, jakie zamie­szanie wzbudziłabyś w wyperfumowanych komna­tach szlachty, mój skarbie. Ida pachnąca sianokosami i ciepłą oborą. Mężczyźni nie pozwoliliby ci przejść wolno. Byłabyś wśród nich jak róża!

- Wyrosła na krowim placku? - spytała Ida niewin­nie. Uśmiechała się. Była zmęczona, ale uśmiech mi­mo wszystko sprawił jej przyjemność.

Sedolf nalał jej miodu. Sam też wypił. Ciała mieli strudzone, rozleniwione zmęczeniem.

- Nie będę mogła zasnąć - powiedziała Ida, wypija­jąc miód. - Ledwie się trzymam na nogach, ale zasnąć nie zdołam. Jestem za bardzo zmęczona. Coś we mnie jakby nie mogło się zatrzymać. Wydaje mi się, że coś się kończy, a zaraz potem pojawia się coś nowego.

Sedolf otworzył przed nią ramiona, a ona dała się im pochwycić. Zamknęła oczy.

- Ty sam pięknie pachniesz, Sedolfie Bakken - mruknęła w jego szyję. - Mówiłam ci już, że cię ko­cham? Może dzisiaj o tym zapomniałam. Nie pamię­tam. W każdym razie kocham cię.

- Myślałem, że się na mnie gniewasz. - Sedolf uśmiechnął się w jej ucho. - Ja się ze wszystkiego śmieję. Nie mam głębi. Żartuję wtedy, gdy ty chcesz zatonąć w smutku. Wracasz do mnie, obejmując Lapończyka, o którym czę­sto mówiłaś, że jest piękny. Okazujesz mu tyle czułości, że nieszczęsnemu mężowi aż serce pęka. Masz dla niego tyle zrozumienia i jesteś chodzącą dobrocią.

- Zazdrosny jesteś? - Ida odsunęła się od niego na tyle, by móc spojrzeć mu w oczy. - Naprawdę jesteś zazdrosny, Sedolfie? O Jona? On jest rzeczywiście piękny... Ale ja przecież kocham ciebie!

W jego oczach błysnęła iskierka wesołości. Ida nie miała całkowitej pewności, czy Sedolf żartuje, czy też mówi poważnie.

- Widziałem niebezpieczny ogień w tobie, gdy o nim mówiłaś - stwierdził Sedolf z powagą. - Na­prawdę, Ido To nie żart. Może sama nie zdawałaś so­bie z tego sprawy. Za tym kryło się coś więcej niż sa­ma tylko uroda. On jest piękny, nawet ja to widzę. Nie lubiłbym go, gdybyśmy razem dorastali. Byłby za pięk­ny. Ale Jon jest taki głęboki. Ma w sobie wszystko to, czego ja nie mam. Zaczęłaś to zauważać, mój aniele. Gdyby był okropnie brzydki, może nie zapłonęłabyś aż tak, ale to się stało. Zauważyłem. Dobrze cię znam.

Ida na krótką chwilę uciekła z jego objęć. Sedolf nie próbował jej zatrzymać. Puścił ją. Zostawił jej swobodę.

Ida potrzebowała wiele swobody. Należała do tych ludzi, którzy muszą poczuć wiatr pod skrzydłami.

Nalała jeszcze miodu. Tego miodu, który tak lubił Jon. Nie powinna o tym mówić Sedolfowi.

- Jon twierdzi, że warzę najlepszy miód na świecie. Sedolf roześmiał się cicho.

- My z Jonem pod wieloma względami w pełni zga­dzamy się ze sobą, na przykład co do tego, że twój miód jest najlepszy. Że jesteś niezwykłym człowiekiem. Że masz gorącą, wspaniałą duszę. Ale ja cię kocham. On nie planuje cię pokochać. Być może mógłby, ale nie chce. Na szczęście dla mnie ma już kogoś, bo tym razem czu­ję, że na myśl o nim kolana się pod tobą uginają.

