Bente Pedersen

BLIŻEJ PRAWDY

1

- Właściwie to trochę nie w porządku - odezwała się Antonia, posyłając Raiji przepraszające spojrzenie.

Raija roześmiała się rozbawiona.

- Nie rób takiej miny, Toniu. Ktoś mógłby pomy­śleć, że to z mojej strony wielka ofiara i że wymagasz ode mnie nie wiem jakiego poświęcenia.

Przerwała na moment tkanie, ale zaraz znów po­chłonęła ją praca. Zręcznymi palcami przekładała nit­ki. Zdecydowanym ruchem sięgnęła po błękitną włócz­kę i połączyła ją z zieloną. Łagodne morze odcinało się wyraźnie od lądu. Bywają takie miejsca, choć zazwy­czaj w nadmorskim pasie tworzy się piaszczysta pla­ża, zmienna i nieokreślona. Antonia z zachwytem wpa­trywała się w motywy krajobrazu uwieczniane przez Raiję. Wierzyła, że powstanie z tego piękny pled.

- Czuję się tak, jakby w mojej piersi zagnieździł się bezradny ptak - rzekła Raija, poklepując się znaczą­co. - Cieszę się, że wreszcie będzie mógł trochę pofruwać.

Roześmiała się nagle i zerknęła na Antonię.

- Czy nie zabrzmiało to trochę głupio? Ptak w mo­jej piersi... - powtórzyła, jakby smakując słowa. - Jak na to wpadłam? - zastanawiała się głośno, przetyka­jąc kolejne rzędy wątku niebieską włóczką. - Skąd biorą się we mnie te szalone obrazy, Toniu?

Tonią nie odpowiedziała. Wyjrzała przez niewiel­kie okienko i zobaczyła siedzące przy stajni dzieci, Olgę i Misze. Widok ten napełnił ją spokojem.

- A więc nie masz nic przeciwko temu? - upewni­ła się.

Raija, uśmiechając się, potrząsnęła głową.

- Nawet Jewgienij cieszy się, że trochę ode mnie od­pocznie. Możesz to sobie wyobrazić? Pewnie ma jakąś kochankę i jest mu na rękę, że na jakiś czas wyjadę...

Antonia pogroziła palcem przyjaciółce, ale zawtó­rowała jej śmiechem. Tylko ktoś całkowicie spokoj­ny o uczucia partnera pozwala sobie na takie żarty.

Tonią nie mogłaby sobie w ten sposób żartować. Jej życie i życie Raiji przypominały dwie całkowicie od­mienne tkaniny. Różniły się barwami, grubością splo­tu. Na podobnej osnowie zupełnie inaczej ułożyły się wątki życia. Ileż różnych dłoni przetykało czółenko pomiędzy nitkami osnowy, wyplatając własny wzór!

Dwie tkaniny nadal nie ukończone... I dwa różne lo­sy. Żadna z kobiet nie wiedziała, jak ułożą się kolejne wątki. Żadna nie wiedziała, jak wyglądać będzie gotowe dzieło. Tylko jedna obejrzy ukończoną tkaninę z utrwa­lonym życiem przyjaciółki. Która, nie wiadomo.

Życie jest pełne tajemnic.

- Przy okazji załatwię parę spraw - oznajmiła Ra­ija, zaczesując za ucho lok opadający jej na oczy. - Rozumiesz, interesy - dodała znacząco, akcentując każdą sylabę. - Jewgienij zadbał o to, bym miała ja­kieś zajęcie. Może się obawia, że i ja stracę głowę dla tego twojego młokosa?

Roześmiała się.

Antonia także się uśmiechnęła, ale jej oczy posmutniały. Ona wiedziała najlepiej, że określenie „młokos” zupełnie nie pasuje do Anastasa. Znalazła­by wiele innych słów daleko bardziej odpowiednich. Ale zaraz stłumiła w sobie głos wewnętrzny szepczą­cy, że jeszcze nie jest za późno.

- Czyż Oleg nie wspominał, że tam na zachodzie ludzie lubują się w zdobionych malowidłami ku­frach? - ciągnęła Raija.

Antonia pokiwała głową. Zdawało jej się, że mąż coś o tym mówił, ale odkąd popłynął znów w rejs na zachód, miała zaprzątniętą głowę innymi sprawami.

Zadręczała się, jak dochować wierności sobie, a równocześnie nie zdradzić Olega.

Dokonała wyboru.

Zdarzają się w życiu takie chwile, kiedy trzeba do­konać wyboru.

- Jewgienij uważa, że powinniśmy zakupić mniej­sze skrzynki i parę kufrów. Skrzynki mogą posłużyć jako podarunki dla żon kupców albo ich córek tam na zachodzie. Może tak im się spodobają, że zapra­gną kupić do tego kufer? To byłby chyba niezły inte­res, nie sądzisz?

- Czy to się opłaca? Dużo spotyka się w tamtych stronach bogatych kobiet? - zapytała Antonia z po­wątpiewaniem.

Raija wzruszyła ramionami. Nie miała pojęcia. W ogóle się nad tym nie zastanawiała i prawdę po­wiedziawszy, niewiele ją to obchodziło. Odsuwała od siebie myśli o swym norweskim pochodzeniu. Tyle ważniejszych spraw ją pochłaniało. Całe jej życie to­czyło się właśnie tutaj.

- Tak czy inaczej zamierzam zakupić skrzynie i kufry - rzuciła lekko. - Niech i ja poczuję się odrobinę ważna. Co prawda to nie to samo co konie, ale za­wsze... Poza tym, nawet jeśli nie znajdę Anastasa, mo­ja wyprawa nie okaże się daremna...

Antonia dziwnie się czuła, słysząc, jak Raija jed­nym tchem, bez drżenia, wymawia jego imię.

Dla niej był obcy.

Tym razem Raija miała zawieźć posłanie. Ona mia­ła przeciąć więzy łączące Antonię z innym życiem. Antonia musiała zyskać pewność, że to życie, które wybrała, nie legnie znowu w gruzach. Nie chciała, by przeszłość znów mogła ją pochwycić.

Raija zobowiązała się o to zatroszczyć.

- Czuję się jak tchórz, wykorzystując innych do uporządkowania bałaganu w moim życiu - westchnę­ła Antonia. - Nie zwykłam tak postępować - dodała, gładząc dłonią tkaninę, którą Raija wyczarowywała zręcznymi palcami. Zieleń i błękit biły po oczach, mi­mo że barwy te nie zawierały w sobie ognia. W tka­ninach Raiji jednak potrafiły mamić wzrok.

- Nigdy przed nikim nie uciekałam spojrzeniem - ciągnęła Antonia, mocząc usta w kwasie. Napój był słaby, bez trudu przeszedłby jej przez gardło, ale An­tonia nie piła już tyle co kiedyś.

- Przestań się zadręczać z tego powodu - upomnia­ła ją Raija. - Chętnie oddam ci tę przysługę. Nie mam nic przeciwko temu, by jechać. - Z prowokującym uśmiechem dodała: - Poza tym jestem ciekawa tego typka. Nie pamiętam go dokładnie. Coś jednak musi w nim być, skoro...

Antonia westchnęła i znów wyjrzała przez okno. Dzieci nadal siedziały przy stajni. Olga...

Za nic w świecie nie chciałaby jej znowu stracić. Antonia odsuwała od siebie myśl, że dzieci są rodzi­com tylko użyczone. Nie zamierzała już więcej spu­ścić Olgi z oczu. Nigdy.

- Pragnęłabym jedynie powiedzieć mu to osobiście - dodała, dobrze wiedząc, że Anastas nie oczekuje jej, by usłyszeć odmowę. Zrozumiałby wszystko, gdyby Anto­nia nie dotarła, nim jesień przemaluje świat płomienny­mi barwami.

To jej zależało na tym, by zyskać pewność, że nie­bezpieczne dla niej dokumenty zostały spalone. Bała się ryzyka, że Anastas któregoś dnia zapuka do jej drzwi i postawi żądania. Wysyłała więc Raiję, skoro nie mogła wszystkiego sama dopilnować.

- Nie chcę, żebyś jechała - powiedział Misza, ścis­kając dłonie matki. Mimo że bardzo się starał być dzielny, nie potrafił ukryć żałości. - Dlaczego nie mo­gę jechać z tobą? - marudził.

Zdawało się mu, że podczas takiej podróży czeka mamę wiele przygód. Bolało go, że nie będzie mógł ich przeżyć razem z nią.

Trochę jej zazdrościł, a trochę się bał.

Był wewnętrznie rozdarty. Wiedział, że zazdrość to brzydkie uczucie, a duzi chłopcy, tacy jak on, nie powinni się bać.

- Mam do załatwienia parę spraw - wyjaśniała Ra­ija po raz nie wiadomo który. Ponieważ jednak wy­ruszała przed świtem, to wyjaśnienie miało szczegól­ną wagę. - Nudziłbyś się, synku.

- Przeszkadzałbym ci? - zapytał podejrzliwie, oba­wiając się usłyszeć potwierdzenie.

- Naprawdę masz ochotę na taką babską wypra­wę? - Zza uchylonych drzwi doleciał głos ojca. Kie­dy Jewgienij wszedł do izby, Miszy zdawało się, że całą ją wypełnił swoją osobą. Chłopiec marzył, by kiedyś być taki jak tata. - Trafia nam się okazja po­zostania w domu w męskim gronie - ciągnął Jewgie­nij szorstkim tonem - a ty wolałbyś wybrać się na wy­cieczkę po Dwinie i wtykać nos w jakieś malowane kufry? Nie sprawiaj mi, chłopcze, zawodu! Mam na­dzieję, że to był tylko żart!

Michaił trochę inaczej odnosił się do wyjazdu ma­my, ale po wywodzie ojca nie odważył się już upierać.

- W domu wszystko będzie dobrze, mamo - wy­szeptał. - Nie martw się o nas. Poradzimy sobie. Ale kto tam zatroszczy się o ciebie?

Uczepił się tych słów jak ostatniej deski ratunku, choć nie wydały się mu zbyt rozsądne. Pewnie tata i tak by uznał, że Misza nie dość jest duży, by przy­pilnować mamy...

- Wszyscy będą się o mnie troszczyć - zapewniła Raija, głaszcząc synka po ciemnych włosach. Pożało­wała, że nie udało jej się rozwiać czającego się w brą­zowych oczach zawodu. Wolałaby, żeby synek po­prosił, by mu coś przywiozła.

Mrugnęła więc tylko do chłopca i otuliła go do­kładniej wełnianym pledem, który utkała specjalnie dla niego.

- Pod spódnicą ukryję nóż, kochanie. Twoja mama nie wypadła sroce spod ogona. Gdy trzeba, potrafi się obronić.

Misza pokiwał głową z powagą. Miał osiem lat, nie­dawno zaczął dziewiąty rok życia. Chłonął chciwie wrażenia niczym piasek atrament, gdy nim posypać spisane na papierze słowa.

Uważał, że taka dama, za jaką uważał swoją ma­mę, nie powinna nosić przy sobie ostrych noży ukry­tych w fałdach spódnicy.

Zdarzało się, że myślał o Raiji nie tylko jak o swo­jej mamie, ale jak o królowej, cesarzowej...

Tak, słyszał pieśni, jakie śpiewano o Carycy. Wpraw­dzie nie były przeznaczone dla jego uszu, ale je podsłu­chał. Michaił doskonale się orientował, że ich bohater­ką nie była caryca rezydująca w Sankt Petersburgu.

Jego mama stała się bohaterką legendy. Trudno mu było czasem dokonać rozróżnienia.

- Niedługo wrócę do domu - obiecała Raija. - Roz­mawialiśmy już o tym, prawda, Misza? Na pewno coś przywiozę dla ciebie...

- Tylko nie kupuj mi czasem jakiejś głupiej skrzyn­ki malowanej w kwiaty. Takiej nie chcę!

Raija roześmiała się i pocałowała synka w czoło. Siedziała przy nim, póki nie zasnął.

Jewgienij chwycił ją w swoje objęcia, kiedy weszła do ich niewielkiej kuchni, i przygarnął do siebie. Drażniąc się z nią, odpiął górne guziki sukni i pogła­dził ją po plecach.

- Kto ci tam odepnie sukienkę? - zastanawiał się na głos, z uśmiechem muskając wargami jej twarz. Obsypał ją leciutkimi pocałunkami, tak jakby chciał odcisnąć na niej swą pieczęć.

Należała do niego. Raija Bykowa.

Tak jak i syn, obawiał się wypuścić ją spod swych skrzydeł, ale za nic w świecie nie chciał się do tego przyznać. Właśnie dlatego wręcz namawiał ją do wy­jazdu, kiedy zwróciła się do niego o radę. Raija nie chciała podejmować się czegoś, czemu on byłby prze­ciwny. Obudziło to w nim wiele wspomnień. Pamię­tał doskonale Raiję, która kierowała się wyłącznie własną wolą, robiła to, co uważała za słuszne, i nie pozwalała nikomu decydować o sobie.

Jewgienij zgodził się na wyjazd żony tylko ze względu na Tonie. Chociaż możliwe, że gdzieś w głę­bi serca obawiał się reakcji Raiji, gdyby się sprzeciwił jej planom.

- Wezmę tylko suknie rozpinane z przodu - odpo­wiedziała Raija, śmiejąc się łagodnie, jak tylko ona potrafiła. Oplotła go ramionami niczym liną. Potra­fiła omotać go tak, że nie uwolniłby go z tych węz­łów żaden nawet najwprawniejszy żeglarz.

- Powinienem zawiązać na twoich ubraniach własne węzły - wymamrotał, zanurzając twarz w jej włosach. - Takie, które tylko ja umiałbym rozwiązać, mój aniele...

- Chyba nie chcesz, kochanie, by ludzie gadali, że żona Jewgienija Bykowa chodzi brudna - zaśmiała się Raija.

Zawtórował jej śmiechem, ale w jego głosie po­brzmiewała powaga. Słowa nie wyrażały jedynie żar­tu. Zastanawiał się, czy Raija to zauważyła.

- Oczywiście, że nie - odrzekł, czubkiem języka drażniąc jej ucho i nie przestając jej pieścić. - Czy chcesz, najmilsza, zabrać ze sobą piękne wspomnienia?

Może to on poprowadził ją do alkierza, który sta­nowił ich własny świat, a może pociągnęła go za so­bą Raija... Pamięć często bywa zawodna.

Przypominał sobie często ten wieczór, w chwilach gdy samotnie przesiadywał w kuchni, oczekując po­wrotu żony. Wyobrażenia i fantazje można snuć w nieskończoność, ale w rzeczywistości niczego się nie da powtórzyć, nic nie można przeżyć ponownie. Wspomnienia bywają zdradliwe. Może celowo je więc upiększał? Może kreował rzeczywistość taką, ja­ką chciał pozostawić w pamięci na później?

Pociągnął żonę za sobą na wyprawioną skórę, roz­łożoną przed dużym kaflowym piecem.

Raija rozpięła suknię. Dwa górne guziki, których nie dosięgała, wcześniej rozpiął Jewgienij. Niecierpli­wie szarpnęła zapięcie koszuli męża. Nie rozebrali się jednak do naga.

W owej chwili nie była Raisą, którą stworzył. By­ła Raiją, tą samą, którą w Lyngen zabrał na pokład „Sankt Nikołaja” całą wieczność temu.

Z jej twarzy, nie skrywającej niczego, wyzierała na­miętność. Jewgienij uwielbiał ją taką. Była naturalna, niczego nie udawała. Kiedy otwierała się przed nim, porzucała wszystkie na co dzień odgrywane przez sie­bie role.

Wdrapała się na niego i zacisnęła uda wokół jego bio­der. Trzymając się kurczowo, narzuciła rytm, dopaso­wując tempo do namiętności, która nią zawładnęła.

W jej oczach, wyrażających miłość, zapaliły się ra­dosne iskierki. Usta rozkwitły w poświacie rzucanej przez lampę, którą Jewgienij przezornie zapalił wcześ­niej. Nie lubił się kochać z Raiją po ciemku. Uważał, że między nimi zawsze powinno być światło. Pragnął na nią patrzeć, chłonąć ją spojrzeniem, by zapamiętać każdy szczegół, jakby się obawiając, że ten raz może się okazać ostatni.

Teraz też czaił się w nim niepokój, że żona może go opuścić i nigdy nie powrócić.

Mimo że Raija często powtarzała, że go kocha, je­mu raz po raz migał przed oczyma obraz Wasilija z Archangielska.

Wasia miał obie ręce i urodziwą twarz, która wzbu­dzała zachwyt każdej kobiety.

Jewgienij często rozmyślał też o kłamstwie.

Kłamstwo przypominało nóż, którego ostrze z każdym rokiem coraz głębiej zanurzało się w ciele. Gdyby prawda wyszła na jaw, zadałaby ostateczny cios ich uczuciu.

Jewgienij nawet wówczas, gdy kochał się z Raiją, nie przestawał myśleć o tych dwóch niebezpieczeń­stwach, które zagrażały ich związkowi, i lękał się, że może stracić ukochaną na zawsze.

Z szeroko otwartymi oczami wsunął się pod nią, czu­jąc, jak od spodu grzeje go futro, a z wierzchu jej mięk­kie, cudowne ciało. Otuliła go całą sobą. Gdy szukała wargami jego ust, ich oddechy zmieszały się. Jej ciche westchnienia wpływały wprost do jego gardła i napo­tykały jego głos, nim zdążył się stamtąd wydobyć.

Przycisnął ją mocniej i obejmował równie kurczo­wo, jak ona jego. Jej rytm stał się jego rytmem. Z sze­roko otwartymi oczami spojrzał wprost w jej ciemne, przepastne źrenice, kiedy odgarnęła kosmyki włosów. Zaraz jednak przymknęła powieki, chłonąc niepojęte uczucie, jakie nią zawładnęło, i rozkosz tak wielką, że aż przyprawiającą o ból.

Przez ten krótki moment, który należał tylko do niej samej, była mu jednak bardzo bliska.

Widząc, jak drży w ekstazie, dał upust własnej. Ale nie zamknął oczu, bo pragnął widzieć, jak go przyj­muje w tym ułamku chwili, gdy odczuwał ją całym sobą - a mimo to daleki był od niej i całego świata. Zdawało mu się, że ta cudowna rozkosz rozrywa go na strzępy. Patrzył na ukochaną i w jej oczach do­strzegł podwójne odbicie siebie samego.

Ociężali i rozgrzani nie wypuszczali się wzajemnie z objęć. Oplatali swe ciała rękami i nogami. Nie wy­sunęła się z niego, ale nie udało jej się go ponownie pobudzić. Może zresztą wcale jej na tym nie zależa­ło? Może tylko pragnęła jeszcze trochę rozkoszować się jego bliskością?

Ta noc trwała krótko, bo Raija wstała przed świtem.

Michaił w półśnie pożegnał się z nią i zasnął na no­wo, nim wóz z rodzicami wytoczył się z podwórza.

Antonia, która przybyła wraz z Olgą, pożegnała się z Raiją zwyczajnie, bez ckliwych słów. Więcej zresz­tą mówiły jej oczy niż ona sama. Nie przekazała Ra­iji listu.

- Poproś go w moim imieniu, by żył w zgodzie z własnymi marzeniami - powiedziała tylko. - Jeśli może snuć je w myślach, to znaczy, że potrafi je też urzeczywistnić.

„Nie wszystkie”, miała już Raija na końcu języka, ale powstrzymała się od komentarza. Tak chyba by­ło najlepiej.

Jewgienij tylko przytulił żonę mocno na pożegna­nie, bo tak samo jak ona nie lubił rozstań.

Raija weszła na pokład „Miszy”, frachtowca nale­żącego do Olega i Jewgienija. Czuła sentyment do te­go statku noszącego imię jej dziecka.

Prosiła wcześniej męża, żeby z nią popłynął. Jako właściciel, mógł objąć dowództwo na frachtowcu, gdyby tylko chciał. Przecież w poprzednim roku tak właśnie uczynił. Ale Jewgienij nie zgodził się. Nie lu­bił już być kapitanem. Mówił, że choć spędził na po­kładach różnych statków wiele lat, to pływanie prze­stało go kusić. Zresztą ktoś musiał zostać w domu z synkiem. Ktoś musiał też dopilnować interesów. Oleg nadal przebywał na zachodnich łowiskach, a ni­komu innemu nie mógł zaufać.

Mimowolnie oboje pomyśleli o Wasiliju.

Raija wielokrotnie prosiła męża, by cofnął słowa rzucone Wasilijowi w gniewie, i przywrócił go do pra­cy. Ale Jewgienij okazał się w tym względzie nieugięty. Ufał wprawdzie swej żonie, ale Wasilija nie był pewien. Wasilij nigdy nie potrafił skrywać swoich uczuć. Już wówczas, gdy wtargnął do ich życia jako buntownik, wszyscy widzieli, że pokochał żonę armatora.

Raija stanęła na pokładzie frachtowca i postawiła przed sobą haftowaną torbę, nazbyt ciężką, by przez cały czas trzymać ją w ręce. Nie chciała jednak, żeby ktoś z członków załogi dźwigał ją za nią. Nie uważa­ła się za jaśnie panią i nie potrzebowała, by biegała wokół niej służba.

Otuliła się szczelnie czarną peleryną. Chyba po­winna wykazać większy rozsądek, wybierając wierzchnie okrycie, ale, opuszczając Archangielsk, pozwoliła sobie na odrobinę próżności.

W Wielikim Ustiugu nikt jej nie zna. Może więc swobodniej dobierać stroje bez obawy, że ktoś unie­sie brwi zgorszony. Ta myśl wydawała się jej ekscy­tująca.

Raija machała tak długo, póki nie straciła Jewgienija z oczu. Mąż kiwał do niej swoją jedyną ręką z równym niemal zapałem. Kiedy jednak poczuł na sobie ciekawskie spojrzenia, opamiętał się, ale nadal odprowadzał wzrokiem statek.

Raija także uczepiła się męża spojrzeniem. W koń­cu jednak czarny punkcik rozpłynął się w oddali, a domy zasłoniły tę część portu, gdzie się pożegnali.

Patrząc na majaczące już tylko zarysy zabudowań Archangielska, Raija poczuła, jak wypełnia ją pełza­jąca pustka.

Tymczasem podszedł do niej jakiś marynarz i tyl­ko chrząknął, żeby zwrócić na siebie uwagę, nie od­ważywszy się dotknąć jej ramienia. Była wszak żoną armatora.

- Czy mógłbym przenieść wasz bagaż, pani? - za­pytał nieporadnie spłoszonym głosem. Przebierał ner­wowo stopami, unikał jej wzroku. Tylko raz po raz rzucał jej ukradkowe spojrzenie.

- Dziękuję. Poradzę sobie sama - odpowiedziała Raija przyjaźnie i cierpliwie, choć już wcześniej od­prawiła dwóch czy trzech marynarzy, którzy propo­nowali jej to samo.

Ci ludzie mają chyba ważniejsze zajęcia niż usłu­giwać mi, pomyślała.

Usłyszawszy jej odmowę, chłopak jeszcze bardziej się zaląkł. Zerknął nerwowo przez ramię. Bał się mó­wić do niej otwarcie, ale jeszcze bardziej obawiał się jakiegoś niebezpieczeństwa, czającego się gdzieś za plecami.

- Proszę pozwolić mi zanieść bagaż, pani Bykowa! Kapitan rozgniewa się na mnie, jeśli tego nie zrobię. Powie, że nie byłem wobec pani dość uprzejmy...

Chłopak zamilkł. Raija przyjrzała mu się bliżej i uznała, że jest bardzo młody. A strach odbijający się na jego twarzy nie był udawany. Raija zdawała sobie sprawę, że niełatwo bywa najmłodszemu członkowi załogi. Na statku obowiązywały niepisane prawa i zwyczaje.

Raija doskonale wiedziała, kto jest kapitanem na frachtowcu, i nigdy by jej nie przyszło do głowy, że można się go lękać. Ale często pozory mylą.

- Czy kapitan gniewał się na tych marynarzy, któ­rym wcześniej podziękowałam za pomoc? - zapytała przyjaźnie.

Chłopak pokiwał głową bez słowa, wyraźnie za­wstydzony, że ośmielił się zagadnąć armatorową. Raija nogą przesunęła torbę w stronę wyrostka.

- Zwracałeś się do mnie bardzo uprzejmie - rzekła i obdarzyła go uśmiechem, za który ubóstwiała ją ma­rynarska brać.

Wyrostek dopiero teraz w pełni pojął, dlaczego na­zywają ją Carycą. Grzejąc się w jej uśmiechu niczym w słonecznych promieniach, popędził z bagażem, nie zauważając wcale jego ciężaru.

Raija tymczasem pozostała przy relingu. Doleciał ją glos kapitana, wydającego komendy. Był bardzo dobrym marynarzem i znał tę rzekę. Nie otrzymałby tej posady, gdyby nie należał do najlepszych. Ale mo­że nie potrafił obchodzić się z ludźmi równie dobrze jak sterować frachtowcem?

Zobaczyła swój dom, położony na brzegu Dwiny, i cienką smużkę dymu unoszącą się z komina. Owie­wana poranną bryzą patrzyła, jak chata powoli male­je w oddali. Nie dostrzegła w oknie twarzy swoich bliskich, ale była pewna, że wyglądają statku. I choć wątpliwe, by ją zauważyli, pokiwała im. Nie przesta­wała machać ręką, póki chata całkiem nie rozpłynęła się we mgle.

Raija wyruszyła w podróż.

Wiozła wieści.

Jechała po towar.

A równocześnie była to po trosze ucieczka od ru­tyny codzienności i czegoś, czego sama nie potrafiła nazwać słowami.

W tym, co powiedziała Antonii, tkwiła odrobina prawdy. Rzeczywiście, kiełkował w niej jakiś dziwny niepokój, bezradność. Dzień za dniem upływał mo­notonnie, zlewając się w jedno. Ktoś, patrząc z boku, powiedziałby, że Raija żyje jak u Pana Boga za pie­cem. Nie cierpiała biedy, była kochana, wręcz uwiel­biana. Znalazła swoje miejsce.

A mimo to ptak uwięziony w jej piersi tłukł się, pragnąc rozłożyć skrzydła.

Być może ten ptak potrafi śpiewać.

Raija przymknęła oczy i pomyślała o czekających ją najbliższych dniach. Przetoczą się niczym koła u wozu, jeden podobny do drugiego. Nawet ich tur­kot zabrzmi tak samo. Znała drogę do Wielikiego Ustiuga. Nic jej tam nie zaskoczy.

Niepokój w sercu był niczym kwiat uwięziony w pąku, drżący z niecierpliwości, by wyjść na spotka­nie wiośnie. Wiośnie, która roztopi lody Dwiny i Mo­rza Białego, przywracając toni blękitnozieloną barwę.

Raija także nosiła w sobie tęsknotę za błękitem i zielenią.

Dlatego właśnie nie wahała się ani przez chwilę, gdy Antonia poprosiła ją o przysługę. Wiedziała, jakich użyć argumentów, żeby nakłonić Jewgienija, by wyra­ził zgodę na jej wyjazd. Znała jego czuły punkt, choć nie miała pojęcia, jaka jest jego przyczyna. Nauczyła się, jak podejść męża, by przeforsować swoją wolę.

Raija chciała pojechać do Wielikiego Ustiuga.

Zmierzała w tamtym kierunku.

Pęd powietrza poluzował upięte w kok czarne wło­sy i rozwiał je na boki niczym skrzydła, pozwalając im poszybować. Raija zaśmiała się do wiatru. Uczu­cie samotności, które ścisnęło jej serce, gdy patrzyła na znikającą sylwetkę Jewgienija, pierzchnęło. Prze­minęło z wiatrem.

Teraz na pokładzie stała kobieta wolna i pełna oczekiwań.

2

- Jesteś taka piękna - powiedział.

Westchnęła wzruszona. Tak jeszcze nikt jej nie na­zywał. Nawet wujek. Mężczyźni pewnie prawią takie wyznania wyłącznie kobietom, które potrafią to do­cenić. Domyślała się, czyją urodą zachwyca się wu­jek. Mamy nie nazwał nigdy piękną. Tyle pamiętała.

- Bardzo mi się podobasz! - zapewnił ponownie i uśmiechnął się.

Czy komplementami chciał ją do siebie przywiązać?

Ogarnął ją strach, ale nie dała tego po sobie po­znać, by nie uznał jej za dziecinną.

Wystarczy, że mu się podoba. Reszta jest nieważna.

Palcem wskazującym pogładził ją po policzku. Miał silne żylaste dłonie, typowe dla mężczyzny, któ­ry od dziecka ciężko pracuje. Nie był księciem, prze­ciwnie, ale jakież to mogło mieć znaczenie?

Powiedział, że jest piękna. Poznała po nim, że nie kłamie. Kiedy tak na nią patrzył, wokół oczu tworzy­ły mu się delikatne zmarszczki a jeden z policzków drgał lekko. Chwilami, kiedy przemawiał do niej i jej dotykał, jego głos stawał się chrapliwy.

Nie lękała się jego dłoni. Był miły. Niczego od niej nie żądał. Na razie. Nie dotykał jej więcej, niż by sa­ma tego chciała. W każdej chwili mogła się wycofać.

Lubiła go.

- Pamiętaj, musisz się zachowywać zupełnie cicho - upomniał ją.

Skinęła głową. Rozumiała to, przecież nie była głupia.

- Może się zdarzyć, że zbierze się tu woda... Rozmawiali już o tym wcześniej. Kreślił przed nią różne przerażające obrazy, jakie przychodziły mu do głowy. Nie był obdarzony zbytnią wyobraźnią, ale jej to nie przeszkadzało. Dostrzegała jego niedostatki. Zresztą dawało jej to poniekąd poczucie władzy.

Traktował ją poważnie, choć obawiała się śmiertel­nie, że weźmie ją za dziecko.

Mniej więcej przed rokiem poczuła się dorosła. Ale dla wuja nadal była małą dziewczynką. Właściwie trudno brać mu to za złe. Własnych dzieci przecież nie miał... Czasami powątpiewała, czy on sam kiedy­kolwiek był dzieckiem. Może... Dorastał razem z jej ojcem, którego nie pamiętała...

Zanim wuj zorientuje się, że ona jest już kobietą, upłynie pewnie parę lat.

Próbowała mu wszystko wyjaśnić w liście, ale nie potrafiła dobrze formułować zdań. Nie umiała prze­lać na papier tkwiących w niej gdzieś głęboko myśli. Stawiała kanciaste, niezgrabne litery. Za każdym ra­zem, gdy już jej się zdawało, że znalazła właściwe sło­wo, coś ją powstrzymywało, by je zapisać. Nic na to nie mogła poradzić. Próbowała się nauczyć dobrze pi­sać, ale zawsze czytanie szło jej lepiej.

Mimo to starała się wyjaśnić.

Zależało jej także na tym, żeby rozmówić się z Ra­iją. Gnębiło ją, że o niczym nie powiedziała opiekun­ce. Przed rokiem, kiedy on pojawił się w tych stro­nach po raz pierwszy, zamierzała jej się zwierzyć.

Już wtedy go wybrała.

Ale do rozmowy nie doszło. Jelizawieta czuła, że Raija zrozumiałaby ją bardziej niż ktokolwiek inny. Wprawdzie i Raija nie dostrzegła w niej budzącej się kobiety, przynajmniej wówczas, ale gdyby powie­działa jej o tym, zrozumiałaby. Nie przyszłoby jej na myśl, by szydzić ze swej podopiecznej. Gdyby znala­zła wówczas właściwe słowa...

Przykro jej było, że nie pożegnała się z Raiją. Kie­dy jednak zajrzała w porcie do kantoru Jewgienija i zapytała, czy nie mogłaby zabrać się z nim do cha­ty nad Dwiną, usłyszała, że Raija tego samego ranka popłynęła do Wielikiego Ustiuga.

Zmięła wówczas w dłoni list, ale go nie wyrzuciła. Postanowiła, że schowa go pod swoim siennikiem. Może wujek go znajdzie? Miałby przynajmniej pre­tekst, żeby pojechać za Raiją. Kto wie, czy dzięki te­mu nie pomyśli cieplej o swej bratanicy?

Jelizawieta zdawała sobie sprawę, że podróż może być nieprzyjemna. Na szczęście nie cierpiała na cho­robę morską. Zapewniała go o tym wielokrotnie, aż jej uwierzył. Opowiedziała mu też, że już kiedyś płynęła wielką szkutą na zachód. Aż rozszerzył oczy ze zdu­mienia. Przeżyć taką przygodę! Nie opuszczał jeszcze nigdy Rosji, a ona tymczasem widziała już obcy kraj.

Skłamała, ile naprawdę ma lat.

Tamtego roku, kiedy się poznali, zaczęła się za­okrąglać i zmieniać kształty, co było ciągłym przed­miotem drwin brata.

On zaś zupełnie się nie naśmiewał.

Uwierzył, kiedy podała swój wiek. I już wówczas powiedział, że jest piękna.

Za każdym razem, gdy jego statek cumował w Archangielsku, pragnął się z nią spotykać. Nie szukał spojrzeniem nikogo innego. Przekonała się o tym, kie­dy raz jeden nie pokazała mu się. Odpłynął wówczas, nie nawiązawszy nowych znajomości. Nawet nie za­mienił słowa z żadną inną dziewczyną ani kobietą...

Właśnie wtedy przekonała się, że ma wobec niej poważne zamiary. Nie zachwycał się jej urodą po to, by ją uwieść. W tych słowach wyrażał całe swoje uczucie, bo nie ośmielił się wyznać, że ją kocha.

- Wolałbym, żeby można to było urządzić inaczej - powiedział bezradnie, dotykając jej ramienia. - Ale nie ufam wszystkim marynarzom z załogi. Ktoś mógłby się wygadać, albo...

Nie dokończył, ale ona zrozumiała, co miał na my­śli. Tego akurat nie trzeba jej było tłumaczyć. Tyle róż­nych wspomnień daremnie próbowała wyrzucić z pa­mięci. Ile rzeczy o niej nie wie, i ilu nigdy się nie dowie! Wystarczy jednak, że mu się podoba. To najważniejsze.

- Wytrzymam tyle dni, ile będzie trzeba - zapew­niła i nie były to w jej ustach czcze przechwałki. Wie­działa, że sobie poradzi. - Nie boję się. Wiem, że to początek naszego wspólnego życia. Wszystko się we mnie raduje. Poczuj!

Przyłożyła do piersi jego dłoń, tak by się przeko­nał, jak mocno bije jej serce, jak bardzo jest podeks­cytowana...

On jednak cofnął rękę. Pomyślała wówczas, że po­stąpiła nierozsądnie.

Im bardziej rzeczywistych kształtów nabierał bo­wiem ich plan, tym bardziej nieuchronne zdawało się to, co miało nastąpić.

Wyczuwała, że on coraz intensywniej o tym myśli.

To nadejdzie.

Potem.

W innym miejscu.

Tam ona przemieni się w kogoś innego. I tam sta­nie się to możliwe. Z nim mogłaby...

Mniej więcej rok oswajała się z tą myślą. Od tam­tej chwili, gdy go wybrała.

- Musisz wracać - rzekła cicho. - Nie możemy sobie pozwolić na to, by marynarze zaczęli się zastanawiać, gdzie się podziałeś. Frachtowiec odpływa dopiero za ja­kiś czas. Nie chciałabym, by ktoś mnie tu teraz znalazł.

- Postaram się przychodzić do ciebie codziennie - przyrzekł.

Żadne z nich nie miało pewności, czy uda się mu dotrzymać słowa. Nie oczekiwała tego zresztą. Naj­ważniejsze, że będzie się starał.

- Mam dość wody i jedzenia - rzuciła lekko. - Nie jadam zbyt wiele...

Uśmiechnął się i pogłaskał ją czule po policzku. Tym razem nie zaiskrzyło.

- Jesteś taka szczupła - powiedział z tkliwością. - Poczekaj tylko, niebawem cię troszkę podtuczę!

- Idź już! - poprosiła. Jeszcze raz dotknął jej dłoni, po czym odwrócił się i zamknął za sobą luk.

Zrobiło się ciemno i niemal zupełnie cicho. Słysza­ła jedynie trzeszczenie, plusk, ciche popiskiwanie charakterystyczne dla kołyszącego się statku. Dźwię­ki te nie były jej zupełnie obce, choć i nie do końca znajome. Trochę potrwa, nim na powrót do nich przywyknie. Uśmiechnęła się z grymasem. Tak, czasu będzie miała dość. Pozna odgłosy tysiąca fal, nim dotrze do celu. Nim zacznie wszystko na nowo.

Siedziała na workach z mąką, które chroniły ją od chłodu. Zresztą udało jej się przemycić wełniany pled, specjalnie dla niej utkany przez Raiję. Nie mog­ła go zostawić. Nigdy nie sądziła, że można darzyć sentymentem przedmioty, póki Raija nie podarowa­ła jej właśnie tego pledu.

Pod nim nie zmarznie.

Nikt z załogi nie zauważy jej obecności na statku.

Starannie wszystko zaplanowała, gdy już była pew­na, że on jest tym, na którego czekała. Potem tylko tak pokierowała rozmową, by mu się zdawało, że to on wpadł na ten pomysł.

Wszystko ułożyło się po jej myśli.

Położyła się na workach z mąką i skulona w kłę­bek, postanowiła zasnąć. Im więcej będzie spać, tym szybciej upłynie jej czas.

Kiedy Wasilij był zmęczony, czuł się staro. No cóż, trzydziestoczteroletniego mężczyznę trudno nazwać młodzieniaszkiem. Zwykle jednak żartował, że nie jest jeszcze stary, a jedynie bardzo dorosły.

Wrócił właśnie z Półwyspu Kolskiego. Frachto­wiec, na którym teraz pływał, wypełniony po brzegi mąką, zawijał do każdej niemal położonej u wybrze­ża, osady. Ale nie on na nim dowodził. Zdegradowa­ny, przestał być kapitanem. Zaczynał jako marynarz, potem stanął na czele buntu, żeby sięgnąć po kapi­tańskie szlify. A teraz na powrót stał się zwykłym ma­rynarzem.

Powinien się cieszyć, że ktoś w ogóle chciał go zatrudnić. Ci, którym się dobrze wiodło, niechętnie za­dawali się z kimś, kto wpadł w tarapaty.

Rzadko kiedy płaci się tyle za jeden pocałunek.

Wasilij nie od razu zrozumiał, co się stało, kiedy zastał swoją chatę zamkniętą na klucz.

Wrócił z rejsu, zgodnie z planem. Kilkakrotnie przypominał Jelizawiecie, kiedy zawiną do portu. Za­pewniała go, że będzie o tym pamiętać, i wróci wcześ­niej od Raiji, żeby napalić w chacie, ugotować posi­łek i przygotować wujowi gorącą kąpiel.

Tymczasem nie wróciła. Przyjdzie mu więc same­mu wszystkiego dopilnować. Walerij nadal przeby­wał razem z Olegiem na zachodnich łowiskach. Bra­tanek nie popadł w niełaskę tak jak wuj.

Wasilij bardzo dbał o czystość. Nie chciał, by ktoś odsuwał się od niego, zatykając nos. Sam przed sobą nie przyznawał się, kogo ma na myśli. Nawet w my­ślach unikał tego imienia.

Nie chciał jej wspominać...

Ale to było silniejsze od niego. Rozmyślał o niej każdego dnia i o każdej godzinie. Skrywał jednak tę tajemnicę głęboko w sercu.

Cierpiał wówczas, gdy, spotykając się z nią niemal na co dzień, musiał kryć się ze swym uczuciem i uda­wać, że traktuje ją jak przyjaciela. Ale nie wiedział wtedy jeszcze, co to znaczy zostać odciętym od jej ży­cia i widywać ją tak rzadko jak kogoś obcego. Takich męczarni nie był w stanie sobie nawet wyobrazić.

Szedł teraz, przygotowując się wewnętrznie na spotkanie z nią. Z jednej strony wolałby tego unik­nąć, z drugiej zaś gorąco się modlił, by ją zobaczyć.

Skrajne emocje mąciły mu umysł. Odczuwał całkowitą bezradność, on, mężczyzna, którego pozba­wiono oparcia. Raija stanowiła w jego życiu punkt odniesienia, była dla niego tym, czym latarnia mor­ska dla marynarza. Nie należała do niego, ale ufał jej bezgranicznie.

Tak właśnie kochał Raiję Bykową.

W chacie Wasilij zastał Jewgienija. Siedział w izbie rozświetlonej płomieniami kilku lamp. W piecu bu­zował ogień. Był późny wieczór.

Wasilij poznał, że Jewgienijowi dokucza ramię. Na jego twarzy wyraźniej odcinały się zmarszczki i bruz­dy. Mimo nadchodzącego lata wieczorami w powie­trzu czuło się przejmujący chłód i wilgoć. Ramię Jew­gienija bezbłędnie przepowiadało pogodę.

- Nieoczekiwana wizyta - rzucił Byków po trwa­jącym chwilę kłopotliwym milczeniu. - Czemu ją za­wdzięczam?

- Chciałem zabrać do domu Jelizawietę - powie­dział Wasilij, nie wchodząc głębiej do izby. Nie czuł wrogości wobec tego mężczyzny, bardziej gorycz i zazdrość.

- Jelizawietę? - powtórzył Jewgienij zdziwiony, czym wyprowadził Wasilija z równowagi.

- Wiedziała, że dziś wracam - wyjaśnił, nie mając ochoty przedłużać rozmowy z Jewgienijem. Domy­ślał się zresztą, że mąż Raiji także wolałby zakończyć jak najszybciej to spotkanie. - Nic nie mówiła? Nie uprzedziła was, że dziś musi wracać do domu?

- Jelizawieta? - powtórzył znów Jewgienij. - Dla­czego uważasz, że powinna mnie zawiadamiać o two­im powrocie?

- Miała przenieść się do Raiji na ten czas, gdy bę­dę w rejsie - wyjaśnił Wasilij, coraz bardziej zaniepo­kojony.

- Raija przed trzema, a właściwie nawet czterema dniami popłynęła do Wielikiego Ustiuga - oznajmił ze spokojem Jewgienij. - Tego samego dnia spotka­łem Jelizawietę. Była u mnie w biurze i pytała o Ra­iję. Powiedziałem jej, że wyjechała. Od tamtej pory nie widziałem dziewczyny...

- Wcześniej też jej nie widywałeś? - zapytał ostro Wasilij i nie czekając na zaproszenie, usiadł na krze­śle obok biurka Jewgienija. Teraz już nic go nie mog­ło powstrzymać.

Jewgienij pokręcił głową.

- Wypłynąłem przed dwoma tygodniami - oznajmił Wasilij. - Jelizawieta miała przenieść się do Raiji. Umó­wiliśmy się, że pojedzie do was jeszcze tego samego dnia. Tak mówiła... - Popatrzył przeciągle na Jewgienija - Nie wydawało mi się konieczne upewniać się u ciebie albo u Raiji, czy wszystko się zgadza. Ufałem małej...

- Ma jakiegoś chłopaka? - spytał Jewgienij.

- Kto, Jelizawieta? - zapytał chłodno Wasilij, pa­trząc na niego z ukosa.

Jewgienij wzruszył ramionami, a dłonią uczynił znaczący gest, chcąc uświadomić Wasilijowi, że jego podopieczna nabrała kobiecych kształtów.

- Przecież to jeszcze dziecko - obstawał przy swo­im Wasilij. - W ogóle ją jeszcze nie obchodzą chłop­cy, zresztą po tym, co przeszła...

Nie dokończył.

Jewgienij dobrze wiedział, co przydarzyło się ma­łej, jak mógł więc sugerować coś takiego?

- Przecież ona ma już piętnaście czy nawet szesna­ście lat - sprzeciwił się Jewgienij.

- Czternaście - uciął Wasilij. Tak naprawdę Jelizawieta niebawem miała ukończyć piętnasty rok życia, ale on odsuwał od siebie tę myśl.

- Tonią w wieku czternastu lat od dawna nie była już dziewicą - rzucił sucho Jewgienij, rozjątrzając ra­nę. Może dlatego, że sam nie miał córki, nie potrafił wyobrazić sobie uczuć opiekuna dziewczyny.

Wasilij zacisnął zęby i trzęsąc się ze złości, pode­rwał się z krzesła.

- Jelizawieta to nie Tonią - skwitował krótko. - Gdybyś jednak coś słyszał...

Jewgienij pokiwał głową. Nie był przecież bez serca. Denerwowało go jedynie, gdy Wasilij kręcił się za bli­sko Raiji. Teraz, kiedy Raija znajdowała się na pokła­dzie frachtowca płynącego w górę rzeki Dwiny, poczuł ulgę. Wiedział, że w takiej chwili jego żona pierwsza stanęłaby u boku Wasilija, żeby go pocieszyć. Już so­bie wyobrażał, jak go gładzi po włosach i ściskając moc­no dłoń, przemawia do niego ciepło i przyjacielsko.

Na szczęście Raiji nie było w Archangielsku...

Wasilij przeszukał dokładnie nabrzeże, ale Jelizawieta nie miała zwyczaju się tam kręcić. Nikt jej tam nie widział. Była skrytym dzieckiem, które najchęt­niej przebywało w domu. Czasami tylko chodziła na rynek, zaglądała do Antonii, do stajni lub do kuchni.

Wasilij udał się więc tym tropem.

Mężczyźni jego pokroju zawsze łatwiej porozumie­wają się z kobietami. Przed nimi mogą otworzyć swo­je serca. U innych mężczyzn nie wzbudzają zaufania.

Odnalazł Antonię w kuchni, krzątającą się wokół Olgi i Miszy. Zdumiała się, kiedy jej wyjaśnił, z czym przychodzi, a potem zastanawiała się przez chwilę i ważąc każde słowo, rzekła:

- Nie dałabym głowy, że Jewgienij się myli...

- Ale przecież to jeszcze dziecko... - upierał się Wa­silij.

Antonia postawiła przed nim miskę z gorącą zupą rybną. Podmuchała lekko, nim mu podała.

- Nie, to już nie dziecko - odparła cicho i kazała Ol­dze i Miszy pójść do sąsiedniej izby. Domyślając się, że to nie jest taka sobie zwykła rozmowa, przymknę­ła drzwi, zostawiając tylko małą szparę. - Patrzysz na Jelizawietę oczami ojca. - Antonia uśmiechnęła się cie­pło do Wasilija. - Zresztą w pewnym sensie jest to two­je dziecko. Gotów jesteś ją chronić tak samo, jak uczy­niłby to rodzony ojciec.