- Była dzisiaj taka chwila - przyznała Ida, patrząc Sedolfowi w oczy. - Kiedy mogłam go pocałować. Miałam na to ochotę. To była ta iskra, o której mó­wiłeś. Miałam na niego ochotę. Byłam na ciebie zła i świat wokół mnie przestał istnieć. On to zauważył, rozpoznał. Również w nim to było. Mało nas dzieli­ło od pocałunku. Może nawet od czegoś groźniejsze­go. Pożądałam go. - Pokręciła głową. - Czy ja jestem po prostu zmęczona? Na Boga, Sedolfie, mówię jak wariatka. I jeszcze opowiadam ci o tym wszystkim. Za kogo ty mnie weźmiesz?

- Cenię szczerość - powiedział Sedolf cicho. - I to ja cię pocałuję. I nie powstrzyma mnie przed tym rozsądek.

Pocałunek miał smak miodu. Był jedynie miłością. Jeszcze mocniej zbliżyli się do siebie.

- Kocham cię, Ido. Wykąpiesz się ze mną w rzece?

- Teraz?

- Tak, teraz. Obojgu nam przyda się kąpiel, a ja nie mam siły nosić wody, żebyś mogła pielęgnować swo­ją urodę. Zaszalej raz ze mną, Ido.

Ida się zgodziła. Pobiegli razem do zakola rzeki po­niżej domu. Jak dzieci. Trzymali się za ręce, byli bo­so. Bielizna rozrzucona na brzegu przypominała bia­łe pagórki.

Ciała w zetknięciu z zimną wodą zadrżały. Ale od­ważyli się przejść tam, gdzie najgłębiej. Woda sięgała Sedolfowi niemal do pasa, Idzie prawie do piersi.

Zanurzyli się, głośno krzycząc z radości. Chlapali się jak dzieci. Bawili się i śmiali razem. Dzielili tę sa­mą radość.

Wspólny śmiech.

Sedolf, trzęsąc się z zimna, podszedł do żony. Wo­da sięgała mu już tylko do kolan. Nie bardzo miał się czym chwalić, woda była za zimna.

Wziął Idę na ręce i przytulił do piersi.

- Ładniej teraz pachniesz - roześmiał się, całując ją w szyję. A potem w usta, które mu podsunęła.

Wyszedł na brzeg. Powietrze wydawało się chłod­niejsze niż woda, lecz oboje wiedzieli, że to złudze­nie. Mokre ciała nie zatrzymywały ciepła.

- Pamiętasz? - spytał Sedolf z ustami przy jej uchu. - Pamiętasz tamten pierwszy raz, najdroższa? Daleko na obcym płaskowyżu? Kąpałaś się...

- ...a ty byłeś tak nieprzyzwoity, że się temu przy­glądałeś - dokończyła Ida, rękami dotykając wspania­łego ciała mężczyzny, rozkoszując się nim, chłonąc je dłońmi i nagą skórą.

- Byłaś tak cudowna - powiedział, pieszcząc ją go­rącym oddechem. Rozpalonymi wargami smakował jej szyję i ramiona. - Jak mogłem ci się oprzeć? Taka biała, miękka i bujna. Nigdy nie widziałem piękniej­szych bioder. Kołysały się tak pięknie, a twoje pier­si... Wielkie nieba, Ido, tak strasznie chciałem ich do­tknąć! Byłem tak rozpłomieniony, że można by ode mnie zapalić ognisko. A miałem udawać, że nic się ze mną nie dzieje, gdy ty tymczasem brodziłaś po wodzie ubrana jedynie w swoje ogniste włosy. Sięgały ci aż do pośladków. Zapragnąłem się w nie zanurzyć, chciałem je poczuć na skórze. Przesiać przez palce. Chciałem objąć te twoje krągłości. Wiedziałem, że je­steś taka miękka. Chciałem wsunąć ręce pomiędzy białe uda. Zobaczyć, jak się przede mną otwierasz. Chciałem w ciebie wejść.

- Wygadujesz świństwa, Sedolfie Bakken!

Pocałunkiem zmusił ją do milczenia. Ręce spokoj­nie spoczywały na jej plecach, nie urzeczywistniały tych tęsknot, o których jej mówił, wywodzących się z przeszłości, gdy nie miał jeszcze do niej żadnych praw.