Pokiwał głową i westchnął. Tonią miała rację, zna­ła go aż nadto dobrze. Dobrze też znała ludzkie sła­bości i wiedziała więcej o przedstawicielkach własnej płci niż on.

- Jelizawieta przemieniła się w młodą kobietę - mó­wiła Tonią z matczynym smutkiem w głosie i w spoj­rzeniu. Zdawało się, że zapatrzyła się swymi ciemnymi oczami w przeszłość, cofając się do własnej młodości. Ciemnobrązowe loki tańczyły przy każdym ruchu gło­wą. - Proszę cię, zamknij oczy i przypomnij ją sobie dokładnie. - Ku swemu zdumieniu zobaczyła, że jej po­słuchał, zaciskając dłonie na krawędzi stołu. - Ale nie patrz na dziecko, Wasia, lecz na budzącą się kobietę, jeszcze pąk kwiatu, ale już nie dziecko. Ona poznała przecież tajemnice dorosłości, nie potrzebowała się ich domyślać. Może trudniej jej więc było przyjąć dokonujące się w niej zmiany, może mogłaby zamknąć się na nie i pozostać na etapie dziecka, takiego jakie w niej wi­działeś. Ale ja dostrzegłam w Jelizawiecie młodą kobie­tę. Ty jesteś jej wujem, bardzo z nią jesteś związany, przyjacielu. Gdybyś spojrzał na Jelizawietę oczyma mężczyzny, ty także byś ujrzał kobietę...

Wasilij nie chciał wierzyć, ale gdzieś pierzchła je­go niezachwiana pewność.

- Prawie jej nie widywałam w czasie, gdy byłeś na mo­rzu - ciągnęła Antonia zamyślona. - U Raiji jej z pew­nością nie było, bo Raija nie omieszkałaby mi o tym wspomnieć. Odwiedziłam ją tuż przed jej wyjazdem.

Choć Wasilij nie pytał, Antonia wyjaśniła:

- Raija wyjechała na moją prośbę. Jewgienij co prawda mówi, że wysłał ją w interesach, bo kazał jej kupić kufry i zdobione malowidłami skrzynki, ale to typowe... Oleg też tak zawsze robił... Bardzo mi zale­żało, żeby to ona osobiście przekazała Anastasowi wszystko...

- Przecież ja mógłbym pojechać do Anastasa - oznajmił Wasilij.

Pokiwała głową, tak jakby dopiero teraz uświado­miła sobie taką możliwość. Ale powtórzyła:

- Wysłałam Raiję - Raisę.

Wasilij domyślił się, że mimo wszystko byłoby ina­czej, gdyby to on, mężczyzna, zawiózł odpowiedź Antonii.

- Jelizawieta na pewno wnet się zjawi - wróciła do tematu rozmowy Antonia. - Może zostawiła jakiś list? Przecież potrafi pisać...

Nie przyszło mu do głowy szukać wiadomości od Jelizawiety. Szukał bratanicy.

Zerwał się, nie dojadłszy zupy, i wybiegł bez poże­gnania z chaty Antonii.

W domu znalazł list. Jelizawieta ukryła go pod je­go posłaniem. Leżał tam starannie złożony. Dziew­czynka zawsze była dokładna.

Opadłszy ciężko na posłanie, zaczął czytać, a w mia­rę, jak przesuwał wzrok po tekście, zaciskał coraz moc­niej dłonie i klął jak szewc, zgrzytając zębami.

Jelizawieta sformułowała list dziecinnie, ale mimo to wyczuwało się w jej słowach determinację. Pod­opieczna najwyraźniej podjęła decyzję, a przynaj­mniej tak jej się zdawało.

- Uwodziciel! - rzucił porywczo sam do siebie. - Uwodziciel dzieci! Świnia!

Wróg nie miał twarzy. Jelizawieta nie wyjaśniła na­wet słowem, kim jest ten, z którym postanowiła uciec, skąd pochodzi, ile ma lat, co robi. Wasilij mu­siał się sam wszystkiego domyślać.

Poprzysiągł jednak porywaczowi najgorszą ze­mstę. Przyrzekł, że nie spocznie, póki go nie odnaj­dzie, nawet jeśli miałby przemierzyć cały kraj wzdłuż i wszerz.

- Zabiję go! - cisnął. W porcie dowiedział się, jakie statki, cumujące w ciągu ostatnich trzech dni, zdążyły odpłynąć. Wy­kluczył z tej liczby te, których właścicielem był Jew­gienij i Oleg. Może niesłusznie, ale zaufał własnej in­tuicji. Ryzykował, ale miał przeczucie, że nikt z kręgu jego kompanów nie odważyłby się uwieść jego brata­nicy. Nie odważyłby się zadrzeć z nim.

Doliczył się pięciu frachtowców: dwóch, które przypłynęły z południa i popłynęły z powrotem na południe Dwiną dzień po wyjeździe Raiji, kolejnych dwóch z Onegi i jednego z Kiem. Pięć frachtowców, około pięćdziesięciu członków załogi. Z tej liczby wy­kluczył kapitanów i sterników, którzy, starsi już wie­kiem, na ogół mieli rodziny.

W jaki sposób, u diabła, Jelizawieta poznała męż­czyznę? zadręczał się Wasilij. Nie mógł tego pojąć.

Wszystkie frachtowce, jak sprawdził, regularnie przy­pływały do Archangielska. Poznał po nazwach. A więc każdy musi wziąć pod uwagę. W którą stronę się udać? Na południe w górę Dwiny, do Onegi czy do Kiem...

Wybór należał do niego.

Wasilij udał się ponownie do Antonii. Olga już spała, a Misze Jewgienij zabrał do domu.

- Jednak chodzi o mężczyznę - powiedział. - Jelizawieta uciekła z domu, żeby poślubić jakiegoś wszawego marynarza pływającego na zapyziałym statku po Dwinie albo do Onegi lub do Kiem. Do cholery, co ona sobie w ogóle myśli!

- Jelizawieta jest już kobietą - rzekła Antonia, któ­rej ta wiadomość wcale nie zaskoczyła. - Kobiety na ogół nie liczą wszy u ukochanych. Gdyby było ina­czej, wielu nigdy by się nie ożeniło. Ten mężczyzna musiał mieć w sobie coś...

- Boże, jak możesz mówić o tym tak beznamięt­nie? Przecież nie wiadomo w ogóle, kto to jest!

- Ona go wybrała - wtrąciła Tonią z niezmąconym spokojem. - Gniew czy strach w niczym jej teraz nie pomoże. A zresztą wygląda na to, że pojechała z nim z własnej woli...

- Dziewczynki w tym wieku łatwo namówić na wszystko...

Tonią uśmiechnęła się.

- Tak, ty coś o tym wiesz... Westchnął, uświadomiwszy sobie, że w tej chwili nic nie może zrobić. Podjął jednak postanowienie, że odnajdzie uciekinierkę.

- Nie zostawiła listu dla Raiji? - zapytała Tonią. Pokręcił głową.

- Może wyrzuciła. Bo jestem pewna, że nie bez po­wodu pytała o nią Jewgienij a. Jelizawieta nie wyjecha­łaby bez pożegnania z Raiją. Zabrała coś ze sobą?

Nie miał pojęcia. Wrócił do domu i przeszukał wszystkie izby.

Odkrył, ze Jelizawieta wzięła pled, który utkała dla niej Raija. I pozostawiła dla niej list. Bez skrupułów otworzył go i przeczytał. Ten list, choć nieco obszer­niejszy, także niewiele mu wyjaśnił.

Wsunąwszy za koszulę razem ze swoim list do Ra­iji, jeszcze raz poszedł do Toni.

Tym razem, żeby pożyczyć od niej konia.

3

Szaleństwo, szaleństwo, wystukiwały końskie pod­kowy. Szaleństwo, szaleństwo...

Coraz bardziej utwierdzał się w przekonaniu, że to prawda. Z drugiej strony jednak był zadowolony, że przynajmniej podjął jakieś działanie. Nie leżało w je­go naturze siedzieć bezczynnie i poddawać się oko­licznościom.

Kiedy minął pierwszy zaślepiający gniew, Wasilijo­wi wróciła jasność umysłu. Postanowił odnaleźć nie­sforną bratanicę i przywieźć z powrotem do domu, na­wet jeśli się okaże, że zdążyła wyjść za mąż. Ten ślub nie może być ważny w świetle prawa, choćby został poświadczony dokumentem i opatrzony pieczęciami. Jelizawieta była zbyt młoda, by bez pozwolenia praw­nego opiekuna zawrzeć związek małżeński. A jej praw­nym opiekunem był nie kto inny jak właśnie on.

Kim jest ów drań, który w taki sposób omamił młodą dziewczynę?

Czy równie niedojrzały jak ona wyrostek, czy też wyrachowany mężczyzna?

Wasilij miał nadzieję, że to młody chłopak, bo wówczas byłby może w stanie zrozumieć ów wybryk i wybaczyć.

Cwałował konno przez pustkowia, mijając po dro­dze niewielkie osady. Zatrzymywał się raz po raz przy położonych na odludziu drewnianych chatach, bo nie mógł tak po prostu przejechać bez słowa obok ludzi, którzy, już z daleka go dostrzegłszy, wyszli na podwórze. Tu, w oddalonych od świata domostwach, nawet obcy witany był serdecznie.

Ludzie ciekawi byli nowin z Archangielska, gdy usłyszeli, skąd przybywa, więc opowiedział im, jakie statki popłynęły na zachód, z jakim ładunkiem. Wy­mienił nazwiska kapitanów. Wspomniał też, że do portu przybiło niewiele zagranicznych żaglowców, ale nazwy ich macierzystych portów brzmiały obco w uszach nieobytych w świecie chłopów.

Wasilij wyjaśnił przy okazji, że poszukuje swojej córki. Wolał nie mówić, że chodzi o bratanicę. Ludzie często doszukują się niepotrzebnych sensacji. A oj­ciec, pragnący odnaleźć córkę, która uciekła z domu, u wszystkich znajdzie zrozumienie.

- Co za czasy - narzekał staruszek, u którego Wasi­lij zatrzymał się na noc. - Młodzi nie szanują nikogo i niczego. Uważają, że pojedli wszystkie rozumy i wszystko najlepiej wiedzą. Nie słuchają już starszych...

Wasilij poczuł się prawie jak rówieśnik tego po­marszczonego bezzębnego starca. Równie rozczaro­wany, pozbawiony nadziei i złudzeń na czekające go dni i lata.

- Nie wierzę, żeby ona zdołała zaprowadzić porzą­dek w tym kraju - zwierzył się starzec w największym zaufaniu, mając na myśli nie Jelizawietę, lecz samą ca­rycę Elżbietę. - Chyba sam diabeł posadził babę na tronie - dodał.

Był chyba zdeklarowanym wrogiem kobiet. Co rusz wtrącał bowiem, że „na szczęście się nie ożenił”.

- Czas panowania carycy Anny nie był dla nasze­go kraju najszczęśliwszy. Trudno się spodziewać, że za rządów Elżbiety będzie inaczej. Mam nadzieję, że wśród Romanowów znajdzie się w końcu jakiś chłop, który usunie to babsko z tronu. Kobiety niech lepiej rodzą dzieci, a nie biorą się za rządzenie tak potęż­nym krajem. Obsadzają na ważnych stanowiskach swoich kochanków, a nie dobrych polityków. Kiedy na tronie zasiada mężczyzna, przynajmniej wiadomo, że gubernator nie musiał się z nim przespać, żeby do­stać posadę. No... na ogół wiadomo...

Starzec nigdy w życiu nie widział na oczy żadnego gubernatora. Ale miał wyrobioną opinię na ich temat. W młodości żeglował po Dwinie, a potem zajął się uprawą roli. Sam wykarczował pole i oczyścił z kamie­ni, co do najmniejszego. U schyłku życia nie przesta­wał wierzyć, że doczeka cara - mężczyzny kierującego krajem, który pomimo wszystko kochał całym sercem.

- Lepiej nie wyrażajcie zbyt głośno swoich poglą­dów, dziadku - ostrzegł staruszka na pożegnanie Wa­silij, wyruszając w dalszą drogę.

W Rosji nie brakowało donosicieli. I wbrew temu, co zdawało się wielu mieszkańcom dalekiej północy, do Petersburga nie było stąd tak daleko.

Koń pożyczony od Antonii nosił imię Waśka. Wa­silij podejrzewał Tonie, że właśnie dlatego wybrała mu tego a nie innego.

„Waśka, Waśka...” - wabiło się zwierzęta, nikt jednak nie nadawał im takiego imienia. Tonią miała specyficz­ne poczucie humoru, tylko ona mogła to wymyślić.

Podkowy stukały o ziemię, a w uszach Wasilija dud­niło w kółko jedno słowo: „szaleństwo, szaleństwo...”

Powinien popłynąć statkiem. Na pewno udałoby mu się zamienić z kimś z załogi frachtowca płynące­go do Onegi albo do Kiem. Statki armatora, u które­go teraz pracował, kursowały na tej trasie. Nie każ­dego dnia co prawda, ale na pewno w ciągu paru dni wypłynąłby z Archangielska.

A może nawet Jewgienij pozwoliłby mu się zamustrować na którymś ze swoich frachtowców pływają­cych Dwiną? Nie ze względu na sympatię dla niego, bynajmniej. Ale przecież lubił Jelizawietę, która dość często pomieszkiwała u niego i Raiji. Niezręcznie jed­nak było mu go o to prosić...

Wasilij nawet Antonii nie powiedział, gdzie naj­pierw postanowił szukać bratanicy.

Pytała go, ale odparł, że jeszcze nie wie, dokąd zmierza.

Domyśliła się, że kłamie. Przejrzała go, mimo że zwykle z łatwością potrafił wywieść ludzi w pole. An­tonię niełatwo było oszukać.

- Nie chcę nic wiedzieć - rzuciła mu na pożegna­nie, ale raz jeszcze powtórzyła, gdzie rozstała się z Anastasem.

- Nie wiem, czy się tam zatrzymam - odpowie­dział. - Może nie będę miał czasu...

- Do piekła z tobą, Wasiliju Uskow!

Te słowa długo pobrzmiewały mu w uszach. Ta An­tonia! Potrafiła być gorzka niczym zeschła ryba. Ale jak już coś powiedziała, to trafiała w samo sedno.

Wasilij, kierując się wzdłuż brzegów Dwiny na po­łudnie, obrał cel: Wielikij Ustiug.

Raiji nie podobały się warunki panujące na pokła­dzie „Miszy”. Wprawdzie widywała gorsze, ale uzna­ła to za marną pociechę. Zastanawiała się, czy Jewgie­nij zdaje sobie z tego sprawę. Ostatni raz płynął tym frachtowcem przed rokiem, kiedy przywiózł Anto­nię. Nie pytała wówczas ani jego, ani przyjaciółki o wygody podróży. Interesowało ją tyle innych spraw. Zawsze zresztą sądziła, że mąż dba o dobre warunki dla załogi na swoich statkach.

Tymczasem marynarze sypiali na przegniłych sien­nikach w chłodzie i wilgoci. Kiedy po raz pierwszy chciała wejść do kubryku, w nozdrza uderzył ją taki smród, że aż się cofnęła. Kapitan pośpiesznie starał się ją odciągnąć w innym kierunku, ale wtedy po raz pierwszy tupnęła nogą i oznajmiła, że jako żona ar­matora ma prawo cal po calu obejrzeć statek należą­cy do jej męża i żaden kapitan nie może jej zabronić wejść tam, gdzie będzie chciała.

Ale zaraz po tym doświadczeniu pośpiesznie się wycofała, by zaczerpnąć świeżego powietrza.

Nie pojmowała, jak ludzie mogą odpoczywać w ta­kich warunkach.

Pewnie dlatego marynarze pracowali tak długo, pó­ki nie padli ze zmęczenia. Odnosiło się wrażenie, że prawie nie śpią, bo widywała wokół siebie ciągle te same blade twarze młodych chłopców. Niektórzy by­li bardzo licho odziani.

Raija zachodziła do nich, kierowana matczyną tro­ską, a złość w niej narastała.

Zapytała marynarzy, ile zarabiają, ale nie chcieli o tym mówić. Prześladowało ją dziwne uczucie, że ktoś im tego zabronił.

Raiji nie podobał się kapitan „Miszy”.

To niemożliwe, by Jewgienij o tym wszystkim wie­dział...

Pragnęła przyrzec tym harującym marynarzom, że po powrocie do Archangielska zadba o poprawę ich doli. Ale nie miała odwagi złożyć takich obietnic. Ba­ła się budzić nadzieje, które mogą okazać się bez po­krycia. Wszystko się w niej buntowało.

Czasem pytała Jewgienija, w jakich warunkach pra­cują marynarze, których zatrudnia. Ale on wówczas tylko gładził ją po głowie i uśmiechał się łagodnie. Mó­wił, że zaczynał jako zwykły majtek, chadzał w drew­niakach nawet zimą i wie, jakie życie wiodą prości ma­rynarze. Dlatego nigdy nie wykorzystuje swoich ludzi. Zapewniał, że na statkach należących do niego i do Olega panują lepsze warunki niż u innych armatorów, których jednostki pływają po Morzu Białym.

Teraz Raija przestała mu wierzyć. Równocześnie jednak nie przyjmowała do wiadomości, że Jewgienij mógłby ją okłamać.

Zapragnęła się kogoś poradzić. Kogoś, kto się na tym wyznaje, kto coś o tym wie...

Wasilija...

Niestety, przestało to być możliwe. Wasilija mu­siała wykreślić ze swojego życia.

Nie mogła więc niczego obiecać załodze „Miszy”. Przyrzekła jednak sobie, że porozmawia z Jewgieni­jem. Zmusi go, by zszedł pod pokład i zobaczył, w ja­kich warunkach sypiają marynarze. Bo to, co ujrzała, uznała za niegodne człowieka.

Być może młodzi chłopcy zauważyli w jej oczach bunt, może znali i nucili ułożone o niej pieśni, bo na koniec rejsu, nim zeszła z pokładu w Wielikim Ustiugu, zajrzał do niej młody marynarz, ten sam, który pierwszego dnia tak walczył, by pomóc jej zanieść do kajuty bagaż, i rzekł:

- Bardzo jesteśmy radzi, że płynęłaś z nami na „Miszy”, Caryco.

Raija nie powstrzymała go, choć nie lubiła, gdy się tak do niej zwracano. Dostrzegła bowiem w mądrych oczach młodzieńca nadzieję.

Podjęła wówczas mocne postanowienie, że nie za­pomni załogi frachtowca. Statek nosił imię jej syna, dlatego poczuwała się poniekąd do odpowiedzialno­ści za wszystkich, którzy na nim pływali.

- Będę o was pamiętać - obiecała i bez sprzeciwu pozwoliła młodzieńcowi zanieść swój bagaż aż do go­spody, w której polecił się jej zatrzymać Jewgienij.

Gospoda, którą dla niej wybrał mąż, znajdowała się niedaleko portu. Wystarczająco dobrze znała swo­jego męża, by dostrzec w tym jego opiekuńczą dłoń. Zawsze ją chronił. Teraz też nie chciał, by jego żona szukała po całym Wielikim Ustiugu miejsca na noc­leg, mając za towarzystwo marynarza w gałganach i w drewniakach.

Młodzieniec wniósł torbę do gospody. Raija zdą­żyła mu wetknąć parę monet, nim, nie spuszczając jej z oczu, cofnął się do wyjścia. Kto wie, czy nie zyska­ła w nim oddanego na całe życie przyjaciela.

Raija znalazła się w mrocznym, nieco ponurym do­mu. Na powitanie wyszła jej pulchna kobieta, która przedstawiła się jako Tatiana Dawidowna, właściciel­ka gospody.

- Raisa Bykowa - oznajmiła Raija, dobrze wiedząc, że uniknie zbędnych pytań, podając rosyjską wersją własnego imienia. - Żona Jewgienija Bykowa.

- Jesteś żoną Jewgienija Dymitrowicza, kwiatusz­ku? Postaw ten bagaż i pozwól, że ci się dokładniej przyjrzę. No, nie! Temu nicponiowi udało się w koń­cu ożenić z tak piękną kobietą! Czym on sobie na to, u diabła, zasłużył? Jak mu się powodzi? Widziałam go ostatnio dokładnie rok temu. Nie przyjechał z to­bą? No, nie! Co ten głupiec sobie w ogóle myśli? Jak mógł wysyłać samopas własną żonę? Czy on cię aby dobrze traktuje? Niech by tylko spróbował cię tknąć! Już matuszka Tatiana by sobie z nim zatańczyła! Że­by takie cudeńko puszczać samopas...

Gospodyni przycisnęła Raiję do swej obfitej pier­si. I już było wiadomo, że w jej obecności nie spad­nie Raiji włos z głowy.

Raija wyczuła, że Jewgienij dokonał właściwego wy­boru. Tu bowiem czekał na nią nie tylko pokój, ale i ser­ce. Już matuszka Tatiana o to zadba. Zdawało się, że ciemne ściany nagle pojaśniały od uśmiechu gospodyni, a dach podskoczył od wybuchów jej śmiechu. Przy pulchnej Tatianie zrobiło się Raiji swojsko i wesoło.

Kiedy w drodze na piętro Raija potwierdziła, że Jewgienij przysłał ją w interesach, Tatiana znów za­trzęsła się z oburzenia.

- On chyba nie jest przy zdrowych zmysłach - mruknęła, otwierając drzwi do pokoju. Raija zorien­towała się, że został jej przydzielony pokój, który go­spodyni trzymała dla swoich najlepszych gości. Było tu tak czysto, że można by jeść z podłogi. W rogu stał piec, a okno wychodziło na port. - Nakładać na ko­bietę tyle obowiązków. Biedactwo...

- Kobiety wiele potrafią - rzuciła Raija gładko. - Ty, Tatiano, na przykład, prowadzisz gospodę, choć niejeden stwierdziłby, że to praca nie dla kobiet. Zresztą naszym krajem także rządzi kobieta...

Tatiana nie zareagowała, gdy Raija rzuciła uwagę na jej temat, ale usłyszawszy o carycy, zmarszczyła nos.

- Siedzi na tronie, to prawda, ale według mnie ra­czej dla ozdoby, chociaż niektórzy powiadają, że i urodą nie grzeszy. Zapewne inne, mądrzejsze, głowy myślą za tę naszą miłościwie panującą Elżbietę... - do­kończyła i roześmiała się serdecznie.

Raija zdjęła pelerynę i położyła na łóżku, na któ­rym pomieściłaby się wygodnie cala rodzina. Zasta­nowiła się, kogo stać na takie luksusy. Domyśliła się, że dostałaby całkiem inny pokój, gdyby nie sympa­tia, jaką jej okazała gospodyni.

- Znasz tu wszystkich w okolicy, Tatiano Dawidowna? - zapytała.

Kobieta otaksowała ją dokładnie, a w jej oczach Raija dostrzegła błysk zainteresowania.

- Powinnam się była domyśleć, że sprowadza cię tu coś jeszcze! - W szerokim uśmiechu odsłoniła bia­łe zęby i, założywszy ręce na piersi, zapytała: - Co chcesz wiedzieć?

- Szukam kogoś - odparła Raija.

- Aha - mruknęła znacząco Tatiana Dawidowna, sadowiąc się wygodnie na łóżku. - Teraz już rozu­miem. To ty namówiłaś Jewgienija Dymitrowicza, że­by się zgodził na twój samotny wyjazd?

Zaśmiała się znacząco.

- Niezupełnie - Raija zaprzeczyła gwałtowniej niż to było konieczne. W końcu, czy miało jakieś znaczenie to, co sądzi o niej i o jej moralności Tatiana Dawidowna z Wielikiego Ustiuga? A mimo to skłama­ła: - Szukam brata.

Ciemnowłosy Anastas mógł uchodzić od biedy za jej brata. Zresztą często rodzeństwo wcale nie jest do siebie podobne.

Nagle Raija poczuła gwałtowne dudnienie w skro­niach, a wokół czoła zacisnęła jej się obręcz. Coś usi­łowało się przebić w jej głowie, ale ona nie potrafiła się zdobyć na wysiłek, by wyjść temu naprzeciw. Nie teraz! Teraz musi za wszelką cenę zachować przy­tomność umysłu. Domyślała się jednak, że zareago­wała tak, bo być może żyje gdzieś ktoś, kto napraw­dę jest jej bratem...

- Przybył tu w ubiegłym roku latem - ciągnęła z wysiłkiem. - Nie lubi zatrzymywać się nigdzie na dłużej. Rodzina się go wyparła. Ja jednak uważam, że brat to brat, cokolwiek inni o tym sądzą. Chcę się z nim spotkać. Wiem, że spędził tu całą zimę. Wyso­ki, ciemnowłosy, ma około dwudziestu pięciu lat. Świetnie radzi sobie z końmi...

- Nie będę pytała, czy jest przystojny, bo siostry na ogół nie zwracają uwagi na takie rzeczy - skwito­wała Tatiana. - Wydaje mi się, że wiem, o kim mó­wisz. Jest tu jeden taki, dla którego kobiety rzuciły­by się w ogień. Oczywiście te młode i głupie...

Tatiana wyraźnie nie dowierzała Raiji, że poszuki­wany przez nią mężczyzna jest jej bratem. Bardziej była skłonna przypuszczać, że łączą ją z nim zdecy­dowanie odmienne od siostrzanych uczucia.

- Pięknie zbudowany, wąski w biodrach... - ciągnę­ła Tatiana, zdradzając się mimowolnie, że przyjrzała mu się dużo dokładniej, niż chciała się do tego przy­znać. - ...Ma szeroki tors, a w oczach szatańskie błys­ki. Czy to twój brat, Raiso? Raija roześmiała się.

- Czy ja wiem? Ostatnio, gdy go widziałam, był taki chudy, że ubranie na nim wisiało. Twarz miał zupełnie bladą, dlatego też jego ciemne, błyszczące oczy wyglą­dały niczym rozpalone ognie. Wysoki był już wtedy, i owszem, ale żeby wyrósł na takiego herosa, jak przed chwilą opisałaś? Nie... w to raczej nie wierzę.

Tatiana popatrzyła na Raiję przeciągle i chyba tro­chę bardziej jej uwierzyła.

- Ma tak samo jak ty ciemne włosy. Widzę, że po­chodzicie z dostojnego rodu. Nie podałaś nazwiska...

- On z pewnością nie posługuje się nim, a ja przy­jęłam nazwisko męża. To mi w zupełności wystarczy...

Raija zasugerowała, że kryje się za tym wszystkim rodzinny skandal. Zdziwiła się w duchu, że kłamie z taką łatwością, a przy tym nawet ją to bawi. Uzna­ła jednak, że to niewinne kłamstwo nikomu nie za­szkodzi. Może dlatego poszło jej tak gładko.

- Ma na imię Anastas - dodała. Tatiana cmoknęła i rzekła.

- W tym imieniu słychać brzęk srebra... Raija wzruszyła ramionami i powtórzyła pytanie:

- Sądzisz, że on nadal przebywa tu w mieście?

- Popytam - obiecała Tatiana. - Chyba się domy­ślam, gdzie się zatrzymał. Jeśli to ten, o którym myślę, to rzeczywiście, prawdziwy z niego zaklinacz koni...

- Zawsze świetnie sobie z nimi radził - odparła Ra­ija i dodała tak jak przystało na starszą siostrę: - Tak naprawdę tylko to potrafił.

- Nie kręć się czasem po mieście i sama go nie szu­kaj - poradziła Tatiana. - Kobiecie takiej jak ty to nie uchodzi. Tyle się słyszy różnych rzeczy... Zaczniesz wypytywać, ktoś się zaoferuje z pomocą i nieszczęście gotowe. Pozostaw to lepiej matuszce Tatianie! Popy­tam tu i tam. Jeśli twój brat jest w Wielikim Ustiugu bądź gdzieś w pobliżu, z pewnością go wytropię. A kie­dy go wezwę, na pewno nie odważy się mnie zlekce­ważyć. Poza tym on także zrozumie, że nie możesz po­ruszać się po okolicy sama. Nie ma też mowy, żebyś sama kupowała kufry! Nie pojmuję, czym miał za­przątniętą głowę Jewgienij, kiedy zgodził się posłać cię na taką wyprawę. Mężczyźni bywają naprawdę bez­myślni, Raiso, nie sądzisz? Długo już jesteś jego żoną?

- Dziewięć lat. Mamy ośmioletniego synka... Tatiana cmoknęła z uznaniem, a na policzki wystą­piły jej rumieńce.

- Ten Jewgienij... zawsze był bystry. - Chociaż... obaj bracia Bykowowie mieli dość gwałtowne charaktery.

- Anastasa nie widziałam przeszło dziewięć lat - powiedziała Raija na wszelkie wypadek, gdyby nie rozpoznała ukochanego Toni, kiedy się już pojawi. Po takim wyjaśnieniu nawet Tatiana nie nabierze po­dejrzeń. Bo w końcu miała prawo nie rozpoznać te­go, kogo widziała ostatnio jako wyrostka. Dziewczę­ta nie zmieniają się tak bardzo, stając się kobietami, jak przeobrażający się w mężczyzn chłopcy.

Tatiana znała się na tym.

- Być może ujrzysz go jeszcze dziś przed nocą - oznajmiła zdecydowanym głosem. - Oczywiście, je­żeli uda mi się złapać właściwych ludzi. Tymczasem każę nanosić wody na kąpiel dla ciebie. Dama ma prawo wymyć się porządnie po podróży. Jewgienij mógł cię przecież wysłać powozem, przynajmniej nie była­byś sama i uniknęłabyś smrodu, bo od tych okrop­nych frachtowców cuchnie na odległość.

Raija poniekąd zgadzała się z Tatianą. Z wdzięcz­nością przyjęła obietnicę kąpieli. Wiele czasu zajęło­by tłumaczenie gospodyni, że płynąc statkiem, zaosz­czędziła na czasie, a w drodze powrotnej będzie mog­ła zabrać ze sobą kufry i skrzynie, które nie zmieści­łyby się w powozie.

Dlatego też pozwoliła Tatianie cieszyć się tym, że to do niej należy ostatnie słowo.

- Pewnie tak było najtaniej. Ci mężczyźni! Oni wszystko przeliczają na pieniądze! Przynajmniej nie­którzy...

Wielikij Ustiug w porównaniu do Archangielska zda­wał się jego młodszym bratem. W mieście położonym nad jedną z najważniejszych dróg wodnych wiodących na północ nadal odbywały się targi i tętniło życie.

W czasach gdy Archangielsk był jedynym portem łączącym wielkie mocarstwo z Europą, Wielikij Ustiug także posiadał większe znaczenie. Zmieniło się wszystko, gdy na początku osiemnastego wieku oddziały Piotra Wielkiego utorowały sobie drogę nad Bałtyk. Nowa stolica, Sankt Petersburg, przejęła w znacznej mierze zagraniczny handel, co spowodo­wało, że północna Rosja trochę przywiędła. Sankt Pe­tersburg znajdował się bliżej świata. Archangielsk nie mógł się z nim równać. Morze Białe przez znaczną część roku było skute lodem i tak naprawdę tylko przez cztery miesiące wiódł tędy szlak handlowy.

Rosyjscy władcy zawsze marzyli o porcie położo­nym bardziej na południe. Pierwszy imperator Piotr Wielki urzeczywistnił to marzenie, a już jego córka Katarzyna władała krajem właśnie z portowego mia­sta, jakie jej ojciec podbił dla Rosji.

W Archangielsku przeklinano Sankt Petersburg, bo odebrał znaczenie portowi na północy. Mimo że zostały odkryte nowe szlaki handlowe wiodące przez Morze Białe na zachód, dawna świetność Archangiel­ska minęła bezpowrotnie.

Mieszkańcy Wielikiego Ustiuga spoglądali w przy­szłość nieco pogodniej. Póki rzeka toczyć będzie swe wody, oni nie ucierpią biedy, mawiali. Ludzie wszak nadal wysyłali towary na północ. Latem transportowa­li je statkami, a zimą, gdy rzeka zamarzała, saniami.

Na czterech miejskich targowiskach panował gwar, a miejscowi stolarze cieszyli się sławą w całej Rosji. Mieszkańcy tych stron nie obawiali się, co wy­myśli rezydująca w Sankt Petersburgu caryca. Suchona gwarantowała im przetrwanie.

Zmagał się z dzikim ogierem, pochwyconym w stepie wraz z licznym stadem klaczy przed nieca­łym tygodniem. Klacze mógł oswoić nawet średnio zdolny koniarz, ale ogier był wyjątkowy. Niezłom­ny niczym trawa porastająca stepy, wśród których żył. Uparty i silny, pan samego siebie, urodzony do życia na wolności.

Anastasowi żal go było oswajać, a równocześnie stało się to dla niego największym w życiu wyzwa­niem, oczywiście gdy chodziło o zwierzęta.

W chwili słabości omal nie puścił konia wolno.

W postawie ogiera, w jego spojrzeniu, w tym, jak od­rzucał grzywę, było coś boskiego.

Anastas zastanawiał się, czy nie powiedzieć, że ogier okazał się dla niego zbyt uparty i dziki. Ze na­tknął się na zwierzę, którego nie zdołał ujarzmić, bo wykazał się wolą silniejszą niż jego własna.

Rozważał wszystkie za i przeciw. Dziedzicowi, dla którego ogier miał być przeznaczony, może by się ja­koś wytłumaczył. Nie to powstrzymywało go więc przed darowaniem ogierowi wolności.

Chodziło o coś innego. Coś więcej niż tylko wy­zwanie. Nie chciał tego nazwać. Nie wiedział, czy nie straciłby szacunku dla samego siebie, gdyby to uczy­nił. Co innego przypuszczać, a co innego spojrzeć prawdzie prosto w oczy i pogodzić się z nią.

A może stałby się kimś lepszym, gdyby zaakcepto­wał w sobie mroczne cechy?

Drogą przez step nadjeżdżał konno mężczyzna. Anastas rozpoznał go z daleka. Jeździec zbliżył się do ogro­dzenia i pochylony czekał, aż Anastas skończy. Wie­dział, że nie ma sensu go wołać, bo Anastas nie zwykł przerywać zajęć, szczególnie kiedy oswajał konie. Cały Wielikij Ustiug kibicował Anastasowi, z dnia na dzień pilnie śledząc, jakie robi postępy. Rosła liczba zakładów o to, czy i kiedy uda się mu ujarzmić bestię.

A może podpalić by trawę, kiedy wiatr będzie wiał w kierunku wybiegu? zastanawiał się mężczyzna przy płocie. To odwróciłoby uwagę ogiera i pomogłoby Anastasowi go podejść.

Mężczyzna wypluł źdźbło i sięgnął po nowe, za­myślony.

Wreszcie Anastas podbiegł spocony do ogrodzenia. Uśmiechał się lekko, a jego oczy płonęły.

Wygląda jak młody chłopak, pomyślał mężczyzna, patrząc, jak Anastas, nawet się z nim nie witając, lek­ko przeskakuje przez płot. Ponieważ żaden z nich nie przywiązywał zbytniej wagi do konwenansów, prze­szli od razu do rzeczy.

- Masz siostrę? - zapytał przybyły, wypluwając źdźbło trawy.

- Nie... tak - zająknął się Anastas, nie zdoławszy ukryć zaskoczenia niespodziewanym pytaniem.

- Z północy przypłynęła kobieta, która twierdzi, że jest twoją siostrą. Zatrzymała się u Tatiany.

- Jak wygląda? - zapytał Anastas, pomyślawszy o Antonii.

Chociaż jeszcze nie minął rok od ich rozstania, po­woli tracił nadzieję. Ale przecież cuda się zdarzają, pomyślał, przypominając sobie słowa mnicha.

- Niewysoka, ciemnowłosa, piękna. Tak przynaj­mniej twierdzi Tatiana. Ja jej nie widziałem - wyja­śnił mężczyzna. - Tatiana twierdzi, że podobna do ciebie. Matuszka zna dobrze jej męża.

- A... to moja siostra Raisa - wydusił Anastas.

- Zgadza się - odparł mężczyzna zaskoczony. Za­wsze sądził, że wie niemal wszystko o Anastasie, a tymczasem okazało się, że ten ukrył przed nim część prawdy o sobie, nie wspominając wcale o rodzinie. - Tatiana też wymieniła to imię. Zagroziła, że każe mnie wychłostać, jeśli ci je wyjawię, nim sam je wypowiesz.

- Przecież mógłbym mieć więcej sióstr - rzucił żar­tobliwie Anastas i puścił oko. A potem posmutniał i zapatrzył się w dal.

Przybyły mężczyzna odwrócił wzrok zakłopotany jakby w obawie, że Anastas rozklei się jak baba. Pew­nie od dawna nie widział się z rodziną.

- Nie spodziewałeś się, coś mi się zdaje, że ona bę­dzie cię szukać, co? - zagadnął po chwili.

- Nie - odparł Anastas, który doskonale wiedział, co oznacza przybycie Raiji.

4

Raija zmyła z siebie brud i odór, jakim przesiąkła na frachtowcu. Gorzej było pozbyć się nieprzyjem­nych wspomnień. Chyba będzie musiało upłynąć spo­ro czasu, nim jej się to uda.

Przebrała się. Zdjęła suknię cuchnącą wszechobec­ną na statku wilgocią. Na pewno znajdzie się sposób, by ją uprać. Już matuszka Tatiana o to zadba. Raija mimowolnie uśmiechnęła się, wspomniawszy gospo­dynię. Czy upodobni się do niej na stare lata? Taka perspektywa nie wydawała się jej bynajmniej niemi­ła. Domyśliła się jednak, że Tatiana obraziłaby się, gdyby ktoś powiedział o niej „stara”.

Raija wysuszyła włosy przy piecu, wyszczotkowała je i związała niezbyt ciasno wstążką. I tak się po­luzują, pomyślała. Bez względu na to, ile czasu po­święciłaby na upięcie fryzury, zawsze wysuwały się z niej jakieś niesforne kosmyki.

Nie przejmowała się tym, że ktoś, spojrzawszy na jej luźno związane włosy, weźmie ją za kobietę nieza­mężną albo za starą pannę. Była tu obca i nie obcho­dziło jej zbytnio, co pomyślą sobie o niej tutejsi ludzie. Włożyła na siebie nie rzucającą się w oczy spódnicę z podwyższonym stanem. Wyglądała w niej młodziej. Niewiele mężatek jednak nałożyłoby strój, który tak bardzo podkreślałby talię. Raija zdawała sobie sprawę, że nie jest obecnie najszczuplejszą w biodrach kobie­tą w Archangielsku, bo Jewgienij często ją drażnił, że przytyła, ale do talii nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń. Wpuszczona w spódnicę kremowa bluzka, rozpięta pod szyją, dodatkowo ujmowała jej lat. Raija nie lubi­ła, jak coś ją cisnęło w szyję, bo miała wrażenie, że ktoś zaciska jej pętlę. Na nogi wsunęła buty do konnej jaz­dy. Co prawda nieczęsto jeździła konno, ale uważała, że w takich butach wygodnie się chodzi. To przyzwy­czajenie zresztą przejęła od Antonii. Uśmiechnęła się, wspomniawszy przyjaciółkę. Zastanawiała się, czy od­najdzie Anastasa, tak jak jej obiecała. Wbrew temu, co twierdziła Tatiana, Raija wiedziała, że potrafi sobie po­radzić sama. W fałdach spódnicy nosiła ukryty nóż. Nie bała się. Uważała, że jeśli zajdzie taka koniecz­ność, potrafi się obronić, ale intuicja podpowiadała jej, że nie będzie to potrzebne.

W Archangielsku nigdy nie obawiała się poruszać sama, a przecież było to o wiele większe miasto niż Wielikij Ustiug, w którym panowała nieco senna, ale przyjazna atmosfera. Zagrody, przytulne chaty z ba­li, przyjazne uliczki i ciekawi ludzie.

Peleryna też cuchnęła wilgocią.

Trzeba ją będzie przewietrzyć, żeby znów nadawa­ła się do noszenia, pomyślała Raija.

Założyła miękką kurtkę ze skóry, podarunek od Antonii. Przyjaciółka wyczarowała ją dla niej, nie własnymi, oczywiście, rękoma, ale dzięki całemu łań­cuszkowi życzliwych jej osób. Znała najlepsze kuśnierki, które szyły dla niej piękne i mocne okrycia. Swój kunszt zawdzięczały doświadczeniom przeka­zywanym w ich rodzinach z pokolenia na pokolenie.

Kurtka Raiji, długa do bioder, uszyta była z miękkiej, zamszowej skóry renifera, którą Antonia sama wy­brała. W północnej Rosji nawet latem wiały chłodne wiatry, dlatego kazała dodatkowo ocieplić kurtkę podbiciem z czerwonego aksamitu, który przywiózł z Norwegii Oleg. Kupił tę tkaninę od kupca na wy­brzeżach Finnmarku, ale pochodziła z Bergen, han­dlowego miasta na południu Norwegii, dokąd trafiła zapewne z Niemiec. Oleg słono za nią zapłacił.

Raija tak lubiła tę kurtkę, że najchętniej nosiłaby ją przez okrągły rok, tylko że na ciężkie mrozy nie nadawała się, bo mimo wszystko była za cienka. Jew­gienij śmiał się z żony i nazywał strojnisią. Upomi­nał, że powinna ubierać się zimą jak wszyscy rozsąd­ni ludzie: futro od środka i na zewnątrz.

Raija wymknęła się po cichu z pokoju. Na koryta­rzu nie zauważyła Tatiany Dawidowny. Uchyliła ciężkie odrzwia, zdumiewająco lekko i bezgłośnie po­ruszające się na zawiasach, i nie natknąwszy się na ni­kogo, odetchnęła z dziecinną niemal ulgą.

Zachowywała się jak młoda dziewczyna, wykrada­jąca się na spotkanie z ukochanym, nie akceptowa­nym przez rodzinę. Zastanowiła się, czy kiedyś tak po­stępowała. Niestety, znów nie znalazła odpowiedzi.

Było już dobrze po południu i na ulicach nie krę­ciło się zbyt wiele ludzi. Kobiety zapewne w swoich domach przygotowywały jedzenie, a mężczyźni pra­cowali na polu, w porcie albo w warsztatach rzemieśl­niczych, o których tyle słyszała. Tutejsi kowale kuli piękne bramy i ogrodzenia, a stolarze robili meble, rzeźbili w drewnie, malowali.

Raija uznała, że powinna odszukać stajnie i tam zapytać o Anastasa, bo zapewne tylko w takim miejscu ma szansę go odnaleźć. Ale łatwiej mówić, trudniej wykonać.

Krążąc po miasteczku, Raija trafiła na jeden z pla­ców, na którym odbywało się targowisko. Niestety, o tej porze dnia najbardziej nawet opieszali sprzedaw­cy pakowali resztki towaru. Zresztą zjeżdżało się ich teraz niewielu. U początku lata nie było specjalnie czym handlować. Na skóry było zapotrzebowanie zi­mą, płody ziemi jeszcze nie obrodziły. Sprzedawano więc głównie mięso i ryby, wyroby rzemieślników, a także zsiadłe mleko, sery i masło.

Drewnianych kufrów Raija nie zauważyła u nikogo.

Zatrzymała się obok dość młodego mężczyzny, układającego na wozie wędzone mięso. Chyba han­del mu się powiódł, bo nie zostało mu dużo towaru. Poznała ten zapach! Przywołał w niej jakieś niejasne wspomnienia.

Poczuła pulsowanie w skroniach, ale je zlekcewa­żyła.

Handlarz podniósł wzrok. Miał jasne włosy, ostrzyżone jak u większości miejscowych mężczyzn na pazia, przy nałożonej na głowę misce. Długość grzywki zależała oczywiście od tego, do jakiego miej­sca sięgał brzeg miski.

- Szukam kogoś - odezwała się Raija, ale poczuła się zakłopotana, kiedy młodzieniec, zmierzywszy ją wzrokiem, odwrócił się.

Zrozumiała, że wyraziła się niezręcznie.

- Szukam mężczyzny - dodała pośpiesznie. - Mniej więcej w twoim wieku.

Tylko jeszcze pogorszyła sytuację, bo młodzik zro­bił się purpurowy.

- Szukam brata - zaczęła jeszcze raz, widząc, że od­suwa się od niej.

- Ach, tak! - W głosie nieznajomego zabrzmiała wyraźna ulga.

Raija powtórzyła tę samą historyjkę, którą wymy­śliła dla Tatiany. Opisała Anastasa, tak jak go zapamię­tała i jak opisała go Antonia. Oczywiście bez szczegó­łów, którymi ją zasypywała przyjaciółka. Siostry wszak nie wiedzą o swoich braciach takich rzeczy.

Młodzieniec znał Anastasa.

- Mało kto ma takie imię, przynajmniej tu w oko­licy, więc to pewnie on - wyjaśnił. - Ale pani jakoś inaczej mówi...

- Długo już mieszkam w Archangielsku - uspra­wiedliwiła się pośpiesznie Raija.

Bóg jeden wie, dlaczego wszyscy wykazują taką nieufność, gdy chodzi o Anastasa, pomyślała. Tatia­na zachowywała się podobnie.

- Jadę w tę stronę, gdzie on teraz mieszka. Mogę panią zabrać!

Chłopak skinął w stronę wozu, do którego była za­przężona wychudzona szkapa.

Raija nie ociągała się ani chwili. Usadowiła się na koźle obok woźnicy nie pachnącego bynajmniej czy­stością. Na jego szyi i nadgarstkach zauważyła zacie­ki, za paznokciami brud. Czapkę miał poplamioną od tłuszczu, a włosy całe w kurzu. Raija zawstydziła się, że zwróciła na to uwagę. Trudno, żeby człowiek, któ­ry pracuje tak ciężko, pachniał liliami. Nosiła w so­bie przy tym jakieś przekonanie, choć nie potrafiła w żaden sposób tego udowodnić, że i ona nie zawsze była wytworną damą. I ona bywała brudna...

- Czym on się teraz zajmuje? - zapytała.

- Ujeżdża dla dziedzica dzikiego ogiera, którego schwytano w stepie na wschód od Dwiny razem ze stadem liczącym koło stu klaczy. Wiele z nich, oswo­jonych już, uciekło, aby przyłączyć się do niego. W całym stadzie był tylko ten jeden ogier. Piękne zwierzę... - Oczy mu zabłysły, gdy opowiadał, a głos złagodniał. - Jest czarny jak sam diabeł, ale piękny. Gdy się porusza, widać, jak mu drgają mięśnie pod skórą. A grzywę ma taką jak włosy kobiety...

Zerknął ukradkiem na Raiję i poczerwieniał za­wstydzony, obawiając się, że wyraził się niestosow­nie. Ale Raija udała, że tego nie dostrzega.

- Uda mu się? - zapytała, żeby zmienić temat, ale zaraz sama sobie odpowiedziała: - Powinno się udać! Odkąd nauczył się chodzić, tylko mu konie w głowie.

Wydawało się jej, że tak właśnie mówią siostry o swoich młodszych braciach. Trochę z góry, ale nie bez czułości.

- On jest prawdziwym mistrzem w ujeżdżaniu ko­ni. W okolicy nie ma lepszego... - zapewnił młodzieniec.

Nie wiedziała, jak on ma na imię. Zapewne nieczę­sto spotykał obcych poza tymi, którzy u niego kupo­wali, ale tych nie interesowało, jak się nazywa. Nie przywykł więc do tego, że należy się przedstawić. Zresztą ona też się nie przedstawiła, żeby nie wziął ją za osobę wyniosłą.

- Kto wie, czy w całej Rosji znalazłby się ktoś, kto by mu dorównał! - wychwalał Anastasa dalej mło­dzieniec.

Raija była ciekawa, co by powiedział, gdyby znał Antonię.

A niech to! Jak to mięso cuchnie!

Nie mogła prosić chłopaka, by wyrzucił je gdzieś po drodze. Mogłaby mu za nie zapłacić i sama pozbyć się mięsa, ale to by nie było najszczęśliwsze rozwią­zanie. Zbyt wielu ludzi cierpi głód, pewnie także w tych stronach. Nie wolno wyrzucać jedzenia...

Zapach wdzierał się jej w nozdrza, budził jakieś wspomnienie. Odpowiedź, jakieś jej niejasne zarysy, przedzierały się przez tę skałę, którą Raija nosiła w sobie, lecz lękała się na nią zbyt mocno napierać. Skała ta skrywała jakieś tajemnice...

Gdzieś głęboko tkwił dotkliwy ból.

Wędzone mięso...

Woń dymu i skór... Niemal czuła słony smak owę­dzonego gorącym dymem mięsa.

Mrok, mrok...

Jakieś głosy...

Raija spojrzała na swoje dłonie. Widziała jedynie dzie­sięć własnych palców, ale czuła wyraźnie uścisk kościstej dłoni; lekki i ostrożny, wzbudzający w niej mimo to lęk.

Raija mrugała powiekami, wpatrując się z uporem przed siebie. Nie chciała zamknąć oczu i zanurzyć się w tym dziwnym stanie. Nie chciała.

- Źle się pani czuje? - zapytał handlarz, widząc, jak, pobladłszy gwałtownie, zaciska szczęki.

- Nie, to przez ten kurz - odparła Raija. - Nic mi nie jest. Nie zważam na takie niedogodności.

Mrugała i mrugała, ale nie mogła powstrzymać łez napływających do oczu. Nie miała pojęcia, dlaczego płacze. Słyszała jedynie jakiś melodyjny głos, powta­rzający słowa, których nie rozumiała. Wiedziała jed­nak, że znaczą coś ważnego.

Przez szczelinę w tej skale, która odgradzała ją od przeszłości, przenikały jakieś wspomnienia. Mrok... dogasające ognisko... za plecami czuje czyjąś obecność. Nie może się odwrócić, ale wie, że siedzi za nią męż­czyzna, który wiele dla niej znaczy. Który znaczy dla niej więcej niż cały świat... Inaczej nie drżałaby tak...

Jewgienij nie wywoływał w niej takiego podniece­nia. Nie w taki sposób. Nigdy tak tego nie odbierała. Drżała oszołomiona, doznając zarazem słodyczy, jak i goryczy. Lęk i szczęście większe niż są w stanie po­mieścić słowa.

Ten zapach...

Raija osunęła się miękko i oparła na ramieniu woź­nicy. Przez krótki moment chłopak znów pomyślał, że nieznajoma szuka przygód, tak jak zrazu przypusz­czał. Bo czy inaczej by się tak do niego przytulała?

Zaraz jednak oprzytomniał, zrozumiawszy, że ko­bieta, którą ze sobą zabrał, zemdlała.

- A niech to diabli! - zaklął szpetnie, nie zważając na słowa.

Zatrzymał konia i objął ramieniem nieprzytomną, a widząc z bliska, jak jest piękna, zadrżał z przejęcia. Trzęsąc się cały, przeniósł ją i położył na wozie.

Droga była pusta, od najbliższych zabudowań dzieliła ich spora odległość. Nie mógł się oprzeć po­kusie, by dotknąć krągłych piersi. Nigdy jeszcze nie widział nagiej kobiety, nigdy żadnej nie miał. Poczuł na czole perlisty pot, a poniżej pasa sztywność. Zer­knął pośpiesznie przez ramię, raz i drugi, ale nie do­strzegł żywej duszy.

Już wyciągnął ku niej rękę, gdy nagle rozległo się chrapliwe krakanie.

Zeskoczył z wozu jak oparzony. Spurpurowiał na twarzy, niczym ktoś przyłapany na gorącym uczynku.

Kruk zamachał skrzydłami tuż nad jego głową i odfrunął.

Chłopak właściwie nie wiedział, czy powinien mu być wdzięczny, czy nie.

Wspiął się na kozioł i pojechał dalej, uznając, że najlepiej będzie, jeśli czym prędzej odwiezie niezna­jomą do brata.

Co też mi przyszło do głowy, ganił się w myślach. Ale ze mnie głupiec! Przecież gdyby Anastas się do­wiedział, że tknąłem jego siostrę, nie darowałby mi tego. Ale z drugiej strony, miałbym co wspominać do końca swych dni, przemknęło mu przez myśl. Gdy­bym się tylko odważył...

Woźnica skierował konia w stronę budynku, który w myślach zawsze nazywał pałacem, choć zapewne dla tych, którzy oglądali prawdziwe pałace, ten go w niczym nie przypominał. Biedni wyrobnicy tu nie bywali. Ich chałupy, ciasne i nędzne, leżały z dala od posiadłości dziedzica. Minął drewniane zabudowania gospodarskie i nie zważając na głośne szyderstwa biegnących za nim kpiarzy, zatrzymał się dopiero przy stajniach.

Stajenni mieszkali w lepszych warunkach niż po­została służba. Dziedzic bardzo kochał konie i lubił, gdy je traktowano po królewsku, dlatego właśnie za­pewniał swoim stajennym warunki, o które inni nie śmieliby się nawet upomnieć. W obszernych budyn­kach było cieplej i przytulniej niż w chałupie niejed­nego wyrobnika. Chłopak pomyślał z zazdrością, że gdyby zaproponowano mu tu nocleg, na pewno by nim nie pogardził.

Został zatrzymany przez kilku parobków, pracują­cych w stajni. Młodzi chłopcy starali się bardzo. Świa­domi tego, że nigdzie nie byłoby im tak dobrze, ro­bili wszystko, by tej pracy nie stracić.

Gdy pewna grupa otrzymuje przywileje, gotowa jest pazurami bronić swojej pozycji.

- Za daleko się zapuściłeś, chłystku - zatrzymał go parobek. - To nie miejsce dla ciebie!

Woźnica uczynił rozpaczliwy gest w stronę leżącej kobiety. Wokół niego zebrało się z pół tuzina robot­ników, którzy przeciskali się zaciekawieni.

- A niech to wszyscy diabli! Niki, skąd wziąłeś ta­ką kobietę? - rozległy się głosy.

- To ty ją tak wymęczyłeś?

- A może nam ją przywiozłeś? Wygląda na taką, która by nas wszystkich polubiła. Chyba zna się na rzeczy...

- Możemy się nią podzielić, Niki...

- Gdzie Anastas? - zawołał rozpaczliwie chłopak. Nie podobało mu się, że mówią o nieznajomej w taki sposób. Sam wprawdzie też nie miał czystego sumie­nia, ale ich docinki i śmiechy budziły w nim wstręt.

Dotykali jej i macali. Ktoś zapuścił dłoń pod spódnicę. Niki poczuł, jak ogarnia go wściekłość, i zaklął szpetnie.

- O, nasz Niki się brzydko wyraża - zarechotali pa­robcy.

- To jest siostra Anastasa! - wrzasnął na całe gardło.

Tak zdesperowanego nikt go przedtem nie widy­wał. Efekt był piorunujący. Zgryźliwe docinki i re­chot ustały jak nożem uciął. Żadna dłoń nie sięgała poza krawędź wozu.

- A niech to! - mruknął ktoś. - Siostra Anastasa?

- Trochę podobna - uznał ktoś inny. - Tylko że ładniejsza, nie sądzicie?

Dowcipniś trochę rozładował napięcie. Znów roz­legł się śmiech. Wszyscy zgodnie orzekli, że kobieta jest bez wątpienia piękniejsza niż jej brat.

- Ty ją tak urządziłeś, Niki? - zapytał ostro jeden ze stajennych i prześwidrował młodzieńca spojrze­niem. - Coś ty z nią zrobił, u licha?

- Każdy sądzi po sobie - mruknął ktoś inny, ale śmiech nie zabrzmiał tym razem równie wesoło.

- Ona... po prostu... nagle zemdlała - jąkał się Nikołaj nieszczęśliwy i zdał relację z każdej niemal minuty, od chwili gdy podeszła do niego na targu i zapytała o Anastasa, aż do momentu, gdy ją przywiózł do dworu.

Chyba mu uwierzyli.

- Nie spotkałeś po drodze Anastasa? Niki pokręcił głową nieszczęśliwy i upokorzony.

- Anastas miał się z nią spotkać - wyjaśnił ktoś z gromady, a pozostali potwierdzili skinięciem. Naj­wyraźniej wiedzieli o przyjeździe siostry.

- Ale on pojechał na to spotkanie do miasta. Chy­ba zaszło jakieś nieporozumienie.

Przez krótką chwilę zebrani mężczyźni popatrzy­li po sobie bezradnie.

- Ja mogę ją odwieźć... - zaproponował w końcu je­den z nich.

- W żadnym razie - zaprotestowali chórem pozo­stali.

- To może ja - odezwał się nieśmiało Niki, opusz­czając głowę.

- Nigdzie nie pojedzie! W takim stanie chcesz ją ciągać z powrotem do miasta? To by ją zabiło. Ana­stas na pewno by ci za to nie podziękował...

Niki zbladł. Ale nie chciał wypuścić kobiety z rąk. Był pewien, że odwdzięczyłaby się mu, gdyby tylko się ocknęła. Może by się do niego uśmiechnęła? Tak pięknie się uśmiecha...

Ale brakowało mu odwagi, żeby zaprotestować. Nigdy w życiu nie podniósł głosu ani się nikomu nie sprzeciwił.

Nikt nie zmienia się tak z dnia na dzień. Trudno nagle wyprostować zawsze ugięty kark.

Mężczyźni wspólnymi siłami zdjęli Raiję z wozu, a potem jeden z nich wziął ją na ręce. Niki marzył, by kiedyś tak trzymać kobietę. Był pewien, że zawsze już będzie przywoływać w pamięci obraz nieznajo­mej. Nigdy jej nie zapomni.

Ktoś rzucił Nikiemu pod nogi monetę.

- Sprawiedliwie zasłużyłeś na zapłatę, Niki. Ona pewnie by ci coś dała za podwiezienie. Anastas też by cię wynagrodził, gdyby tu teraz był.

Może wcale z niego nie szydzili, a jednak tak to odebrał.

Patrzył, jak znikają w stajni. Wiedział, że po stro­mych schodkach niosą ją do izby Anastasa.

Miał nadzieję, że nie poważą się jej tknąć, że jej nie skrzywdzą, choć nie miał co do tego całkowitej pew­ności. Anastas był jednym z nich, ale mimo wszystko...

Wiedział, jak stajenni traktują kobiety. Słyszał o nich niejedno.

Zerknął na monetę. Leżała w piachu i błyszczała w ostatnich promieniach zachodzącego słońca. Chciałby móc ją tam zostawić. Jakże chciałby ujrzeć miny parobków, gdyby znaleźli monetę po jego od­jeździe.

Ale może wcale by na to nie zwrócili uwagi? Mo­że całkiem by o tym zapomnieli?

Nikołaj zeskoczył z wozu i podniósł pieniążek. Pa­rzył go w dłoni. Wsunął go do kieszeni, ale teraz pa­rzył go w udo.

Nikt nie widział Nikołaja. Ruszając z miejsca, jesz­cze raz zerknął przez ramię, by upewnić się, że odje­chał niezauważony.

Anastas przywiązał konia przy gospodzie matuszki Tatiany, jak nazywano właścicielkę w całym Wielikim Ustiugu.

Wbiegł po schodach, biorąc po kilka stopni. Nie przebrał się. Zresztą takiego go tu wszyscy znali. Nie zamierzał wypaść z roli. Może uczyniłby jeden wyją­tek: gdyby przybyła Antonia. Niestety, to nie była ona. Przysłała kogoś innego. Całkiem niepotrzebnie, przecież w niczym nie zmieni to jej postanowienia.

- Zatrzymała się tu podobno moja siostra - zagad­nął Anastas Tatianę Dawidownę, którą znalazł w kuchni przy garach. Tatiana sama gotowała swoim gościom, a bywało, że stołowali się u niej nie tylko ci, którzy zatrzymali się na nocleg.

- Tak się przedstawiła, a ty to potwierdzasz - odpo­wiedziała Tatiana, wycierając ręce w fartuch, i obrzu­ciła go bacznym spojrzeniem. - Nie wierzę, by taki mi­ły chłopak jak ty kłamał matuszce Tatianie prosto w oczy, więc musi to być prawda. Jest od ciebie star­sza. Słyszałeś, że została żoną znanego armatora w Archangielsku?

- Jest o całe dziesięć lat starsza ode mnie - potwier­dził Anastas. - Co wiem, a czego nie wiem, to już mo­ja sprawa...

Uśmiechnął się do Tatiany uśmiechem, który po­trafił rozbroić wszystkie kobiety.

Mężczyźni wiele się w życiu uczą, stwierdził. Po­stępują często nie tak, jakby chcieli, ale tak, jak tego wymaga od nich sytuacja.

- Zaprowadzę cię do jej pokoju. Miała się wykąpać. Od tamtej pory jej nie widziałam. Pewnie zasnęła. Ten Jewgienij jest bezmyślnym głupcem. Wybacz, Anastas, że tak mówię, ale przy tobie nie muszę niczego owijać w bawełnę. Znam jej męża Do czego to podobne, żeby posyłać taki kwiatuszek samotnie w te strony? Choćby nie wiem jak błagała, nic go nie usprawiedliwia.

Tatiana zatrzymała się w połowie schodów prowa­dzących na piętro, gdzie kwaterowała wyłącznie swo­ich ulubionych gości. Nie kierowała się zasobnością kiesy przyjezdnych przy wyborze dla nich pokoju. Nierzadko decydowały o tym szczery uśmiech i po­ciągająca twarz.

- Jesteś pewien, że to twoja siostra? - zapytała, pa­trząc na niego z góry. - Coś mnie tknęło, że może ona przyjechała tutaj, aby się spotkać po kryjomu z kochankiem...

Anastas roześmiał się.

- Och, Tatiano, chyba prowadziłaś za młodu na­zbyt hulaszcze życie. Szkoda, że cię wtedy nie zna­łem! Podejrzewasz wszystkich o najgorsze, jakbyś sa­ma była niezłym ziółkiem.

Prychnęła tylko w odpowiedzi i zgarnąwszy fałdy spódnicy, resztę stopni pokonała w milczeniu.

- Polubiłam ją - odezwała się wreszcie. - Kimkol­wiek jest lub nie jest.

Zapukała do drzwi pokoju, ale nikt nie odpowie­dział.

- Raiso Bykowa - odezwała się Tatiana władczo. Chyba żaden generał nie potrafiłby wywołać takiego wrażenia.

Ale gdy z pokoju nadal nie dobiegł żaden odgłos, zabrzęczała kluczami i otworzyła drzwi.

- Do diabła! - zawołała, przekonawszy się, że po­kój jest pusty. Zmrużyła oczy i założywszy ręce na biodrach, wycedziła:

- Coraz bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że to jednak twoja najbliższa krewna, mój drogi Anastasie. Nie mogła poczekać, co? To chyba rodzinne!

- Zdaje się, że nie dopilnowałaś mojej siostry - rzu­cił Anastas, wchodząc w rolę brata. Nawet młodsi bracia czują się odpowiedzialni za swoje siostry.

- Starałam się - odparowała Tatiana. - Ale jak już wspomniałam, to jakaś rodzinna przypadłość. Ty też nie dasz się nikomu zamknąć pod kluczem, prawda?

Potrząsnął głową i wyszedł na korytarz.

- A jak ci idzie z tym ogierem? - zapytała Tatiana, zamknąwszy za sobą drzwi pokoju.

- Robimy postępy. Zaśmiała się.

- Nie dajesz mi wielu wskazówek, oj, nie dajesz! Tak sobie jednak myślę, że postawię na to, że w cią­gu trzech dni go oswoisz. Chociaż... teraz możesz nie mieć czasu, skoro przyjechała do ciebie siostra.

Wzruszył ramionami. Zachowywał się trochę aro­gancko, ale Tatiana wyczuła, że ten młodzian jest inny niż ci, których znała. Zdawało jej się, że wywodzi się z wyższych sfer. Może widział nawet na własne oczy samą carycę? Zawsze coś takiego przychodziło jej na myśl w jego obecności. Było w nim coś niezwykłe­go, mimo że jego dłonie nosiły ślady ciężkiej pracy.

- Na to, co ma do oznajmienia mi moja siostra, wystarczy parę godzin. Dlaczego więc miałbym nie mieć czasu?

- Twardy z ciebie gość - stwierdziła Tatiana.

- Na tyle twardy, że przetrząsnę cały Wielikij Ustiug, żeby ją znaleźć. Powiedz jej to, jeśli się tu zjawi.

- Na pewno ją odnajdziesz. Matuszka Tatiana rzadko się myli! Ale coś mi się zdaje, że niespecjalnie cię ucieszył jej przyjazd.

- To prawda - odparł i zatrzymał się w otwartych drzwiach. Jego sylwetkę otoczoną framugą jak ramą podświetliły ostatnie promienie dnia. - Wolałbym, że­by nie przyjeżdżała.

Powinna przyjechać Antonia, pomyślał.

5

Woń wędzonego mięsa, skór i suchego siana draż­ni jej nozdrza. Ognisko jeszcze tylko żarzy się z lek­ka, ale powoli dogasa. Raija zna zapach darni i drew­na użytego na podpałkę.

Klęcząc, siedzi na piętach tuż przy palenisku. Od tej pozycji ścierpły jej nogi.

Znajduje się w pomieszczeniu, a zarazem jakby na otwartej przestrzeni. Coś się nie zgadza... A jednak klęczy na ziemi, nie na podłodze.

Jest ciemno, a dym dodatkowo zamazuje kontury. Jakiś głos dolatuje z oddali, choć przecież ów ktoś, kto do niej przemawia, trzyma ją za rękę.

Czuje uścisk suchej, kościstej dłoni, która, choć drobna i niewielka, ma w sobie dziwną moc.

Uścisk zelżał.

Raija w sercu odczuwa wielką ulgę... jakby się bała...

Ale jest coś jeszcze, a właściwie ktoś...

Nie za jej plecami! Jak w ogóle mogła tak pomy­śleć?

Ktoś, czyją obecność w pełni sobie uświadamia, czuje każdym skrawkiem swego ciała. Sprawia, że po­krywa się ono gęsią skórką. To jego bliskość przypra­wia ją o przyjemne dreszcze. Ale skrywa te tak inten­sywne doznania. Skrywa lęk, który jej nie opuszcza.

Dla niego.

Czuje na sobie jego spojrzenie. Żar z ogniska rzu­ca lekką poświatę i rozświetla w mroku jej twarz.

On nie spuszcza jej z oczu.

Wie o tym, czuje każdą cząstką siebie. Lekko onie­śmielona, a zarazem do bólu szczęśliwa, choć nie ma do tego prawa. Gdzieś głęboko w sercu nosi niepoję­te cierpienie. Poczucie nieodwracalnej straty.

Coś, czemu powinna pozostać wierna.

Zawładnęła nią bezmierna czułość, dziwna i nie­bezpieczna.

Musi go zobaczyć!

Dym z ogniska szczypie ją w oczy, które napełnia­ją się łzami. Ale powstrzymuje się od płaczu. Nie chce, żeby ktoś zobaczył, jak rozpacza. Zwłaszcza on, ten, który nie spuszcza z niej wzroku.

Cierpienie... słodycz... rozpływające się ciepło... Owoc zakazany. To straszne, że nigdy nie wolno jej będzie nazwać tego po imieniu...

A może skierowane do niej słowa zawierają coś ważnego? Wytężyła słuch.

Doleciał ją jeszcze inny glos, drwiący. Urwany śmiech, parę ostrych słów, ale wypowiedzianych nie­zbyt hardo. Ten głos... Znów czuje lekkie mrowienie na plecach, wpija paznokcie w dłonie i pośpiesznie podnosi wzrok.

W mroku błysnęły oczy, żółte i wąskie, proste ni­czym kreska usta, kanciasta twarz, stercząca grzywka i długie, czarne jak noc włosy, opadające na ramiona.

Nachmurzony, siedzący w kucki chłopak zaplótł dłonie wokół uniesionych kolan. Nie potrafi ukryć cierpienia. Tłumi w sobie władające nim uczucia, ale jego oczy nie umieją kłamać.

On kocha! Kocha i cierpi. Jest taki młody...

Anastas przeczesał dokładnie cały Wielikij Ustiug, po czym zajrzał znów do Tatiany.

- Nie wróciła? - zapytał, ale tak jak przypuszczał, matuszka nie miała żadnych nowych wieści.

Dziarska gospodyni była szczerze zmartwiona, choć starała się tego nie okazywać. Znała dobrze Jew­gienija Dymitrowicza. Z jego polecenia Raija zatrzy­mała się u niej w gospodzie.

- On mi nigdy nie wybaczy, że jego żona przepad­ła podczas pobytu u mnie. Wszyscy w Archangielsku się o tym dowiedzą! Żeby tam w Archangielsku, na całym wybrzeżu Morza Białego! - żaliła się. - Nikt nie będzie miał odwagi więcej zatrzymać się u mnie na nocleg. A tak ją polubiłam! Przydzieliłam kwia­tuszkowi jeden z moich najlepszych pokoi. Nikt nie powie, że Tatiana Dawidowna ją źle potraktowała...

- Nikt tak nie powie - potwierdził Anastas, kiedy przerwała na moment, żeby zaczerpnąć tchu. - Nie znajdzie się u ciebie, Tatiano, trochę zupy i chleba dla nieszczęśnika, który od południa nie miał nic w ustach?

- Że też w ogóle możesz myśleć o jedzeniu w chwi­li, kiedy na twoją siostrę spadło nieszczęście! - zgani­ła go, ale poprowadziła do swojej kuchni. Posadziła go przy stole i uraczyła solidną porcją gęstego barsz­czu. - Jest równie pożywny i smaczny, jak ładnie wy­gląda - oznajmiła i położyła obok wielkie pajdy chle­ba posmarowane grubo masłem. - Ugotowany według przepisu przekazywanego w mojej rodzinie z pokole­nia na pokolenie przynajmniej od stu lat. Przyznaj sam, że smaczniejszego barszczu nie jadłeś! Ugotowa­łam go specjalnie dla niej, dla twojej siostry! Chcia­łam ją ugościć jak królową, a ona tymczasem wy­mknęła się po kryjomu bez słowa!

Anastas potwierdził, że zupa jest wyśmienita. Co prawda przywykł obywać się bez jedzenia, ale oczy­wiście nie przepadał za takim stanem. Ze względu jed­nak na życie, jakie wybrał, musiał się z tym czasami pogodzić.

- Wcale nie wiadomo, czy na Raisę spadło jakieś nieszczęście - rzucił, opróżniwszy miskę. Podzięko­wał, gdy Tatiana usiłowała go namówić na dokładkę.

- Nie smakowało ci - odezwała się z przyganą. - Zdradziłeś się, mój przyjacielu!

- Jestem prostym chłopakiem. Nie przywykłem do takich frykasów! - uśmiechnął się Anastas. - Ale po­myśl, Tatiano, ile głodnych dzieci nakarmiłabyś swo­im barszczem. Mogłabyś się ubrać na czarno i zanieść sagan z zupą do zaułków biedoty. Przez ściany wy­czułyby zapach twojego barszczu... Są takie wychu­dzone... Stałabyś się dla nich aniołem, matuszko Ta­tiano. Aniołem...

Gospodyni westchnęła głośno, odstawiła sagan z ognia i z głośnym trzaskiem zakryła pokrywką. Ani jej było w głowie nakładać czarną pelerynę, a tym bardziej udawać anioła.

- Co innego stracić serce dla sprawy - rzuciła zde­cydowanie - a co innego rozum, Anastasie. Co do twojego pochodzenia, już ja dobrze wiem, że ty, chłopcze, nie przyszedłeś na świat w ciasnej izbie.

Zaśmiał się.

- Wyjątkowo bystra z ciebie kobieta, Tatiano Dawidowna. Gdybyś była trochę młodsza, poprosiłbym cię o rękę!

- Zdawało mi się, że już jesteś żonaty! Wzruszył ramionami.

- Może tylko udawałem. Kto wie? - rzucił na od­chodnym i zniknął w mroku. Przywykł poruszać się w ciemnościach. Mrok był mu sprzymierzeńcem, przy­jacielem. Niemal połowę życia przemykał się w ciem­nościach. Nie przeszkadzało mu, że nocą nie widzi wszystkiego tak wyraźnie jak za dnia. Nawet uważał to za dobrodziejstwo. Na świecie tyle było brzydoty.

- Gdzie jesteś, u diabła! - syknął przez zęby sam do siebie tak cicho, by nie usłyszał go nikt ukryty w mroku.

Często prowadził rozmowy z samym sobą. Przynaj­mniej mam okazję wymienić poglądy z kimś inteligent­nym, żartował sobie w duchu. Pilnował się jednak, by nikt go na tym nie przyłapał. Większość ludzi mogłaby to zrozumieć opacznie. Poza tym jeszcze by niechcący coś zdradził! Tajemnica dopóty pozostaje tajemnicą, dopóki nie zostanie wypowiedziana.

- A jeśli rzeczywiście przytrafiło ci się coś złego? - ciągnął cicho i jeszcze raz obszedł całe miasto. Tylko w nielicznych oknach paliły się lampy. Olej wszak był drogi. Zresztą o tej porze większość ludzi już spa­ła. Obudzą się wraz ze wschodem słońca, zwiastują­cym nastanie nowego dnia.

Tylko wolne ptaki, takie jak on, krążą po nocy.

Wolny? Czyżby? Jeśli trochę się zastanowić, oka­zuje się to niejednoznaczne.

Ale może to, iż wie, co to znaczy prawdziwa wol­ność, a także świadomość, że w każdej chwili mógłby wszystko rzucić, pozwalała mu postrzegać siebie wolnym jak ptak.

Zbyt wiele nasłuchał się o Raiji, przyjaciółce Anto­nii, by przypuszczać, że spotkało ją coś złego. Takie jak ona wprawdzie przyciągają różne nieszczęścia, ale nawet z najgorszych tarapatów wychodzą zawsze bez szwanku.

- Gdzie ty jesteś, u diabła? - powtórzył i jeszcze raz przeszukał miasteczko, by mieć spokojne sumie­nie wobec samego siebie, a także Tatiany Dawidownej, gdyby go wypytywała.

Nie odnalazłszy jednak Raiji, ruszył konno z po­wrotem do dworu.

Zrobił wszystko, co leżało w jego mocy. Nie jest czarownikiem. Nie potrafi wyciągać rąk ku niebu bądź ku złotemu posążkowi i czynić cudów!

Nie prosił jej, by tu przyjeżdżała. Sama jest sobie winna! Ona i Antonia. Po co ją tu przysłała?

- Gdzie ty się, u licha, podziewałeś tyle czasu?

W pogrążonej w ciemnościach stajni rozległ się chrapliwy głos.

Anastas, który właśnie wiązał konia, zaskoczony, odruchowo chwycił za przytroczony do paska nóż.

- Do czarta, co ty tu robisz, Borys? - odwarknął, gdy zorientował się, kto do niego mówi. Zmęczony, nie był w nastroju do żartów. Zresztą nie bawiło go poczucie humoru stajennych.

- Czekam na ciebie, skurczybyku! - odparł kom­pan, wyjmując mu z rąk lejce. - Wszyscy czekamy, odkąd tylko zapadł zmrok. Siergiej pojechał do Wielikiego Ustiuga, żeby cię odnaleźć. Dopiero co zeszli­śmy na dół...

- Gdzie ona jest? - Anastas w jednej chwili zrozu­miał wszystko.

- Przywiózł ją ten głupek Niki. - W ciemności błys­nęły odsłonięte w uśmiechu zęby. - Masz piękną sio­strę, Anastas. Żadnemu z nas nie przyszłoby nawet do głowy, że możesz mieć tak piękną siostrę.

Anastas chwycił go za kołnierz i ścisnął mocno.

- Chyba nie ważyliście się jej tknąć?!

- Może z nas dranie, ale nie do tego stopnia. Odpowiedź kompana zabrzmiała tak przekonują­co, że Anastas zwolnił uścisk.

- Jest u mnie na górze? Stajenny kiwnął głową.

- Kiedy Niki ją tu przywiózł, była nieprzytomna. Ten głupek powtarzał uparcie, że ni stąd, ni zowąd ze­mdlała. Uwierzyliśmy mu wtedy, ale teraz to już sa­mi nie wiemy, co o tym sądzić. Pomyśleliśmy nawet, czy by go nie odszukać i nie złoić skóry. Niech się przyzna, co jej zrobił! Do tej pory nie odzyskała przy­tomności. Nigdy się z czymś takim nie zetknąłem. Le­ży zimna, prawie nie oddycha. Myślałem, że nie żyje. Taka piękna kobieta... ech... diabelnie piękna!

Anastas skinął głową i poklepał kompana po ra­mieniu. Wiedział, o co chodzi.

- Niki nie jest niczemu winien. Nic się nie martw. Wszystko będzie dobrze - obiecał.

Zastanawiał się jednak intensywnie, co spowodo­wało ucieczkę Raiji w ów dziwny stan, o którym kie­dyś opowiadała mu Antonia. Raija, śniąc o Jumali, także leżała zupełnie zimna.

Anastas wybiegł ze stajni i skierował się do znaj­dującego się w tym samym budynku, jednak parę kroków dalej, wejścia. Schody na górę przypominały bar­dziej drabinę, ale pomieszczenia, do których prowa­dziły, były suche i ciepłe. W każdej izbie znajdowało się posłanie, stół i krzesło. Czego więcej potrzebuje mężczyzna?

Leżała na jego łóżku blada, jakby umarła, otulona wszystkimi kocami, jakie udało się znaleźć stajennym.

Anastas usiadł na brzegu posłania i dotknął jej po­liczków. Były chłodne, ale wilgotne. Odwrócił się do przestraszonych kompanów.

- Nie zrobiliście nic złego - wyjaśnił. - Coś takie­go już jej się kiedyś zdarzyło.

- Umrze? - zapytał jeden z mężczyzn, który uwa­żał, że śmierć tak pięknej kobiety przyniosłaby nie­powetowaną stratę.

Anastas pokręcił głową.

- Weźcie te koce - powiedział i zdjął derki, który­mi była otulona. Przypomniał sobie, że Antonia mó­wiła, iż to w niczym nie pomaga.

Wyszli niechętnie.

Anastas został sam z wysłanniczką Antonii, Raiją Bykową, kobietą, która obcowała z niebezpieczeń­stwem daleko większym niż to, na które on wysta­wiał się co dzień.

Usadowił się wygodnie. Lampę ustawił tak, żeby oświetlała twarz Raiji. Chciał widzieć, gdyby się coś zmieniło. Postanowił, że będzie przy niej, kiedy się obudzi, nawet jeśliby mu przyszło czekać kilka dni. Do diabła z ogierem!

W końcu Anastas, znużony czuwaniem, zapadł w drzemkę. Cóż, był tylko człowiekiem. Zresztą nigdy nie udawał bohatera. Budził się jednak kilkakrotnie i nasłuchiwał uważnie, raz przekonany, że Raija lada moment oprzytomnieje, innym razem, że umiera.

Powoli jednak nabierał przeświadczenia, że wraca jej normalny oddech. Lampa zgasła. Anastas uchylił okiennicę, wpuszczając do środka rześkie powietrze i światło łagodnego brzasku poranka.

Ujrzawszy zieleniejące pola, mimowolnie pomy­ślał, że zapowiada się piękny dzień. Pogodnego nieba nie mąciła żadna chmurka, która mogłaby przysłonić słoneczny uśmiech. Wymarzony ranek dla ogiera, gdyby nie to, że wysoki płot oddzielał go od stepu.

Jak czuje się ktoś ograbiony z wolności? Ktoś, ko­go pozbawia się woli?

Anastas odsunął od siebie dręczące go pytania.

Każdego konia można oswoić. Tego też. I on tego dokona.

Tylko że to już nie będzie ten sam ogier, który la­tem galopował po stepie i władał nim niepodzielnie. Nie zarzuci dumnie grzywą. Takie odruchy ma tylko wolne i nieposkromione zwierzę.

W niewygodnej pozycji Anastasowi całkiem ze­sztywniały plecy. Czasami zapatrzeni w siebie nie do­strzegamy tego, co dzieje się dokoła. Młody mężczy­zna też nie zauważył, że Raija się obudziła, gdy nagle usłyszał jej głos.

- Co się stało? - zapytała oszołomiona. Usiadła na łóżku i rozejrzała się.

- W końcu mnie znalazłaś - odpowiedział. - Oto ja, twój dawno nie widziany brat, za którym tak się stęskniłaś.

- Mam brata - odparła Raija odruchowo, zdumio­na swoją reakcją. Przycisnęła dłonie do czoła, po czym opuszkami palców rozmasowała skronie. Szeroko otwarte oczy pociemniały i popatrzyły zalęknione.

- To się znowu zdarzyło, prawda? - zapytała, zro­zumiawszy, co się z nią działo.

- Antonia wspominała mi o tym, jak kiedyś zapad­łaś w dziwny sen, a twoje ciało było zupełnie zimne - odparł.

Raija kiwnęła lekko głową. Siedziała niemal nieru­chomo, tylko lewą dłonią masowała ścierpniętą pra­wą dłoń, jakby chciała na nowo pobudzić ją do życia.

Anastas zastanawiał się, czy ona sama też się czu­je odrętwiała.

- Jaki jest dzień? Długo leżałam nieprzytomna? - za­pytała. - Jak się tu znalazłam? Ach, tak, pamiętam... wiózł mnie młody chłopak... Pachniało wędzonym mięsem.

Umilkła. Zmarszczyła czoło i zatopiła się na po­wrót we własnych myślach. Anastas przypuszczał, że ciągle nie może otrząsnąć się ze snu.

Obudziła jego ciekawość. Chętnie dowiedziałby się, o czym myśli, co czuje. Nie tylko dlatego, że by­ła piękną kobietą, takich spotykał w swym życiu wy­starczająco wiele, ale dlatego, że w dziwny sposób wydała mu się bratnią duszą.

Opowiedział jej wszystko, co wiedział, w nadziei, że dzięki temu uzupełni luki w pamięci.

- Dawno już mi się to nie przydarzyło - rzekła bez­radnie. - Sądziłam, że więcej się nie powtórzy.

Widział, że stara się nie dać po sobie poznać słabo­ści. Potrafił jednak dostrzec, kiedy ktoś się bał. W nie­bezpiecznym życiu, jakie prowadził, musiał umieć przewidzieć reakcję innych. Z czasem stało się to na­wykiem. Zawsze więc doszukiwał się u napotykanych ludzi drobnych znaków, które zdradzały, co owi lu­dzie czują. Lubił poznawać ich myśli, nie potrafił się od tego powstrzymać.

Zrozumiał, że Raija woli zachować dla siebie swo­je wewnętrzne przeżycia. Skrywała je głęboko. Życie z takim jarzmem wymaga odwagi i siły. Nie miał pra­wa pytać ją o powody. Nie miał prawa prosić, by mu się zwierzyła.

- Postąpiłam nierozsądnie, wychodząc z gospody sama - przyznała Raija. - Ale przywykłam załatwiać sprawy po swojemu.

- Nie byłabyś przyjaciółką Toni, gdybyś była inna. Ona cię tu przysłała, prawda?

Raija skinęła głową.

- Jewgienij nigdy w życiu nie puściłby mnie samej w interesach. Wyznaje typowo męski pogląd, że ko­bieta nie powinna się zajmować handlem. A jednak to właśnie on wymyślił mi powód, bym mogła jechać...

- Ona nie przyjedzie?

Trudno było myśleć o Antonii i równocześnie for­mułować zawiłe zdania. Anastas dlatego wyrażał się lakonicznie.

Raija pokiwała głową.

- Chciała, żebym ci o tym powiedziała. Wprawdzie prościej byłoby to wyrazić bez słów, ale że między wa­mi nic nie było nigdy proste, postanowiła przysłać mnie.

- Kocha go? Wybaczył jej? Przestraszyła się? Dla­czego zdecydowała się zostać? - zarzucił ją gradem pytań.

Patrzyła, jak miota się od ściany do ściany, nie pró­bując ukryć targających nim uczuć. Nie spodziewała się ujrzeć tego tak wyraźnie. Sama nadal była trochę zamroczona i dziwnie zmęczona. Nie mogła otrząs­nąć się ze snu, który ją przeraził najbardziej tym, że mógł stanowić cząstkę jej życia. Nadal pamiętała twarz młodzieńca. Przecież to nie był wytwór wy­obraźni. Wiedziała, że do końca życia nosić będzie w sobie ten obraz, obojętnie, czy dowie się, kim jest ten człowiek, czy nie.

Ale teraz nie ona była najważniejsza.

Pokonała szmat drogi na prośbę Toni, musi więc uczynić to, na czym zależało przyjaciółce. Powiedzieć to, co według niej powinno być powiedziane.

- Usiądź! - poprosiła, poklepując brzeg łóżka. - Nie potrafię rozmawiać z kimś, nie patrząc mu w oczy. Tak się jakoś przyzwyczaiłam...

Opadł ciężko na posłanie.

- Spróbuję ci wyjaśnić, jak mają się sprawy - za­częła i cofnęła się myślami w czasie o rok.

Antonia zjawiła się wówczas w Archangielsku, za­skakując tym wszystkich. Nikt się jej nie spodziewał. Wróciła z podniesionym czołem. Ale tak naprawdę była bardzo rozdarta, skłonna raczej znów wyjechać.

- Opowiem ci o wszystkim, co przydarzyło się To­ni przez ten czas, gdy się nie widzieliście. Nie zabroni­ła mi tego, więc chyba mogę. Myślę, że wówczas lepiej ją zrozumiesz. Życie, jakie prowadzi teraz w Archangielsku, jest dla niej dobre. Może równie udane byłoby jej życie z tobą, ale... tym razem postanowiła zostać. Ta decyzja jednak wcale nie przyszła jej łatwo...

Raija zaczęła opowiadać. Raz po raz przerywała, żeby dokładniej przypomnieć sobie konkretne zda­rzenia. Zależało jej, żeby przedstawić wszystko praw­dziwie. Nie chciała niczego pomylić. Nie ukrywała, że z początku między Olegiem i Tonią panował chłód, że przeżywali bardzo trudne chwile.

- Teraz on popłynął na zachód na prośbę Antonii - wyjaśniła. - Niełatwo jej było namawiać go, by odwie­dził kobietę, z którą tam się związał. Zatroszczyć się o to, by dzieci, jakie urodziła mu tamta, dorastały bez­piecznie. A jednak poprosiła go o to. Bo ma w sobie wielkie poczucie sprawiedliwości.

- Kocha go? - ponownie zapytał Anastas, kiedy Ra­ija dokończyła z grubsza swoją opowieść. - Czy po­trafi być szczęśliwa?

- Oleg i Antonia zawsze się różnili, ale to dowód na to, że przeciwieństwa się przyciągają. Raz szczęśliwi, jak to tylko możliwe podczas sztormu, innym razem kompletnie rozbici po wywołanej przez siebie burzy. Myślę jednak, że Tonią nie zdecydowałaby się zostać, gdyby nie dostrzegała jakiejś nadziei dla tego związku. Oleg na pewno nie będzie wypominać jej tych lat, gdy odeszła z domu. Jej córka znów mówi do niej: „ma­mo”... Stali się na powrót rodziną. Dla Toni to bardzo wiele znaczy. Sama jest jak wicher, potrzebuje więc ja­kiejś ostoi. Pewnej, bezpiecznej przystani...

Anastas uśmiechnął się słabo.

- Wiem o tym. Ja nie mógłbym jej tego zapewnić. Sam jestem jak wicher. Dobrze nam się razem hula­ło po polach przez jakiś czas. Kochałem ją i nadal ją kocham. Nie powtarzaj jej tego, jeśli uznasz, że wo­lałaby o tym nie słyszeć... Jeśli miałoby to jej zaszko­dzić... Ale ona i tak o tym wie. Inaczej nie przysłała­by ciebie. Wystarczyło dotrzymać warunków naszej umowy: Przyjechać albo nie. I tak bym zrozumiał...

- Myślę, że zależało jej na tym, żebyś dowiedział się, jak zmieniło się jej życie. I chyba chciała usłyszeć, co u ciebie...

Anastas popatrzył przeciągłe na Raiję i zrozumiał, dlaczego Antonia wybrała sobie ją na powierniczkę. Na pierwszy rzut oka wydawały się bardzo podobne, ale jeśli ktoś, obserwując je dłużej, upierał się przy ich podobieństwie, był ślepy. Kobiety różniły się bo­wiem zasadniczo, ale też w rzadko spotykany sposób uzupełniały się nawzajem. Ich przenikliwość i fanta­zja tworzyły razem mieszankę wręcz piorunującą dla zwykłego śmiertelnika.

- Zapewne zależało jej też, żebyś dopilnowała, abym spalił dokumenty - rzucił chrapliwie. - Wolała się zabezpieczyć. Znam ją dobrze! Przeżyliśmy razem niejedno. Już kiedyś zapukał do jej drzwi upiór z przeszłości. Antonia nie chce, by się to powtórzy­ło. Nie chce dopuścić do tego, by znów pojawił się ktoś, kto zażąda od niej spełnienia obietnic, o któ­rych dawno zapomniała... - Zaśmiał się. - Taka jest prawda. Uczyniłbym na jej miejscu to samo. Antonia nie jest głupia. Zresztą nigdy bym się nie zakochał w głupiej kobiecie...

Wyciągnął dokumenty ze stojącej na stole kasetki. Nauczył się, że najlepiej ukryte jest to, co znajduje się na widoku. Położył papiery na kolanach Raiji i po­prosił, by je przejrzała.

- Sama będziesz wiedziała, który z dokumentów Antonia chce zniszczyć.

Raija potwierdziła, uznawszy, że nie ma sensu kła­mać. Antonia poprosiła ją o tę przysługę nie po to, by ranić Anastasa. Na szczęście on nie odebrał opacz­nie jej intencji.

Przyniósł popielnik, nalał oleju do lampki i zapalił ją.

Raija przysunęła do płomienia jeden z dokumen­tów i trzymała w ręce, póki nie zapiekły ją opuszki palców. Zwęglone resztki wrzuciła do popielnika.

Po kolei uczyniła to samo ze wszystkimi ważnymi papierami, po których pozostała tylko kupka szare­go proszku.

- Byłaby zadowolona? - zapytał Anastas.

- Uczyniłam to, o co mnie prosiła. Ale ty pytasz, jak mi się zdaje, o coś innego. Antonia bardzo prag­nie, żebyś spełnił swoje marzenia. Uczynisz to?

Anastas lekko pokręcił głową. Ujrzał oczami wy­obraźni to wszystko, o czym wspólnie marzyli. Wizje, jakie roztaczali przed sobą nawzajem. Niemal fizycznie odczuł wypełniające ich wówczas szczęście. Pożałował całym sobą, że nie zdołał począć z nią nowego życia. Gdyby mu się to udało, Antonia nie wysłałaby Raiji z wieścią, że łączące ich uczucie minęło bezpowrotnie.

- Przestałem marzyć - odpowiedział. - Marzenia są groźne, szczególnie jeśli się pragnie czegoś nieosiągal­nego. Nie mam już takich marzeń, o których wspo­mniała Antonia. Te obecne nie dotyczą mnie samego...

Raija długo mierzyła go spojrzeniem. Wiedziała to i owo o jego życiu, choć Antonia nie wprowadziła jej we wszystkie szczegóły, uważając, że nie ma do tego prawa. Wystarczyło jednak, by zrozumieć, co ma na myśli.

- Przejąłeś po nim schedę, prawda? - powiedziała. - Próbujesz stać się nowym Grigorijem! On też zaczy­nał wszystko tu niedaleko.

- Uważam jego idee za słuszne - odparł Anastas ani nie potwierdzając, ani nie zaprzeczając. - Powinno się je kontynuować. Może właśnie teraz nastała właściwa pora albo nadejdzie niebawem. Kto wie? Może uda mi się wykazać większą cierpliwość niż Grigorij. Może okażę się bardziej wyrachowany tam, gdzie on miał do zaoferowania jedynie szczerość?

- To chyba bardzo ryzykowne - stwierdziła Raija. - Uczyniłbyś to samo, gdyby Antonia wróciła?

Kiedy się uśmiechał, jego twarz promieniowała młodością. Raija poczuła się przy nim niemal staro.

- Nie jestem Grigorijem - odparł. - Gdyby ona do mnie wróciła, rzuciłbym wszystko inne. Ale teraz nic mnie już nie trzyma. Nie zważam na własne życie. Gotów je jestem poświęcić dla innych. Zdaję sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Jest coś, w co wierzę, choć to nie Bóg...

- Jesteś odważny - powiedziała Raija.

- To nie odwaga - odparł surowo Anastas, który uro­dził się dla zupełnie innego życia i dla innych marzeń. - Raczej konieczność. Nie mam wyboru. Rozumiesz?

Raija nie była tego pewna. Uważała to za odwagę.

6

Raija postanowiła towarzyszyć Anastasowi, razem więc udali się w stronę wybiegu dla koni znajdujące­go się w znacznej odległości od dworu. Pałacyk z da­leka przypominał biały obłok otoczony złotoróżową poświatą.

Nim wyszli, do izby Anastasa zajrzeli jego kompani. Trochę zakłopotani uchylili czapek, witając się z Raiją.