- Cudowne świństwa - powiedziała Ida, łapiąc od­dech. - Czy ty wiesz, co twoje oczy zrobiły ze mną tam­tym razem?

- Wydaje mi się, że to pamiętam.

- Tak dawno nie dotykał mnie żaden mężczyzna. Tak dawno nie smakowałam innego ciała. Ailo uosa­biał wszystkie moje pragnienia. Był moim mężczy­zną. Pierwszym, który oddał mi i ciało, i duszę. Na­uczył mnie tych radości. Nauczył mnie nie wstydzić się. Sądziłam, że nie jestem w stanie pożądać żadne­go innego. Tak było aż do chwili, gdy bez skrępowa­nia przyglądałeś się, jak się kąpię. Rozzłościłeś mnie wtedy, Sedolfie. Do diabła, taki byłeś bezczelny! I ta­ki piękny! Taki męski. Niezmiernie pociągający. Mo­je oczy sięgały ci pod ubranie. Zastanawiałam się, ja­kim jesteś mężczyzną, jakim kochankiem. Podzieliłeś się ze mną swoim żarem. Pociągnąłeś mnie poza gra­nice, które sobie wyobrażałam. Pokazałeś mi, że gdy dwoje ludzi się kocha, nie ma żadnych granic.

- Chciałaś się kochać na stojąco, oparta o drzewo. - Sedolf ukąsił ją w ucho.

Śmiech okrążył ich głowy, otulił ich, jeszcze bar­dziej do siebie zbliżył.

- Spodziewałem się chodzącej niewinności, tym­czasem ty poprosiłaś mnie o coś, o co bałbym się po­prosić dziwkę, to znaczy doświadczoną kobietę.

Ida również miała śmiech w oczach. Dłonie wsu­nęła pomiędzy ich ciała, znalazły to, czego szukały. Sedolf westchnął.

- Chcesz tego teraz? Chcesz to teraz powtórzyć, skarbie? Chcesz, żeby było tak jak wtedy, za pierw­szym razem?

- Tu nie ma takich cienkich drzewek - odparła Ida. - Nie ma takich wystrzępionych brzózek. Ale chcę. Prag­nę tego, Sedolfie. Zabiję cię, jeśli tego nie zrobisz. Znajdź drzewo dla moich pleców.

Śmiech niczego nie psuł. Wiązał ich mocniej ze so­bą. Oplątywał ich swoją siecią.

Byli roześmiani i rozbawieni. Boso biegli po kamieniach i sztywnym ściernisku. Po starannie wygrabionej łące.

Sedolf pogłaskał na poły wyrośniętą brzózkę. Poca­łował ją, udawał, że jest kobietą. Uklęknąwszy, wodził językiem po korze. Dłonie zaciskały się na białym pniu.

Ida się śmiała.

- Jakaż ona biała! - powiedziała, podchodząc do niego. Kołysała biodrami. Chciała mu się pokazać. Włosy rozpuściła. Nie wyschły jeszcze całkiem, lecz wiatr jakoś zdołał je pochwycić. Nie mogła stanąć przed nim już lżej ubrana.

- Ale czy jest miękka, Sedolfie? Wydaje mi się też, że ma bardzo wąskie biodra. Jesteś pewien, że to ktoś dla ciebie? Ty przecież wolisz bujniejsze kobiety. O tej porze roku niewiele ma w sobie soków. A two­je usta są takie spragnione... Nie zaspokoisz u niej pragnienia, mój kochany. Nie znajdziesz też ciepła!

- Nie jest również zbyt chętna - zaśmiał się Sedolf i wstał w oczekiwaniu na Idę. - Chyba musiałbym ją złamać, by się przede mną otworzyła. A może są tu w okolicy inne, cieplejsze kobiety? Może znajdzie się jakaś miękka, która ogrzeje zlodowaciałego mężczy­znę? On zgodzi się na wszystko, czego ona tylko ze­chce. Zrobi z nią i dla niej wszystko.

Ida odgarnęła włosy z czoła. Leciutko drżała. Nad­szedł najchłodniejszy moment nocy.