- Są doprawdy mili - stwierdziła, gdy wrócili do swoich zajęć.

Anastas skrzywił się.

- Nie przywykli do obcowania z damami - powie­dział i mrugnął do niej.

Wyszli na dwór. Raija nadal odczuwała wewnętrz­ny chłód, więc chociaż słońce mocno przygrzewało, otuliła się szczelnie kurtką. Przyjemnie było brodzić po kostki w trawie. Jak okiem sięgnąć, ciągnęły się stąd aż po horyzont gładkie równiny.

Raija zapragnęła zrzucić buty i boso ruszyć przed siebie. Zwierzyła się z tego Anastasowi.

- Dzięki tym butom do konnej jazdy stajenni utwierdzili się wczoraj w przekonaniu, że nie możesz być kimś innym, jak tylko moją siostrą...

- Miejmy nadzieję, że nie zaproponują mi konnej przejażdżki - odparła Raija. - Właściwie to dzięki To­ni zaczęłam nosić buty z cholewkami na co dzień i tak już się przyzwyczaiłam. Wygodnie się w nich chodzi. Ale biegać najlepiej boso.

- Wspomnienie z dzieciństwa? - zapytał, ale zaraz się zreflektował, przypomniawszy sobie, co opowia­dała mu o Raiji Antonia. Dodał więc pośpiesznie: - Wybacz, ale wypadło mi z głowy. Łatwiej trzymać w ryzach własne życie niż cudze.

- Może masz rację? Kto wie, czy nie jest to jakieś wspomnienie z dzieciństwa - odparła Raija z namy­słem. - Uwielbiam otwarte przestrzenie takie jak tu.

Rozłożywszy ręce, zawirowała. Nogi same ją nio­sły do tańca. Cudownie było zadrzeć głowę ku niebu, ku słonecznym promieniom.

Zakręciło jej się w głowie i Anastas musiał ją przy­trzymać, żeby nie upadła. Gdy patrzył na jej pokry­te rumieńcem policzki i uśmiechniętą twarz, i jemu udzielił się radosny nastrój. Raija wydawała się taka młoda, wolna i szczęśliwa. Jej czarne jak noc oczy lśniły, a włosy fruwały na wietrze.

- Gdybym kiedykolwiek miał mieć siostrę, musia­łabyś to być ty - powiedział z uśmiechem i pocało­wał ją kierowany nagłym impulsem. Nie wyglądało na to, by opacznie zrozumiała jego pocałunek.

- Kiedyś mnie nie lubiłeś - przypomniała tylko.

- Rzeczywiście - odparł zgodnie z prawdą. - Ale po prostu zdawało mi się, że nie można równocześnie lu­bić i ciebie, i Wasilija. Co tam u niego? Ożenił się z ja­kąś miłą dziewczyną, która go teraz rozpieszcza?

Raija pokręciła głową.

- Od ubiegłego roku zamieniłam z nim może z dziesięć słów - odparła. - Jewgienij wyrzucił go z pracy. Nie mógł go już dłużej znieść, choć tak naprawdę ja ponoszę za to większą winę niż Wasilij...

Poczuła nieprzepartą chęć, by wyrzucić z siebie to wszystko, co nie dawało jej spokoju, i opowiedziała Anastasowi całą historię. Właściwie był to dalszy ciąg wcześniejszej opowieści o życiu w Archangielsku, z tym że teraz ona, a nie Antonia, była jej bohaterką.

Anastas otoczył ją ramieniem. Oboje czuli się jak­by spokrewnieni. Może dzięki Antonii zawiązała się między nimi niemal rodzinna więź.

- Patrząc z boku, łatwo wydać niewłaściwy osąd - rzekł do niej. - Rozumiem, jak jest ci przykro z tego powodu. Nie powinno się czynić zarzutów takim ko­bietom jak ty i Antonia. Bóg jeden wie, co jest w was takiego szczególnego. Może po prostu rzucacie na mężczyzn urok? Wierzysz w to?

- Nie wiem - odparła. - Podobno miałam spłonąć w Norwegii na stosie posądzona o czary. Może jest to jakieś wyjaśnienie? Ja jednak tego nie pamiętam. Tylu rzeczy nie pamiętam... Czasem tylko pojawiają się jakieś przebłyski, ale nie potrafię dopatrzeć się w nich głębszego sensu. Nie wiem, dlaczego wczoraj znowu zapadłam w ten dziwny stan. Chyba nie przez zapach wędzonego mięsa? Chociaż, kto wie? Śniło mi się coś dziwnego, obcego. Może to jednak także jest jakieś ukryte głęboko wspomnienie? Nie mam poję­cia. Skąd mam wiedzieć? Śnił mi się mężczyzna, a właściwie młody chłopak. Kochał się we mnie. Ni­gdy nie odczuwałam tak intensywnie czyjejś blisko­ści. To było tak, jakbym zawierzyła i oddała się mu bez reszty. Przeraziło mnie to...

- Nadal go pamiętasz? - zapytał cicho, usiłując so­bie wyobrazić, jak można żyć bez wspomnień.

- Tę twarz zapamiętam na całe życie - rzekła Ra­ija z przekonaniem. - Był młodszy od ciebie, o wiele młodszy... Jeszcze nie mężczyzna, ale chłopak.

- A może i ty byłaś wówczas bardziej dzieckiem niż kobietą? - poddał jej myśl Anastas.

Raiji nie przyszło to wcześniej do głowy, ale teraz uznała bez zastrzeżeń, że tak właśnie mogło być. Zda­wało jej się to dziwnie prawdziwe.

- Może - przyznała, kryjąc w sercu obraz chłopa­ka. Postanowiła, że zachowa go tam i sięgnie do tego wspomnienia w samotności, gdy będzie miała dość si­ły, by sprostać gwałtownym gorącym uczuciom, a za­razem straszliwemu cierpieniu.

Czy będzie jej dane spotkać go jeszcze? Czy go so­bie przypomni? Kim dla niej był?

Gdzieś za gładką skałą w jej pamięci kryły się od­powiedzi. Cierpiała, przeciskając się do nich. A mo­że odkrycie prawdy sprawi jej większy ból, niż zdo­ła znieść?

Doszli do wybiegu dla koni. Anastas przeszedł przez płot. Czuł się jak wyrostek, przedostając się na drugą stronę w taki sposób.

Ogier zauważył go natychmiast. Odsunął się, a po­tem znów podszedł bliżej.

- Czyż nie jest piękny? - zapytał Anastas. Raija wzruszyła ramionami.

- Nie znam się na koniach. Ale ten wygląda nicze­go sobie...

Anastas roześmiał się serdecznie.

- Jesteś rozbrajająca! Doprawdy, cudownie się z to­bą gawędzi. Zupełnie odwykłem od takich rozmów, żyjąc wśród ludzi, którzy potrafią nawet myśleć jak konie... Spójrz, zauważył cię, w ten sposób demon­struje, że cię nie zna. Nic nie szkodzi. Dam mu czas. Nie chcę go złamać. Niech zachowa swoją dumę, na ile to możliwe...

Popatrzyli po sobie przez drewniane ogrodzenie.

- Najchętniej byś go wypuścił? - domyśliła się Raija. W milczeniu długo nie spuszczał z niej wzroku, wreszcie odwrócił się i kierując twarz w stronę ogie­ra, rzucił:

- Może to zrobię.

Wasilij dogonił jeden z frachtowców w niewielkim porcie. Wykłócił się, by go wpuszczono na pokład, i ra­zem z kapitanem sprawdził każdy zakamarek w ładow­ni. Wypytał dokładnie każdego marynarza, łącznie z bosmanem. Na koniec nawet kapitana prześwidrował wzrokiem, opisując, jak wygląda Jelizawietą, i py­tając, czy jej nie widział. Kiedy jednak nikt z załogi frachtowca nie potwierdził, by ją kiedykolwiek widział, dał się wreszcie przekonać, że dziewczyna nigdy nie po­stawiła stopy na pokładzie tego statku. Przeprosił za za­mieszanie. Wybaczono mu, bo, jak wspólnie orzekli mężczyźni, rozgoryczeni ojcowie mają prawo się wście­kać. Kapitan postawił mu litra i rozstali się po przyja­cielsku. Obiecali, że będą się rozglądać za Jelizawietą i dadzą mu znać, gdyby się czegoś dowiedzieli.

Wasilij znów znalazł się w drodze. Nie skorzystał z propozycji kapitana frachtowca, by zabrał się z ni­mi na południe. Być może dotarłby szybciej na miej­sce, ale wolał przemieszczać się konno.

Zbliżał się do Kotłasu. Dobrze znał te okolice, bo wielokrotnie tu przypływał.

Noc zapadła gwałtownie. Zrazu krajobraz, skąpany w promieniach zachodzącego słońca, zapłonął feerią barw, potem odcienie szarości zlały się z granatem, a ciemność zgęstniała, aż wreszcie czarna noc zapano­wała niepodzielnie.

Wasilij rozpalił ognisko. Konia przywiązał do drzewa tuż nad brzegiem rzeki. Znalazł sobie miejsce wśród zarośli, które wprawdzie nie dawało dachu nad głową, ale osłaniało od wiatru wiejącego z zachodu.

Napił się kwasu chlebowego i wraz z zabraną z do­mu suszoną rybą spałaszował pajdę chleba, który ku­pił sobie na drogę podczas ostatniego postoju.

Przyzwyczaił się do takiego jedzenia podczas rejsów na zachód. Większość Rosjan wolała świeże ryby. Wa­silij czuł się natomiast spokojniejszy, bo wiedział, że w suszonej rybie nie zalęgnie się robactwo. Rzeczywi­ście smakowała trochę inaczej, ale przyzwyczaił się.

- Głupiec ze mnie, Waśka - zagadnął do konia z braku innego towarzysza rozmów. - Mogłem jechać do Kiem, rozumiesz. Mogłem też do Onegi. Byłoby znacznie bliżej. Szybciej dotarlibyśmy na miejsce. Tymczasem naraziłem cię na taką długą wyprawę. Je­stem głupcem, Waśka. Też jesteś tego zdania?

Zdawało mu się, że koń poruszył łbem potakująco.

Wasilij czuł, jak ogień rozgrzewa mu nogi od stóp po kolana, a kwas, trunek dość mocny, rozpala go od środka i trochę uderza do głowy.

- Wiesz, Waśka, dlaczego jestem głupcem? Nie, skąd miałbyś wiedzieć. Jesteś przecież tylko koniem, przyjacielu! Konie nie kochają, jedynie płodzą po­tomstwo. Najsilniejszy osobnik zwykle czerpie z te­go najwięcej uciechy. Szkoda, że nie jestem silnym ogierem, chociaż... może wcale by mi się to nie podo­bało? Jestem mężczyzną, a do tego głupcem. Mężczy­zną, który wprawdzie szuka swojej bratanicy, ale wcale nie ma pewności, czy ją znajdzie tam, gdzie szuka. Wyruszyłem w górę Dwiny, Waśka, tylko dla­tego, że ona tu jest. Do takiej głupoty się posunąłem. Tak, Waśka, galopujemy do cudzej żony. Nie wiem, czy potrafię się z tego powodu wstydzić. Ale ty, na szczęście, mnie nie wydasz. Tak, ona jest w Wielikim Ustiugu, dokąd zdążamy. Jutro rano Kotłas! Może tam znajdziemy Jelizawietę. Ale nawet jeśli, to i tak pojedziemy do Wielikiego Ustiuga. W Archangielsku nie wolno mi jej widywać. Ale teraz oboje jesteśmy daleko od domu, a ja ją nadal kocham, Waśka... Nu­dzi cię moje gadanie? Poskub sobie trawy, a ja sobie pomarudzę... Ona jest dla mnie kimś wyjątkowym. Kocham ją, rozumiesz? Kocham kobietę, która nale­ży do innego mężczyzny i która go kocha, okazując równocześnie i mnie trochę serca. Cokolwiek by to znaczyło... Żaden mężczyzna nie powinien ugrzęznąć tak głęboko, Waśka, ale cóż... jestem głupcem...

Kiedy Wasilij zasnął, myśli, których tak lękał się przywoływać, zamieniły się w sny. A w snach nie ist­niał żaden Jewgienij Dymitrowicz Byków.

Matuszka Tatiana wybaczyła Raiji podjętą na włas­ną rękę wyprawę, gdy ta wróciła skruszona. Anastas odegrał znakomicie rolę troskliwego brata.

- Widząc was razem, dostrzega się rodzinne podo­bieństwo - oznajmiła Tatiana Dawidowna z zadowo­leniem.

Raija i Anastas na wszelki wypadek nie spojrzeli na siebie, w obawie że nie zdołają zachować należy­tej powagi.

- Jak ci idzie z tym ogierem, Anastas? - zapytała Tatiana. - Nie chciałabym przegrać zakładu, rozu­miesz? Lubię wygrywać, kochaneczku. Bardzo bym się na ciebie pogniewała, gdybyś mi nie szepnął na czas, kiedy będziesz gotów...

Anastas roześmiał się i rzucił lekko:

- Może go puszczę wolno? Postawiłaś parę rubli na taką możliwość?

Zmrużyła oczy badawczo, nie mogąc się rozeznać, czy Anastas żartuje, czy mówi prawdę.

- Gdyby tak się stało, dziedzic już by się postarał, aby cię moje oczy więcej nie oglądały. Może inni tak­że donieśliby coś od siebie właściwym władzom...

Zaśmiał się. Łatwo wybuchał śmiechem. Wokół oczu utworzyły się mu od tego zmarszczki. Nie był jednak osobą lekkomyślną ani powierzchowną. Pod pozorną beztroską skrywał swoje prawdziwe ja.

Raija przejrzała go. Zastanawiała się, co tych dwo­je, Antonię i Anastasa, pchnęło ku sobie. Dlaczego przyjaciółka związała się z tym młodzieńcem.

- Jeśli go wypuszczę, to sam ucieknę zaraz za nim za góry i lasy - odparł wesoło, jakby się droczył z Ta­tianą. - A może go oswoję i pogalopuję na jego grzbie­cie? - żartował. - Zapewne nikt nie obstawił takiej możliwości. Och, Tatiano, wszystko się może zda­rzyć. Czyżbyś poczęstowała swoją zupą potrzebują­cych? Dziś mi pachnie mięsem i cebulką. Chyba nie wylałaś tego pysznego barszczu? Bo taka drobna ko­bieta jak ty sama nie zjadłaby tyle...

Pacnęła go lekko w ucho - po matczynemu, ale zarazem z kobiecym wdziękiem. Raija uniosła brew, udając zgorszoną siostrę. Ale zafascynował ją ten Anastas, zmienny niby motyl, a zarazem równie skłonny do zabawy jak wiewiórka.

- Schowałam zupę w piwnicy! Żebyś mi jej czasem nie ukradł... - wyjaśniła matuszka Tatiana i podążyła do kuchni.

Anastas roześmiał się cicho, nie spuszczając z niej wzroku, póki nie zniknęła za drzwiami.

- Nie sądzisz, że musiała być z niej niezła hetera? - zagadnął. - Coś mi się zdaje, że ona tych swoich trzech mężów zadźgała, a potem przerobiła na kiełbasy. Opo­wiadała ci o nich?

Raija pokręciła głową.

- A to wszystko przed tobą! - znów się zaśmiał.. - Może powinienem poszukać sobie takiej żony? Takie znajdą czas dla mężczyzny i poświęcą się mu bez reszty. Dopiero kiedy się już zestarzeją i pochowają mężów, rezygnują ze wszystkiego. Szkoda, że młodzi mężczyźni ich nie dostrzegają.

- Czym ty się właściwie zajmujesz? Kradniesz? - zapytała Raija zaniepokojona aluzją Tatiany.

- Jedni mają za dużo - odparł lekko - a inni nic nie mają. Zdarza się, że trochę zmieniam ten porządek i inaczej rozdzielam dobra.

- Bawisz się w Pana Boga?

- Może? Nie wiedziałaś, że każdy mężczyzna ma­rzy o tym, by być wszechmocny choćby przez krótką chwilę? Stworzyć coś, dla siebie lub dla innych, ryzy­kować, mieć władzę... Zrobić coś nie do końca dozwo­lonego?

- Nie jestem mężczyzną - odparła Raija.

Doprawdy interesująco się z nim rozmawiało. Za­dawał pytania, jakich się nie spodziewała, stawiał wy­sokie wymagania. Nie przywykła do tego, ale nie by­ło to nudne.

- Chciałabyś nim być? Pokręciła głową bez wahania, jakby już wcześniej wyrobiła sobie taki pogląd.

- Tyle rzeczy zarezerwowanych jest wyłącznie dla mężczyzn - rzekł, a w kącikach ust pojawił mu się kpiący uśmieszek. Tak jakby wystawiał ją na próbę. Sprawdzał, czy ma własne zdanie, czy też bezmyślnie przyjmuje jego.

- Na wielu męskich przywilejach wcale mi nie zale­ży - powiedziała Raija. - Ale zdarza mi się, że sięgam po takie, po które kobieta sięgać nie powinna, nie py­tając nikogo o pozwolenie. Rzadko słyszę odmowę...

- W takim razie naprawdę jesteś moją siostrą - stwierdził Anastas, unosząc brwi z uznaniem. - Ja sam czasem miałbym ochotę być kobietą.

Popatrzyła na niego zaskoczona, gdyż uprzedził jej pytanie.

- Dlaczego? - zdziwiła się.

- Miałbym wówczas większe szanse, aby mieć dziecko - odparł cicho. - Dziecko, które byłoby mo­je. Często o tym rozmyślam. Pragnę tego, ale to ma­rzenie wydaje się teraz zupełnie nierzeczywiste. Wie­rzyłem, że Antonia powróci. Wyobrażałem ją sobie jako matkę moich dzieci...

- Antonia nie może mieć więcej dzieci - powiedzia­ła Raija cicho, pobladłszy. - Wiedziałeś o tym?

Pokiwał głową.

- Gdyby była ze mną, pogodziłbym się z tym. Ale teraz... teraz pragnę dziecka. Nagle stało się to dla mnie bardzo ważne. Kto wie, czy nie ważniejsze niż wszyst­ko inne? Być może to egoizm z mojej strony, ale chciał­bym ujrzeć odbicie siebie w innym człowieku. Mieć pewność, że cząstka mnie została przekazana dalej.

- Przed tobą jeszcze tyle lat życia - próbowała go pocieszyć Raija, która pierwszy raz słyszała z ust mężczyzny słowa wyrażające tak gorące pragnienie posiadania dziecka. Od żaru, z jakim to mówił, prze­szły jej ciarki po plecach. Nie miała wątpliwości, że jego słowa płyną z głębi serca. Brzmiały tak prawdzi­wie. Nie mogły być kłamstwem.

- Nie sądzę, Raiju - Raiso, bym miał dużo czasu. Prowadząc takie życie, nie doczekam starości - od­parł krótko. - Dlatego też może nie mam prawa do tego rodzaju pragnień.

Nie wiedziała, co ma mu odpowiedzieć. Jak zna­leźć słowa, które mogłyby go podnieść na duchu. Czuła, że jest wobec niej szczery, że ją zaakceptował.

- Wiesz, że Elżbieta stara się zdobyć szwedzkie te­rytoria? - Anastas nieoczekiwanie zmienił temat.

Raija popatrzyła na niego, nie rozumiejąc zrazu, o czym mówi. Sposób, w jaki wyrażał się o carycy, wy­dał jej się taki familiarny, że aż przeszły ją dreszcze.

Anastas przerwał na moment, bo właśnie matuszka Tatiana uraczyła ich obfitymi porcjami mięsa, ce­buli i kapusty, polanych gęstym sosem. Jak wszystko, co ugotowała, tak i to smakowało odświętnie. Do po­siłku podała wino. Nie wszystkich swoich gości trak­towała z równą serdecznością...

- Mogę ci pokazać porażającą nędzę, na którą trud­no pozostać obojętnym - podjął po chwili beznamiętnie Anastas. Dłonie mu nawet nie zadrżały, gdy popi­jał jedzenie winem. - A nasza caryca prowadzi dziw­ną politykę, której celem jest powiększenie teryto­rium Rosji. Na nowego następcę tronu szwedzkiego przeforsowała Adolfa Fryderyka z Lubeki, prawnego opiekuna naszego następcy tronu, rozumiesz? Tak, nasza kochana imperatorowa myśli przede wszystkim o rodzinie. Czy wiesz, że przekupiła Szwedów, któ­rzy mają wpływy u dworu, ażeby podejmowali ko­rzystne dla nas decyzje? To znacznie bardziej eleganc­kie niż wojna przy użyciu broni, prawda, Raiso?

- Skąd to wiesz? - wyszeptała Raija przerażona. W jadalni matuszki Tatiany nie było prócz nich niko­go, ale mimo to nie czuła się bezpieczna. Zdawało się jej, że Anastas igra z niebezpieczeństwem. Ona sama wolała w ogóle nie myśleć o takich sprawach. Były tak odległe od jej codziennego życia... nie obchodziły jej...

- A co? Stajenny nie powinien się tym interesować? - uśmiechnął się Anastas smutno. - Niestety, dużo wiem na ten temat. Widywałem na co dzień wielu z tych lu­dzi, którymi otacza się Elżbieta. Do niektórych nawet zwracałem się: „wujku”. To barwne postaci, owszem, do naszego domu nie zapraszano nudziarzy. Ale pamiętam ich zachowanie, kiedy im się zdawało, że nie muszą uda­wać, i przeraża mnie, że teraz rządzą naszym krajem. To wspaniały kraj. Nikt nie powinien tu głodować. Patrząc na falujące lany zbóż, przysięgłabyś, że chleba starczy dla wszystkich. A jednak mogę ci pokazać umierające z głodu niemowlęta. Za nic w świecie nie uwierzyłabyś, że coś takiego zdarza się tu, w Rosji. - Przerwał na chwi­lę, by złapać głębszy oddech. - Dlatego boli mnie, gdy się dowiaduję o zamiarach carycy. Boli mnie, kiedy widzę harujących wyrobników dworskich. Pies dziedzica dostaje na dzień więcej żarcia niż cała rodzina wyrobni­ków. To boli. Dlatego wiem takie rzeczy. Dlatego o nich mówię. Dlatego...

W jego wypowiadanych po cichu słowach słychać było żar.

Raija z jednej strony podziwiała szczerze Anastasa, z drugiej zaś budził w niej przerażenie. Równo­cześnie zawstydziła się, że sama opływa w dostatku.

- Wciągnąłbyś w to Tonie - rzekła blada jak ścia­na. - Nie potrafiłbyś się trzymać od tego z daleka, jakkolwiek byś się starał.

Troska w jego ciemnych oczach utwierdziła ją tylko w przekonaniu, że ma rację. Jego droga biegła w tym samym kierunku co droga Grigorija. Obaj dokonali najprostszego wyboru w życiu. Poświęcili samych sie­bie. Z niczego więcej nie musieli rezygnować.

- Jak możesz tu siedzieć i jeść? Pić wino? - zapyta­ła Raija. - Jak możesz pracować u dziedzica i ujeż­dżać jego konie? Nie masz sumienia?

- Nie mogę wychodzić poza ramy, jeśli chcę zmie­nić obraz - odparł krótko. - Będąc w środku, mogę działać, nie zwracając na siebie uwagi - dodał. - A kie­dy coś się zaczyna dziać, wówczas znikam.

- Do nowego obrazu? - zapytała Raija. Anastas odpowiedział, jak to miał w zwyczaju, jed­nym słowem:

- Może...

- Jak to się zaczęło? - zapytała Raija. - Wtedy, gdy spotkałeś Grigorija?

- Nie, dużo wcześniej - odparł. - Już wtedy, kiedy przyszedłem na świat w rodzinie obdarzonej przywilejami, gdy się urodziłem po to, by skończyć w piekle. Oparłszy łokcie o blat stołu, podparł podbródek. Miał ciemne włosy i równie ciemną oprawę oczu. Jego twarz o klasycznych rysach zdawała się tak gładka, jak zapewne była wówczas, gdy jeszcze się nie golił. Ciało należało do mężczyzny, ale twarz pozostała chłopięca. Oczy kryły wiedzę, jakiej nie posiadło wielu starców. Wyróżniał się w tłumie. Poruszał się inaczej i zachowy­wał z wrodzoną godnością. Zdecydowany we wszyst­kim, czego się podejmował, sprawiał wrażenie, jakby uważał, że wszystko mu wolno.

- Niektórzy z nas rodzą się być może po to, by się unicestwić - powiedział.

Raija mimowolnie pomyślała o Grigoriju.

- Ale przecież nie przeszkadza to uczynić w życiu czegoś dobrego, choćby dla garstki ludzi - ciągnął. - Pod tym względem nie różnimy się wiele od siebie. Nie uważam, bym był lepszy od innych. A jednak niektórzy tak sądzili, kiedy się urodziłem. Ubierali mnie w jedwabie i koronki, a po chrzcie urządzili przyjęcie trwające trzy dni. Ale przestałem być waż­ny w dniu, kiedy uznali mnie za zmarłego. Nazwisko, które nosiłem, nic już dla mnie nie znaczy. Nigdy więcej się nim nie przedstawię. Nazwiska są niczym peleryny, można je z siebie zdjąć...

- Czy rzeczywiście chodzi tylko o nazwisko? - za­pytała Raija cicho. - Czy może o coś więcej? Przecież stoisz na końcu długiego rzędu ludzi, łańcucha poko­leń. Nie czujesz z nimi związku? Można porzucić własne nazwisko, ale to nie zmienia w niczym tego, że przynależysz do swojej rodziny.

- Jestem niczym perła, która spadła z naszyjnika - odparł Anastas. - Zgubiony klejnot z rodowej ozdo­by. Wcale nie piękniejszy od pozostałych ani nie większy, ani nawet nie najwartościowszy. Przypomi­nam jeden z koralików umieszczonych na końcu, tuż przy zapięciu. Gdy się założy naszyjnik, koraliki z ty­łu pozostają niewidoczne. Łatwo zapomnieć, jak wy­glądały... Bez trudu daje się je zastąpić innymi.

- Czy to takie proste? - zapytała Raija, żując jedze­nie, które, jak jej się zdawało, rosło jej w ustach.

Anastas pochylił się i uścisnął jej dłoń.

- Przepraszam - powiedział zawstydzony. - Za dużo myślę o sobie. Zbyt długo byłem sam. - Wziął głęboki oddech i patrząc Raiji uważnie w oczy, rzekł: - Myślę, że należysz do ludzi, o których niełatwo zapomnieć. Co innego ze mną. Byłem przeciętnym dzieckiem. Nie wiem, czy specjalnie kochanym. Ale chyba bym nie uciekł z domu, gdybym czuł, że rodzina darzy mnie mi­łością. Jak sądzisz?

- Minęło tyle czasu - powiedziała Raija. - Pamię­tam tylko dziesięć lat ze swojego życia, pozostałe la­ta skrywa przede mną czarna skała. Nieprzeniknio­na. Pocieszam się jedynie, że się starzeję i niedługo będę pamiętać aż połowę życia...

Uśmiechnęła się przez łzy. Anastas otarł spływające jej po policzku słone krople i nie puszczał jej dłoni.

- Nie przywykłem do rozmowy z damami - rzucił przepraszająco. - Kati to była Kati. A Antonia nie no­siła żadnych ran, które mógłbym przez nieuwagę roz­drapać. Jeśli powiedziałem jej coś przykrego, natych­miast rewanżowała się tym samym. Rozumiesz?

Raija pokiwała głową i odsunęła półmisek.

- Nie zjem więcej, nie dam rady - , rzekła.

Anastas pochylił się nad nią i konspiracyjnym szep­tem poradził:

- Nie pokazuj Tatianie, że nie zjadłaś jedzenia, któ­re ona ugotowała. Bardzo cię polubiła i wysoko ceni, ale jeśli odniesiesz połowę przeznaczonej dla ciebie porcji, wyrzuci cię z najlepszego pokoju, jaki ci przy­dzieliła. I nie pomoże nawet to, że jesteś żoną Jew­gienija Bykowa czy moją siostrą.

Raija wolała tego uniknąć i zmusiła się do zjedze­nia wszystkiego.

- Jutro zaprowadzę cię do kogoś, kto robi wspaniałe kufry. Piękniejszych nie znajdziesz w całym Wielikim Ustiugu, a to znaczy, że i w całej Rosji. Ten człowiek jest zbyt skromny, by się chwalić, ale taka jest prawda. Mogę cię zapewnić, że te kufry zostały wykonane przez praw­dziwego artystę w stolarce i rzeźbieniu. A maluje je inny artysta. Ludzie kupują kufry, które się nawet nie umywa­ją do tych, przekonani, że udało im się nabyć cudo.

- Pewnie bardzo drogie?

- Żona Jewgienija Bykowa będzie miała czym za­płacić, prawda? Malarz ma ośmioro dzieci, a stolarz jedenaścioro. Wydaje mi się, że zapłacimy im tyle, ile im się należy.

Raija pokiwała głową zrezygnowana.

- Układna siostra nie powinna się kłócić z bratem, nawet jeśli to młokos.

Anastas popatrzył na nią przeciągle i pokręcił głową.

- Tatiana ma rację - powiedział po chwili. - Jeste­śmy do siebie podobni. Mój ojciec nie był święty. Kto wie, może naprawdę jesteśmy rodzeństwem? Zaczy­na mi się podobać ta myśl...

Raija jednak nie była pewna, czy i jej by się to podobało. Dobrze było mieć w nim przyjaciela, ale na­pierając na czarną skałę, która przysłaniała jej prze­szłość, innej szukała rodziny.

- Nie sądzę, żebym była Rosjanką - rzekła. - Mam obcy akcent. Słychać to w mojej mowie.

- Brzmi to trochę tak jak mowa Kati - rzekł. - Al­bo jakby z fińska...

- Czasami chcę wiedzieć za wszelką cenę - powie­działa Raija poważnie. - A innym razem jestem zado­wolona z tego, jak jest, ponieważ obawiam się, że ktoś myśli o mnie z goryczą. Może kogoś zawiodłam, nie wiedząc wcale o tym, nie będąc w stanie tego za­pamiętać... A może zupełnie nikt mnie nie pamięta...

- Zraniłem cię - stwierdził zasmucony. - Znam piękny poemat. Kiedyś słyszałem, jak recytował go bard w Kirgizji, dalekiej krainie na południowym wschodzie przy samym niemal Uralu. Zaczyna się tak:

Polowa z tego jest prawdą...

Połowa zaś zapewne nie...

Nie weź nam za złe, jeśli coś dodamy

Albo opuścimy.

Opowiemy wam to, co usłyszeliśmy...

Zamilkł na chwilę i wyjaśnił:

- Pamięć o tych strofach może być pociechą... Cokol­wiek usłyszysz, nie musisz tego przyjmować ślepo. Nie ma pewności, czy choćby połowa z tego jest prawdą...

- Ważne jest, żeby wybrać właściwą połowę, czyż nie? - skwitowała Raija.

- Jesteś stanowczo zbyt bystra - westchnął Anastas. - Ale masz rację. Ważne jest, by wybrać właściwą połowę...

7

- Sama znajdę port! - oznajmiła stanowczo Raija, kie­dy Tatiana postanowiła ją odprowadzić. Starsza pani, nie proszona, uznała, że musi strzec Raiji, a zachowy­wała się przy tym zupełnie jak nadopiekuńcza matka.

Tego dnia „Misza” odpływał z powrotem do Ar­changielska. Raija nie planowała wcześniej powrotu do domu tym samym frachtowcem. Tym bardziej nie miała na to ochoty, przyjrzawszy się panującym tam warunkom. Uznała jednak, że skorzysta z okazji i wyśle przez kapitana listy do Jewgienija i Antonii.

Pól nocy zabrało jej pisanie, bo przelanie myśli na papier sprawiało jej pewną trudność. Kaligrafia nie była jej mocną stroną. Bardzo ubolewała z tego po­wodu, póki nie dowiedziała się od przybyłej do Ar­changielska Liny, że nie jest Rosjanką. Zrozumiała wówczas, że jej dłoń zapewne przywykła do pisania alfabetu łacińskiego, a nie cyrylicy.

Tatiana w końcu ustąpiła. Uznała, że Raisa, z którą ożenił się Jewgienij Byków, to kobieta z charakterem. Nie lubiła lalkowatych paniuś o porcelanowych twa­rzyczkach bez wyrazu. Raisa Bykowa potrafiła odmó­wić stanowczo, ale uprzejmie. Mało kto odważył się sprzeciwić matuszce Tatianie, ale każda z tych osób zyskiwała w sercu gospodyni wyjątkowe miejsce.

- Przynajmniej Anastas powinien się poczuwać do odpowiedzialności, skoro twój mąż wykazuje taką beztroskę - stwierdziła Tatiana, gdy Raija zbierała się do wyjścia.

- Anastas oswaja dla dziedzica dzikiego ogiera - przy­pomniała Raija słodko. - A ja wiem, że sobie poradzę. I ty także o tym dobrze wiesz, Tatiano. Kiedyś była ze mnie tęga czarownica... Nic mi się nie może stać!

Raija uśmiechnęła się szeroko.

- Wszystko się może zdarzyć takim jak ty - odpar­ła Tatiana, a właściwie tylko mruknęła pod nosem, gdy Raija zamknęła za sobą drzwi.

Nie złościła się ani też nie lękała o tę drobną Bykową. W głębi duszy była z niej nawet trochę dumna.

Taką powinnam mieć córkę zamiast tych pięciu, które są mi ciężarem, pomyślała.

Ku jej utrapieniu córki oznaczały się słabym cha­rakterem i żadna nie potrafiła się sprzeciwić matce. Wszystkie były już zamężne, ale choć młodsze wie­kiem od żony Bykowa, wyglądały od niej dużo sta­rzej. I to nie z powodu biedy czy harówki. Właściwie bardzo ją rozczarowały.

Westchnęła i wróciła do swoich zajęć. Postanowiła, że później wybierze się na jeden z placów targowych i tro­chę inaczej obstawi zakłady. Ostatecznie może zaryzy­kować parę rubli, nawet jeśli szanse, o których wspomi­nał w żartach Anastas, wydają się niewiarygodne.

Raija pobiegła do portu. W Wielikim Ustiugu za­chowywała się inaczej niż w Archangielsku. Nie była tą samą Raiją Bykową. W rozmowie z kapitanem „Miszy” będzie się musiała na chwilę przeobrazić z po­wrotem w żonę armatora, ale gdy tylko frachtowiec odpłynie, postara się znów być taką Raisą jak teraz.

W piersi czuła radość. Tęskniła wprawdzie trochę za Misza i Jewgienijem, ale równocześnie odczuwała nieprawdopodobną ulgę, że nie musi się o nikogo mar­twić i nikim przejmować. Było jej z tym dobrze. Mia­ła czas na złapanie oddechu i poznanie samej siebie. Mogła rozejrzeć się wokół, zerknąć w głąb własnego serca i zastanowić się, dlaczego postąpiła tak a nie ina­czej. Było to dla niej zupełnie nowe doświadczenie.

Zobaczyła kapitana na nabrzeżu. Ucieszyła się, że nie będzie musiała wchodzić na pokład. Ciągle miała świeżo w pamięci mroczne, wilgotne pomieszczenia dla załogi i panujący tam smród. Przybrała odrucho­wo pełną godności postawę i skierowała swe kroki w stronę kapitana. Być może nie był to zły człowiek, pewnie przypominał wielu innych kapitanów, ale miał w sobie coś, czego Raija nie potrafiła uchwycić i nazwać, a co budziło jej głęboką niechęć.

- Proszę dostarczyć te listy mojemu mężowi - oznajmiła chłodno, kiedy znalazła się przy nim.

Kapitan, który nadzorował końcowy załadunek to­warów, wziął listy i uniósł brew.

- Wrócę do domu na pokładzie frachtowca „Olga” - dodała Raija. - Zakładam, że nie przybędzie spóźniony?

- Nie, dlaczego miałby się opóźnić? - odpowiedział lekko. - Pani, jak widzę, dobrze się bawi w Wielikim Ustiugu?

- Załatwiam interesy - odparła Raija chłodno. Nie podobał jej się ów szyderczy ton. Co ten człowiek so­bie myśli? Niby po co tu przybyła?

- Wydaje mi się, że pani armatorowa wygląda kwit­nąco - dorzucił, kłaniając się lekko.

Trudno się było do końca rozeznać, czy kpi, czy też jest nad wyraz uprzejmy. Raija, nie dając po so­bie poznać niechęci, pożegnała się z nim i odeszła.

Choć nigdy nie wyzbyła się lęku przed wodą, chęt­nie spacerowała brzegiem. Nie mogła nasycić oczu widokiem statków. Rzeka wydawała jej się mniej groźna niż morze. Wprawdzie nie była to znajoma Dwina, lecz Suchona, ale czuła się tu bezpiecznie.

W porcie panował ożywiony ruch. Z różnych stron dochodziły głośne nawoływania. Mieszały się różne dialekty. Stukały końskie kopyta, skrzypiały koła u wozów. W powietrzu unosił się smród nadpsutych ryb, zapach soli i świeżych beczek. Na stosie leżały ułożone worki z mąką. Raija stąpała po przykrytej białym pyłem ścieżce. Był to właściwie jej świat, ale tak naprawdę obcy. Handel zapewnił rodzinie dosta­tek, ale na co dzień zajmował się nim Jewgienij. Ra­ija prowadziła dom, wychowywała Misze i tkała.

Poczuła lekką nostalgię...

- Raija! - usłyszała głośne wołanie.

Zatrzymała się zdziwiona, bo niewiele osób w Wielikim Ustiugu znało jej imię. Zdawało jej się, że okrzyk przepełniony jest bólem i nadzieją. Mimowolnie pomy­ślała znów o młodym mężczyźnie ze swojego snu. Ale wiedziała, że to nie może być on. Odwróciła się w kie­runku, skąd dolatywało wołanie, i zrozumiała, co zna­czył kpiący uśmiech kapitana „Miszy”, uniesiona brew i komplement, że armatorowa wygląda kwitnąco...

Ale przecież z tego powodu nie zlekceważy Wasilija.

Zbiegł po trapie jednego ze statków. W zniszczo­nej kurtce, butach z miękkiej skóry z cholewkami do kolan wyglądał niczym kozak.

Zatrzymała się. Dumna i stateczną Raija z Archangielska. Celowo przybrała taką postawę, żeby nie dać powodu do plotek.

Wasilij zreflektował się natychmiast i choć serce mu się rwało, podszedł do niej spokojnym krokiem, z rękami w kieszeniach i przywitał się, udając zasko­czonego spotkaniem. Nikt, kto ich nie znał, nie zwró­cił na nich większej uwagi. W porcie w Wielikim Ustiugu często spotykali się znajomi.

Po raz pierwszy od długiego czasu Raija zobaczy­ła Wasilija z bliska. Poczuła w sercu przyjemne cie­pło, ale i ukłucie, kiedy ujął jej dłonie i uśmiechnął się swoim dobrym uśmiechem z głębi serca, przezna­czonym tylko dla niej. Do napotykanych kobiet, któ­re nic dla niego nie znaczyły, uśmiechał się inaczej.

- Raiju - odezwał się, ściskając jej dłonie.

Znała dobrze jego chłodne ręce. Zrobiło jej się mi­ło, choć równocześnie nie mogła się pozbyć uczucia żalu. Potrząsnął głową, jakby przytłoczony szczę­ściem, że oto znów jest blisko niej i może jej dotknąć.

- Nie wracasz? - zapytał. Zaprzeczyła i cofnęła dłonie. Wolnym krokiem skierowała się w stronę pobliskich zabudowań, dalej od nabrzeża i cumującego tu „Miszy”. Zrozumiał.

- Przyjechałeś tu... za mną? - zapytała.

Zaśmiał się cicho, dotknięty, ale i rozbawiony. Słu­chając odgłosu jego kroków w piasku, uświadomiła sobie, że zna je na pamięć. Tak samo jak kroki innych bliskich jej osób.

- Nie wiedziałem, że tu jesteś, gdy podjąłem decy­zję o wyjeździe - odpowiedział, ale zaraz dodał uczci­wie: - Jednak spośród trzech miejsc, do których mogłem się udać, wybrałem Wielikij Ustiug dlatego, że miałem nadzieję cię tu spotkać. Tak zdecydowałem... Być może postąpiłem głupio...

Westchnął ciężko i zaczął przeszukiwać kieszenie kurtki. Znalazł wreszcie kawałek przybrudzonego pa­pieru, na którym zostały tylko resztki pieczęci z wosku.

- To list do ciebie - wyjaśnił, podając jej papier. - Przepraszam, ale musiałem go otworzyć. O nic nie pytaj, zrozumiesz, kiedy przeczytasz.

Raija zerknęła na niego zdziwiona i pochyliła wzrok nad listem. Czytała półgłosem, a z każdym przeczytanym zdaniem bladła coraz bardziej. W koń­cu zamilkła przepełniona niepokojem.

Najdroższa Raiju!

Myślę, że zrozumiesz. Jesteś kobietą. Wyjeżdżam. Wolałabym zostać, ale to takie trudne. Jeśli zostanę w domu, nie będę mogła wyjść za mąż. Znam go już długo. Jest miły i kocha mnie. Wujek by tego nie zro­zumiał. Nie jestem już dzieckiem. Bardzo was wszystkich kocham, ale wiem, że próbowalibyście mnie powstrzymać. Chcę tego. Nie spodziewam się dziecka. Chcę po prostu z nim być. Nie mogę zostać w Archangielsku. Może kiedyś odważę się tu wrócić. Wybacz mi.

Na zawsze Twoja Jelizawieta.

Wymowa listu była jednoznaczna, a jednak minę­ła długa chwila, nim Raija w pełni pojęła, co się sta­ło, jakby w ogóle nie chciała dopuścić do siebie takiej możliwości.

- Uciekła? - zapytała, z trudem wydobywając głos.

Napotkała pociemniałe od zmartwienia spojrzenie Wasilija.

- Tak - potwierdził. - Zniknęła. Nadal nie był w stanie ukryć gniewu, kiedy o tym mówił.

- Z jakimś łotrem! Chce wyjść za mąż! Przecież ona ma dopiero czternaście lat!

- Prawie piętnaście - odparła Raija ze wzrokiem utkwionym gdzieś w przestrzeń. - Ja w wieku piętna­stu lat oczekiwałam już dziecka...

Ostatnie słowo wypowiedziała niemal szeptem, wpatrzona w Wasilija.

- Dobry Boże - wyszeptała. - Nie pamiętam. Nic nie pamiętam! Nie mogę sobie przypomnieć dzieciń­stwa, Wasia. Skąd więc wzięły mi się te słowa?

- Może to prawda - rzekł, obejmując ramieniem drżące ciało Raiji, i pogłaskał ją po plecach w nadziei, że ją pocieszy. - Być może rzeczywiście oczekiwałaś dziecka w wieku piętnastu lat, ale ja mimo to twierdzę, że Jelizawieta jest za młoda na małżeństwo. Poza tym dlaczego miałaby uciekać z domu, żeby wziąć ślub?!

- Co się stało z tym dzieckiem? - zapytała Raija na głos, porażona. Stała nieruchomo, jakby przyrosła do ziemi. Oczy jej pociemniały, czerwone usta drżały, a loki okalające twarz powiewały na wietrze.

Wasilij przywarł policzkiem do jej rozpalonego czoła. Na chwilę musiał zapomnieć o Jelizawiecie, zapomnieć o własnych zmartwieniach. Z przerażeniem patrzył, jak ukochana ucieka w pustkę, nie znajdując w zakamarkach pamięci odpowiedzi na dręczące ją pytania.

- Zdaje się, że jesteśmy teraz sobie nawzajem po­trzebni - orzekł. Nie spodziewał się tego, jadąc za nią, nawet nie łudził się nadzieją. Trzymał ją w objęciach. U niego szukała wsparcia i pociechy. Wolałby jednak widzieć ją z daleka, ale uśmiechniętą.

- Zatrzymałaś się tu gdzieś w pobliżu? - zapytał ła­godnie.

Kiedy opowiedziała mu, gdzie mieszka, poprowa­dził ją w tamtym kierunku.

Wcześniej zostawił konia w stajni w pobliżu por­tu, bo zwierzę potrzebowało wytchnienia, a dla sie­bie znalazł skromny kąt.

Gospoda, w której zamieszkała Raija, miała zupeł­nie inną klasę.

Kiedy Tatiana Dawidowna usłyszała, że Raija za­słabła, bo takie wyjaśnienie przedstawił jej Wasilij, zatroszczyła się o nią jak matka.

- W porcie strasznie dziś cuchnęło zepsutą rybą - mówił Wasilij, prowadząc Raiję po schodach. Zanim Tatiana otworzyła drzwi do pokoju, zażądała, by nie­znajomy się przedstawił.

Raija zapewniła gospodynię, że to dobry przyja­ciel. Gdyby nie to, Wasilij był niemal pewien, nie wszedłby do środka.

- Ostrożności nigdy dość - stwierdziła Tatiana. - U mnie nie dochodzi do awantur, a to dlatego, że bar­dzo uważam, kogo wpuszczam do mojej gospody. Czy mam sprowadzić jej brata?

- Brata? - zdziwił się Wasilij i zerknął na Raiję, ale przypomniawszy sobie cel jej przyjazdu, domyślił się, o kogo chodzi. Jego twarz rozpromieniła się w szero­kim uśmiechu.

- Oczywiście, jeśli to możliwe - odpowiedział, ba­wiąc się w duchu, że Raija taki wymyśliła kamuflaż.

Nie wydawało mu się, by musieli się z Anastasem uciekać do kłamstw, ale widać w miasteczku, tak jak w Archangielsku, nie brakowało plotkarzy.

Tatiana Dawidowna dość niechętnie pozostawiła ich samych. Schodząc po schodach w dół, zanuciła nostalgiczną piosnkę o nieszczęśliwej, nigdy nie speł­nionej miłości.

Pomyślała sobie przy tym, że przeczucie jej jednak nie myliło. Trochę żal jej się zrobiło Jewgienija Bykowa. Z drugiej strony uznała, że skoro był na tyle głupi, by posyłać swoją piękną żonę samą wiele mil od domu, to może mieć wyłącznie do siebie preten­sje o to, że spotkała ukochanego, który uwielbia ją każdym spojrzeniem.

Tatiana Dawidowna była trzykrotnie zamężna, a przynajmniej trzy razy więcej śmiertelnie zakocha­na. Znała więc dobrze te symptomy.

Nucąc pod nosem, zeszła do kuchni. Nie wpuści­łaby tego Uskowa, gdyby nie miał w sobie czegoś szczególnego. Polubiła Raisę, ale nie oznaczało to, że tolerować będzie wszystkich jej wielbicieli. Ten był jednak wyjątkowy, miał takie diaboliczne spojrzenie. Lubiła nieokiełznanych mężczyzn. Żaden z jej mę­żów, niestety, nie miał w sobie tej odrobiny szaleń­stwa. Za to kilku kochanków, i owszem, przypomi­nało nieco tego Uskowa.

Szkoda Jewgienija Dymitrowicza, ale doprawdy sam jest sobie winien...

- Ona myśli, że jesteś moim kochankiem - odezwa­ła się bezbarwnym głosem Raija, kiedy pokój opusto­szał po wyjściu Tatiany.

- No cóż, nie mogłem udawać brata - zażartował Wasilij, uśmiechając się lekko. Pomógł jej zdjąć kurt­kę, sam jednak się nie rozebrał.

- Rzeczywiście - przyznała. - Byłby ich pewien nadmiar. Anastas ucieszy się ze spotkania z tobą. Bar­dzo cię lubi.

Znów się uśmiechnął.

- Myślałeś, że Jelizawieta uciekła aż tu?

- Jedna z możliwości na to wskazywała - odpowie­dział Wasilij. - W tym czasie kiedy zniknęła, odpłynę­ły z portu frachtowce do Onegi, do Kiem i wreszcie na południe, w górę Dwiny. Wybrałem najbardziej oddalone miejsce. Gdybym nie wiedział, że ty tu je­steś, pewnie trzymałbym się okolic Morza Białego.

- I pewnie byś ją już znalazł... - weszła mu w słowo Raija, poruszona jego pozbawioną goryczy szczerością.

- Jedno w każdym razie jest już pewne. Tutaj jej nie ma - oznajmił. - Odnalazłem wszystkie podejrza­ne frachtowce i przeszukałem je dokładnie. Na żad­nym z nich noga Jelizawiety nie postała. Co do tego nie mam żadnej wątpliwości. Pozostaje więc Onega i Kem. Na pewno ją znajdę...

- Myślisz, że popłynęła statkiem?

- A jak inaczej? Przecież w liście pisze, że od daw­na zna tego swojego wybranka. Obcy, na których nie zwracamy uwagi w Archangielsku, to ci, którzy przy­pływają regularnie statkami. Jelizawieta uciekła z ob­cym. Nieważne, czy z własnej woli, czy nie. Tak się akurat złożyło, że w tym czasie w porcie był spory ruch. Pojadę do Kem i do Onegi. Nie zamierzam przetrząsnąć obu miast, będę raczej szukać wśród za­łóg podejrzanych frachtowców. Znajdę ją.

- I co wtedy? - zapytała Raija cicho. Przypomniała so­bie drobną Jelizawietę, która miała w spojrzeniu coś do­rosłego, nawet gdy się śmiała. W kącikach jej ust zawsze czaiła się powaga. Miała tyle cierpliwości dla dzieci. Zręczna w kuchni. Prawdziwa gospodyni. Mała kobieta.

Raija nie pamiętała siebie w wieku czternastu czy piętnastu lat. Trudno jej było sobie wyobrazić, jak to jest być młodym, jak to jest oczekiwać dziecka. Ska­ła, która odgradzała ją od przeszłości, stanowiła tamę dla wspomnień.

Przypomniała jej się jednak z całą wyrazistością twarz ze snu. Trudno było uciec spojrzeniem od oczu tego młodego mężczyzny. Zresztą wcale nie chciała.

Czy to on był ojcem jej dziecka? Ta myśl wydała jej się miła. Poczuła ogarniające ją aż po opuszki palców go­rąco. Był taki młody. Miał może siedemnaście, a może osiemnaście lat. Na pewno nie więcej niż dwadzieścia.

Piętnastoletnia Raija musiała go bardzo kochać, skoro jeszcze teraz samo wspomnienie twarzy ze snu burzyło zmysły dwukrotnie starszej już kobiety.

- Piętnastoletnia dziewczyna potrafi kochać, Wasi­liju - rzekła Raija cicho. - Ja to po prostu wiem.

I opowiedziała mu swój sen, w którym pojawił się czarnowłosy chłopak o miodowych oczach, prawie już mężczyzna. Wspomniała, jak klęczała na ziemi przy dogasającym ognisku, czuła zapach wędzonego mięsa, a w ciemnościach rozlegał się zaklinający głos. Opisała własne odczucia i doznania. Nie kryła czuło­ści, jaka ją ogarniała na samą myśl o nim.

- Moje ciało go zna - uśmiechnęła się zarumieniona. Raija przywykła do szczerych rozmów z Tonią, Wa­silija zaś traktowała jak równie dobrego przyjaciela. Ale jej otwartość zaskoczyła go i usunęła mu grunt spod nóg. Opanował się jednak i zdołał napotkać jej wzrok.

- Jak to? Pożądasz zjawy ze snu? - spytał z niedo­wierzaniem.

Raija przymknęła oczy i roześmiała się, rozbawio­na tonem jego głosu. Postawiła się jednak na jego miejscu. Uwielbiał ją od tylu lat, nakładał na siebie pęta i starał się zadowolić rolą przyjaciela. Nigdy nie pozwolił sobie przekroczyć pewnej granicy. Zdarzy­ło mu się parę razy na nią niebezpiecznie nastąpić, ale winę za to w równym stopniu ponosiła ona i on.

Nigdy nie wyznała mu, że go pożąda, a tymczasem teraz nie kryje, że mężczyzna, o którym nie ma po­jęcia, kim jest, co do którego nawet nie ma pewno­ści, że istnieje, rozpala jej zmysły. Nic dziwnego, że zapytał z takim niedowierzaniem!

- Myślę, że on istniał - odparła Raija. - Nie sądzę, żeby to był tylko sen. Ja musiałam to przeżyć. Rozu­miesz? Nie widziałam siebie, jedynie swoje opalone kolana... Ale nie widziałam siebie z boku, Wasiliju! Mam nadzieję, że to on był ojcem mojego dziecka... Odczuwałam jego obecność całą sobą. Nie pomyśla­łam, że to mogło się zdarzyć, kiedy i ja byłam młoda. Anastas pierwszy mi to uświadomił. Jestem pewna, że właśnie tak mocno odczuwa się miłość w wieku czter­nastu czy piętnastu lat. To było takie prawdziwe... młody człowiek potrafi kochać.

- Chcesz przez to powiedzieć, że Jelizawieta kocha tego mężczyznę?

- Być może. Nie osądzaj jej tak surowo, Wasiliju. Ona bardzo się bała, jak to przyjmiesz. Przebija to wy­raźnie ze słów jej listu. Czy do ciebie także napisała?

Wasilij skinął głową, ale nie pokazał swojego listu w obawie, że Raija utwierdzi się tylko w przekona­niu, że ma rację.

Zresztą myślami oddalił się od Jelizawiety i jej wy­branka, którego twarzy nie znał.

Teraz jego wyobraźnią zawładnęła młoda, promie­niująca urodą Raija. Od tylu już lat wywoływał w ma­rzeniach postać ukochanej, że i teraz przyszło mu to bez trudu. Niemal udało mu się też wyobrazić sobie młodego mężczyznę, którego Raija opisała z przypra­wiającą o dreszcze rozkoszą...

Ogarnęła go ślepa zazdrość.

- Nie powinna była uciekać - powiedział, ponie­waż musiał mówić o Jelizawiecie. Nie mógł przecież zwierzyć się Raiji ze swoich idiotycznych myśli. Nie miał prawa żądać od niej tego, co obudził w niej ów sen. Postąpił głupio, przyjeżdżając tu za nią, ale nie był w stanie oprzeć się tej pokusie. Ten jeden raz w życiu poddał się całkowicie głosowi serca. Wcale tego nie żałował, tylko że obraz, jaki Raija przywo­łała z wyobraźni, pozbawił go tchu.

- Wyrzuciłbyś go za drzwi - rzekła Raija. - Jelizawieta ma rację. Nigdy byś go nie zaakceptował.

- A ty byś zaakceptowała? - zapytał. - Gdyby to było twoje dziecko, twoja córka?

Raija nie mogła tego wiedzieć. Zdjęła buty i usiad­ła na łóżku. Gdzieś głęboko w swoim sercu poczuła pustkę.

- Anastas oswaja dla dziedzica pięknego ogiera, prawdziwego króla stepu - nieoczekiwanie zmieniła temat. Bezpieczniej było rozmawiać o Anastasie. Mogła patrzeć na Wasilija bez obawy, że on opacznie zrozumie jej spojrzenie. Wolałaby tego uniknąć. Miał coś nieokiełznanego w spojrzeniu i w ru­chach. Był jeszcze bardziej demoniczny i wolny niż zwykle. Nie ogolony, nieświeży, potargany, ale do twarzy mu z tym było. Wiatr osmagał mu policzki. Ubranie miał tak wygniecione, jakby od dłuższego czasu w ogóle się nie przebierał.

- Jak Anastas przyjął decyzję Toni? - zapytał Wa­silij. - Bo Tonią na swój sposób rozpacza...

- Sam zobaczysz - odparła Raija.

Nawet Wasilijowi nie chciała zdradzać tego, z cze­go zwierzył jej się Anastas, który w tak krótkim cza­sie stał się jej bliski jak brat.

- Anastas igra z ogniem - dodała. - Nie pytaj mnie, co mam na myśli. Sam z nim porozmawiasz i osądzisz. Mogę ci tylko powiedzieć, że oddał się temu, co robi, całym sercem. Przyjdzie tu dziś po południu. Ma za­brać mnie do kogoś, kto sprzedaje najpiękniejsze ku­fry w całym Wielikim Ustiugu. Nie wolno mi jednak będzie się targować. Anastas uważa, że Jewgienija stać na to, żeby zapłacić tyle, ile kufry są warte...

Napięcie między nimi zelżało. Wasilij roześmiał się szczerze.

- Twój mąż pewnie pożałuje, że kazał ci zrobić ta­kie zakupy - zadrwił.

Raija rozłożyła ręce, ale nie wyglądało na to, że zmar­twił ją pomysł, by trochę utrzeć nosa Jewgienijowi.

- Znasz kapitana „Miszy”? - zapytała nieoczekiwanie.

- Rozmawiałem z nim dzisiaj - odpowiedział Wa­silij. - Znam go właściwie tylko o tyle o ile. A o co chodzi? Boisz się, że rozpuści plotki po powrocie do Archangielska?

- Tego akurat jestem pewna - odparła Raija z po­zorną beztroską. - Ale... Czy on jest brutalny?

- Dlaczego pytasz? - Wasilij poczuł lęk. Wiedział, że Raija przypłynęła z Archangielska właśnie frach­towcem „Misza”. Nie dopuszczał do siebie myśli, że kapitan mógł ją skrzywdzić. Gdyby jednak tak się stało, nikt nie zdołałby go powstrzymać. Dopadłby drania...

- Byłeś ostatnio na pokładzie tego frachtowca? - zapytała Raija.

Pokręcił głową.

- Unikałem statków twojego męża - rzucił sztyw­no. - Przecież tego właśnie sobie życzył. Kazał mi się trzymać z daleka od jego statków, domu i żony.

Raija nie zaprzeczyła. Była przy tym i słyszała, ja­kich słów użył Jewgienij. Jej prośby i wstawiennictwo nie pomogły wówczas Wasi.

- Warunki na statku wydały mi się podłe. Zeszłam pod pokład, tam gdzie sypia załoga. Kapitan chciał mi to uniemożliwić. Ale tupnęłam nogą i oznajmiłam mu, że póki mój mąż i ja dzielimy łoże, mam prawo oglądać sobie do woli jego statki. Kapitanowi było to wyraźnie nie w smak Nie pozwolił swojej załodze rozmawiać ze mną swobodnie. Marynarze byli obdarci, a tym, co dostawali do jedzenia, nie nakarmiłabym nawet psa. Kto o tym wszystkim decyduje: Jewgienij czy kapitan? Czy Jewgienij zdaje sobie sprawę, jakie warunki panują na tym frachtowcu? Czy podobnie jest na pozostałych?

- Za późno, żebym mógł to zobaczyć - odparł Wa­silij, dobierając starannie słowa. - Już odpłynęli. Na po­kładzie nie byłem od czasu, gdy rozstałem się z wami. A wcześniej... no cóż, na żadnym statku nie jest tak przytulnie jak w twoim domu nad Dwiną, Raiju. „Mi­sza” pod tym względem nie jest gorszy od innych frach­towców. Jeśli to może cię w jakiś sposób pocieszyć.

Dreszcz przebiegł jej po plecach. Wstała i sięgnęła po swoją pelerynę i podała mu ją.

- Powąchaj, jak cuchnie - poprosiła. - A przecież ja zajmowałam najlepszą kajutę. Nie miałam na sobie pe­leryny, kiedy poszłam obejrzeć tę ciemną norę, gdzie sy­piają marynarze. Tam panowały równie nędzne warun­ki, jak na statku, na którym wywołałeś bunt, Wasia!

- No cóż, aż tak źle nie było wówczas, gdy jeszcze pracowałem u Jewgienija. Ale wolałbym, żebyś po­rozmawiała o tym ze swoim mężem. Przecież to on jest armatorem.

- Czy on nie wie, jakie warunki panują na jego jed­nostkach? Nie zagląda na nie? - pytała rozgoryczona.

Wasilij uchwycił jej spojrzenie. Tak łatwo byłoby ją wziąć teraz w ramiona, tak łatwo sprawić, by za­pomniała o rozsądku. Gdyby był człowiekiem pozba­wionym skrupułów...

- Nie zmuszaj mnie do tego, abym bronił twojego męża - poprosił. - Nie zmuszaj mnie do tego, Raiju.

Rzuciła pelerynę w kąt pokoju.

- Anastas wkrótce przyjdzie - powiedziała, drżąc na całym ciele.

Wasilij poczuł ulgę.

8

- O! Widzę, że nadal swędzą cię palce! - zawołał wesoło Anastas na widok Wasilija. - Niech zgadnę, Tatiana domyśliła się wszystkiego. Nie martw się. Bę­dzie strzec tej tajemnicy, jakby to była korona cary­cy Elżbiety.

- Ona mnie bierze za kobietę rozwiązłą - wes­tchnęła Raija, ale w jej głosie nie wyczuwało się zmar­twienia. - Jak tam postępy w ujeżdżaniu ogiera?

- Jakoś nam idzie - odparł Anastas. - Mam swoje sposoby. Teraz już ja decyduję o tym, kiedy... Ale mam do niego słabość. Pozwolę, by jeszcze trochę za­chował swoją dumę.

- Cokolwiek sobie myślisz, Wasia nie przybył tu z mojego powodu - powiedziała Raija, zauważywszy, że Anastas przygląda się uważnie Wasilijowi. - Jego bratanica uciekła z domu. Jak widzisz, rodzina potra­fi dostarczyć wielu wrażeń...

W tym czasie gdy Wasilij dokładnie wyjaśniał Anastasowi, co się stało, Raija założyła buty.

- Pozostaje więc Onega albo Kiem? - Anastas po­kiwał głową. - Znam obie miejscowości. Byłem tam dość dawno. Ciekawe, jak jest tam teraz? - Zaraz jed­nak zmienił temat. - Musimy uczcić nasze spotkanie. Ten wieczór nadaje się wyjątkowo. Podjemy, zatań­czymy, wypijemy... Co ty na to, Wasiliju? Myślałem, że już nigdy cię nie zobaczę. Sądziłem, że się ustat­kowałeś, masz żonę, dzieci... Wyobraź sobie, że ja od naszego rozstania ożeniłem się dwukrotnie, ale nadal jestem tak samo wolny. - Pokręcił głową, a po chwi­li podjął: - Mnie może ci się uda namówić, bym z to­bą pojechał do Onegi albo do Kiem, ale Raiji - Raisy nie skusisz. Mogę się założyć o czarnego ogiera.

- Nie zależy mi na twoim ogierze - uśmiechnął się Wasilij. - Mam konia pożyczonego od Toni. Nazywa się Waśka. Świetnie się razem rozumiemy. Głupcy z nas obu...

Raija i Anastas roześmiali się serdecznie.

- Tak, tylko Tonią ma takie poczucie humoru - skwitował Anastas. - Wychodzimy teraz z Raisą po zakupy. Jako brat muszę dopilnować, ażeby pienią­dze, jakie dał jej mąż, trafiły do potrzebujących.

- Najgorsze jest to, że on wcale nie żartuje. On na­prawdę tak uważa - westchnęła Raija.

Wasilij wstał i rozprostował nogi. Niechętnie roz­stawał się z przyjaciółmi, ale też nie chciał deptać im po piętach. Miał swoją ambicję.

- Wrócę tutaj później - powiedział. - Teraz pójdę do chałupy, gdzie się zatrzymałem. Może uda mi się namówić gospodarza, by mi nanosił wody na kąpiel. No i coś tam zjem...

- Wybij sobie to z głowy! - oburzył się Anastas. - Najlepsze jedzenie w całym Wielikim Ustiugu znaj­dziesz tu w gospodzie. Szepnę tylko słówko matuszce Tatianie, a będzie cię traktować równie czule jak twoja własna matka.

Nie chciał w ogóle słuchać sprzeciwów Wasilija, a gdy zeszli na dół, chwycił Tatianę w ramiona i wycałował ją z dubeltówki. A potem pochylił się i szep­nął jej do ucha:

- Mój przyjaciel Wasia przyznał się, że zdradził Raisie, gdzie mnie znajdzie. Jemu zawdzięczam, że spo­tkałem się z siostrą. Tymczasem zatrzymał się w ja­kiejś norze, gdzie o wodzie można tylko pomarzyć, a o jedzeniu nawet nie ma mowy. Czy to nie skandal?

Tatiana nasłuchiwała uważnie i przyznała Anastasowi rację. Poszeptali przez chwilę w największej ta­jemnicy.

- Mogłabyś być jedyną, która wygra zakład. Za­kład, o którym Wielikij Ustiug długo będzie pamię­tać - przekonywał Anastas.

I tak oto Tatiana przygarnęła Wasilija do swego serca. A kiedy Raija z Anastasem wyszli do miasta, gawę­dziła z nim, jakby się znali od zawsze.

Anastas znal pewnego stolarza, który sprzedawał kufry. Tego dnia miał zamknięte, ale ich wpuścił do środka jak starych znajomych.

- Kufry i skrzynie bardzo się przydają - wyjaśnił Raiji Anastas. - Dlatego dobrze jest znać tych, któ­rzy trudnią się ich wyrobem.

- Chcesz przez to powiedzieć, że...? - urwała, uno­sząc jedynie ciemne brwi w kształcie ptasich skrzydeł.

Właściciel kufrów popatrzył na Anastasa pytająco z lekkim niepokojem.

- To moja siostra - wyjaśnił z uśmiechem Anastas, dobrze odgrywając swoją rolę. - Nic nie poradzę na to, że wyszła bogato za mąż. Nie denerwuj się, kochana Raiso, twoich kufrów nie będę do niczego wykorzystywał.

Raija zastanawiała się, co wprawiło Anastasa w tak świetny humor, niemal euforię. Może poczynił znacz­nie większy postęp w oswajaniu ogiera, niż się do tego przyznawał? Zaniepokoiło ją jego dziwne zachowanie.

Przeszła się pomiędzy rzędami kufrów ustawio­nych jeden na drugim, a także skrzyniami w najróż­niejszych rozmiarach. Były wśród nich małe kasetki, w których młode dziewczęta przechowują swoje skarby, nieco większe - na chusteczki dla wytwornej damy, i jeszcze większe - na piękną bieliznę z mięk­kiego lnu. Wreszcie wielkie kufry, w których przy­szła panna młoda gromadzi swój posag.

Niektóre skrzynie były zupełnie proste, miały zwy­czajne wieko, zawiasy i zamek. Inne zaś, misternie rzeźbione i zdobione malowidłami, stanowiły praw­dziwe dzieła sztuki. Okucia i zamki do nich wykona­li najlepsi kowale, prawdziwi artyści w swoim fachu.

Raija w nabożnym skupieniu podziwiała te cuda. Miała słabość do pięknych przedmiotów.

- Chciałabym mieć wszystkie - odezwała się w koń­cu i rozłożyła ręce, pokazując na cały magazyn. - Oba­wiam się jednak, że Jewgienij do końca życia nie za­mieniłby ze mną słowa, gdybym wróciła z tym wszystkim do domu.

- Pozwól, że Jurij ci pomoże wybrać - zapropono­wał Anastas. - Kto lepiej niż on wie, co najlepsze, prawda, przyjacielu? Nie zaproponujesz przecież mojej siostrze tandety. Te z pękniętym dnem możesz wcisnąć innym, czyż nie? Poza tym Raisa przyzwo­icie płaci. Warto wybrać dla niej najładniejszy towar. Spójrz, jak jej oczy nabierają blasku, kiedy ogląda twoje kufry! Czy można się oprzeć takiej urodzie?

Jurij nie mógł odmówić.

- Poproszę dwadzieścia kasetek średniej wielkości i osiem kufrów...

- Jak widzę, Jewgienij zaopatrzył swoją żonę sowi­cie na drogę - uśmiechnął się wesoło Anastas.

Raija dobrze wiedziała, że Jewgienij nie myślał o ta­kiej ilości towaru, ale uznała, że trafiła jej się wyjątko­wa okazja, żeby dostać najpiękniejsze kufry, jakie zro­bił rzemieślnik. Taka szansa może się nie powtórzyć.

- Oprócz wspomnianych ośmiu wezmę jeszcze ten kufer - poklepała jeden z największych.

Mężczyzna spojrzał na nią z uznaniem.

- Dla siebie? - zapytał i pochwalił. - Dobry wybór.

- Nie, nie zatrzymam go, podaruję pewnej młodej dziewczynie, która zamierza wyjść za mąż. Myślę o Jelizawiecie - wyjaśniła Anastasowi. - Wasilij za­wziął się, że ją odnajdzie.

Jurij sięgnął kufer i postawił na środku, by mogła go obejrzeć ze wszystkich stron. Cały był ozdobiony malowanymi motywami, a kiedy Jurij podniósł wieko, zobaczyli, że i wewnątrz namalowany jest obrazek.

- Piękny - zachwyciła się Raija.

- Widzi pani kobietę z kotwicą? - zapytał Jurij.

- Tak, to nadzieja - odparła Raija, rozpoznając mo­tyw. - A tam kobieta z wagą, sprawiedliwość!

- Nie zapomnij o mądrości - uśmiechnął się Anastas i pogładził palcami wizerunek kobiety trzymają­cej lustro.

Te trzy kobiety dekorowały wnętrze wieka.

- Cnoty warte przypomnienia młodej kobiecie - stwierdził Jurij i zamknął kufer, również z wierzchu bogato zdobiony. Po bokach namalowane były scen­ki z codziennego życia, z jednej strony statek wpływający do portu, z drugiej żniwa. Z przodu natomiast i z tyłu widniały sylwetki ubranych w odświętne ro­syjskie stroje ludzi, tańczących ze wzniesionymi ku­flami. A na wieku mężczyzna i kobieta trzymali mię­dzy sobą wieniec. Często właśnie w taki sposób przedstawiano miłość, wykorzystując jako motyw zwyczaj stary jak sama Rosja. Dwoje kochających się ludzi zaplata wieniec z gałązek pochodzących z dwóch różnych drzew. Wieniec ten ma im unaocz­nić, jak powinni uzupełniać się w miłości i małżeń­stwie. Potem nowożeńcy całują się przez ten wieniec.

- Na moim panieńskim kufrze są podobne moty­wy - powiedziała Raija, gładząc rzeźbienia, i zapro­ponowała: - Zapłacę od razu, ale wolałabym odebrać towar później, jeśli to oczywiście możliwe. Dam znać, kiedy będę się zbierała do wyjazdu. Wówczas kufry i kasetki załaduje się prosto na statek.

Stolarz nie miał nic przeciwko temu. Przyniósł wódkę, żeby tradycyjnym zwyczajem opić interes. Był pod tym względem trochę przesądny, więc Raija nie mogła mu odmówić. Pożegnali się serdecznie, a Jurij nie skąpił jej podziękowań i słów wdzięczności.

- Chyba jeszcze nigdy nie sprzedał tyle towaru w ciągu jednego dnia - cieszył się Anastas w powrot­nej drodze do gospody. - Wypadałoby to uczcić. Naj­lepiej jeszcze dziś wieczorem. Ubierz się kolorowo, ale niezbyt wyzywająco, moja kochana prawie siostro, bo nie jestem pewien, czy będę w stanie bronić twojej czci, gdy zabawa przeciągnie się do nocy. Chyba nie powinniśmy świętować zbyt daleko od gospody matuszki Tatiany. Nie daję głowy, czy zdołam cię odpro­wadzić... - roześmiał się i zatańczył przed nią na ulicy.

Widać było, że potrafi tańczyć. Niektórzy mają to we krwi, inni, choćby nie wiem jak się starali, nigdy się nie nauczą. Anastas miał talent.

- Taki jestem, że we wszystko, co robię, wkładam całą duszę - wyjaśnił, kiedy już dał upust radości. - Jak kocham, to do utraty tchu. Gdy najdzie mnie smutek, to cierpię całym sobą. Kiedy jestem szczęśliwy, prag­nąłbym unieść wyżej niebo, a gdy rozpaczam, najchęt­niej rzuciłbym się w nurt Suchony. Tańczę tak długo, póki grajkowie nie omdleją z wycieńczenia. Piję do dna, aż spadnę pod stół.

- A z jakiej to okazji mamy dzisiaj świętować? - zapytała Raija. - Chcesz utopić smutki?

- Rzeczywiście, cierpię okropnie - przyznał. - Ale też czuję pewną ulgę, bo miejsce niepewności zajęła nadzieja. Raduję się poza tym, bo uświadomiłem so­bie, że bardzo cię lubię i mam ochotę powiedzieć to wszystkim, którzy zechcą słuchać. Pragnę, żebyś była moją siostrą. Uczynię cię moją siostrą! Cieszę się też ze spotkania z Wasilijem, z tego, że radzę sobie z ogie­rem, i z tego wreszcie, że jestem jedyny, który wie, jak potoczą się jego losy. Ale smutno mi, ponieważ jestem ostatnim koralikiem w rodowym naszyjniku. I za to wszystko zatańczę i wypiję. Nie będę się oszczędzał, Raiso. Tak cię będę nazywał. Podoba mi się to imię!

Kiedy wrócili do gospody, Raija poszła na górę sa­ma, Anastasa pozostawiając w towarzystwie Tatiany. Wyglądało na to, że tych dwoje chce o czymś ze so­bą porozmawiać. Raija poczuła się nagle obco. Wła­ściwie załatwiła już wszystko, po co tu przybyła. Gdyby się trochę bardziej postarała, zdążyłaby po­płynąć do domu na pokładzie „Miszy”.

Ale nagle odkryła, jak skomplikowane jest jej życie.

Anastas chciał świętować.

Raija zdjęła z głowy chustkę, którą czasami nakła­dała, żeby zaznaczyć, że jest mężatką. Chustka, niby tarcza, zapewniała jej poczucie bezpieczeństwa. Uznała nagle, że postępuje tchórzliwie. Może Anastas miał rację, że z początku jej nie lubił, a może wca­le nie powinien jej polubić?

Anastas chciał świętować.

Wzięła ze sobą błękitną spódnicę. Może założyć do niej czerwoną bluzkę z dużym dekoltem. Jewgienij nie byłby zadowolony, widząc, że włożyła ją na wyj­ście, ale ona czuła się w niej bardzo kobieco.

Wspominając Jewgienija, poczuła wyrzuty sumie­nia, szybko więc odsunęła od siebie tę myśl. Ostatecz­nie śmiać się i tańczyć to jeszcze nie grzech. Znała granice, do jakich się może posunąć, i nie zamierza ich przekraczać, Archangielsk i tak się dowie, że spotkała tu Wasi­lija. I tak wszystko dojdzie do Jewgienija.

Raija zawiązała w talii kolorową chustę. Namalo­wane na niej czerwone róże płonęły niemal równie intensywnie jak bluzka. Raija uszczypnęła się lekko w policzki, a zdjętą z głowy chustkę rzuciła w kąt. Jest teraz Raisą, owszem, żoną, ale nie musi się za ni­czym ukrywać.

A może to coś złego uciekać w taki sposób od siebie?

Nie, przecież jest sobą, wydobyła tylko te cechy, któ­re dotąd skrywała. Cechy, które chustka mężatki i roz­sądek tłumiły w codziennym życiu w Archangielsku.

Ale teraz nie jest nad Dwiną! To inne miasto, inna rze­ka, jest ciemno, a poza tym - nikomu to nie zaszkodzi.

Zaplotła włosy w gruby warkocz, który upięła wo­kół głowy. Uznała, że tak wygląda lepiej niż w roz­puszczonych włosach.

- To nie jest odpowiednie miejsce, gdzie mógłbyś zabrać ze sobą Raisę! - usłyszała glos Tatiany, kiedy schodziła po schodach.

Anastas uśmiechał się do niej i roztaczał swój czar, ale gospodyni pozostała niewzruszona.

- Tam przychodzą stajenni, pijani marynarze, dziwki i chłopi, których baby wyrzuciły z domu. W takie miejsce chcesz zabrać swoją siostrę?

Anastas roześmiał się i wycałował matuszkę Tatia­nę w oba policzki. Gospodyni, która stała z rękoma skrzyżowanymi na obfitej piersi, zarumieniła się gwałtownie, ale jej spojrzenie nie złagodniało.

- Raisa zniesie obecność zarówno stajennych, jak i marynarzy, dziwek i chłopów, kochana Tatiano. Obiecuję ci, że nic jej się złego nie stanie. Noszę przy sobie nóż, którego nie zawaham się użyć, jeśli zajdzie taka konieczność, a nie zdziwiłoby mnie, gdyby ten twój kwiatuszek też miał ukryty w fałdach spódnicy nóż. Poza tym Wasia na pewno również stanie w jej obronie, jeśli jakiś intruz zbytnio się do niej zbliży...

Raija dopiero teraz spojrzała na Wasilija. Wcześniej bardzo się pilnowała, żeby zbyt śmiało ku niemu nie spoglądać w obawie, by Tatiana Dawidowna nie na­brała podejrzeń, co do łączących ich stosunków.

Zastanawiała się, skąd Wasilij wytrzasnął koszulę tak białą jak świeży porażający oczy śnieg. Był ogo­lony i wykąpany. Na nogach miał chyba nowsze, bo jaśniejsze, spodnie z miękkiej skóry, a do tego swoje wysokie buty do kolan i sfatygowaną kurtkę. Był od­mieniony, ale pozostał sobą. Dobrze było wiedzieć, że taki jest. Uświadomiła sobie, że nie chciałaby, że­by Wasilij się zmienił.

- Jestem już dużą dziewczynką, Tatiano - uśmiech­nęła się Raija do swojej gospodyni. - Dam sobie ra­dę! Ale ciepło mi się zrobiło na sercu, że okazujesz mi tyle troski. Nie na darmo nazywają cię Matuszka!

Po pierwszej kolejce wina Anastas roześmiał się i stuknął kuflem o kufel Raiji.

- Znalazłaś właściwy sposób na starego smoka. Po­chlebstwem można zdziałać wszystko. Pewnie teraz siedzi i rozmyśla, jaka szkoda, że nie jesteś jej córką. I nie zmruży oka, póki nie •wrócisz do domu.

I Anastas, przy niewielkim stoliku, przy którym na razie siedzieli tylko we troje, zaproponował wzniesie­nie toastu za Tatianę. Ale kiedy Raija chciała wlać mu wina, zaprotestował zgorszony:

- Za Tatianę Dawidownę należy wypić wódkę! Trzeba poczuć, jak pali w gardle, rozumiesz?

Nim dotarł z butelką wódki do stolika, pół karcz­my wyraziło chęć przyłączenia się do toastu. Tatiana Dawidowna była nie byle kim.

Raija siedziała między Anastasem a Wasilijem, z cza­sem jednak uznała, że lepiej się trzymać bliżej Wasi, bo Anastas najwyraźniej postanowił pójść na całość.

Raija widywała różne zabawy w Archangielsku, nawet brała w nich udział, ale nigdy wcześniej nie tra­fiła do tego rodzaju spelunki. Jewgienij uspokoił się, odkąd została jego żoną. Nigdy nie widziała go tań­czącego na stole.

Anastas tymczasem wskoczył na największy stół stojący pośrodku karczmy. W jednej chwili zniknęły stamtąd kufle.

Dwaj skrzypkowie zrazu wybrali leniwy rytm, któ­ry goście ochoczo podjęli, klaszcząc w ręce. Coraz więcej osób przyłączało się do klaszczących. Bardziej lub mniej czyste głosy zaintonowały pieśń. Pomiesz­czenie wypełniło się dźwiękami, muzyką, pieśnią wie­logłosową, tupaniem i klaskaniem do rytmu. Niektó­rzy stukali kielichami o stół w takt muzyki. Porwało wszystkich. Raija sama nie wiedziała kiedy i jej dło­nie odnalazły właściwy rytm. Nie mogła się po­wstrzymać, by także nie klaskać.

Anastas zrzucił kurtkę. Na stole tańczył lekko ni­czym źrebak, ale za to nieporównanie bardziej zręcz­nie. Chociaż wysoki, ale zwinny, poruszał się jak kot. Był opanowany, a zarazem gwałtowny. Raija dostrze­gała tę samą pewność i spokój, na jaki zwróciła uwa­gę, kiedy Anastas oswajał ogiera.

Muzyka nabierała tempa, stawała się coraz bardziej szalona, zlewała się w jedno ze śmiechem, Śpiewano już tylko „tra la la”, bo nikt nie mógł nadążyć ze słowami.

Piekły ją dłonie. Nie pojmowała, jak Anastas w ogóle jest w stanie utrzymać się na nogach. Stopa­mi prawie nie dotykał stołu. Wyglądało, jakby tań­czył w powietrzu.

I wreszcie kiedy już rytm rozsadzał wszelkie gra­nice, muzycy zakończyli gwałtownie, w pół taktu.

Melodia ucichła, ale niektórzy przestali śpiewać dopiero po chwili, jakby rozpędzeni, nie zdołali w po­rę zamknąć ust. Inni zaś nie zauważyli, że to koniec, póki cisza ich nie otrzeźwiła.

Anastas zatrzymał się niemal w pół skoku i opadł z przytupem na deski stołu. Ukłonił się lekko i uśmiechnął się. Zarzucił głową, a grzywka powachlowała mu spocone czoło. Bez wysiłku zeskoczył na podłogę, wychylił do połowy kufel stojący na są­siednim stole i przecisnął się do Raiji i Wasilija.

- Toast za moją siostrę! - krzyknął w ogóle nie zdy­szany. - Za Raisę, za piękno, mądrość, za kobiety!

Wszyscy wokół przyłączyli się do toastu i tak jak Anastas napili się wódki.

Tymczasem ktoś inny odważył się wskoczyć na stół, żeby popisać się swoimi umiejętnościami. Raiji zrobiło się żal nieszczęśnika, bo po Anastasie, które­go taniec graniczył z magią, każdy następny tancerz wypadał blade.

- Gdzie się nauczyłeś tak tańczyć? - zapytała Raija.

- Tego nie można się nauczyć - wyjaśnił Anastas łagodnie. - Do tańca się trzeba urodzić. Znajomość kroków jest wówczas zbędna, bo nogi same niosą. Rozumiesz? Oczywiście pod warunkiem, że się wy­pije sporo wódki...

Nie mogła się powstrzymać od śmiechu.

- Ja jestem raczej zwolenniczką umiaru - przyzna­ła zgodnie z prawdą.

- Taniec nie mieści się w granicach wyznaczonych przez umiar - odparł Anastas z powagą, przytrzymu­jąc jej wzrok. - Najlepszymi tancerzami są ci, którzy są głodni. Syty człowiek nie potrafi tańczyć. Nie mu­si szukać ucieczki w tańcu. Bo niby przed czym miał­by uciekać?

- Po co w takim razie wódka? - zapytała Raija. Anastas z powagą pokiwał głową.

- Wódka jest po to, żeby zapomnieć. Tak jak ta­niec. Tylko że niektórym pamięć się po niej wyostrza. Mnie też. Dlatego muszę tańczyć, żeby zapomnieć. Rozumiesz?

- Moim zdaniem to wymówka - odpowiedziała Raija.

- Oczywiście - Anastas gestykulował żywo ręko­ma, przypominającymi łabędzie skrzydła, które usi­łują poderwać ciężkiego ptaka z wody ku niebu. - A czy wszystko w gruncie rzeczy nie jest wymówką? Czy życie samo w sobie nie jest pretekstem, żeby uniknąć śmierci...

- Coś czarno widzisz świat - zauważył Wasilij, któ­ry częściej wznosił toasty winem niż wódką, wzrok więc miał niezmącony, a głos trzeźwy.

- Nie teraz - stwierdził Anastas z przekonaniem. - Dzisiejszej nocy zamierzam się bawić, dlatego porzu­cam wszelkie czarnowidztwo. Dziś w nocy chcę się cieszyć. Ogier, życie, śmierć to poważne sprawy. Póź­niej przyjdzie na nie pora!

Siedzący blisko Anastasa wykorzystali sposob­ność, by go zapytać o ogiera. Byli ciekawi, czy już wkrótce go ujarzmi i założy mu na grzbiet siodło. Za­stanawiali się też, kiedy dosiądzie go dziedzic.

Anastas tylko się uśmiechał i dowcipkował.

- Nie ma drugiego takiego konia - powiedział w końcu dumny jak matka ze swojego pierworodne­go dziecka. - Słyszeliście kiedyś może „Manas”, wspa­niały epos z Kirgizji? Znałem kiedyś pewnego barda z tamtych stron. Wypiliśmy razem niejedną butelkę wódki. Nie dal za wygraną, póki nie nauczyłem się ca­łego poematu na pamięć. Jest w nim tyle mądrości, że niepotrzebna szkoła. Piotr Wielki, zamiast wznosić uniwersytety, powinien nakazać swoim poddanym, że­by nauczyli się na pamięć poematu „Manas”. Wówczas miałby wykształcony lud. W tym eposie parę wersów odnosi się do koni takich jak ten ogier. Nie macie po­jęcia, jak wyjątkowy jest ten, o którego się zakładacie... Anastas nabrał powietrza i przymknął powieki. Odchrząknął i wyrecytował fragment wielkiego epo­su kirgiskiego:

- ... rycerze zaskoczyli wszystkich Oswajając wyłącznie mocą swoich dłoni Smukłe, czystej rasy konie, Konie, które nie znały uprzęży, Konie, które nie znały zmęczenia „.

Zapadła kompletna cisza. Nikt nie zaklaskał. Nikt się nie odezwał.

- Wypijmy zdrowie ogiera! - rzucił wreszcie Anastas, a wówczas karczemna izba ożyła na nowo.

- Ujeździć tego ogiera to prawie tak, jakby go za­bić - rzekł Anastas cicho, obracając kufel w smukłych dłoniach. - Tam, na stepie, żył pełnią życia. Oswoić go, to znaczy wprowadzić w życie, które jest jedynie wymówką przed śmiercią. Rozumiecie?

Raija popatrzyła na niego zamyślona i ujrzała mężczy­znę, którego Antonia obdarzyła tak wielkim uczuciem i którego pewnie nadal kochała. Tego, który ukrywał się w roześmianym wesołku. Zrozumiała, że tylko Antonia mogłaby go przemienić w wolne stworzenie na stepie.

- Powinno się umierać tak jak orły, w locie - ciąg­nął dalej swój wywód Anastas. - Ze strzałą utkwioną w sercu. Z zaskoczenia. Nie zdając sobie sprawy, że ta chwila nadeszła. U szczytu możliwości, tak by nie poznać bólu upadku. Taka śmierć byłaby godna. Nie­ważne, co stanie się potem. Nie potrzeba żadnej ta­bliczki z nazwiskiem na grobie. Najważniejsze, żeby zostać zapamiętanym w sercach...

- Ja bym wolała umrzeć we śnie - wyznała Raija. - Jako leciwa, pomarszczona staruszka, nasycona ży­ciem, otoczona wianuszkiem wnuków. Chciałabym, żeby najbliżsi rozpaczali po moim odejściu, urządzi­li mi godny pogrzeb, nieśli trumnę na ramionach, a potem wyrzeźbili w drewnianym krzyżu moje na­zwisko. Albo jeszcze lepiej, wyryli je w kamieniu, tak by przetrwało na wieki. Tak żeby kiedyś, kiedy już nikt mnie nie będzie pamiętał, mógł się zatrzymać przy mym grobie ktoś obcy, a przeczytawszy nazwi­sko, zadumał się, jakie miała życie ta Raija Bykowa...

- Tak każą ci myśleć, kiedy żyjesz w klatce - pod­sumował Anastas. - Na stepie życie wygląda inaczej...

Ciągnęła się pieśń, na skrzydłach języka wylatywały myśli, kielichy dźwięczały. Wynajdywano coraz to no­we godne toasty. Wódka i wino lały się strumieniami.

Anastasa wszędzie było pełno. Był niezmordowa­ny. Pomimo dużej ilości wypitej wódki trzymał się pewnie na nogach i jasno formułował myśli.

Wraz z upływem nocy karczma powoli pustosza­ła. Opowiadano coraz bardziej niewybredne historie. Co rusz dochodził odgłos wbijanego w stół noża. Anastas nie przestawał pić.

Na zmianę z Wasilijem tańczyli z Raiją, pilnując, by nikogo innego do niej nie dopuścić. Coraz mniej jednak było w karczmie kobiet, a pijani mężczyźni stawali się coraz bardziej natarczywi.

Anastas klepnął Wasilija w ramię i pochylił się ku niemu.

- Teraz odwrócę od was uwagę - powiedział, uśmiechając się blado. - Wtedy zabierzesz stąd Raiję, bo za chwilę to miejsce będzie takie, za jakie uważa je Tatiana. Zostali już tylko stajenni, pijani maryna­rze, dziwki i parszywi chłopi. To nie miejsce dla niej.

Pocałował Raiję w oba policzki i rzekł:

- To był cudowny wieczór, moja siostro! I zaraz odwrócił się na pięcie i podniósłszy ręce, zaczął nawoływać biesiadników do zakładów.

- Teraz zatańczę, i to tak, że zelówki wszystkim poodpadają! - wykrzykiwał. - Stawiam flaszkę, nie, dwie flaszki dla tego, który mnie przetrzyma w tańcu!

Wielu chciało spróbować. W pośpiechu uprzątnięto stoły i krzesła.

Grajkowie uderzyli w struny. Wokół pustej podło­gi ustawili się biesiadnicy, w spoconych dłoniach ścis­kając monety. Anastas wszedł do kręgu. Podwinął rę­kawy, polał głowę wódką i wygładził włosy. W oczach miał wesołość. Do kręgu wstąpiło też trzech śmiał­ków, którzy postanowili się z nim zmierzyć w tańcu.

Mężczyźni w kręgu zrazu poruszali się powoli, ni­czym rozleniwione trzmiele. Ale z wolna muzyka przybierała na sile.

Wasilij chwycił Raiję pod ramię i poprowadził ją do wyjścia.

Anastas, nie przerywając tańca, omiótł spojrze­niem wychodzących przyjaciół.

Tylko on zauważył ich zniknięcie. Skutecznie od­wrócił od nich uwagę.

9

Po wyjściu z dusznej karczmy uderzył ich rześki chłód, więc dopiero po chwili, gdy już przestali szczę­kać zębami, zauważyli, że noc jest wyjątkowo łagodna.

Mieli wrażenie, że usiane gwiazdami niebo wisi tuż nad ich głowami. W ciemnościach na otwartej prze­strzeni nigdy nie wiadomo, gdzie kończy się ziemia, a zaczyna niebo.

Na ulicach nie spotkali żywej duszy, ale miejsca podobne do karczmy, którą właśnie opuścili, nadal tętniły życiem. Słychać było dolatujące stamtąd strzę­py pieśni, śmiech i gwar.

Szli obok siebie w milczeniu, trzymając ręce w kie­szeniach. Niewiele rozmawiali ze sobą tego wieczoru i nocy.

- Wszystko wydaje mi się takie nierzeczywiste - odezwała się w końcu Raija, nie dlatego, że męczyła ją cisza, ale dlatego, że naprawdę tak czuła. - Powin­nam cię poprosić, żebyś mnie uszczypnął w ramię, ale boję się, że się obudzę zmarznięta i się przekonam, że wszystko było snem.

- To nie sen, Raiju - odparł Wasilij cicho. - Jestem przy tobie, widzę ciebie. Wino nie uderzyło mi tak mocno do głowy, bym mógł w to powątpiewać. Zresztą tobie też nie - dodał, uśmiechając się lekko.

- Tak daleko stąd do Archangielska!

- To brzmi jak wołanie o pomoc - zauważył Wa­silij, przysunąwszy się nieco bliżej.

Szli teraz, dotykając się ramionami.

- Tak bardzo się mnie boisz? - zapytał. - Niepo­trzebnie.

- Wyobraź sobie kogoś siedzącego w niewielkiej ło­dzi, pozbawionej wioseł i ożaglowania, łodzi, miota­nej przez fale bezkresnego morza - odrzekła Raija. - I skalistą wysepkę wystającą nad powierzchnię wody. Pięknie tam, gdy świeci słońce, bezpiecznie przy po­dmuchach letniej bryzy. Ale podczas sztormu wyspę zalewają potężne fale. Wówczas, mimo wszystko, le­piej pozostać w łodzi, bo większa jest szansa na ura­towanie życia. A kiedy wiatr ucichnie, kto wie, może znów lekki powiew zniesie łódź na wysepkę...

- To ty siedzisz w tej łódce, prawda? - zapytał ci­cho.

Raija skinęła głową.

- A ja jestem wysepką. Znów przytaknęła.

- Rozumiem, Raiju - rzekł. - Bardzo pięknie to uję­łaś. Nie potrafiłabyś nikogo zranić Raiju - Raiso! Mam nadzieję, że w końcu fale pochłoną wyspę... dla two­jego dobra...

- Ależ ja tego nie chcę! - przerwała mu gwałtow­nie i zatrzymała się. Znaleźli się niedaleko portu, gdzie o tej porze panował całkowity spokój. Na za­cumowanych statkach też było cicho. Tylko tu i ów­dzie marynarze trzymali wachtę.

Wasilij z Raiją skierowali się nad Suchonę nieprze­rwanie toczącą swe wody. Usiedli na brzegu w zacisz­nym miejscu z nogami zwieszonymi w dół.