Ale pod skórą była rozpalona. Krążyły w niej so­ki. Pączki piersi naprężyły się na chłodnym powie­trzu, pragnąc tego ciepła, które miał w sobie, pomi­mo iż jego usta twierdziły co innego.

Sedolf uśmiechnął się, spoglądając w dół na własne ciało. Jeszcze szerzej rozstawił nogi, by nie odbierać radości jej oczom. Uśmiech miał szeroki, biały. W spojrzeniu diabelski błysk.

- Tyle ci wystarczy? - spytał. - Jeśli chciałabyś cze­goś więcej, to obawiam się, że nie mogę ci tego dać. Obawiam się, że nie ma większego drzewa.

Ida okrążyła go, przeszła za jego plecy. Przysunę­ła się do innej brzozy niż ta, którą z takim uniesie­niem pieścił.

- Nie przy niej - powiedziała z uśmiechem. - Nie przy tamtej. Jestem o nią zazdrosna. Podzielmy się tym z nieznajomą. Z taką, której nie zna żadne z nas.

Zaczekała na niego. Ramionami oplotła jego kark. Pomogła mu. Użyła własnej siły, gdy ją podnosił.

Pień, o który się opierała, był chłodny. Kora gład­ka, przyjemna w dotyku.

Biodra miał twarde w zetknięciu z wnętrzem jej uda, klatkę piersiową mocną. Jego dłonie złożyły się dla niej w siedzisko. Palce odszukały ciepło i miękkość.

Odsunął się na moment, odszukał, wniknął w nią i pchnął ją na drzewo, które sobie wybrała.

Wcześniejsza zabawa już ich do tego przygotowała. Napełniła pożądaniem. Tak dobrze się znali. Znali swoje ciała. Byli sobie tak bliscy również pod skórą.

Bawili się, rozdmuchując żar. Prawie się przy tym nie dotykali, przywoływali wspomnienia i słowa. Łą­czyło ich znacznie więcej niż ta jedna chwila.

Poczucie bezpieczeństwa i ogień.

Kochali się zmęczeni, z braku snu. Usuwali płoty, które mogły między nimi wyrosnąć. Kochali się teraz jeszcze mocniej.

Prawdziwie j.

Prędko osiągnęli rozkosz. Sedolf nie mógł już dłu­żej wytrzymać. Wymieszały się ich soki...

Nie dał się jednak całkiem porwać ekstazie. Wsunął rękę pomiędzy ich ciała, odnalazł mały pączek wśród zarośli włosów i wyniósł Idę na jej własne morze.

Zamknęła się wokół niego, wśród rozkoszy. Była taka ciepła, rozgrzana, rozpalona.

Gdy wreszcie się puścili, serca uderzały spokojniej.

Ale nie mogli się od siebie oddalić. Nie mogli się rozstać. To by oznaczało zbyt wielką samotność.

- Jesteś taki cudowny - powiedziała Ida. - Wiem, że lubisz tego słuchać. To prawda. Nigdy nie znajdę innego, który byłby równie cudowny jak ty. Nie mu­szę więc nikogo szukać.

- Chociaż brakuje mi głębi? - pytał Sedolf. Ciało pokryło mu się gęsią skórką. A to, co miał pomiędzy nogami, wyraźnie się skurczyło. - Tobie starczy głę­bi za nas oboje - dodał, całując ją w czoło. - I to pod wieloma różnymi względami, Ido. Jesteś naprawdę wspaniale głęboka.

- A ty cudowny - powtórzyła. - Zimno mi. Pójdzie­my teraz spać?

- Ale do łóżka - zastrzegł. - Jeśli mnie też wolno o czymś decydować. Niczego więcej nie żądam. Sły­szałem, że zamożni ludzie do tego właśnie używają łóżek. Tobie też obiło się to o uszy?

Ze śmiechem weszli do domu. Nadzy, opleceni ra­mionami zapadli w sen.

Bliżej siebie nie mogli już dotrzeć. Ani we dwoje, ani osobno.

Odpoczynek był taki krótki. Krótka noc. Ale obu­dzili się razem. Należeli do siebie.