- Pamiętasz, jak chciałeś mnie oswoić z wodą? - za­pytała Raija, uśmiechając się lekko.

Pamiętał. Stanowili wówczas dziwną parę: on, bun­townik, i ona, żona pryncypała.

Zresztą nadal dzieliła ich pozycja społeczna. Pro­sty marynarz i małżonka armatora.

- Do końca chyba nigdy nie wyzbędę się strachu, ale dzięki tobie nie boję się już tak jak kiedyś.

- Sama pokonałaś lęk - rzekł Wasilij. - Ja tylko przekonałem cię, że jest to możliwe.

- Wiem, że z mojej strony to egoizm i bezmyślność - zaczęła i zasłuchała się w szum Suchony inny niż ten, do którego przywykła nad Dwiną. Może każda rzeka przemawia własnym głosem? - Tak, to egoizm - powtó­rzyła. - Ale nie chcę, żebyś zniknął z mojego życia, Wasia. Potrzebuję ciebie. Niektórymi myślami mogę się po­dzielić tylko z tobą. Wydaje mi się, że rozumiemy się bez słów. Łączy nas pewien rodzaj pokrewieństwa dusz, którego nie chciałabym być pozbawiona. Czuję się bo­gatsza przez to, że cię poznałam.

Wailijowi odebrało mowę. Oddychał z drżeniem.

- Tak, wiem, że to egoizm - powtórzyła raz jeszcze. - Nie mogę bowiem ofiarować ci tyle samo, ile od ciebie czerpię. I jeszcze proszę, żebyś niczego nie żądał w za­mian... Czuję się tak, jakbym cię wykorzystywała.

- Nie wykorzystujesz mnie, Raiju - odparł chrapli­wie. - Nikomu nie pozwoliłbym się wykorzystać. Na­wet tobie.

- Nienawidzisz mnie za to? - zapytała, nie patrząc na niego.

Rozgwieżdżone niebo odbijało się w pomarszczo­nej tafli Suchony jak w zwierciadle.

- Nie potrafiłbym cię nienawidzić - odrzekł. - Pod­ciągnął nogę i oparłszy się policzkiem o kolano, wpa­trywał się w Raiję. - Wierzę jednak, że można czegoś tak mocno pragnąć, że się to spełni. Chociaż przez chwilę. Znasz może baśń o Śnieżynce?

Pokręciła głową.

- W takim razie ci opowiem - uśmiechnął się Wa­silij. - Będzie to dla ciebie coś nowego, prawda? Zwy­kle ty wymyślasz bajki na dobranoc. Tę baśń opowia­dała mnie i Walerijowi w dzieciństwie nasza babka.

Nabrał powietrza w płuca i słowami, jakimi roz­poczynają się wszystkie bajki, zaczął:

- Dawno, dawno temu w chacie pod lasem miesz­kało dwoje kochających się ludzi, Masza i Iwan. Żyło im się dobrze. Mieli dobrych sąsiadów i życzliwych przyjaciół. Do pełnego szczęścia brakowało im tylko dziecka. Często siadywali w oknie i z żalem obserwo­wali bawiące się dzieci sąsiadów. Niczego bardziej nie pragnęli jak maleństwa, które mogliby nazwać swoim.

Pewnego zimowego dnia Iwan, widząc, jak dzieci lepią bałwana i rzucają się śnieżkami, nabrał ochoty, by pobawić się jak one. Namówił żonę, by razem ule­pili przed swoją chatą bałwana. Kiedy utoczyli pierw­szą kulę, Masza zaproponowała żartobliwie: „Może lepiej ulepmy małą śniegową dziewczynkę, skoro nie mamy własnych dzieci?!” Zawsze najbardziej pragnę­li córeczki. I wkładając w to całą swoją miłość i tęsk­notę, Masza i Iwan ulepili ze śniegu najpiękniejszą dziewczynkę, jaką mogli sobie wyobrazić. Była nie­duża, miała drobne rączki i nóżki, najpiękniejszą twa­rzyczkę i długie włosy - wszystko ulepione ze śniegu.

Masza i Iwan w życiu nie widzieli piękniejszej istoty. Była dokładnie taka, o jakiej tak bardzo marzyli przez lata.

„Przemów do mnie, Śnieżynko!” - poprosił Iwan.

„Obudź się do życia, moja dziecino! - dodała Ma­sza. - Baw się i śmiej jak inne dzieci!”

I w tym samym momencie Śnieżynka pomrugała powiekami, jej policzki poróżowiały i nagle w miej­scu, gdzie stała figura ze śniegu, pojawiła się prawdzi­wa, żywa dziewczynka. Miała błękitne oczy, złote włosy i różane policzki.

Małżonkowie oniemieli ze zdumienia, ale Iwan w końcu zapytał: „Kim jesteś, mała dziewczynko? I jak się tu znalazłaś?”

„Przybyłam z krainy śniegu i mrozu. Jestem waszą córeczką!” - oznajmiła i pocałowała ich oboje. Iwan i Masza z radości śmiali się i płakali na przemian. Sprosili sąsiadów, ażeby podzielić się z nimi swym szczęściem. Izba zapełniła się gośćmi, którzy koniecz­nie chcieli zobaczyć śliczną córeczkę Iwana i Maszy. I do późnej nocy świętowali pojawienie się tego dziecka, wspólnie radując się, śpiewając i tańcząc.

Przez całą zimę córeczka Iwana i Maszy bawiła się na śniegu razem z innymi dziećmi. A Iwan i Masza stali w oknie i przyglądali się najszczęśliwsi na świe­cie, bo teraz jedno z dzieci było ich własne. Uważa­li, że córeczka jest najładniejsza. W ich oczach była najmilszym, najsłodszym, najgrzeczniejszym dziec­kiem. Zresztą wszyscy ją lubili.

Nastała wiosna. Ociepliło się i śnieg powoli zaczął topnieć, a mała dziewuszka posmutniała. Pewnego dnia zanuciła Iwanowi i Maszy: „Nadchodzi wiosna, muszę odejść do mroźnej krainy daleko stąd”.

Rodzice zapłakali, a dziewczynka wraz z nimi. Iwan zamknął drzwi na skobel, a Masza trzymała dziewczynkę z całych sił, żeby tylko nie odeszła. Ale na nic się to nie zdało, ponieważ Śnieżynka stopiła jej się w ramionach. Zostało po niej skórzane ubran­ko, buciki i kałuża wody. Rodzice z tęsknoty gorzko płakali, ale Masza spakowała ubranka w nadziei, że kiedyś się przydadzą.

Nastał dla nich smutny czas. Lato i jesień upływa­ły powoli. Zbliżała się zima. Zamarzła ziemia, za­marzły stawy. Któregoś wieczora w pobliżu chaty Masza i Iwan usłyszeli cieniutki śmiech, a dziecięcy głosik zanucił: „Tato i mamo, otwórzcie! Przybywam do was razem ze śniegiem i chłodem!”

Otworzyli zdumieni i ujrzeli na progu swoją có­reczkę, która rzuciła im się w objęcia. Znów całą zi­mę spędziła z nimi. Bawiła się z innymi dziećmi Wniosła światło i radość do chaty pod lasem. Ale wraz z nastaniem wiosny znowu udała się do krainy wiecznych mrozów na północy. Tym razem jednak rodzice nie rozpaczali tak, bo zrozumieli, że córecz­ka musi odejść. Już wiedzieli, że jak tylko spadnie pierwszy śnieg, ich mała Śnieżynka powróci i pozo­stanie z nimi aż do wiosny...

Piękna to była baśń, nastrojowa i wzruszająca jak wiele rosyjskich baśni. Raija długo milczała. Zrozu­miała, że dla Wasilija ona jest taką Śnieżynką, mimo że panowało lato.

- Czy warto? - zapytała w końcu tak cicho, że le­dwie ją usłyszał. - Czy Iwan i Masza byli naprawdę szczęśliwi? Czy nie marzyli o dziecku, które pozosta­łoby u nich na zawsze?

- Przecież inaczej nie mieliby w ogóle dziecka - od­powiedział Wasilij. - Pragnęli córeczki tak bardzo, że do nich przyszła. Zadowolili się tym, co mogli dostać. Zimą byli szczęśliwi, a przez pozostałą część roku mieli na co czekać.

Raija pochyliła głowę.

- Nie płacz, Raiju! - rzekł Wasilij. Poderwał się na nogi i pomógł jej wstać.

- Nie będziesz tu wylewać nade mną łez! Wracaj­my do matuszki Tatiany! Już bardzo późno.

Opuszkami palców otarł jej łzy. Usta mu lekko drżały, ale nie dal tego po sobie poznać.

Otoczył ją ramieniem i razem ruszyli w stronę go­spody. Pod stopami chrzęścił im suchy piach.

Nie rozmawiali więcej.

Drzwi zastali otwarte, ale kiedy weszli do środka, nie natknęli się na nikogo. Zatrzymali się na skąpo oświetlonych schodach. Raija poczuła się zakłopota­na, bo Wasilij nie zbierał się do odejścia. Przestraszy­ła się, że ją źle zrozumiał. Pilnowała się, żeby go nie łudzić, starała się go nie zranić. Nie przypominała so­bie, by powiedziała cokolwiek, co mógłby sobie opacznie wytłumaczyć...

- Nie musisz mnie odprowadzać na samą górę - wyszeptała łagodnie.

Ale on tylko uśmiechnął się szeroko i oparty o ścia­nę patrzył, jak Raija nerwowo ściska poręcz.

- Tatiana była tak łaskawa, że przydzieliła mi po­kój w swojej gospodzie - wyjaśnił po chwili. - Nie mogłem odmówić, by nie urazić damy...

- Przepraszam - powiedziała Raija speszona, kiedy Wasilij ruszył przodem na górę. Była ciekawa, czy ktoś go pouczył, że tak należy, czy sam na to wpadł. Jewgienij wyjaśnił kiedyś Raiji, że ten obyczaj wziął się stąd, iż mężczyzna, idąc przodem po schodach, nie podgląda, co kobieta nosi pod spódnicą. Rozbawiło ją to wtedy. Teraz jednak pomyślała, że jeśli ktoś zna i stosuje pewne zasady przyjęte przez ludzi, to wszyst­kie drzwi będą stały przed nim otworem, zaś niezna­jomość tychże zasad zamknie człowiekowi drogę, a w najlepszym razie narazi go na pośmiewisko.

- Chyba wypiłam za dużo wina - powiedziała Ra­ija, kiedy zatrzymali się przy drzwiach, a ona długo manipulowała, by włożyć klucz do zamka. Wreszcie zachrobotało i drzwi ustąpiły.

- Nie zaprzeczam, że przyszło mi do głowy to, co podejrzewałaś - rzucił lekko, otwierając drzwi na­przeciwko. - Ale przecież, stawiając czoło niektórym pokusom, człowiek staje się lepszy. Nie sądzisz?

Raija pokiwała głową. Wśliznęła się do swojego po­koju, jednak nie zamknęła drzwi. Widziała, że i jemu trudno się rozstać i powiedzieć „dobranoc”, choć roz­sądek tak nakazywał.

Tatiana z pewnością sądziła, że odda Raiji przysłu­gę, przydzielając Wasilijowi pokój naprzeciwko. Uważała, że kobiety powinny trzymać swoją stronę. Chociaż... trudno wykluczyć, że i matuszka Tatiana uległa wrodzonemu urokowi Wasilija.

- To był bardzo miły wieczór. W dużej mierze dzię­ki tobie - szepnęła Raija, starając się nie obudzić in­nych gości, którzy nocowali na piętrze.

Uśmiech Wasilija zawierał w sobie wiele ciepła, na­wet jeśli uśmiechał się nieznacznie, tak jak teraz.

- Mnie także było bardzo przyjemnie, Raiju. Ale teraz chyba postąpimy najrozsądniej, jeśli powiemy sobie „dobranoc”.

Skinęła potakująco. Oparłszy policzek o framugę, przymknęła drzwi i trochę niepewna, jak to przyjmie, szepnęła:

- Dobranoc, Wasia, mój przyjacielu!

- Dobranoc, ukochana - odpowiedział i nie patrząc na nią, zamknął drzwi, obawiając się jej reakcji. Oparł się plecami o drzwi i osunął na podłogę. Podciągnął pod bro­dę kolana, objął je rękoma. Ukrył twarz i zapłakał cicho.

Raija poczuła nienawiść do samej siebie za ból, jaki ujrzała w jego twarzy. Zamknęła drzwi i powiedziała do siebie, że przecież nie prosiła o to, by tak ją pokochał.

A może powinnaś była wcześniej zabić tę miłość, odezwał się w niej głos sumienia. Mogłabyś oszczę­dzić Wasilijowi cierpienia, zadając mu mniejszy ból, zanim sprawy zaszły tak daleko...

Teraz jest za późno. Dopuściłaś go za blisko, za­przyjaźniłaś się z nim, obdarzyłaś go zaufaniem, a on ci się odwzajemnił tym samym. Wypełniłaś jego ży­cie wspomnieniami. Okazałaś mu dobroć. Nie mo­żesz teraz raptem go tego pozbawić. Cierpisz... po­myśl jednak, jak jemu jest ciężko!

- Wasia mnie rozumie lepiej niż Jewgienij - powie­działa po cichu do siebie, jakby próbując się bronić.

Cisnęła na podłogę buty, zdjęła spódnicę i pończo­chy. W samej tylko halce rzuciła się na łóżko, uderza­jąc ze złości pięściami w siennik.

Nie mogę zrezygnować z tak wspaniałej przyjaź­ni! myślała. Nie chcę poświęcać człowieka, który jest mi tak oddany.

Ciągle nie mogła się nadziwić, jak bardzo Wasilij ją rozumie. Już wtedy gdy go spotkała po raz pierw­szy, miała wrażenie, że zna go od dawna.

Nawet z Tonią nie czuła takiej wspólnoty. Rozu­miały się, to prawda, ale połączyło ich przede wszyst­kim to, że były kobietami i obie od czasu do czasu płynęły trochę pod prąd. Były różne, ale świetnie się uzupełniały. Dzięki temu zawiązała się między nimi wspaniała przyjaźń.

Jewgienija Raija kochała, mimo że zupełnie nie by­li do siebie podobni. Na wiele spraw patrzyli całkiem inaczej, ale może dzięki temu ciekawiej im się żyło. Poza tym rozpalał w niej ogień, nie tęskniła za inną miłością cielesną. Dawał jej wszystko, czego pragnę­ła. Oczywiście codzienność przeważała, ale tak jest przecież we wszystkich małżeństwach.

Z Wasilijem było inaczej. Niby miała go, a jednak nie miała.

Zrozumiała teraz, że brakowało jej go przez ten czas, kiedy Jewgienij zabronił mu przychodzić.

Teraz pojęła, jak bardzo tęskniła za jego obecno­ścią. Przetoczył się przez jej życie jak wicher, ale zdo­łał pozostawić po sobie własny ślad.

Raiji właściwie niczego nie brakowało, ale ponie­waż bliskość Wasilija przez długi okres nie rozświet­lała jej życia, obudziła się w niej tęsknota. Pustka, o której tylko ona wiedziała.

Powinna była uczynić dla niego coś więcej. Mogła walczyć. Kto wie, może Jewgienij dałby się przeko­nać, że tamten pocałunek był całkiem niewinny, że nie oznaczał zdrady wobec niego.

Tymczasem wyrzucił Wasilija z ich życia, a ona mu na to pozwoliła.

Teraz oddziela ich dwoje drzwi.

Czy mogli to przewidzieć?

Raija poczuła się jakoś dziwnie. To chyba wino sprawiło, że stała się senna jak kot w popołudniowym słońcu. A właściwie nie całkiem senna, ale rozleniwio­na, łasa na pieszczoty.

Usiadła na łóżku i wyjęła spinki z włosów. Roz­plotła warkocz, rozpuściła włosy i rozczesała je pal­cami. Boso stanęła na podłodze.

Bywają w życiu takie decyzje, które powinno się grun­townie przemyśleć. Ale czasem lepiej nie roztrząsać za wiele. Nie wszystkie za i przeciw da się rozpatrzyć i cza­sem trudno ocenić, co jest większym grzechem.

Może to tylko jeszcze pogorszy wszystko, pomy­ślała Raija. A może wreszcie zniknie ta okropna pust­ka! To nie ma nic wspólnego z litością! przekonywa­ła samą siebie.

Nie była pijana. Czuła lęk, ale równocześnie zde­cydowanie. Dręczącą niepewność, a także ból, jakby w serce ktoś wbił jej cierń.

Miała dziwne uczucie, że jeśli się teraz nie odwa­ży, to do końca życia będzie tego żałować.

Ostrożnie więc, po cichu, otworzyła drzwi i wy­kradła się na pusty ciemny korytarz. Zachowała na tyle przytomność umysłu, by za sobą zamknąć. Zwra­cała uwagę na każdy szczegół.

Dzielił ją jeden duży krok do drzwi naprzeciwko.

Zapukała cichutko. Coś w środku zaszurało, a z dołu doleciał głos Wasilija, zły i nieprzyjazny:

- Czego? Chyba jest noc!

Raija tymczasem wypowiedziała czarodziejskie za­klęcie z bajki:

- Wasiliju, otwórz mi! Wraz ze śniegiem i mrozem przybywam do ciebie.

Drzwi uchyliły się gwałtownie. Wasilij wyjrzał z niedowierzaniem, potargany, nadal w kurtce, i bez słowa wpuścił Raiję do środka.

Wśliznęła się do pokoju.

Nie spuszczał z niej wzroku, ale nie ruszył się z miejsca i stał nadal w otwartych drzwiach.

- Czy wiesz, co robisz? - zapytał po chwili chrap­liwie.

Kiwnęła głową.

- Nie zamkniesz drzwi? - zapytała.

Zamknął, ale klucz pozostawił w zamku. Ona swój rzuciła na podłogę. Stała nieporuszona, wpatrując się w Wasilija. Czekała.

- Dobry Boże! - wymamrotał Wasilij i podszedł do Raiji dwa kroki bliżej. Zatrzymał się jednak, nie ma­jąc odwagi pokonać tej niewielkiej odległości, jaka ich dzieliła.

- Chyba jednak nie wiesz, co robisz - szepnął, ale widząc w jej twarzy pewność i zdecydowanie, stwier­dził: - Wiesz. Ale to jeszcze gorzej...

Raija podeszła do niego, położyła mu ręce na szyi i spojrzała głęboko w oczy, które błyszczały wszyst­kimi odcieniami błękitu, zieleni i szarości. Wasilij poddał się i wziął ją w ramiona.

Zamknęli się w uścisku, ale zarazem pozostawili sobie wolność, tak osobliwa była ta łącząca ich więź.

- Nadal nic ci nie obiecuję - wyszeptała. - Ale też nie wykorzystuję cię...

Uścisnął ją mocniej.

- Nie mogłabyś mnie wykorzystać - odparł, uśmiechając się kącikiem ust, ale oczy pozostały poważne, niemal zalęknione.

Nigdy wcześniej nie pragnął uciekać z objęć kobie­ty, ale teraz przemknęło mu przez myśl, że może dla nich obojga tak byłoby lepiej. Nie uczynił jednak tego.

Poszukał wargami jej ust, tak jak już kiedyś zda­rzyło się w kilku boskich chwilach. Pocałunek odcis­nął się na ich ustach niczym wypalone znamię. Nie­my okrzyk. Raija miała smak wina, soli, którą jadła do wódki, kwaszonych buraczków, które przegryza­ła, by się nie upić. Stracił głowę, był gwałtowny, ale chciał tylko czuć jej smak, czuć jej smak...

Nie powstrzymywała go, nie tłumiła ognia, szuka­ła jedynie jego bliskości. Czuła w sobie wielką pust­kę, którą tylko on mógł zapełnić. On - spragniony tak, jakby od dawna nie miał w ustach nic do picia.

Czuła na szyi jego wargi gorące niczym słoneczne promienie przebijające się przez ciężkie chmury. Na ra­mionach jego usta niczym letni deszcz na nagiej skórze. Ach, odchylić kark i rozkoszować się, rozkoszować...

Ściskał ją lekko za oba ramiona... Dziwne uczucie, takie inne...

Wasilij wypuścił ją gwałtownie z objęć. Stał tuż przy niej, ale jej nie dotykał. Całą łagodność zawarł w spojrzeniu, ciepłym niczym popołudnie wczesną jesienią.

A potem zabrał się za palenie w piecu, jakby chciał jej dać czas do namysłu. Wrzucił grube polana i roz­niecił pod nimi ogień. Drzwiczki pieca pozostawił otwarte na oścież, by ciepło rozeszło się po izbie.

Zdjął kurtkę i buty, rozpiął koszulę i, spojrzawszy na Raiję uważnie, zdjął jeszcze spodnie.

Stanął przed nią wyczekująco, nagi, z opalonym torsem.

Raija rozpinała drobne guziczki halki, ale Wasilij nie uczynił najmniejszego gestu wskazującego na to, że chce jej pomóc. Ofiarował jej ten czas, którego po­trzebowała, i była mu za to wdzięczna. Zsunęła ramiączka i odwróciwszy się do niego plecami, zdjęła halkę. Dopiero wówczas się odwróciła. Zmusiła się, żeby nie unieść rąk i nie zakryć blizn, które szpeciły jej ciało, a których pochodzenia nie znała.

Kiedy Wasilij je zobaczył, zmarszczył tylko brwi. Raija przygotowała się na to, że zobaczy w jego oczach obrzydzenie, ale nic takiego nie nastąpiło.

Chwycił jej dłoń i poprowadził do łóżka. Ułożył się obok i mocno przytulił ją do siebie. Łzy napłynę­ły jej do oczu, gdy dotknął wargami jej blizn i każdą z osobna gładził opuszkami palców. A potem pokrył ciało Raiji deszczem pocałunków. Musiała go niemal powstrzymywać, by i jej usta nasycić się mogły jego ciałem, tak by i ona mogła poczuć smak jego skóry, poznać jego ciało wnętrzem swych dłoni i palcami.

Ręce Wasilija, jego usta, jego ciało - szczupłe, ale twarde i umięśnione...

Pieścił i pozwalał się pieścić. Upajał się nią, jej po­mysłowością. Westchnął z rozkoszy, gdy swymi dłu­gimi włosami muskała jego tors, biodra, uda. Poddał się pieszczotom jej warg, drażniących okolice broda­wek. Nauczył jej dłonie swojego rytmu. Palcami i ustami poznając jej ciało.

Czuł, jak jej skóra paruje, czuł jej zapach, spijał ją i smakował. A potem zanurzył się w niej i oddając się bez reszty, otrzymał jeszcze więcej.

Szeptali sobie słowa pełne głębokiej prawdy, prze­znaczone wyłącznie dla siebie nawzajem. Nikt więcej ich nie usłyszy. Kto wie, czy te miłosne wyznania nie zamieniły się w nowe gwiazdy na nieboskłonie, błysz­czące i cudne niczym muzyka i kwiaty, których do­skonałość trudno opisać.

- A więc to prawda. Wystarczy czegoś bardzo moc­no pragnąć, by się to spełniło - odezwał się Wasilij, nie odrywając wzroku od Raiji.

Palące się polana ogrzały pomieszczenie. A może sprawiły to ich rozpalone ciała? Oboje byli spoceni, ale nie marzli. Leżeli na kocu blisko siebie ze splecio­nymi dłońmi.

- Wszystko jest tak jak w baśni - odparła. Zanurzyła się w czymś nieskończenie pięknym, co jednak nie mogło trwać wiecznie. Jak zresztą wszyst­ko, co zawiera tyle rozkoszy.

- Stopniejesz mi - westchnął Wasilij, uśmiechając się leciutko. - Wiem o tym, Raiju, ukochana. Ale w naszej bajce zima się jeszcze nie skończyła.

Raija odwzajemniła uśmiech. Jego spojrzenie na­pełniło ją spokojem. Oboje myśleli podobnie, a sło­wa, które wypowiadał, brzmiały dziwnie znajomo.

Rozpłynie się mu między palcami, ale jeszcze nie teraz. Ich noc dopiero się zaczęła.

10

- Ta bajka nie zakończy się słowami: „A potem ży­li długo i szczęśliwie” - odezwał się Wasilij przy wspólnym śniadaniu.

Tatiana obserwowała ich ukradkiem i jej czujne oko oczywiście od razu zarejestrowało coś nowego w zachowaniu obojga. Patrzyli na siebie inaczej, a ich gesty i ruchy zdradzały, że stali się sobie bliżsi.

Tatiana Dawidowna nie była na tyle naiwna, by nie domyślić się, co było tego przyczyną.

Raija, spoglądając Wasilijowi w oczy, które w świet­le poranka przybrały bardziej szarozielony odcień, po­myślała, że to nie jej twarz powinna się w nich odbijać. Gdyby los okazał się łaskawszy, a i czas inny, Wasilij spotkałby kobietę, na którą prawdziwie zasługiwał.

Tymczasem zakochał się w niej!

- Żyjemy szczęśliwie - poprawiła go, krusząc chleb, którego nie zjadła. Anastas zapewne oburzył­by się na takie marnotrawstwo. - Każde z nas żyje szczęśliwie, czyż nie, Wasiliju?

Pokiwał głową.

- Nie zamierzam cię okłamywać, że nie kocham Jewgienija. Moje miejsce jest u jego boku. Gdybym nie związała się z nim, może byłabym twoja. Ale czy tak naprawdę można to przewidzieć? Bardzo bym chciała zachować twoją przyjaźń, choć nie wiem, czy to będzie możliwe. Czy powinniśmy... Czy możemy... Westchnął rozleniwiony. Zmęczony był z powodu braku snu, ale jego ciało nasyciło się tej nocy, gdy na­leżeli do siebie. Cóż z tego, że tak krótko? Niektórym nie jest dane przeżyć nawet tyle z tą jedną jedyną.

- To się więcej nie powtórzy - oznajmił. - Dostali­śmy to, czego pragnęliśmy. Nie będę więcej wchodził Jewgienijowi w drogę. Zresztą rozumiem go, bo pew­nie na jego miejscu zachowywałbym się podobnie. Niełatwo żyć u boku takiej jak ty kobiety, kochanie.

Uśmiechnął się blado.

- Ale twoim przyjacielem, Raiju, pozostanę na za­wsze. Pamiętaj, ilekroć będziesz mnie potrzebowała, możesz na mnie liczyć. To się rozumie samo przez się i nie trzeba o tym mówić. Mam nadzieję, że nie zapomnisz moich słów i bez obawy zwrócisz się do mnie, jeśli uznasz, że mogę ci pomóc.

Raija skinęła głową. Zdawała sobie jednak sprawę, że takie obietnice, złożone w danej chwili zupełnie szczerze, mogą się okazać za jakiś czas nie do wypeł­nienia.

On chyba też brał to pod uwagę.

W nagłym przebłysku Raija ujrzała go w otocze­niu jego własnych dzieci. Dzieci, które miałyby jego oczy i taki sam uśmiech. Byłby wspaniałym ojcem, takim, którego nawet w dorosłym życiu wspomina­łyby z dumą i radością.

Pozbawiła go tego.

Ale to on dokonał wyboru.

Raija była niemal pewna, że i on o tym rozmyślał, wyobrażał sobie, zastanawiał się, jak by to było. A jednak zrezygnował z własnego szczęścia - dla niej.

Nikt nie powinien zostać obdarzony tak wielkim i przytłaczającym miłosnym wyznaniem.

- W tym wszystkim nie zapytałem cię nawet, czy żałujesz tego, do czego między nami doszło?

- Nie odpowiem ci, bo sam wiesz najlepiej - od­parła i roześmiała się, nie czując zakłopotania ani wy­rzutów sumienia.

Ta noc nie mogła nikomu zaszkodzić, nikomu po­za nimi dwojgiem.

Nie zapukałaby do niego, gdyby miała jakiekol­wiek wątpliwości, że będzie tego żałować.

- We wszystkim, co piękne, będę odtąd widział cie­bie - wyznał Wasilij. - Zresztą... od dawna tak się dzie­je, choć nigdy ci tego nie mówiłem...

Raija pokręciła głową.

- Rzeczywiście, nigdy mi nie mówiłeś - przyznała i zapragnęła go poprosić, by wyznał jej to, czego nie miała prawa wiedzieć.

- Zapamiętaj, jakkolwiek bym na ciebie patrzył i jakkolwiek się do ciebie zwracał następnym razem, kiedy się spotkamy, moje uczucie do ciebie pozostanie niezmienione - rzekł Wasilij cicho. - Jesteś panią mo­jego serca. Ty uczyniłaś mnie prawdziwym mężczy­zną, ty sprawiłaś, że stałem się wartościowszym czło­wiekiem. Uwielbiam cię, ale... należysz do innego...

Choć Jewgienij także potrafił pięknie wyznawać jej miłość, słuchając słów Wasilija doznała wielkiego wzruszenia. Ale miłosnych wyznań nie wolno ze sobą porównywać. Miłości nie da się zważyć ani zmierzyć.

Raija wiedziała, że zachowa jego słowa w sercu, tak jak zachowuje się suszone kwiatki. Zapamięta też na zawsze ich gwiaździstą noc.

Pozostanie to wspólnym wspomnieniem ich dwojga.

Przynajmniej nie będzie musiała żałować, że za­brakło jej odwagi. Udało jej się przeżyć bliskość z człowiekiem, z którym rozumiała się bez słów.

Dostała więcej, niż na to zasługiwała. Żadna z ziemskich istot nie powinna prosić o więcej. Gdy­by na życie składały się wyłącznie takie chwile, anio­ły pozazdrościłyby ludziom.

- Kupiłam dla Jelizawiety kufer na wyprawę - powiedziała Raija, otrząsając się z marzeń i wracając do rzeczywistości.

- Niepotrzebnie - odparł Wasilij.

- Dokupię, co tam jeszcze będzie trzeba - ciągnę­ła, nie zważając na jego sprzeciw. - Dziewczyna nie może mieć przecież pustego kufra, gdy przyjdzie na nią pora, wiesz...

- Ona ma dopiero piętnaście lat, za wcześnie na zamążpójście!

Raija zawinęła na palcu lok.

- Zdaje się, że nie dostrzegasz, a może lekceważysz silny charakter swojej bratanicy, Wasia. Jestem pew­na, że Jelizawieta wyjdzie za mąż, i to już niedługo. Nie chcę tylko, żeby musiała to robić gdzieś po kry­jomu. Sprawiłbyś mi wielką przykrość, gdybyś ją od­rzucił...

- Masz swojego syna - rzucił naburmuszony. - Je­lizawieta nie jest z tobą spokrewniona.

- Ale jest twoją podopieczną - odpowiedziała mu cicho, uchwyciwszy jego wzrok swym pociemniałym spojrzeniem. - Dlatego i dla mnie wiele znaczy. Trud­no ci to zrozumieć?

Wasilij milczał. Może była to jedyna rzecz, której nie mógł jej wyjaśnić. I tak będzie na to patrzyła ko­biecym okiem.

On był mężczyzną, a Jelizawietę traktował jak własną córkę. Wszystko się w nim skręcało na samą myśl o tym, że jakiś mężczyzna, którego nawet nie widział na oczy, a tym bardziej nie miał okazji zaak­ceptować, uciekł z nią, żeby ją poślubić.

Nic nie mogły tu pomóc łagodne prośby i błaga­nia ukochanej.

- „Olga” przypływa za dwa - trzy dni - odezwała się Raija.

Napotkał jej spojrzenie.

Wielkie nieba, jaka pokusa!

Raija nic nie zaproponowała, ale dobrze wiedziała, że zrozumiał, co miała na myśli. Nie był głupi.

Dwa - trzy dni.

Tyle nocy.

Tyle wspomnień, które można by nanizać na źdźbło niczym leśne jagody, by potem cieszyć się ni­mi w zimowe wieczory. Ich lato zachowałoby swą słodycz z każdym owocem, po który by sięgnęli.

Minionej nocy nikomu jej nie ukradł, nawet Jew­gienijowi. Bo ta Raija, którą tulił w ramionach, nie była tą samą, którą znał ze swojego łoża Jewgienij.

Wasilij miał niezachwianą pewność, że tego, co z niej wydobył, Jewgienij nigdy nie widział. Przyzwyczajony do tej Raiji, którą miał na co dzień, nie przypuszczał wcale, że tkwią w niej tak bogate pokłady doznań.

Wasilij wiedział, że gdyby spędził z nią więcej no­cy, magia tej pierwszej zostałaby przysłonięta nowy­mi przeżyciami. A wówczas byłoby im jeszcze trud­niej się rozstać.

Oczywiście, że o niczym nie marzył bardziej niż o tym, by mógł na co dzień tulić Raiję w ramionach, ale w tej sytuacji byłoby to okłamywaniem siebie.

Wasilij nie chciał, by razem dopuszczali się zdrady.

- Jeszcze dzisiaj ruszam konno na północ - oznaj­mił. - Pewnie minie parę tygodni, zanim się pojawię w Archangielsku. A kiedy wrócę, opowiem wszyst­kim, że spotkaliśmy się tutaj przypadkowo. Wspo­mnę, że zjedliśmy razem obiad, a jednego wieczoru świętowaliśmy nawet z Anastasem w karczmie. Naj­lepiej trzymać się jak najbliżej prawdy.

Skinęła głową. Widziano ich przecież razem. Nie­mądrze byłoby się zapierać. Spodziewała się jednak, że niełatwo będzie to wytłumaczyć Jewgienijowi.

Po wyjeździe Wasilija poczuje się samotna. Miała tylko nadzieję, że zjawi się Anastas. Ciekawe, co się stanie z ogierem.

Raija stała przy oknie i obserwowała, jak Wasilij pakuje swój bagaż do sakw. Udawał beztroskę, ale ona wyczuwała determinację popychającą go do dzia­łania. Nie dostrzegła na jego twarzy jednak tego, cze­go w głębi serca spodziewała się ujrzeć: zapowiedzi, że będzie za nią tęsknił.

Taka była beznadziejnie próżna...

Wasilij założył kurtkę, a na biodrach zapiął pas z przytroczoną pochewką na nóż. Był gotowy do dro­gi. Dalsze zwlekanie nie miało sensu. Rzekł więc:

- Chciałbym cię prosić, żebyś pozdrowiła ode mnie Anastasa. Powiedz, że bardzo miło mi było go znów spotkać. Może powinienem zapytać, czy nie miałby ochoty ruszyć ze mną na północ, ale czuję, że tę spra­wę muszę załatwić sam.

- Jeśli znajdziesz Jelizawietę, koniecznie ją po­zdrów ode mnie! I to najserdeczniej - powtórzyła z uporem Raija, nie patrząc na niego. Wyglądała przez okno na rozległą równinę, na chaty i maszty statków na rzece. - Powiedz jej, że rozumiem, ale wolałabym, żeby wybrała inny sposób. Chciałabym poznać tego mężczyznę, którego ona uznała za wyjątkowego.

- Masz dobre serce, Raiju - rzekł Wasilij z uśmiechem. Ciekawe, czy budziłaby w nim taką samą czułość, gdyby na co dzień zasiadał z nią razem do stołu? A ona? Czy byłaby równie wyrozumiała? Nie mógł jej o to zapytać, bo nie chciał w żaden sposób wywie­rać na nią presji.

- A jeśli kiedyś Michaił ucieknie z domu, żeby oże­nić się z dziewczyną, której nie zaakceptuję, ruszę za nim w pościg i znajdę, nawet gdyby przyszło mi tro­pić go psami - roześmiała się Raija i poprawiła Wa­silijowi kurtkę. Był to tylko pretekst, żeby go do­tknąć. Nie cofnęła się, kiedy przytrzymał jej dłonie.

- Mógłbym cię prosić, żebyś ze mną uciekła - powie­dział, przywarłszy ustami do jej policzka. Wargi łasko­tały jej skórę. - Antonia uciekła, zostawiając wszystko...

- Antonia wróciła - odparła Raija. - Nie była w sta­nie uciekać przez całe życie. Ja mam Misze, ale nawet gdybym go nie miała, nie uciekłabym z tobą. Nie je­stem taka jak Tonią...

Wasilij westchnął i pocałował ją. Tuląc mocno do swej piersi, żegnał się z nią na jakiś czas. Nie na zawsze.

Wyjaśnili sobie niektóre sprawy. Więcej nie mogli dostać, nie raniąc przy tym innych.

Żona innego... Do niego należała tylko tej jednej nocy.

Pełna goryczy prawda. Taka banalna... Nie dająca się zmienić...

Wasilij wypuścił Raiję delikatnie z objęć i z czuło­ścią ujął w dłonie jej twarz. Znał ją teraz lepiej. Nie żałował ani jednej chwili.

Usta skradły jeszcze kilka delikatnych pocałunków.

Puścił ją i, kierowany nagłym impulsem, wyjął z po­chewki nóż.

- Chciałbym cię prosić, Raiju, o jedno. Dla ciebie to drobiazg, ale ja poczuję się tak, jakbym dostał skra­wek nieba...

Szeroko otwartymi oczyma wpatrywała się w jego dłoń, w ostrze noża, w jego usta...

Mrugała powiekami, ale nie zdołała powstrzymać łez. Nie wiedziała, dlaczego płacze, po prostu było to silniejsze od niej.

W uszach brzmiał jej własny głos, mimo że nie po­ruszała wargami. Gdzieś jakby z głębi dochodziły ją słowa wypowiadane z żałością i lękiem.

„Co mogłabym ci ofiarować, Mikkalu, żeby od­wdzięczyć się za taki podarek. Nie posiadam niczego równie pięknego...”

- Proszę cię, Raiju, o kosmyk twoich włosów... - Wasilij poruszał ustami, mogła odczytać słowa z ru­chu jego warg, ale go nie słyszała.

A gdzieś z zamierzchłych czasów odezwał się inny głos, miękki jak aksamit, łagodny jak wiosenny wiatr: „Nigdy nie widziałem piękniejszych włosów niż two­je, Mały Kruku...”

Raija wyciągnęła ręce, jakby chciała coś złapać, ale osunęła się i gdyby nie Wasilij, upadłaby na podłogę. Nie wiedziała, że to on ją przytrzymał i położył na łóżku.

Usiadł przy niej i ujął jej rękę w dłonie - przera­żony, nieszczęśliwy, zalękniony...

Nie miał pojęcia, dlaczego znów jej się to stało i przeraziło go, że był tego świadkiem.

On istniał. Młody mężczyzna w brązowym ubra­niu ze skóry. Czarne włosy sięgały mu do ramion. Grzywka sterczała nad czołem. W wyrażającej śmier­telną powagę twarzy lśniły miodowe oczy. Ściągnął brwi, policzki mu pobladły, a nozdrza drgały niczym spłoszonemu zwierzęciu. „Twoje włosy, Raiju...” - wyszeptał i zanurzył dłonie w czarnej gęstwinie. Po­czuła w ciele dziwne mrowienie, niebezpieczne, ale zarazem przyjemne.

„Nigdy nie widziałem piękniejszych włosów niż twoje, Mały Kruku! Daj mi pukiel, na pamiątkę po mej uko... małej siostrze...”

Raija usłyszała swój śmiech. Zamachała przed nim włosami. W jej głosie pobrzmiewała wesołość, ponie­waż nie zdawała sobie sprawy z głębi i powagi jego słów.

„Proszę bardzo. Dużo chcesz? Mam nadzieję, że zostawisz mi trochę włosów na głowie”.

Uśmiechnął się.

Wiedziała, że ta kanciasta twarz potrafi być piękna.

Otaczał ich mrok i noc. Wyjął nóż i obciął pukiel jej włosów...

Wasilij dostrzegł, że los drwi sobie z niego.

Wiele wysiłku włożył w to, żeby pożegnać się z Ra­iją. Stłumił w sobie uczucia wywołane wspólną nocą. Już niemal wyszedł za drzwi. Był prawie wolny. Nie zamierzał komplikować jej życia. Tymczasem... Bóg raczy wiedzieć, co się nagle stało. Może przestraszy­ła się noża? Bo cóż innego mogło ją przerazić? Nie powiedział nic takiego...

Ale blizny, jakie nosiła na ciele... Tak, to pewnie nóż obudził w niej złe wspomnienia.

Powinien już być w drodze do Onegi.

Wygląda, jakby spala, pomyślał. Zresztą był to ro­dzaj snu. Anioł o czarnych włosach okalających jak wachlarz twarz i ramiona. Brwi niczym ptasie skrzy­dła. Długie rzęsy rzucały cień na policzki, które stra­ciły zdrowy rumieniec. Usta posiniały. Zrobiła się zu­pełnie blada i oddychała coraz wolniej.

Wasilij był przerażony, ale nie mógł przecież niko­go poprosić o pomoc. Zresztą Raiji nie dało się po­móc. Tego, co jej dolegało, nie mógł uleczyć żaden le­karz, żadna zielarka ani nawet szaman.

Raija podróżowała.

Już kiedyś o tym myślał, ale teraz, gdy siedział przy niej i trzymał jej dłoń, uderzyło go to raz jeszcze. Co by było, gdyby Raija nie powróciła ze swej wędrówki w cza­sie? Teraz albo kiedy indziej™ Gdyby pozostała w prze­stworzach snu? Nie martwa, ale i nie żywa. Nie potrafił ogarnąć tego rozumem, nie mógł nawet sobie wyobrazić.

Czy ona sama nigdy się tego nie obawiała?

Była taka zimna, że teraz naprawdę można by ją wziąć za bajkową Śnieżynkę, która przybyła z krainy śniegu i mrozu.

Miało się ku wieczorowi, kiedy zaczęła się pocić. Dopiero wtedy otworzył okno. Wiedział już, że na razie nigdzie się stąd nie ruszy. Skapitulował. Darem­nie prowadzić wojnę z wyższymi mocami.

Ponieważ zdążył zgłodnieć, zszedł do matuszki Ta­tiany i dzięki swojemu czarowi wyłudził dużą miskę zupy, wino i chleb.

Gospodyni pogroziła mu palcem i nazwała nie­grzecznym chłopcem. Dodała jednak, że wybacza mu wszystko, bo z Raisą przypominają dwa aniołki. Pięk­niejszej pary nie widziała. Oczywiście zastrzegła, że nikomu o tym nie powie.

Anastas nie pojawił się w gospodzie. Tatiana Dawidowna, która słyszała co nieco o tym, co wypra­wiał nocą w karczmie, wyraziła wątpliwość, czy zwlókł się do tej pory z posłania.

Uśmiechając się do Wasilija, zwierzyła mu się:

- Wiesz, Uskow, on mi doradził, żebym postawiła pieniądze na coś zupełnie szalonego. Powiedział_, że jutro dosiądzie czarnego ogiera. Kazał mi się też za­łożyć, że dziedzic nigdy nie będzie jeździł na tym ko­niu. Myślisz, że zamierza go ukraść? Mówił, że ogier znać będzie tylko jednego pana.

Wasilij wzruszył ramionami. Miał zajęte ręce i nie mógł wykonywać zbyt gwałtownych ruchów.

- Anastas wyraził się chytrze - uznał. - Tak, żebyś się nie domyśliła, co naprawdę zamierza. On lubi być tajemniczy. Nam zupełnie nic nie zdradził. Wygląda na to, matuszko, że do ciebie ma większe zaufanie.

- Wiesz, zrobię jednak ten zakład. Mogę postawić i za ciebie na to samo, Wasiliju Uskow...

Rozważył to przez chwilę i uśmiechnął się.

- Zgoda, Tatiano Dawidowna. Oddam ci pienią­dze, kiedy będę płacić za pokój. A jeśli wyjadę, zanim się to wszystko rozstrzygnie, będziesz mogła przeka­zać wygraną Raisie...

- Jesteś równie pewny siebie jak ja - mruknęła Ta­tiana. - Jewgienij nie powinien tak bardzo ufać swo­jej żonie. Ale w gruncie rzeczy to jego problem. Mo­że on jej o nic nie podejrzewa?

Wzruszyła ramionami i wytarła ręce w fartuch. Po­stanowiła, że gdy tylko zjawi się Larysa, pomocnica, wyjdzie do miasta i znajdzie kogoś, kto przyjmie jej zakład. Musi pamiętać, by wyłożyć pieniądze za Wa­silija. Może dopisze mu szczęście także w grze...

- Gdzie ty znowu wędrowałaś? - zapytał Wasilij ła­godnie, dopiero kiedy Raija otworzyła oczy. Potrze­bowała dużo czasu, by się wybudzić. Nie odzywał się do niej ani jej nie dotykał, jedynie patrzył.

Teraz położył się obok i pogłaskał po spoconym czole.

- Nie mogłem wyjechać - wyjaśnił jakby przepra­szająco. - Prawie się z tobą pożegnałem.

Przekręciła się z boku na wznak, ale uczepiła się kurczowo dłoni, którą jej podał. Spletli palce.

- Chciałeś obciąć pukiel moich włosów - powiedzia­ła spokojnym głosem, ale kąciki jej ust drgały. - Już kie­dyś przeżyłam taką chwilę. Ty mnie, Wasia, poprowa­dziłeś w mroczne zakamarki pamięci. To ważne. Był tam chłopak, o którym śniłam, kiedy szukałam Anastasa...

Wasilij przyglądał się jej z zainteresowaniem. Opo­wiadając, zarumieniła się, a jej oczy nabrały dziew­częcego blasku.

- Podarował mi coś, ale nie wiem co. W zamian jednak prosił o pukiel moich włosów. Nazywał mnie małą siostrą, ale jestem pewna, że nią nie byłam. To niemożliwe!

- Nie mogłabyś wówczas odczuwać go tak inten­sywnie? - zapytał Wasilij cicho.

Pokiwała głową.

- Nazywa się Mikkal. Czy to nie dziwne? Przera­ża mnie to. Mój syn nosi podobnie brzmiące imię. Jak mogłam go tak nazwać? Czy uczyniłam to dlatego, że jakaś cząstka mnie pamiętała tamtego?

- A czy to ty wybrałaś imię dla dziecka? - zapytał Wasilij.

Raija oddychała z drżeniem.

- Nie, Jewgienij - odpowiedziała po chwili. - Uparł się, że jego syn nosić będzie imię Michaił. Ja chciałam go nazwać Stiepan, ku czci Stieńki Razina. Ale Jew­gienij zawziął się, że jego syn ma się nazywać Micha­ił, i koniec kropka...

- A więc nie ty - drążył Wasilij. - Kochanie, nie daj się zawładnąć lękowi. To przypadek.

Ale on sam nie wierzył w to, co powiedział. I prze­rażało go to. Nakazał sobie w myślach odrzucić te podejrzenia. Przestać ciągle doszukiwać się dowodów na to, że Jewgienij nie jest jej wart...

Dobrze wiedział, że źródłem tych podejrzeń jest zwykła zazdrość.

- Mówił do mnie „Mały Kruku” - rzekła Raija nie­pewnie. - Co to za imię? - Roześmiała się zdziwiona i dodała: - Ale brzmiało to pięknie w jego ustach.

Wasilij pogładził ją po włosach i pomachał lokiem przed oczami.

- Na dodatek bardzo pasuje do ciebie, najmilsza. Two­je włosy są kruczoczarne. Kimkolwiek był ten twój przy­jaciel z przeszłości, spostrzegawczości nie można mu od­mówić. Mikkal™ takie imiona spotyka się nad Bałtykiem.

Raija nic nie odpowiedziała. Pogrążona w milcze­niu, na nowo przeżywała swój sen. Pogodziła się z tym, że ma on związek z przeszłością. Właściwie była niemal pewna, że to prawdziwe wspomnienie. Tak jak poprzednio nie widziała siebie, natomiast od­bierała swoje uczucia.

- On mnie kochał - powtórzyła zaskoczona.

- Nie trzeba wielkiej odwagi, żeby cię pokochać, najmilsza.

Już chciał powiedzieć „Mały Kruku”, ale ugryzł się w język. Nie mógł się do niej tak zwracać. Jeśli chce ją jakoś pieszczotliwie nazywać, powinien wymyślić własne określenie. Postąpiłby niefortunnie, używając zdrobnienia wymyślonego przez innego mężczyznę.

Znów pomyślał z żalem, że zakochał się w żonie innego...

- Musiałam być strasznie młodziutka - powiedzia­ła Raija, tłumacząc sobie dalej swój sen. - Tak bardzo się lękałam intensywnego uczucia, nie pojmowałam, co się ze mną dzieje. Byłam zagubiona. Ale mimo to bardzo go kochałam, myślę, że był on dla mnie naj­ważniejszym człowiekiem na świecie...

- Może był twoją pierwszą miłością - uśmiechnął się Wasilij szczerym, niewymuszonym uśmiechem. - Pierwsza i ostatnia miłość najbardziej zapadają w pa­mięć.

Miał świadomość, że zabrzmiało to beznadziejnie. Nie powinien tworzyć sobie gruntu dla swoich ma­rzeń, łudząc się, że będzie jej ostatnią miłością. Gdy­by jednak nie była to miłość, czułby się upokorzony.

Raija nie powiedziała nic więcej. Długo tak leżała, cicho, bez słowa. Uporządkowała wszystkie obrazy ze snu, odtworzyła uczucia, jakich doznała, i zacho­wała to wszystko głęboko w sercu.

A potem zjedli oboje zupę z jednej miski. Nakruszyli chleba w łóżku i śmiali się sami z siebie, usiłu­jąc strzepnąć okruchy na podłogę. Wino popijali wprost z butelki.

Raija poczuła się lekka jak obłok i zdawało się jej, że mogłaby szybować po niebie.

Zachichotała i poprosiła, by zamknął okno.

- Jak to możliwe, że upiłaś się paroma łykami wi­na? - dziwił się Wasilij, spełniając jej prośbę. - To pewnie wino pędzone przez matuszkę Tatianę we­dług starego sprawdzonego przepisu...

- Nie jestem pijana - rzekła niewinnie. - Tylko lek­ka jak piórko. Nie możesz teraz jechać, prawda? - za­pytała. - Byłoby z twojej strony nierozsądnie galopo­wać nocą. Nie znasz przecież tutejszych traktów.

- Wyruszę jutro o świcie - odpowiedział. - Przed śniadaniem. Nie mogę zostać tu dłużej, Raiju. Bo to tylko przysporzy nam dodatkowych cierpień. Ale tej nocy będę jeszcze przy tobie.

- Nie mogę spać sama. Nie zniosłabym samotności - oświadczyła ze śmiertelną powagą. - Teraz, kiedy zajrza­łam za skałę odgradzającą mnie od przeszłości...

Usiadła na łóżku.

- Nie proszę cię, żebyś się ze mną kochał - powie­działa, a jej twarz wyrażała całkowitą szczerość. - Nie chcę o nic żebrać. Ale nie możesz pozwolić na to, że­bym spała sama.

Roześmiał się wesoło:

- Jakbyś musiała o cokolwiek prosić! Przecież powiedziałem ci, że moje serce należy do ciebie. Czyż nie?

Pokiwała głową z ociąganiem, jakby nie do końca mu dowierzała.

- Ale chcę spać w moim pokoju - oznajmiła. - Tak, bym zachowała twój obraz w tym pomieszczeniu, gdzie jeszcze jakiś czas pozostanę. Zostanę bez ciebie. Bez nikogo!

Uzasadnienie to nie było zbyt przekonujące, ale Wasilij, nie zagłębiając się w nie zbytnio, przeniósł swój bagaż do pokoju Raiji. Napalił w piecu, a po­tem położył się razem z nią do łóżka i otulił kocem.

- Same korzyści - rzekł, nie mogąc powstrzymać wesołości. - Nawet nie musimy sprzątać okruchów...

Teraz kochali się inaczej. Ich ciała nie były sobie obce. Oglądali już je, dotykali, smakowali. Ale ciągle nie dość, by popaść w rutynę. Było spokojniej, bar­dziej leniwie, ciszej.

W pieszczotach znajdowali ukojenie.

- Wczoraj zdawało mi się, że kradnę cię Jewgieni­jowi - wyznał Wasilij, kiedy ułożyła głowę na jego piersi. - A dzisiejszej nocy mam wrażenie, że okra­dam Mikkala, którego nigdy nie widziałem na oczy. Ciągle należysz do jakiegoś innego mężczyzny...

- Należę do siebie samej - odpowiedziała. - A te­raz jestem odrobinę twoja!

11

Mówił, że nie chce, by było im jeszcze trudniej. Nie pozwolił jej nawet wstać, gdy zaproponowała, że go odprowadzi zakurzonymi uliczkami. Pożegnali się w pokoju. Obciął na pamiątkę pukiel jej włosów, a Raija wypruła parę nitek z frędzli swojego szala, że­by miał czym związać kosmyk.

Wasilij włożył go za koszulę, kiedy się ubierał. Uśmiechał się i żartował, że powinien mieć tam kieszeń.

- Albo włożyć do skórzanego mieszka i powiesić na rzemyku na szyi - zaproponowała Raija i coś ją zakłuło w sercu. Zastanawiała się, czy tak właśnie nie ukrył pukla jej włosów Mikkal...

- Do zobaczenia - powiedział Wasilij na pozór bez­trosko. - Przecież Śnieżynka zawsze powraca, prawda?

Pokiwała głową.

- Może nie zawsze w ten sam sposób - odparła tyl­ko. Więcej nie musiała nic mówić. To, co się zdarzyło między nimi, wydarzyło się tutaj. I nie mogło się po­wtórzyć, tam gdzie codzienność wyznaczała inne ramy.

Wasilij pocałował ją leciutko. A potem wsunął bu­ty i nałożył kurtkę.

Wyszedł bez słowa.

Raija wiedziała, że pogalopuje teraz na północ. Do Onegi. Tylko tyle, nic więcej. Jedno wszak było pew­ne: oboje nigdy nie będą sobie obcy.

Raija nie czuła głodu. Nie miała na nic ochoty. Na­wet nie chciało jej się wstać z łóżka. Wsunęła się głę­boko pod pled, starając się powstrzymać natłok myśli.

Zasnęła. Nic jej się nie śniło oprócz barw. Było ja­sno, biało, zielono, niebiesko, ale nie śnili jej się lu­dzie, których by potem pamiętała.

Zasnęła snem, który przyniósł ukojenie jej zmę­czonemu ciału.

Odpoczynek po minionych dniach, w których tar­gała nią jakaś dziwna bezradność, po dniach zdumie­wającej nieodpowiedzialności.

Wypoczywała, nie przeczuwając nawet, jak bardzo będzie potrzebować nowych sił.

- Raisa! - usłyszała cichy, opanowany głos. - Raisa! - Ktoś potrząsał ją za ramię. - Raisa, obudź się!

Raisa... To nie ona przecież. To ktoś inny. Pomyli­li ją z kimś innym.

Nie chciała tego słyszeć. Obróciła się plecami do natręta, który ją tak niepokoił. Nie miała siły... nie miała siły, chciała tylko spać... spać.... - Raiso! Musisz wstać! Kochana moja, słodziutka, wstawaj! Nie możesz mi tu zwiędnąć, kwiatuszku!

Tylko Tatiana Dawidowna mogła tak do niej prze­mawiać. Raija powoli budziła się ze snu, podświado­mie wyczuwając, że Matuszka obudziłaby nawet tru­pa. Zmusiła się, by otworzyć oczy. Po jasnym świetle poznała, że już dawno wstał dzień. Wasilij wyjechał, dopiero kiedy szarzało...

- Obudziłam się już - mruknęła zaspana i podnios­ła się z trudem.

Pomyślała, że im dłużej człowiek śpi, tym bardziej jest zmęczony. Popatrzyła na Tatianę Dawidownę i zdziwiła się, widząc jej spuchnięte, zapłakane oczy i czerwony nos.

Nie zdążyła zapytać gospodyni, co się stało, bo ko­bieta objęła ją mocno i zaszlochała:

- Oj, biedna ty, biedna! Biedactwo ty moje! Raija poczuła się trochę zakłopotana. Tatiana była w jej oczach niczym skała. Zupełnie więc nie wiedzia­ła, co robić, widząc ją pogrążoną w takiej rozpaczy.

- Nie użalaj się tak nade mną, matuszko - próbo­wała ją pocieszać, poklepując niezdarnie po plecach. - Wasilija i mnie nie wiążą żadne obietnice. Może so­bie jechać, kiedy chce, ale...

- Nic jeszcze nie wiesz - zaszlochała Tatiana i wy­puściła Raiję z objęć, po czym teatralnym gestem otarła łzy. Raija podejrzewała, że Tatiana jak zwykle przesadza. - Nic nie wiesz. Mnie przypadło w udzia­le przekazać ci tę wiadomość! On nie żyje...

Wasilij? przebiegło Raiji przez myśl. Niemożliwe! Nie potrafiłabym żyć z taką myślą!

- Twój biedny brat nie żyje! - wydusiła z siebie wreszcie Tatiana i znów ogarnęły ją spazmy.

Jej brat. Coś na moment zamarło w Raiji, nie mog­ła pozbierać myśli.

Kłamstwa zlały się z prawdą. Pociemniało jej w oczach.

- On nie żyje! - łkała gospodyni. Wówczas Raiji stanął przed oczami obraz roze­śmianego Anastasa.

- Anastas nie żyje? Musiała postawić takie pytanie, choć wydawało jej się absurdalne.

Anastas? Roześmiany, cieszący się życiem Anastas... Przypomniała sobie, jak tańczył na stole w rytm coraz szybszej muzyki. Ciągle dźwięczał jej w uszach jego śmiech. To niemożliwe, żeby umarł.

- Anastas nie żyje - potwierdziła Tatiana i wylała z siebie potok słów, które zupełnie nie dochodziły do świadomości Raiji. Zrozumiała jedynie, że miało to jakiś związek z koniem...

- Znalazł go jeden ze stajennych, konno przeszu­kujących okolicę.

Raija pojęła tylko dlatego, że Tatiana powtórzyła te słowa.

Wpatrywała się w matuszkę Tatianę, ciągle nie ma­jąc pewności, czy to, co mówi o śmierci Anastasa, jest prawdą.

- Widziałaś go? - zapytała po raz nie wiadomo któ­ry. - Na pewno widziałaś, że on jest martwy?

- O moja ty biedna! - użaliła się Znów Tatiana i po­głaskała Raiję po głowie, tak jak się głaszcze dzieci. - Siedzę tu i rozpaczam, zapominając zupełnie, jaki to dla ciebie wstrząs. Dopiero co go odnalazłaś. To ta­kie smutne! Och, znowu mi się zbiera na płacz. Je­stem taka wrażliwa, mam oczy na mokrym miejscu.

Pociągnęła nosem.

- Wyjechał konno o świcie. Gadają, że wcale nie osiodłał ogiera. Siedział prościutko na końskim grzbie­cie i trzymał go za grzywę. Sam dziedzic brał udział w poszukiwaniach... Ciało znaleźli spory kawałek od dworu na skałach blisko rzeki. Bóg raczy wiedzieć, cze­go tam szukał. Ale pewnie dla Anastasa galopowanie na takim ogierze było niczym bajka. Możliwe, że koń poniósł go i zrzucił wprost na te skały. Spadając, Ana­stas złamał kark. Powiadają, że kiedy tak leżał, wyglądał jak żywy, a w kącikach ust czaił mu się uśmiech. Ale tak się zawsze mówi. Nie było mu przecież do śmiechu, kiedy spadał. A ogier uciekł za góry i lasy. Nikt więcej nie będzie miał z niego radości. Pewnie już pociągnął za sobą całe stado klaczy. W milczeniu potrząsnęła głową.

- Ciekawe, czy inni postawili na to samo co ja - rzekła wreszcie z namysłem, ale nie wyjaśniła, o co jej chodzi.

- Gdzie on jest? - zapytała Raija, wyskoczywszy z łóżka. Zupełnie nie zawstydzona obecnością gospo­dyni, włożyła na siebie ubrania.

Anastas nie był jej bratem, ale ona czuła się z nim poniekąd spokrewniona. Stał się jej bratem, jakby w zastępstwie tego prawdziwego, którego pewnie kie­dyś miała. Postanowiła więc, że uczyni dla niego wszystko, co uczyniłaby dla prawdziwego brata.

- Przywieźli go z powrotem do stajni dziedzica. Chyba czekają, co zadecydujesz.

Raija związała włosy na karku.

- Pożyczysz mi konia i wóz?

Tatiana nie pytała, po co. Nie usiłowała też wcale po­wstrzymywać jej ani rugać za to, że chce jechać sama.

Tatiana Dawidowna potrafiła rozpoznać ludzi zde­cydowanych, a Raija każdym gestem zdradzała deter­minację.

Dostała więc konia i wóz i pojechała wprost do pa­łacu, nie zatrzymując się wcale przy stajniach. W środku czuła lodowaty chłód.

Dziedzic przyjął ją na schodach. Jego żona dosta­ła niemal histerii, gdy zobaczyła nadjeżdżający wóz. Nie chciała byle kogo wpuszczać na salony. A kto mógł wiedzieć, co za człowiek z tej siostry Anastasa? O ile to w ogóle jest siostra, a nie jakaś utrzymanka...

Dziedzic nie zdążył się jeszcze przebrać. Był w stroju do jazdy konnej. Zdjął czapkę, odsłaniając rudoblond włosy. Mógł mieć koło czterdziestki.

Właściwie nie jemu był przeznaczony ten majątek, ale jakiś kuzyn sprowadził wstyd i hańbę na rodzinę i rodzina się go wyrzekła. Nie wspominano o nim na­wet słowem. Nowy właściciel zapomniał niemal, co naprawdę się stało.

Teraz ujrzał siedzącą na koźle kobietę powożącą zwykłym wozem, jakim wozi się towar do portu w Wielikim Ustiugu. Ale ta kobieta mogłaby być ozdobą najwytworniejszych salonów. Ciemnowłosa jak Anastas i równie arogancka w postawie. Zawsze denerwowało go, że Anastas demonstrował niemal, że jest mu równy.

- Czemu zawdzięczam tę wizytę? - zapytał, cho­ciaż dobrze wiedział, o co chodzi. - Kim jesteście?

- Raisa Bykowa - przedstawiła się chłodno Raija, a jej spojrzenie było tak oskarżycielskie, jakby suge­rowała, że to dziedzic zabił Anastasa z zimną krwią. - Jestem jego siostrą. Przyjechałam, żeby zabrać cia­ło brata i wyprawić mu godny pogrzeb.

- Niepotrzebnie - rzucił gładko dziedzic i podszedł do niej bliżej, jakby przyciągany jakąś niewidzialną siłą. Była zjawiskową kobietą, mimo że wchodziła w wiek dojrzały. Piękna jak jakaś pogańska bogini. - Zatroszczyłem się już o to. Stać mnie, żeby pocho­wać swoich robotników...

Raija uniosła brew.

- Z urodzenia przysługuje mu inne miejsce niż ta część cmentarza, gdzie grzebie się biedotę - oznajmi­ła zimnym jak noc polarna głosem. - Chcę urządzić mojemu bratu godny pogrzeb. Przybyłam tu tylko po to, by wam to oznajmić i uniknąć nieporozumień. Najchętniej zabrałabym go do Archangielska, ale po­dróż trwa zbyt długo. Wielikij Ustiug musi wystar­czyć. Zapalę mu w zamian świecę w katedrze święte­go Michała.

- Pochodził z Archangielska? - zapytał dziedzic, nie mogąc powstrzymać ciekawości.

- Z Sankt Petersburga - odparła Raija odruchowo, nawet nie zdając sobie sprawy, jak bliska jest prawdy.

- Twój brat skradł cennego ogiera z mojej stajni - rzekł dziedzic, przytrzymując wóz. - Mógłbym zażą­dać odszkodowania. Zamiast wydawać pieniądze na umarlaka, powinnaś mi zapłacić. Taki koń! Drugiego takiego się nie uświadczy.

- Nie był pańską własnością, dziedzicu! - odparo­wała Raija błyskawicznie.

Oburzył ją ten człowiek. Jak mógł być tak bezczel­ny, by twierdzić, że Anastas ukradł ogiera. I na doda­tek domagać się odszkodowania!

- Nie umiałeś go, panie, nawet dosiąść, więc nie możesz twierdzić, że był twoją własnością. Nie zapła­ciłeś zań ani rubla. Anastas go złapał w stepie i to on go oswoił. Myślę, że nikomu poza nim nie udałoby się go dosiąść. Wiesz o tym, panie, równie dobrze jak ja. Nie oddam więc wam nawet rubla za tego ogiera, nawet jeśli mnie zasądzicie! A teraz zabieram brata!

- Kim on był? - zapytał dziedzic. - Nie wywodzi­cie się z ludu?

Raija zaśmiała się dźwięcznie. Zabrzmiało to tak jak wówczas, gdy pokojówki przecierają z kurzu kryształki żyrandoli w błękitnym salonie.

- Pozostawię pana dziedzica w niepewności. Prawdy o moim bracie nikt się nie dowie. Może z urodzenia powinien żyć jak dziedzic? A może jeszcze wystawniej? Może był synem zwykłego wyrobnika? Może uciekł z niewielkiego księstwa, a może tylko ze spłachetka ro­li. Zresztą jakie to teraz ma znaczenie? On nie żyje. Wszystkich nas to czeka. I nieważne, kim jesteśmy z urodzenia.

Anastasa kompani ułożyli w izbie na łóżku, w któ­rym parę dni wcześniej ocknęła się Raija.

Stajenni przyprowadzili ją i ściągnąwszy czapki z głów, razem z nią stanęli u loża zmarłego.

Anastas naprawdę się uśmiechał. Nie było kłam­stwem to, co opowiadała Tatiana. Wyglądał, jakby spał. Błąkający się w kącikach ust figlarny uśmiech wydawał się wręcz nie na miejsca Umarli się przecież nie śmieją!

Na jego twarzy nie było znać nawet jednego dra­śnięcia, nawet kropli krwi. Stajenni zamknęli mu oczy, ale nie położyli jeszcze na powieki srebrnych monet ani nie podwiązali brody.

Jedynie złożyli mu dłonie na piersi, a pod głowę wsunęli poduszkę. Nie mieli serca robić nic więcej. Nie wyglądał na umarłego.

Wyglądało, jakby spał i miał się w każdej chwili obudzić.

- Zabiorę go ze sobą - oznajmiła Raija. - I wypra­wię mu godny pogrzeb. Sprawilibyście mi radość, gdybyście mogli przyjść. Chciałabym, żebyście to wy, jego przyjaciele, nieśli trumnę.

Popatrzyli po sobie niepewni. Lękali się, jak to przyjmie dziedzic. Słyszeli, że rozmawiał z popem w sprawie pochówku. Nawet już wykopano grób.

- Dziedzic... - odezwał się jeden. Ale Raija powstrzymała go spojrzeniem.

- Powiedziałam dziedzicowi, że zabieram Anastasa i że ja zapłacę za pogrzeb. Mój brat pewnie naj­chętniej spocząłby na stepie, ale to nie jest możliwe. Nic na to nie poradzimy. Ale nie dam dziedzicowi tej satysfakcji, by pochował Anastasa z biedotą. Mój brat spoczywać będzie wśród takich, których dziedzic uważa za równych sobie.

Bardzo spodobała im się ta myśl i jeszcze większą sympatią obdarzyli Raiję.

Przystawiła bliżej łóżka jedyne krzesło, które sta­ło w izbie, i usiadła na nim. Nie mogła oderwać wzro­ku od Anastasa.

- Co się właściwie stało? - zapytała. - Powiedzcie mi, co wiecie, a ile się domyślacie.

Znów wymienili spojrzenia. Ustalili wcześniej wspólną wersję zdarzenia, którą przedstawili dziedzi­cowi i innym. Anastas był wszak jednym z nich.

Raija domyślała się jednak, że nie wszystko było zgodne z prawdą. Uważała, że ma prawo wiedzieć.

Zaczął jeden ze stajennych:

- Anastas powiedział Tatianie, że dziedzic nigdy nie dosiądzie tego ogiera.

- Ja powiedziałam dziedzicowi to samo - odparła Raija zmęczona. - Bezczelny, chciał, żeby mu zapła­cić odszkodowanie za ogiera! Powiedziałam mu, że na tym koniu umiał jeździć tylko Anastas.

- Anastas mówił, że takiego konia nie powinno się oswajać - rzucił inny z kompanów.

- Może to i racja? - wtrącił jeszcze inny. - Cóż to było za piękne zwierzę! Kiedy galopował, człowieko­wi ze wzruszenia zbierało się na płacz. Nigdy więcej by tak nie galopował, gdyby postał trochę w stajni dziedzica. Z takim koniem chętnie wypróbowałbym swoich sil, ale kto wie, czy nie pomyślałbym podob­nie jak Anastas, że to prawdziwy grzech go ujeżdżać.

- Widzieliście, jak go dosiadł i odjechał? Znów wymienili spojrzenia.

Raija nagle wszystko zrozumiała.

- Nie spał tu w nocy? Nie wyjechał rankiem, tyl­ko nocą?

Pokiwali głowami.

- Graliśmy w kości - wyjaśnił jeden z najstarszych w tym gronie, który przemawiał w imieniu pozosta­łych. - Był w świetnym humorze. Jak zwykle zresztą. Śmiał się i żartował. Powiedział, że niebawem dosiądzie ogiera. Ze wnet będzie na to gotowy. On, nie koń. Ale, u licha, nie dopatrzyliśmy się w tym niczego podejrza­nego. Piliśmy i graliśmy. Dopisywało mu piekielne szczęście. Przez cały czas wygrywał. Nawet przez chwi­lę sądziliśmy, że oszukuje. Ale on grał czysto. Po pro­stu miał takiego farta. Czasami tak się zdarza, że czło­wiekowi sam diabeł sprzyja. Pierwszy wycofał się z gry. Powiedział, że tylko nam psuje zabawę, a my właści­wie nie zaprzeczyliśmy. Miał, u licha, rację! Co to za przyjemność patrzeć, jak on przez cały czas wygrywa? Powiedział, że zajrzy do ogiera i sobie z nim trochę po­gawędzi. Wyjaśni mu, że wybiorą się na przejażdżkę.

Zapadła cisza.

Raija wyobraziła sobie to wszystko. Zdawało jej się niemal, że dźwięczy jej w uszach głos Anastasa, że widzi, jak się uśmiecha po chłopięcemu, a jego oczy błyszczą.

- Nie słyszeliśmy, żeby wrócił - mówili dalej. - Ale sądziliśmy, że może przygruchał sobie jakąś kobietę... Nie powinniśmy pewnie tego mówić, ale tak właśnie sądziliśmy. Tym bardziej że nie raz mu się to zdarzało.

Raija pokiwała głową.

- Słyszałam co nieco na ten temat - oznajmiła, co przyjęli westchnieniem ulgi. - Czasami kobiety się na to zgadzają.

- Nie myśleliśmy specjalnie o tym. Dopiero ran­kiem, kiedy zobaczyliśmy, że koń zniknął z wybiegu, a i tu, w izbie, było pusto, rozgrzebaliśmy posłanie, żeby wyglądało, jakby Anastas spał na nim w nocy. Trochę odczekaliśmy i dopiero później rozpoczęli­śmy poszukiwania...

Wyraźnie przepraszali.

- Na wypadek, gdyby chciał uciec konno - dodał ktoś.

- Przypomnieliśmy sobie wszystko, co nam mówił. Myśleliśmy, że może chciał ogiera zatrzymać dla sie­bie. Ale zdziwiło nas, że nic ze sobą nie zabrał.

- Gdzie go znaleźliście?

- Daleko jak wszyscy diabli!

Nie bali się już tak bardzo i rozmawiali z Raiją ję­zykiem, jakiego używali na co dzień między sobą. Różniła się od wszystkich kobiet, jakie znali, ale nie wywyższała się ani nie udawała wielkiej damy. Nie zadzierała nosa i była bezpośrednia.

- Musiał jeździć na nim niemal do rana, po ciem­ku jeździ się wolniej. A on trochę zbaczał z drogi tu i tam. Piekielnie trudno posuwać się w takim terenie.

W ciemnościach to niemal niemożliwe nawet na zwy­kłym koniu, a co dopiero na takim. Przecież on, u li­cha, nie był oswojony! Tylko Anastas mógł dosiąść tego dzikusa. Każdego innego zrzuciłby z grzbietu natychmiast. Patrząc na to z tej strony, trochę szko­da, że to nie dziedzic pierwszy go dosiadł...

Zaśmiali się cicho, ale zaraz stłumili wesołość, bo przy nieboszczyku nie wypadało żartować.

- Dosiadając go, musiał się liczyć z tym, że ta cho­lera go zrzuci...

- Anastas nie był pijany. Pił niewiele, chyba był najtrzeźwiejszy wśród nas.

- A więc to nie brawura? - zapytała Raija. Popatrzyli na nią przeciągle. I dopatrzyli się w jej twarzy, że ona też nie wierzy, iż to był wypadek.

- Anastas nie popisywał się brawurą - oznajmił je­den, a inni pokiwali głowami. - Wiemy, co mówimy. Ale nie powiemy tego nikomu prócz pani...

- Przybył w te strony razem z kobietą. Niektórzy z nas to pamiętają. Krążyły o niej liczne plotki. Nie wróciła tu nigdy potem, Anastas przesypiał się to z jedną, to z drugą, od czasu do czasu. Ale on nie na­leżał do takich ludzi, którzy potrafią żyć w ten spo­sób. Chyba chodziło mu o coś więcej.

Raija przytaknęła.

Przypomniała sobie, jak Anastas opowiadał o dziecku, o tym, jak bardzo pragnąłby zostać ojcem. Powiedział też, że jest ostatnim koralikiem w rodo­wym naszyjniku.

Raija domyślała się, co chodzi po głowach stajen­nym. Zresztą ją samą od momentu, gdy usłyszała od Tatiany o śmierci Anastasa, prześladowała uporczywa myśl, że to nie był wcale wypadek. Anastas do­brze wiedział, na ile udało mu się poskromić ogiera.

- On chyba właśnie tego chciał - rzekła. - Świado­mie wybrał. Każdy ma do tego prawo. Mnie powie­dział, że ten koń urodził się po to, by być wolny.

Zamknęła oczy i ujrzała w wyobraźni czarnego ogiera galopującego na płowozielonych stepach, ciąg­nących się jak okiem sięgnąć. Anastas nie miał serca wyrwać naturze istoty, która nie powinna mieć inne­go pana poza samą przyrodą.

Dumna była z niego, z decyzji, jaką podjął. Ale tak bardzo pragnęłaby widzieć go żywym! Pokochała go.

Wiedziała jednak, że Anastas sam dokonał wybo­ru, że przemyślał wszystko dokładnie. Nie był w sta­nie żyć bez nadziei.

Raija postanowiła, że nigdy nie wyjawi Antonii ca­łej prawdy. Powie jej tylko, że wydarzył się straszny wypadek. Zresztą w całym Wielikim Ustiugu nikt nie przedstawi tego inaczej. Tylko ona i zgromadzeni w izbie stajenni znali prawdę, a każdy z nich przy­siągł, że nikomu tej tajemnicy nie zdradzi.

Ona sama nie musiała przysięgać. W tkaninie swo­jego życia utka to zdarzenie bezbarwną włóczką i ukry­je tak starannie, że może nigdy nie wyjdzie na jaw.

- Zabieram go ze sobą! - oznajmiła wreszcie. - Po­możecie mi go znieść?

Ten pogrzeb wspominano w Wielikim Ustiugu jeszcze wiele lat później. W kondukcie żałobnym za­brakło jedynie przedstawicieli wyższych sfer mia­steczka. Poza tym wszyscy mieszkańcy przyszli po­żegnać Anastasa.

Co prawda zwłoki nie powinny być wyprowadzo­ne z gospody, ale Anastas w Wielikim Ustiugu wła­ściwie nie miał domu. Tatiana Dawidowna wielko­dusznie otworzyła drzwi swojego zajazdu, a kiedy pop wyraził oburzenie, odparowała, że to jest dom, bo ona w nim mieszka. Duchowny nie miał śmiało­ści jej się sprzeciwić.

Anastas znał wielu ludzi. Cieszył się powszechną sympatią wśród hodowców koni, stajennych, kompa­nów od kieliszka, robotników rolnych, służących... Wszyscy oni przybyli ubrani na czarno, by oddać mu ostatnią posługę. Pop nie pamiętał, by kiedykolwiek tyle ludzi wzięło udział w nabożeństwie żałobnym. Nawet wówczas, kiedy zmarł stary dziedzic, w któ­rego dworze było dość miejsca na przyjęcie gości.

Biedota zamieszkiwała ciasne izby. Dlatego też przy trumnie stali wyłącznie najbliżsi krewni. Anastasa tymczasem odprowadzało pół Wielikiego Ustiuga.

Stajenni dziedzica nieśli na cmentarz otwartą trum­nę na ramionach. Przed nimi kroczyli z powagą męż­czyźni trzymający wieko.

Tuż za trumną szły Raija i Tatiana. Obie wypro­stowane, czarno odziane, poważne. Tatiana chętnie by poszlochała, tak jak to leżało w tutejszym zwycza­ju, ale idąca obok Raija, choć zupełnie blada, nie pła­kała. Nie chciała się więc wyróżniać.

Zresztą wystarczyły szlochy, jakie słychać było za ich plecami.

Można się było domyślić, że wiele młodych kobiet łudziło się nadziejami.

Kobiety, kroczące tuż za trumną, nie płakały.

Tatiana pomyślała sobie nawet, że Raija nie płacze z powodu swego wysokiego urodzenia. Na pogrzebie dziedzica kobiety z jego rodu także nie uroniły łzy. Pamiętała to dokładnie. I Tatiana nabrała jeszcze większego przekonania, że Anastas i Raija należeli do wyższych sfer.

Zbliżyli się do wykopanego dołu. Nie znajdował się tuż przy wielkich grobowcach rodów, których na­zwiska wymawiano z prawdziwym nabożeństwem, ale też nie zupełnie w oddaleniu.

Raija pożałowała, że nie widzi tego dziedzic.

Trumna została ustawiona przy wykopanym dole. Kolejni mówcy występowali naprzód i przemawiali nad grobem Anastasa. I choć ich słowa nie były wy­szukane, biła z nich szczerość. Niektórzy, przema­wiając, ocierali łzy.

Wreszcie trumna została zamknięta, a wieko przy­bite gwoździami. Uderzenia młotka przypominały grzmoty.

Było to w samo południe, słońce sięgnęło zenitu. Zrobiło się niemal zupełnie cicho. Wiatr wstrzymał oddech.

Za każdym uderzeniem młotka zebrani wzdrygali się, tak jakby zabita gwoździami trumna oddalała od nich zmarłego Anastasa jeszcze bardziej.

Trumnę spuszczono do dołu, kapłan odmówił po cichu słowa modlitwy. Raiji wydawało się, że czuje się zakłopotany, iż z pogrzebu zwykłego człowieka uczyniono tyle szumu.

Po uroczystości wszyscy wrócili do gospody Tatia­ny na stypę, zwaną tu „strawą”. Przygotowano dużo słonego i kwaśnego jedzenia. Na stypie nie było w zwyczaju podawać słodkości.

Do picia wniesiono wódkę, koniak i wytrawne wi­na. Nie było ciężkich słodkich likierów.

Ludzie rozmawiali. Zaczęto snuć wspomnienia. W ciągu tego dnia i nocy Raija wiele dowiedziała się o Anastasie.

Poznała go jeszcze bliżej. Zrozumiała, że dotrzy­mał słowa, obiecując, iż uczyni ją siostrą. Czuła się tak, jakby tak właśnie było.

Zapłakała nad nim.

Ludzie przyrzekli jej, że będą pamiętali o Anastasie po jej wyjeździe. Poprosiła, by na jego grobie zna­lazło się tylko imię.

- Wydaje mi się, że on by właśnie tak chciał - wy­jaśniła.

Nikt jej nie zmuszał, by podała inne powody.

Frachtowiec „Olga” przybył do portu w Wielikim Ustiugu następnego dnia przed południem.

Raija zapakowała swoją torbę podróżną. Wracała do domu. Wiedziała jednak, że pozostawia tu cząst­kę siebie.

12

Lecące z Wielikiego Ustiuga do Onegi ptaki mają do pokonania około pięciuset kilometrów. Ale ludzie nie mogą fruwać.

Wasilij galopował co koń wyskoczy. Bal się, że za­braknie mu siły woli i zawróci do Raiji. Szczęśliwie udało mu się w Kotłasie wsiąść na pokład statku, któ­ry płynął do Archangielska. Co prawda nie obyło się bez długich pertraktacji z kapitanem, który nie chciał w ogóle słyszeć, by Wasilij zabrał się wraz z koniem, ale okrągła sumka zdołała przekonać pierwszego po Bogu. Raija sądziła, że Wasilij zdąża na północ, a on tymczasem był w drodze na wschód.

Nie dopłynął jednak do samego Archangielska. Zszedł na ląd nieco wcześniej, w Chołmogorskiej, do­kąd handlarze zjeżdżali się tłumnie na jarmarki. Stąd niedaleko już było do chaty Raiji i Jewgienija. Prze­prawił się na drugi brzeg Dwiny i pogalopował na za­chód, tam dokąd powinien się udać od razu i dokąd pewnie by się udał, gdyby nie wiadomość, że Raija jest w Wielikim Ustiugu.

Jeszcze na pokładzie frachtowca sporządził z ka­wałka skóry mały mieszek i na cienkim, plecionym rzemyku zawiesił go na szyi. Ukrył w nim pukiel wło­sów ukochanej. Wyjmował wieczorami i gładził ko­smykiem policzek, usta. W ten sposób zdawało mu się, że ma Raiję przy sobie, mimo że w rzeczywisto­ści nie do niego należała.

Galopując przez lasy i równiny, omijając grzęza­wiska, a potem znowu wjeżdżając w gęstwinę, roz­myślał nad swoim życiem.

To, co w nim osiągnął, zawdzięczał przede wszyst­kim Raiji.

Co prawda także z jej powodu doznał życiowej po­rażki, ale nie obwiniał ukochanej za to. Wszystko się tak skomplikowało.

Nie spełnił się jako mężczyzna.

Przez całe lata krążył wokół kobiety, która należa­ła do innego. Poświęcił wszystko dla paru krótkich chwil bliskości i dla magii dwóch ostatnich nocy.

A przecież może nie ominęłyby go te chwile szczę­ścia, nawet gdyby znalazł sobie żonę. Byłby z Raiją wówczas na jednakowych prawach. Mógł mieć rodzi­nę, którą otoczyłby opieką. Wszak od śmierci swego brata, Walerija, troszczył się o jego dzieci, zapewniał im utrzymanie, a nawet przez jakiś czas Dagnija by­ła mu niczym żona.

Przesunęły mu się przed oczami różne kobiety. Pew­nie nie mógłby przebierać jak kiedyś, bo odkąd Jewgie­nij wyrzucił go z pracy, jego popularność wśród oko­licznych panien mocno osłabła. Nie był już tak dobrą partią. Stał się bardziej obiektem drwin niż westchnień.

Poza tym trochę się postarzał. Mężczyzna, który w dojrzałym wieku nie brzęknie monetą, niełatwo znajdzie sobie młodą żonę. A przecież gdyby już zde­cydował się którąś poślubić, musiałby mieć przynaj­mniej pewność, że urodzi mu dziecko. W innym wy­padku nie miałoby to żadnego sensu.

Nie układało mu się. Teraz jeszcze te problemy z Jelizawietą. Chyba nie był dobrym opiekunem dla tych, których przygarnął pod swój dach.

Dobrze, że chociaż bratanek, noszący jak ojciec imię Walerij, nie sprawiał ostatnio kłopotów, pocie­szył się w duchu.

Onega położona w głębi Zatoki Oneskiej u ujścia rzeki Onegi; jak większość miejscowości nad Morzem Białym utrzymywała się z handlu drewnem. Port speł­niał w nim ważną rolę. Mieszkańcy Onegi zwykli po­wtarzać, że ich miasto tętnić będzie życiem dopóty, dopóki rzeką spławiać się będzie drewno potrzebne ludziom na północy, na zachodzie i za granicą.

Mieszkało tu też wielu zręcznych szkutników bu­dujących łodzie, na które ciągle było duże zapotrze­bowanie.

Onega, mniejsza od Archangielska, nie miała tak do­godnego położenia z punktu widzenia handlu, ale od­kąd powstał Sankt Petersburg, także położenie Archan­gielska nie wydawało się już tak korzystne jak kiedyś.

Oczom Wasilija ukazało się dobrze mu znajome miasto. Często zawijał do tutejszego portu. Nie tak dawno cumował tu frachtowiec, na którym teraz pły­wał. Kiedyś znał tu każdy kamień.

Wszystko ma swój czas.

Znalazł miejsce, gdzie za niewielką opłatą pozwo­lono mu przenocować. Oszczędności powoli topnia­ły, musiał więc rozsądnie nimi gospodarować. W ob­cym miejscu długo człowiek nie wyżyje, jeśli nie ma czym zapłacić.

Obym odnalazł Jelizawietę w Onedze, pomyślał.

Co prawda gotów był jechać dalej i szukać jej aż w Kiem, jeśli zaszłaby taka potrzeba. Pozostałaby mu jed­nak jazda konna i nocleg pod gołym niebem, zarówno tam, jak i z powrotem do Archangielska. A to zajęłoby dużo czasu i kto wie, czy zdążyłby wrócić przed jesienią.

U gospodarzy, u których się zatrzymał, udało mu się też umieścić konia w stajni. Musiał tylko zapłacić za obrok. Nie mógł narzekać na kwaterę, choć trud­no było oczekiwać, że przygotują mu tu kąpiel.

Najważniejsze, że przydzielono mu osobną izbę, to i tak był luksus, zważywszy, że reszta podróżnych spała w stodole, gdzie pod ścianami stały zbite pię­trowe prycze. Wyobraził sobie, jak gorąco musi być tym, którzy śpią wysoko pod samym dachem, gdy na­pali się w piecu.

Dostał siennik i do wyboru skórę i wełniany pled. Wolał pled niż zapchlone futro, choć spodziewał się, że może trochę zmarznąć.

Z zaciśniętymi zębami ruszył w stronę portu.

Tak to jest, jak z biedaka uczynić panicza, myślał sobie.

Tak naprawdę uczyniono mu niedźwiedzią przy­sługę. Paniczem nigdy się w pełni nie poczuł, a teraz, jako zwykły robotnik, nabrał obrzydzenia do pcheł.

Pokręcił się po porcie, sprawdził, jakie zacumowa­ły w nim statki, rozejrzał się po ludziach, ale o nic nie rozpytywał. Obcy, który zadaje wiele pytań, za bardzo rzuca się w oczy.

Zresztą nie czuł już takiego gniewu jak wówczas, gdy pędził na południe. Teraz działał bardziej roz­ważnie i cierpliwie.

Pod każdym względem.

W końcu spotkał znajomych, którzy, pamiętając, że na morzu spędził większą część życia, święcie by­li przekonani, iż przypłynął którymś ze statków.

Wasilij początkowo nie wyprowadzał ich z błędu. Ale kiedy już znaleźli się w portowej knajpie, wyja­śnił, że do Onegi przyjechał konno.

- Bój się Boga! - zawołał Igor, z którym Wasilij kie­dyś wypływał na łowiska. - Słyszeliśmy, że zostałeś kapitanem, chłopie! Czyżbyś porzucił taką posadkę?

Wasilij rozlał wódkę do kieliszków i popatrzywszy po twarzach kompanów, w duchu poprosił Raiję o wybaczenie za to, co miał zamiar powiedzieć.

- To wy nic nie wiecie? - zapytał lekko. - A mnie się zdawało, że krążą o tym legendy. Już od jakiegoś cza­su nie jestem kapitanem. Armator mnie wyrzucił, cho­ciaż pomagałem mu prowadzić ten cały jego interes.

- Jak to? Wyrzucił cię? Za co, do diabła? Zatopiłeś mu statek?

- Pocałowałem jego żonę.

Zarechotali grubiańsko, ale z nieskrywanym podzi­wem.

Wasilijem zatrzęsło. Ich śmiech rzucił cień na to, co przeżył z Raiją. Pocieszał się jedynie, że żaden z nich nigdy jej nie widział i tak naprawdę nie wie dokładnie, o kogo chodzi.

- Chyba nie skończyło się na pocałunku, ty stary zbereźniku, co? - drążyli. - Pewnie zajrzałeś jej pod spódnicę! Uwiodłeś armatorową! Nie udawaj, już my cię dobrze znamy!

Nie potwierdził ani nie zaprzeczył, pozostawiając to ich domysłom. A potem, gdy już ucichły docinki, pochylił się nad stołem i zapytał, czy wiedzą coś o „Sankt Nikołaju”, frachtowcu regularnie kursują­cym do Archangielska.

- A o co chodzi? - chcieli wiedzieć. - Coś nie tak?

- Może znacie kogoś z załogi?

Okazało się, że i owszem, bo jakże nie znać takich dziwaków.

Kapitan podobno był strasznym bufonem, sternik moczymordą, a siostrzeniec kapitana, który dobił do załogi, nie przepracowywał się. Marynarze naśmiewa­li się z jego delikatnych dłoni.

Wasilij uznał, że zabrzmiało to obiecująco. Już miał zamiar zadać kolejne pytania, gdy jeden z kom­panów wtrącił:

- No, siostrzeńca kapitan pewnie wnet awansuje. Podobno się ożenił. To jedynak wychowany bez oj­ca. Mamuśka uczepiła się go jak bluszcz. Śmiertelnie się bala, że synek stanie się samodzielnym mężczyzną i zostawi ją samą. Kiedy chłopak przywiózł sobie młodą dziewczynę, gdzieś ze wschodu, rozpętało się prawdziwe piekło. Kapitan był przeciwny jego mał­żeństwu, nie mówiąc o jego siostrze. Ale chłopak uparł się. Powiedział, że dziewczyna spodziewa się dziecka, i postawił na swoim. Odbył się szybki ślub...

Wasilijowi zamarło serce. Opróżnił butelkę z wód­ką w takim tempie, że aż jego kompani od kieliszka zamilkli na moment.

- Zdaje się, że byłeś mocno spragniony - stwierdził któryś z podziwem, a reszta wybuchnęła śmiechem.

- Widzieliście tę dziewczynę? - zapytał Wasilij. - Ma jasne włosy, niewysoka, drobna?

- Czy to znaczy, że nie tylko przygoda z armatorową przygnała cię na zachód?

Wasilij huknął pięścią w stół, aż podskoczyły kie­liszki. Na szczęście ktoś wykazał się przytomnością umysłu i w ostatniej chwili uratował drugą butelkę wódki. Nigdy bowiem nie wiadomo, co się może wy­darzyć, gdy kompan jest w takim nastroju.

- To by się zgadzało - rzekł ten, który opowiedział najwięcej. - Niewysoka, szczupła, ale - zatoczył łuk - z przodu dość krągła. W każdym razie ten chłystek ma co wziąć w swoje aksamitne rączki...

- Ma na imię Jelizawieta? - zapytał Wasilij.

- Bój się Boga? Znasz ją? Przecież ona jest dla cie­bie za młoda, chłopie! W naszym wieku powinniśmy wybierać dojrzalsze owoce...

- To moja bratanica - rzekł Wasilij. - Nie mógł prze­cież powiedzieć, że szuka córki. W tych stronach zbyt dobrze go znano i kłamstwa szybko wyszłyby na jaw.

- Ona ma dopiero czternaście lat - dorzucił z zaciętą miną. - Uciekła z tym chłystkiem z domu. Jestem jej opiekunem. Nie dałem pozwolenia na jej ślub, a sko­ro tak, to znaczy, że nie jest mężatką. Już ja ją znajdę i za uszy zaciągnę z powrotem do Archangielska!

- Ten chłystek może mieć dwadzieścia parę lat - wyjaśnił Igor. - Z nim rozprawiłbyś się bez trudu, Wasiliju. Ale nie stawiałbym na ciebie, gdyby za sio­strzeńcem ujął się jego wuj. Za plecami nazywają go tu morskim słoniem i bynajmniej nie bez powodu.

- Muszę wiedzieć, gdzie mieszka ten nędznik, co mi uprowadził bratanicę!

Powiedzieli mu, ale silą przytrzymali przy stole. Poili go wódką, póki nie zapomniał, jak się nazywa.

- Dziś wieczorem nie możesz tam iść, Wasia - tłu­maczyli. - Dzisiaj musisz się upić i wyrzucić z siebie złość. Mądry człowiek nie załatwia ważnych spraw w gniewie.

A ponieważ nie wiedzieli, gdzie Wasilij zatrzymał się na noc, zanieśli go pijanego na swój statek i poło­żyli śpiącego na pokładzie. Marynarze byli pewni, że ich kapitan o niczym się nie dowie, bo ilekroć cumo­wali w Onedze, ten znikał u jakichś znajomych.

Wasilij obudził się dopiero nad ranem, zziębnięty. Usłyszał krzyk mew, ale nie od razu zorientował się, gdzie jest. Zdawało mu się, że głowa mu zaraz pęk­nie. Pomacał dłonią szyję i odetchnął, przekonawszy się, że nie zgubił skórzanego mieszka z kosmykiem włosów Raiji, który traktował jak amulet.