Sedolf sam wyprawił się na cypel. Zabrał konia. Ida zajęła się obrządkiem w ich oborze. Ugotowała po­żywną zupę na mięsie, nastawiła ją jeszcze przed wyj­ściem do obory, była więc prawie gotowa, nim prze­lała ją do naczynia, które mieli zabrać ze sobą.

Teraz wzięli też konie, żeby dzieci w powrotnej drodze mogły na nich jechać. O zabraniu wozu nie było mowy, droga na łąkę była na to zbyt stroma.

Dotarli na miejsce, zanim dzieci się obudziły. Przy­nosili jedzenie i czułe uściski dla Mikkala i Ivara. I dla ciotecznych dzieci, które zdążyły już dobrze poznać tych nowych dorosłych, tę wielką, pełną ciepła rodzinę.

- Od spania w letniej oborze powróciły mi wspomnienia z młodości - śmiał się Matti. - Są takie radości, o któ­rych człowiek z czasem zapomina, prawda Sedolfie?

- Takie, których nigdy się nie spodziewał w letniej oborze - odparł Sedolf, mrugając do Idy. Ciepło mię­dzy nimi znów dało się wyczuć.

Zdążyli już dotrzeć na cypel. Wszyscy. Kiedy ża­giel Reijo pojawił się na środku fiordu, nastał już sen­ny wieczór.

Czekali niespokojni. Jon nie był rodziną, lecz stał się przyjacielem.

Ta sprawa dotyczyła również ich.

Żagiel i łódź tak wolno rosły. Żałowali, że nie ma lepszej pogody do żeglugi, bardziej sprzyjających wiatrów.

Wszyscy wyszli na brzeg. Wiele pomocnych dłoni wyciągało łódź na ląd.

Nikt nie zadawał żadnych pytań.

Jon miał policzki czerwone, osmagane wiatrem z fiordu. Na wodzie wiało bardziej niż na brzegu. Czapkę mocno wcisnął na uszy. Cienki pasek czar­nych włosów wystawał pomiędzy brunatną skórą czapki a czołem. Pod nim brwi proste niemal jak kra­wędź czapki. Wąskie czarne oczy, wąskie usta.

- Zabrali go na południe? - spytała wreszcie Ida. Jon kiwnął głową. Jego ręce również pomagały, wciągały łódź na brzeg. Uścisnął potem dłoń Reijo.

- Dziękuję ci. To było z twojej strony bardzo wiel­koduszne, Reijo. Nie jesteś skąpy. Nigdy ci tego nie zapomnę.

Ciężko szedł pod górę. Jon, który był taki lekkonogi.

Na szczycie wzgórza objął wzrokiem fiord. Od północnego zachodu, gdzie Jiehkkevarre nigdy nie zdejmowała śnieżnej peleryny, aż po Adjit z jej po­strzępionymi wierzchołkami, rozcinającymi niebo.

- Hendrik również brał w tym udział - oznajmił Idzie z niezmiernym smutkiem.

Ona jedna podeszła aż do niego. Jedyna, która mogła to zrobić.

- A więc i w jurcie mego ojca wyhodowaliśmy mroczne siły, Ido. Ciężka jest świadomość, że zło mo­że wyrosnąć wszędzie.

- Bardzo mnie to boli.

Ida dotknęła jego ramienia, lekko je uścisnęła, a po­tem ujęła go za rękę i przytrzymała ją przez chwilę.

- Wracam teraz do domu. Do swego letniego do­mu. Do Anny. Ojciec ciężko to zniesie. Żona Hendrika i dzieci nie mogą tu zostać. Boję się o nich. U nas będzie im lepiej. Mimo wszystko. Hendrik i Mons już nie wrócą. Za taką zbrodnię ścinają głowy. To było trudne lato, Ido. Zawsze tak bardzo kochałem ten fiord. Lubiłem tu wracać. Zawsze się na to cieszyłem. Teraz nie wiem, czy kiedykolwiek tu powrócimy.

Popatrzył na wodę. Ida również. Fiord był taki piękny. Otaczało ich niezwykłe piękno. Lecz wiele było tu również zła.

Oboje teraz płakali. Ze łzami w oczach patrzyli na wieczorne słońce.