Powoli odtwarzał w pamięci wydarzenia poprzed­niego wieczoru. Wiedział już, gdzie szukać Jelizawiety. Z trudem wstał i zachwiał się na nogach. Zdawał sobie sprawę, że nie wygląda najlepiej i w takim sta­nie nie powinien pokazywać się siostrze kapitana. Z drugiej strony dobrze wiedział, że nawet wśród ka­pitanów trafiają się różni ludzie. W końcu jakiś czas był jednym z nich.

Chwiejnym krokiem zszedł na ląd. Wydawało mu się, że jego głowa zaraz rozleci się na kawałki, ale w uszach wciąż miał słowa Raiji, że powinien odno­sić się przyjaźnie do bratanicy.

Raija kupiła małej kufer na ślubną wyprawę.

No cóż, spóźniła się. Jelizawieta nie miała szans wnieść wiele do tego małżeństwa, chociaż jej niby - mąż utrzymywał co innego.

Na samą myśl znowu wezbrała w nim złość. Prze­cież Jelizawieta sama jest jeszcze dzieckiem, myślał. Jest za młoda, by mieć własne!

Najchętniej przetrzepałby skórę temu chłystkowi, gdyby tylko miał sposobność.

Nie zważałby na to, że jest siostrzeńcem kapitana. Co z niego za marynarz, skoro nie śpi razem z zało­gą, tylko w kajucie wuja?!

Odnalazł swoją kwaterę i zabrał bagaż. Osiodłał Waśkę i udał się we wskazanym kierunku.

Kiedy dojechał na miejsce, jego oczom ukazał się piętrowy dom, otoczony eleganckim ogrodzeniem. Ramy okien i drzwi zdobiły rzeźbienia. W oknach lśniły szyby. Wasilij przywiązał konia i uznał, że nie trafił na biedaków, co tylko spotęgowało jego gorycz.

Nie zważał na to, czy ktoś widzi go z okien, czy nie. Ponownie zabrzmiało mu w uszach upomnienie Raiji: „Bądź miły dla Jelizawiety”.

Wziął ze sobą skórzane sakwy, bo chociaż nie wiózł w nich wiele, poniósłby dużą stratę, gdyby ktoś go okradł.

Wszedł do środka bez pukania. Nie miał zamiaru stać w progu z czapką w ręku jak żebrak. Ani myślał zginać karku w tym domu.

W kuchni zatrzymała go niepozorna z wyglądu ko­bieta, której zdecydowany wyraz twarzy zdradzał jednak silny charakter.

- Kim jesteś? - zapytała, unosząc chudą, drżącą rę­kę. Wasilij usłyszał w jej głosie źle skrywany lęk. - Nie przyjmuję tu żebraków. Mojego syna nie ma, wy­płynął na morze. Jestem tylko z moją niewydarzoną synową.

Wasilij popatrzył w głąb kuchni i zauważył klęczą­cą postać, do połowy schowaną w szafie. Dziewczyna, słysząc zamieszanie, wychyliła się do tyłu. Ostrożnie...

- Wujek! - zawołała żałośnie, kiedy go ujrzała, i po­derwała się na nogi.

Wasilij odsunął zdecydowanie na bok zagradzają­cą mu drogę starszą kobietę, i chwycił w ramiona bra­tanicę.

- Wujek! - pochlipywała dziewczyna. A on przytulił ją mocno i ukołysał, jak to robił wielo­krotnie, pozwalając jej wypłakać się na swoich piersiach.

Tyle ciężkich chwil przeżyli razem. Nigdy nie przypuszczał, że bratanica zdoła się uwolnić od mrocznej przeszłości.

Cała złość gdzieś się ulotniła. Nie potrafiłby się te­raz na nią gniewać, nawet gdyby Raija go o to nie pro­siła. Za nic na świecie nie mógłby się zachować inaczej.

Była dla niego zupełnie jak córka.

- Jelizawieta! - usłyszeli ostry jak nóż głos za ple­cami. - Jelizawieto! - powtórzyła piskliwym głosem zdenerwowana kobieta.

Ale oni nie zwracali na nią uwagi.

- Jelizawieto, znasz to indywiduum? Jelizawieta, spłoszona, cofnęła się z objęć Wasilija, ale nie oddaliła się zbytnio. W jej spojrzeniu pojawi­ło się przerażenie, kiedy patrzyła na zwracającą się do niej kobietę.

Jelizawieta skinęła głową i cienkim głosem odpo­wiedziała:

- Tak, matko, to jest brat mojego ojca. Wasilij Uskow.

Kobieta odrzuciła w tył głowę i zmierzyła Wasilija od stóp do głów. Domyślił się, że został oceniony ne­gatywnie, ale bynajmniej nie ugodziło to jego dumy.

- No, cóż - odezwała się kobieta i uniosła dłoń do nosa, żeby zademonstrować, że uważa, iż Wasilij śmierdzi. - Najwyraźniej jesteś jednym z krewnych mojej synowej. Krewnych się niestety nie wybiera, zresztą synowej także nie... - oznajmiła, patrząc z nie­zadowoleniem na Jelizawietę. - Nie rozumiem jednak celu tej wizyty. To, że pańska bratanica poślubiła mo­jego syna, nie czyni pana oczekiwanym gościem w tym domu. To jakieś okropne nieporozumienie! Wasilij przerwał jej.

- Przybywam tu jako opiekun prawny. Od śmier­ci rodziców Jelizawiety ja sprawuję nad nią opiekę...

- Twoi rodzice nie żyją? - zdziwiła się, zwracając do dziewczyny. - Nic nie mówiłaś...

- Przybyłem tu po to - ciągnął Wasilij - żeby za­brać moją bratanicę do domu.

- Ależ to niemożliwe. Jakim prawem! - piskliwym głosem zawołała kobieta. - Ona jest żoną mojego sy­na. Wprawdzie nie takiej żony mu życzyłam, ale cóż, małżeństwo zostało zawarte. Cała Onega aż huczała od plotek. Nie jestem przyzwyczajona do tego, by lu­dzie brali mnie na języki. Było to bardzo nieprzyjem­ne. Teraz wreszcie dano nam spokój. Nie spodziewa­łam się tego po moim synu. Naprawdę nie. Ale cóż, ożenił się z nią! Żeby jeszcze była przydatna w kuch­ni! Niestety, jest tylko kulą u nogi.

- Ona ma czternaście lat - odpalił Wasilij. - Pani syn ożenił się z dzieckiem, które wcześniej, bez wie­dzy opiekuna, uprowadził z domu!

Kobieta wyraźnie straciła rezon. Uczepiła się sto­łu i spojrzeniem prosiła synową, aby wszystkiemu za­przeczyła.

Wasilij odwrócił się do Jelizawiety i rzekł:

- Wolałbym, żebyś dobrowolnie wróciła ze mną, ale nawet jeśli będziesz się opierać, przyrzekam, że i tak cię sprowadzę do domu. Spodziewasz się dziecka?

Pokręciła głową, cala w pąsach.

- Użyłaś podstępu, żeby zmusić mojego syna do ożenku! - wybuchnęła krewka teściowa. - Zamierzasz wrócić do Archangielska?

Jelizawieta milczała.

- Dobrze ci tutaj? - zapytał Wasilij. Dziewczyna nie odpowiedziała, tylko nerwowo gniotła fartuch. Wasilij już kiedyś widział podobną jej reakcję.

- Pójdziemy, dziecko, razem do popa - oznajmił. - Z pewnością unieważni to małżeństwo, gdy wszystko mu wyjaśnię. Ten ślub bez mojej zgody jest nieważny, Jelizawieto. Masz dopiero czternaście lat... A przecież nie mogłem udzielić pozwolenia na coś, o czym nie wiedziałem.

- Nie zrobisz tego! Sprzeciw nadszedł ze strony, z której nikt by się nie spodziewał.

Teściowa, wczepiając się chudymi palcami w kurt­kę Wasilija, krzyczała:

- Co ty sobie myślisz? Przyjechać tak bez uprze­dzenia i jakby nigdy nic zabrać ją stąd? Nie masz pra­wa! Mój syn dopiero co wypłynął w rejs. Minie parę tygodni, nim wróci. Zostanę sama. Przecież ona jest żoną mojego syna. Tak się wykosztowałam na wese­le! Odbyło się jak należy, niczego nie brakowało, cho­ciaż wszystko załatwiane było w takim pośpiechu. Okłamała nas, że spodziewa się dziecka... Ale cóż, mój syn ją poślubił i miał piękne wesele...

- Będzie pani miała okazję urządzić mu jeszcze jed­no - przerwał Wasilij oschle i uwolnił się z jej uści­sku, jak się ogania od natrętnej muchy. - Chcesz wró­cić do domu, Jelizawieto? - zapytał. - Nie gniewam się na ciebie. Raija kazała cię pozdrowić i powiedzieć, że bardzo cię kocha. Mówiła, że wszystko rozumie. Nikt nie jest na ciebie zły. Wszyscy cię bardzo ko­chamy i pragniemy twojego dobra.

- Mogę wrócić do domu? - zapytała drżącym gło­sem.

Wasilij skinął głową. Zdjęła fartuch.

- Nie możesz tego zrobić, Jelizawieto! - wykrzyki­wała teściowa. Chciała się nawet rzucić na synową, ale Wasilij zagrodził jej drogę.

- Spokojnie, bo ostrzegam, że nie zawaham się podnieść na panią ręki - rzekł spokojnym, ale zdecy­dowanym głosem.

Jelizawieta minęła ją, wciąż jednak nie spuszczając z niej wzroku. Dopiero przy drzwiach odwróciła się do teściowej plecami.

- Wezmę tylko pled i swoje rzeczy...

- Niczego stąd nie weźmiesz! - zagrzmiała gospo­dyni, trzęsąc się ze złości. - Nie dotykaj niczego, co należy do Aleksandra!

- Jelizawieta zabierze wyłącznie swoje rzeczy - rzekł stanowczo Wasilij. - Ani mniej, ani więcej. Do widzenia pani!

- Nie możesz jej tak sobie stąd zabrać! - krzycza­ła za nim.

Ale Wasilij, nie zważając na protesty, opuścił dom razem ze swoją bratanicą. Udali się wprost do duchownego, który udzielił ślubu Jelizawiecie i Alek­sandrowi Bukowowi.

Kiedy ksiądz usłyszał całą historię, był tak wzbu­rzony, że sięgnął natychmiast po księgę parafialną i zanurzywszy w atramencie gęsie pióro, zamaszyście przekreślił zapis o małżeństwie tych dwojga.

- To powinno kosztować - oznajmił - ale domy­ślam się, że ktoś, kto przebył tak długą drogę, by od­naleźć swoją zbiegłą podopieczną, nie ma przy sobie wielu rubli.

Wasilij przyznał, że to prawda.

- Dziewczyna poniosła karę - uznał duchowny i do­radził jeszcze, żeby porozmawiali o wszystkim z popem w swojej parafii w Archangielsku. - Na wypadek gdy­by Bukowowie zrobili z tego aferę, w co raczej wątpię.

Uśmiechnął się, mówiąc te słowa, co przekonało Wasilija, że nawet mężczyźni w sutannach potrafią się śmiać i żartować.

Jeszcze tego samego dnia wyjechali z Onegi. Wy­glądało na to, że Jelizawieta tak samo jak Wasilij nie ma ochoty zostać tu ani chwili dłużej. Usiadła w siod­le za plecami wuja i opuścili miasto.

Koń, dźwigając teraz na grzbiecie ich dwoje, mę­czył się szybciej.

Wasilij miał świadomość, że podróż do domu po­trwa dłużej. Wybrał pieszy szlak do Chołmogorskiej, zamiast dłuższej nieco drogi wzdłuż wybrzeża.

Jelizawieta była mu wyraźnie wdzięczna, chociaż nie odzywała się wiele. Powiedziała tylko tyle, ile by­ło konieczne u popa. Wasilij uznał, że nie powinien jej zbytnio naciskać.

Za resztę rubli kupił trochę jedzenia, a kompani, z którymi się upił poprzedniej nocy, dobrowolnie od­stąpili mu nieco wódki. Zapasów pożywienia nie by­ło wiele, ale Wasilij miał nadzieję, że po drodze w strumieniach albo stawach uda mu się złowić ryby. A może w nocy zapłacze się w sidła jakaś zwierzyna? Musieli się nastawić, że część drogi przebędą na pie­chotę. Koń nie mógł dźwigać przez cały czas na grzbiecie ich obojga.

Zatrzymali się na postój pod wieczór, kiedy już stracili z oczu Onegę i nawet zatoka nie była już wi­doczna.

Wasilij podzielił chleb na pół i podał bratanicy. Do popicia mieli wodę, przynajmniej Jelizawieta, bo on popił łyk wódki, by uczcić odnalezienie dziewczyny.

- Nie pytasz, wujku, dlaczego to zrobiłam? - ode­zwała się wreszcie Jelizawieta, kiedy już zjadła pra­wie całą porcję chleba. Najwyraźniej była głodna, choć się do tego nie przyznała. Mówiła znów swoim normalnym głosem, a nie cieniutkim głosikiem prze­rażonej, upokorzonej dziewczynki.

- Zastanawiałem się nad tym od momentu, gdy znalazłem twój list - odparł.

- Byłeś zły? Pokiwał głową.

- Udusiłbym tego łobuza gołymi rękoma. Może i dobrze, że go nie spotkałem od razu.

- Mówił, że jestem piękna - powiedziała.

- Dlatego z nim uciekłaś? - zdziwił się Wasilij, kie­dy zrozumiał, że to jedyne wyjaśnienie.

- Chciał właśnie mnie. Kochał mnie, tak myślę. Ożenił się ze mną.

Wasilij westchnął.

- Wiedział, ile masz lat? Jelizawieta pokręciła głową.

- Skłamałam, że jestem starsza. Wierzył we wszyst­ko, co mu mówiłam, więc to było proste...

Wasilij westchnął.

- Małżeństwo polega między innymi na tym - za­czął wyjaśniać cierpliwie - że dwoje ludzi decyduje się na całkowitą szczerość wobec siebie. Małżeństwo to nie tylko uczucia, kochane moje dziecko, prawie już kobieto. To coś więcej. Na przykład odpowie­dzialność za siebie i za tę drugą osobę. Zaufanie, pew­ność, że można na sobie nawzajem polegać. Otwar­tość, uczciwość...

Pokiwała głową.

- Co wam nie wyszło? - zapytał. - Bo nie sprzeci­wiałaś się wcale, by stamtąd wyjechać...

- Wszystko okazało się gorsze, niż przypuszczałam - odparła Jelizawieta cicho, nie mając odwagi napotkać spojrzenia wuja. - Nie spodziewałam się, że tam będzie ona... Aleksander w Onedze nie był tym samym Alek­sandrem co w Archangielsku. Poznałam mężczyznę, my­ślałam, że jest silny, ale tu, w Onedze, był tylko synkiem mamusi.

Wasilij uśmiechnął się i pomyślał, że bratanica otrzymała gorzką lekcję małżeństwa.

- Nie wszystkim udaje się wydobyć z tarapatów tak łatwo jak tobie tym razem - rzekł. - Nawet nie przypuszczasz, ile miałaś szczęścia. Otrząśniesz się z tego i niebawem o wszystkim zapomnisz. A na na­stępny raz Raija kupiła dla ciebie najpiękniejszy ku­fer na wyprawę, jaki znalazła w całym Wielikim Ustiugu. Obiecała jeszcze sprawić ci prześcieradła, obrusy i ręczniki, i wszystko co trzeba. Mam tylko nadzieję, że gdy znowu zechcesz wyjść za mąż, zapy­tasz mnie o pozwolenie.

Odważyła się podnieść wzrok i spojrzeć mu w oczy.

- Obiecuję - rzuciła cicho. - Chyba jednak nie by­łam taka dorosła, jak mi się zdawało...

- No cóż, teraz, kiedy już wrócimy do Archangiel­ska, nie będę cię traktował jak dziecko - powiedział. - Bardzo się cieszę, że ciebie odnalazłem.

Jelizawieta otuliła się szczelniej swoim pledem i odpowiedziała:

- Ja też bardzo się cieszę, wujku, że mnie odnala­złeś. Jak myślisz, zdążymy do domu przed powrotem Walerija?

Wprawdzie do Archangielska droga była daleka, ale nie aż tak, by miały ich wyprzedzić statki powra­cające z zachodnich łowisk.

- Będziemy dużo wcześniej - obiecał Wasilij pe­wien, że dotrzyma przyrzeczenia.

13

Im płynęła dalej na północ, tym częściej wracała myślami do rzeczywistości. Wyjechała z domu, żeby oddać przysługę Antonii i trochę oderwać się od mo­notonii codziennego życia.

Nie była pewna, czy kiedykolwiek jeszcze odwie­dzi Wielikij Ustiug. Wracała stamtąd ze stertą malo­wanych kufrów, ale tego, co pozostawiła, nie dało się zważyć ani zliczyć.

Na pokładzie „Olgi” wiele rozmyślała, zamknięta we własnym świecie zaludnionym przez cienie. Prze­bywała wśród nich jako dorosła Raija, ale czy tylko? Może była tu też młoda dziewczyna, której twarzy nie widziała, za to odbierała jej najintymniejsze uczucia? Na pewno pojawiał się Mikkal, młodzieniec o oczach jak gwiazdy. Był i Wasilij. Czasem Anastas. Poza tym żadna z osób będąca częścią jej codziennego życia.

Przerażało ją to.

Raija lękała się powrotu do domu, choć równocześ­nie z tęsknoty wyrywało jej się serce. Zdawało jej się, że frachtowiec płynie zbyt wolno. Chciała poczuć się znowu sobą, marzyła, by wszystko wróciło na swoje miejsce, tak jak ucicha gwałtowny sztorm na morzu. Pragnęła zobaczyć znów gładką, nieruchomą toń.

Wcale nie uważała takiego życia za nudne...

Stała na pokładzie, kiedy statek mijał jej chatę po­łożoną na południe od Archangielska. W tym miej­scu Dwina była tak szeroka jak fiord. Gdy ujrzała znajome miejsce, cieplej zrobiło jej się na sercu. Tak bardzo się stąd oddaliła, i to pod każdym względem!

Obserwując, jak chata znów maleje w oddali i po­woli niknie jej z oczu, zrozumiała, jak bardzo jest zwią­zana z tym miejscem. To prawda, że przeklinała zimę, która wydaje się trwać tu cały rok, załamywała ręce nad przybierającą rzeką, której wody czasem im zagrażały, płakała z powodu wichury, która nie dawała im spoko­ju, ale nie mogłaby stąd wyjechać na zawsze, bo czuła­by się tak, jakby z piersi wyrwano jej serce.

Jest związana z tym miejscem.

Tu jest jej dom.

Dom znaczy coś więcej niż budynki.

Takich myśli nie dopuszczała do siebie podczas po­bytu w Wielikim Ustiugu. Teraz musi wszystko do­kładnie rozważyć. Już niedługo postawi stopy na lą­dzie i odetnie sobie na zawsze drogę ucieczki. Nawet w myślach nie będzie mogła stąd uciec. Czeka ją ty­le zajęć. Musi znaleźć odpowiedzi na wiele pytań. A może odważy się postawić własne pytania?

Raija zwróciła twarz pod wiatr, który przyjemnie chłodził i rozjaśniał umysł.

Pragnęła pozbyć się wszystkich wątpliwości, za­nim przybędzie do domu. Pozostawić wszystko, co niejasne, na nabrzeżu w Archangielsku.

Jewgienij zauważył z daleka przypływający frach­towiec. W jego piersi czaiło się oczekiwanie i niepew­ność. To kapitan „Miszy”, który odwiedził go po powrocie z rejsu do Wielikiego Ustiuga, zasiał tę nie­pewność w jego sercu.

Jewgienij zdawał sobie sprawę, że bywa, iż każdy człowiek inaczej widzi to samo zdarzenie. Być może kapitan mówił o tym, co rzeczywiście zobaczył. Nie­stety, jego relacja była jedyna i nie mógł jej z żadną inną skonfrontować.

Kiedy podzielił się z Tonią swymi wątpliwościami, ta tylko ofuknęła go i powiedziała, żeby dał sobie spo­kój. Dodała, że nie zamierza wtrącać się w ich mał­żeństwo, ale radziła po przyjacielsku, by porzucił wreszcie wszelkie podejrzenia wobec Raiji.

- Przecież wiesz, dlaczego Wasilij wyjechał z miasta - tłumaczyła. - Jeden ze śladów prowadził na południe. Chyba to jasne, że postanowił go sprawdzić najpierw!

Na chłopski rozum biorąc, należało rozpocząć po­szukiwania od okolic, które położone były najdalej od Archangielska. Jewgienij najlepiej wiedział, że wy­prawa w tamte strony późną jesienią nie należy do przyjemności.

Niby to zaakceptował.

- Spotkanie na ulicy nie jest przecież niczym nie­bezpiecznym - przemawiała mu do rozsądku Tonią. - Zastanów się, gdzie umówiłbyś się z kobietą, gdybyś chciał się z nią spotkać potajemnie?

Rzeczywiście, ulica w pobliżu portu nie byłaby najlepsza. Tym bardziej że w porcie cumowały stat­ki z rodzinnego miasta.

Jewgienij dał się w końcu przekonać, że Raija i Wa­silij nie umówili się wcześniej na to spotkanie.

Ale w jego sercu zalągł się strach. Nieustannie no­sił go w sobie i tylko od czasu do czasu dzielił się nim z Antonią. Ona zaś, lojalna wobec Raiji w każdym calu, wściekała się na niego, że nie ufa swojej żonie. - Pewnie dlatego, że sam zbyt dużo nakłamałeś, mój drogi Jewgieniju - stwierdziła Antonia. Potrafiła go cel­nie ugodzić trafnością swoich stwierdzeń. - Nawet gdy­by Raija umówiła się potajemnie z połową północnej Rosji, to i tak nie miałbyś prawa wyrzucać jej czegokol­wiek - rzekła, kierując się własną logiką. - Skłamałeś jej i zataiłeś przed nią tyle ważnych szczegółów z jej życia, Jewgieniju Dymitrowiczu, że słowo „prawda” brzmi w twoich ustach wręcz żałośnie. Nie zasłużyłeś na to, by Raija była wobec ciebie szczera i uczciwa! A jednak ona taka właśnie jest, ponieważ zwyczajnie cię kocha. Nie masz pojęcia, Jewgienij, jaki z ciebie szczęściarz! A ty, zamiast się cieszyć, toniesz w bagnie zazdrości i wątpliwości. Jeśli chodzi o bagna, Jewgieniju, to wiem o nich wszystko i mogę cię tylko ostrzec, że nie będziesz mógł żyć, zanurzony w nich po szyję. Nawet jeśli ktoś cię z nich wyciągnie, i tak umrzesz. Rozumiesz, o co mi chodzi? Masz ją! Ona cię kocha i na pewno zostanie przy tobie! Czego, u licha, jeszcze od niej oczekujesz?

Jewgienij pomyślał o Raiji i w duchu przyznał To­ni rację. Zresztą Antonia na ogól się nie myliła.

A nikt nie zbudował swego życia na tak niepew­nym gruncie jak on. Fundamenty nie opierały się na skale. Ciągle zdawało mu się, że popękają.

Nie w Wasiliju upatrywał największego zagrożenia, ale on był najbliżej i stanowił realną groźbę. Wasilij o zasmuconym spojrzeniu, którego kobiety otaczały matczyną troskliwością, póki się nie zorientowały, że to mu nie wystarczy! Właśnie wtedy Wasilij stawał się prawdziwie niebezpieczny.

Niech go wszyscy diabli!

Wyrzucając go z pracy, uczynił z niego męczenni­ka. Jeszcze trochę, a zrobią go świętym. Święty Wa­silij, cierpiący z powodu miłości. Tak, idealny patron dla wzdychających na wiosnę zakochanych kobiet.

Raija z pewnością nie śmiałaby się z tego żartu. Po­patrzyłaby pewnie tylko na niego pociemniałym spoj­rzeniem i powiedziała, że nie kopie się leżącego.

Raija miała w sobie wielkie pokłady sprawiedliwo­ści. Jewgienij zapragnął usłyszeć kiedyś, jak z równą gwałtownością i uczuciem staje w jego obronie.

Nie przynosił mu spokoju nawet fakt, że to on ją zdobył. Czuł się tak jak czarownik Kościej, który podstępem zwabił piękną Wasilissę do swojego mrocznego zamku.

Gdzieś głęboko w sercu Jewgienija tkwiło prze­świadczenie, że właściwie nie ma prawa do Raiji. Re­ijo, jej mąż, przyprowadzając ją na szkutę, okazał mu zaufanie. Tymczasem on nazywał ją swoją Raisą, choć tak naprawdę należała do innego mężczyzny.

Wszystkie wątpliwości jednak prysły, kiedy zoba­czył ją schodzącą z pokładu.

Jewgienij uchwycił dłoń żony i pomógł jej zesko­czyć na ląd. Raija rzuciła torbę, uwiesiła mu się na szyi i mocno przytuliła. Uścisnął ją z całych sił i po­całował wygłodniały.

- Tak długo cię nie było - westchnął wtulony w jej policzek. - Bez ciebie czułem się taki samotny, Raiju, taki samotny... Chyba cię więcej samej nigdzie nie puszczę!

- To będziesz musiał pojechać ze mną - zaśmiała się, a on zrozumiał, że tęsknił także za jej śmiechem.

- Dostaliśmy od ciebie listy - odezwał się, zerkając na nią kątem oka. - Od tamtej pory Tonią chodzi ni­czym po rozżarzonych węglach. Chyba będziesz mu­siała zajrzeć do niej i porozmawiać, zanim pojedzie­my do domu.

Raija pokiwała głową. Rozejrzała się po porcie i za­uważyła „Misze”.

Nabrała powietrza w płuca i zebrawszy się na od­wagę, rzekła:

- Ale najpierw muszę ci coś pokazać. Nie pojadę do domu, zanim tego nie obejrzysz.

Poczuł chwytający go za gardło strach.

O co jej znowu chodzi? Nie lubił takich niespo­dzianek, nie lubił być zaskakiwany! A wydawało się, że wszystko dobrze się układa. Udało mu się zapano­wać nad zazdrością. Postanowił umożliwić żonie wy­jaśnienie, co się właściwie zdarzyło, nawet gdyby po­trzebowała całego wieczoru. Był z siebie zadowolony. Uważał, że zachował się wielkodusznie.

Raija pociągnęła go tymczasem do drugiego frach­towca należącego do jego floty. Zapomniała o torbie. Jewgienij rzucił okiem za siebie, ale uznał, że ludzie wiedzą, czyj to bagaż.

Nikt tu w porcie nie ośmieliłby się okraść tej, któ­rą ubóstwiali i nazywali Carycą...

- Wstydzę się, że ta łódź nosi imię mojego syna! - oznajmiła Raija, wskazując na „Misze”.

Jewgienij nie zrozumiał, o co jej chodzi. Może rze­czywiście frachtowiec należałoby trochę odmalować, ale zamierzał poczekać z tym do jesieni. Letnie miesią­ce były zbyt ważne, by tracić czas na remonty statków. Teraz musiały kursować z towarem tak często, jak było na to zapotrzebowanie. Nie mogli przebierać w za­mówieniach. Trzeba było brać każde, a jeśli nie, to sprzedać statki. Reguły w tym interesie były proste.

- Statek jest niczego sobie - rzekł.

- Niczego sobie? - powtórzyła, opierając ręce na biodrach.

Zrozumiał, że wyraził się niezręcznie.

- Omal się nie rozpłakałam, kiedy zobaczyłam, ja­kie warunki panują na frachtowcu, którym wysłałeś mnie na południe, Jewgieniju Dymitrowiczu. Miałam łzy w oczach, widząc, w jakich warunkach pracuje za­łoga na pokładzie „Miszy”!

- Nie musisz tak krzyczeć, Raiju - próbował ją uci­szyć Jewgienij. - Doskonale rozumiem, co do mnie mówisz. Nie byłaś zadowolona z tego statku?

- A ty jesteś? - wypaliła.

- Zajrzałem na pokład, kiedy frachtowiec wrócił z ostatniego rejsu - odparł Jewgienij. - Obejrzałem ła­downię, sprawdziłem, czy nie ma tam wilgoci, bo to bardzo ważne, zwłaszcza przy transporcie mąki. Obejrzałem mniej więcej wszystko.

- Także tę część, gdzie sypia załoga? Pokiwał głową.

- Kazałem wymienić sienniki. Bo już były kiepskie.

- Wymienić sienniki! - Raija wzbiła oczy ku niebu, oniemiała ze zdumienia. Zabrakło jej słów. - Przecież tam obrzydliwie śmierdzi, Jewgieniju! - wykrzyknęła po chwili. - A wiesz, co jedzą marynarze? Wąchałeś to? To prawdziwy cud, że w ogóle mają siłę po tym pracować. Mnie takie wyżywienie wykończyłoby w krótkim czasie. Widziałeś, jacy oni są obdarci? Wiesz, jak traktuje ich kapitan? Dwaj marynarze dostali baty, ponieważ uznał, że zwracali się do mnie niegrzecznie, skoro nie pozwoliłam im wziąć bagażu. Dopiero trzeci odważył mi się o tym powiedzieć ze strachu, że i jego czeka kara, jeśli nie zaniesie mi tor­by do kajuty.

Jewgienij westchnął, powoli tracąc cierpliwość. Kręcący się w pobliżu ludzie wyraźnie nastawili uszu, choć pozornie zajmowali się czym innym.

- Wiem, jak sypia załoga - odparł Jewgienij z wy­muszonym spokojem. - Zauważyłem, że sienniki już się nie nadawały i dlatego kazałem je wymienić. Utrzy­manie porządku należy do marynarzy. Jeśli nie sprzą­tają, trudno mnie za to winić. O swoje ubrania też mu­szą dbać sami. Pewnie nie stać ich na to, by korzystać z usług krawcowej, do której ty chodzisz. Cóż... Moż­na nad tym jedynie ubolewać. Płacę kapitanowi za je­dzenie dla załogi. Powinno starczyć na pożywne, ob­fite posiłki. Porozmawiam z nim i sprawdzę, skoro twierdzisz, że było inaczej. Jakoś nikt nie zgłaszał mi zastrzeżeń. Na statku jest nowa załoga. Dobrze, że ka­pitan pilnuje dyscypliny. Na początku tak należy po­stępować. Jesteś kobietą, więc niewiele możesz o tym wiedzieć. Ale oczywiście, porozmawiam z kapitanem o tym wszystkim, co mi powiedziałaś.

Raija słuchała i nie wierzyła własnym uszom, że słyszy te słowa z ust własnego męża. Człowieka, któ­rego kocha, z którym dzieli życie.

Jak może usprawiedliwiać kapitana i stosunki pa­nujące na statku?! Wcale się nie przejął tym, o czym mu mówiła. Na dodatek ten ton! Jakby miał powód do gniewu!

Poczuła się rozczarowana, dotknęło ją to do żywego.

- Czy to wszystko, co masz do powiedzenia? - za­pytała. - Naprawdę wszystko?

- A cóż więcej mam powiedzieć? - zapytał. - Nie zamierzam porąbać łodzi na kawałki tylko dlatego, że paniusia uważa, że na pokładzie śmierdzi. To nie jest statek, na którym urządza się niedzielne prze­jażdżki po Dwinie dla miejscowych elegantek. To frachtowiec, Raiju!

- W takim razie zamaluję jego nazwę - odparowa­ła. - Nie pozwolę, żeby pływające gniazdo szczurów nosiło imię mojego syna! Chyba nie masz wstydu! Jak możesz na to pozwolić?

Jewgienij tylko wzruszył ramionami, ale w środku wszystko w nim płakało. Dlaczego tak się stało? Nie powinien był pozwolić jej na ten wyjazd do Wielikiego Ustiuga. Wcześniej nigdy nie interesowały jej je­go statki. Nie wtrącała się. To był jego świat, świat mężczyzn, nie kobiet!

- Nie wstydziłbym się nawet, gdyby nosił moje imię - odparł.

- Trzymam cię za słowo! - odparła, odrzucając gło­wę. - Wymaluję osobiście na burcie „Jewgienij”. Tak odtąd nazywać się będzie ta krypa. Nie pozwolę na jawne szyderstwo z mojego syna!

- To gniazdo szczurów zarabia na twoje jedzenie i na twoje ubrania. Razem z innymi krypami zarabia na to wszystko, co mamy: ty, ja i nasz syn.

Jewgienij nie zdołał dłużej powstrzymywać gniewu i odpłacił jej pięknym za nadobne.

- Chcesz przez to powiedzieć, że twoje statki nie są gorsze od innych?

- Nie są gorsze od innych - odparł, dobrze wiedząc, że ma rację. - Jeśli chcesz, zapytaj kogoś, kto ma o tym pojęcie. Zapytaj Wasilija, jeśli mi nie wie­rzysz! - wymknęło mu się, nim zdążył pomyśleć. - Do niego przecież masz zaufanie. Nie przysłał mi czasem pozdrowień z Wielikiego Ustiuga?

- Ma dość własnych zmartwień. Próbuje odnaleźć Jelizawietę - odparła Raija chłodno. - Ostatnio, gdy się widzieliśmy, wyruszał na północ do Onegi. A ty musisz zaraz myśleć o najgorszym, co?

Popatrzyła na niego przeciągle, a potem wyprosto­wała się i ruszyła w stronę domu Toni.

Jewgienij chwycił jej torbę podróżną, rozpychając ludzi. Nie zważał na ich spojrzenia. Nie miał siły stamtąd uciekać. Wszedł więc do swojego kantoru i zapalił jedną lampkę. Światło niepotrzebne jest ko­muś, kto chce się wypłakać.

- Jesteś już! - ucieszyła się Tonią, zagniatając cia­sto na chleb.

Tonią nigdy nie miała zmysłu do domowych zajęć, ale z czasem nauczyła się dość dobrze piec.

- Szkoda, że nie ma tu Miszy! Pozwoliłam dziecia­kom pojechać z Feliksem na drugi koniec miasta za­wieźć mąkę. Na pewno niebawem wrócą.

Raija opadła ciężko na ławę przy stole kuchennym. Wydarzenia potoczyły się zbyt gwałtownie. Sądziła, że wróci do swej codzienności, szczęśliwej i bezpiecz­nej, ale człowiek nigdy nie wie, co go spotka.

Jewgienij oczekiwał kochającej, stęsknionej żony.

Ale przecież naprawdę się za nim stęskniła! Tyle że nie mogła przestać myśleć o tych biedakach z „Miszy”...

- Jaki on był? - zapytała Antonia pełna napięcia, czyszcząc dłonie z ciasta.

Raija popatrzyła na nią przeciągle. Na tę Antonię, którą Anastas tak bardzo pokochał, że nie mógł bez niej żyć. Bez niej nawet marzenia straciły dla niego swój sens.

- Nie żyje - odpowiedziała po chwili. Od momentu, kiedy postawiła stopy na lądzie, wszystko robiła nie tak. Nie powinna przekazać To­ni tego, co się stało, w taki sposób, ale nie miała siły udawać.

- Nie żyje? - krzyknęła Tonią i usiadła obok Raiji. Przywarła do niej tak mocno, że Raija musiała odsu­nąć się na bok. - Nie pisałaś o tym w liście!

- Bo wtedy jeszcze żył - wyjaśniła, zdejmując kurt­kę i podwijając do łokci rękawy bluzki. - Anastas oswa­jał konia dla dziedzica. Cały Wielikij Ustiug mu kibi­cował. Mieszkańcy zakładali się, ile czasu zajmie mu poskromienie tego zwierzęcia. Anastas mówił, że to najpiękniejszy koń, który galopował dziko w stepie. Czarny ogier. Stajenni, którzy z nim pracowali, twier­dzili, że tylko Anastas może go oswoić. Wierzę im. Mo­że jeszcze jedynie ty potrafiłabyś go ujeździć, nie wiem.

- Co się stało? - wyszeptała Antonia. - Opowiedz szybko, zanim wrócą dzieci. Nie mogę płakać przy Oldze. Będzie mnie pytać, co się stało. Nie mogę jej przecież wyznać prawdy, a ona tak się boi, kiedy nie otrzymuje odpowiedzi na swoje pytania.

- Pewnej nocy dosiadł ogiera. Nikt o tym nie wie­dział. Kompanom powiedział tylko, że idzie zajrzeć do konia, a kiedy nie wrócił, sądzili, że nocuje u ja­kiejś kobiety...

Raija musiała przełknąć ślinę, nim podjęła:

- Cały dzień zajęły im poszukiwania. Znaleźli go daleko na południe od miasta. Leżał na skałach bli­sko brzegu Suchony. Złamał kark. Na jego twarzy nie było nawet zadraśnięcia. Wyglądał jak żywy. Mówią, że na pewno zginął na miejscu.

Antonia rozpłakała się. Z oczu popłynęły jej stru­mienie łez. Raija przytulała ją i głaskała po plecach. Nie była w stanie jej pocieszyć. Nie potrafiła upięk­szyć prawdy.

Anastas nie żył.

Nic tego nie może zmienić. Pełnej prawdy Anto­nia nigdy się od niej nie dowie.

- Kiedy przyjechałam i zaczęłam go szukać, powie­działam, że jestem jego siostrą - rzuciła Raija Anto­nii przez ramię. Przyjaciółka nadal płakała rozdziera­jąco. - Potem ciągnęliśmy tę grę. W pewnym sensie stałam się jego siostrą. Kiedy umarł, urządziłam mu pogrzeb. Nie mogłam pozwolić na to, żeby go pocho­wano gdzieś na uboczu razem z biedotą. Wszystkie inne groby mają drewniane krzyże, ale ja poprosiłam, żeby na jego grobie położyli kamień i wyryli na nim tylko imię: Anastas...

Antonia płakała.

Ciasto zdążyło wyrosnąć, gdy wreszcie się trochę uspokoiła i opłukała zimną wodą policzki i zaczer­wienione oczy.

- Spalił papiery - dodała Raija. - Jesteś w stanie dłu­żej słuchać o nim?

Antonia pokręciła głową.

- Nie teraz. Teraz nie dam rady. Muszę najpierw dojść trochę do siebie... - Próbowała się uśmiechnąć, ale jej się to nie udało. - Pewnie potem będę cię bła­gać, żebyś mi powtórzyła każde usłyszane od niego słowo. Żebyś opowiedziała, jak wyglądał, co robił. Ale nie teraz. Teraz muszę przełknąć łzy i spróbować ukryć w środku cały ból.

Zanurzyła twarz w wiadrze z wodą.

- Tyle otrzymałam od życia - rzekła po chwili. - Nie powinnam żądać nic więcej. Nie mam do tego prawa. Ale tak kochałam Anastasa! Grigorija też ko­chałam. Kiedy o nim pomyślę, nadal ściska mi się ser­ce z żalu...

Antonia przycisnęła ręce do piersi.

- Kochałam Olega. Kiedyś gotowa byłam uczynić wszystko, by go dostać. Zresztą nadal go kocham w dość osobliwy, cichy sposób. Ale Anastas sam był jak dziki ogier. Potrafił wydobyć ze mnie to wszystko, co nieujarzmione. To nie ma sensu, że musiał umrzeć tak mło­do... Tak go kochałam, Raiju, choć kocham też Olega...

- Wierzę ci - odparła Raija. - I nie sądzę, by było w tym coś złego. On zrozumiał, że musiałaś dokonać wyboru. Nie wierzył, że wrócisz. Wiedział, że Olga jest najważniejsza...

- Ale czekał? Raija pokiwała głową. Temu nie dało się zaprzeczyć.

- Wasilij tam dotarł? Raija pokiwała głową. Antonia zerknęła na nią, ale zauważyła, że Raija zamilkła.

- Nie chcesz o tym rozmawiać?

- Nie.

- Jewgienij wie o tym, że go spotkałaś. Raija uśmiechnęła się zmęczona.

- Właśnie mi to wykrzyczał w obecności tłumu lu­dzi. Zresztą domyślałam się, że mu o tym doniesiono.

- Czy wydarzyło się coś więcej niż to, co do nas dotarło? - zapytała Antonia.

- Nie chcę o tym mówić - odparła Raija. - Może później. Nie dlatego, że mam przed tobą jakieś tajem­nice, Toniu, ale dlatego, że nie potrafię na razie wy­razić tego słowami. On nie wrócił jeszcze?

Antonia pokręciła głową. Domyślała się, co wyda­rzyło się między Raiją a Wasilijem. Szczegóły jej nie interesowały. Zrobiło jej się żal Raiji i powiedziała:

- Może powinnam go była przekonać, żeby od ra­zu pojechał na zachód? Domyślam się, że na połu­dniu nie odnalazł Jelizawiety, co?

- Cieszę się, że przyjechał - rzekła Raija. - Mimo wszystko. I powtórzę to samo, co tyle razy słyszeli­śmy z twoich ust, Toniu: Niczego nie żałuję...

Ale nie było to zupełnie zgodne z prawdą, bo gdzieś głęboko tkwił cierń zwątpienia.

Wystarczyło jednak, że zobaczyła Misze i wyściskała go, by wszystko inne stało się nieważne. Synek zarzucił ją opowieściami o tym, co przeżył w czasie jej nieobecności.

- Chyba nie będziesz więcej wyjeżdżała sama, ma­mo? Jestem już dość duży, by jechać z tobą.

Gdy znalazła się w chacie nad Dwiną i obeszła wszystkie izby, poczuła domowe szczęście. Z rado­ścią przyrządziła jedzenie dla całej rodziny. Potem ułożyła do snu Michaiła, jakby nadal był małym chłopcem. Co prawda Misza uważał, że jest już du­ży, ale skoro mama wróciła, tego wieczoru pozwolił traktować się jak dziecko.

Ale potem znów powrócił ból, żal, wątpliwości i gniew.

- Spotkałam Wasilija - odezwała się Raija do Jew­gienija, siedzącego po drugiej stronie stołu.

- Nie musisz mi o tym mówić! Próbował być wielkoduszny.

- Spotkałam Wasilija w porcie w Wielikim Ustiugu - powtórzyła. - Chciał się zobaczyć z Anastasem. Spotkaliśmy się we troje jednego wieczoru w karcz­mie, tańczyliśmy i świętowaliśmy razem.

- Piliście? - zapytał Jewgienij podejrzliwie.

- Wino - odpowiedziała Raija. - Tańczyłam na zmianę z Wasilijem i Anastasem. Tak było przyzwoiciej, niż gdybym miała tańczyć z innymi mężczyzna­mi, którzy tam byli. To nie było miejsce, do którego ty byś mnie zabrał. Wasilija zobaczyłam następnego ranka, gdy ruszał do Onegi. Na południu nie odna­lazł Jelizawiety. - Nabrała powietrza i dodała: - Mam dla Wasilija pieniądze. Założył się, że tylko Anastas dosiądzie dzikiego ogiera, którego oswajał. Ale kiedy się to stało, już go nie było w mieście. Ktoś mnie pro­sił, żebym mu oddała wygraną.

- Nie musisz tańczyć i pić z nim, żeby oddać mu pieniądze...

Raija napotkała spojrzenie Jewgienija. Zauważyła, że płakał, chociaż starał się to przed nią ukryć.

- Chciałam, żebyś o tym wiedział. Anastas spadł z ogiera i się zabił. Zapłaciłam twoimi pieniędzmi za jego pogrzeb...

- Wasilij założył się, że Anastas połamie kark? - za­pytał Jewgienij niemal szyderczo.

Raija ledwie się powstrzymała, by go nie uderzyć.

- Założył się, że Anastas jako jedyny dosiądzie ogie­ra. Poza tym trafnie odgadł, w jakim dniu to nastąpi.

Jewgienij naprawdę się uśmiechał. Anastas stracił życie, a Jewgienija to bawi!

- Chcesz posłuchać o Wielikim Ustiugu? - zapyta­ła. Z trudem opanowała się na tyle, by rozmawiać zwyczajnie. - Chcesz się dowiedzieć czegoś więcej o Anastasie?

Jewgienij podniósł się i rzuciwszy jej krótkie spoj­rzenie, pokręcił głową.

- Nie - odparł. - Idę się położyć. Dobranoc, Raiju! Raija spała tej nocy na kuchennej ławie. Ona też miała swoją dumę.

14

- On wrócił. Jelizawieta też - oznajmił krótko Jew­gienij z wymuszoną uprzejmością.

Poczuła bolesne ukłucie. Odkąd przyjechała do do­mu, nie zamienili wielu słów, ale prócz pierwszego wieczoru nie kłócili się.

Zapanowała między nimi pustka.

Raija wróciła w czasie pełni księżyca. Teraz księ­życ znów był okrągły jak latarnia.

Przykre, bardzo przykre.

- Myślałem, że będziesz chciała mu czym prędzej zwrócić pieniądze - dodał Jewgienij.

- Nie ma pośpiechu - odparła Raija. Najchętniej wykrzyczałaby mu, że nie zniesie dłu­żej takiego chłodu i obojętności.

Bywały chwile, kiedy miała ochotę przytrzymać go i wytłumaczyć, że wszystko, czego się lęka, o co ją podejrzewa, jest prawdą. Wszystko z wyjątkiem jed­nego: Nie opuści go, ponieważ go kocha.

Ale coś ją ciągle powstrzymywało. Nie potrafiła się na to zdobyć.

Jewgienij usiadł, lecz nie spuszczał z niej wzroku, jakby na coś czekał. Na wyraz twarzy, słowo. Wpro­wadzało ją to w zakłopotanie. Nie miała pojęcia, o co mu chodzi. Nie wiedziała, jak sobie tłumaczy to, co zobaczył, albo czego nie zobaczył.

Nie chciała się tak czuć.

Jewgienij powinien być jej najlepszym, najbliż­szym przyjacielem.

Tymczasem dzieliły ich okopy.

Zapadł zmierzch. Chyba nie spodziewał się, że o tej porze pojedzie sama do Archangielska?

- Powiadają, że dziewczyna była w Onedze - ciąg­nął Jewgienij. - Powinien tam od razu jechać. Ale on zdaje się miał swoje powody, by najpierw udać się na południe...

Raija wstała. Być może na tym polegał jego plan. Może celowo użył takich słów, by nie mogła postą­pić inaczej?

- Liczę na to, że przypilnujesz Misze, by nie bie­gał za długo i poszedł spać o właściwej porze - rze­kła tylko.

Jewgienij nie ruszył się z miejsca. Zmrużył tylko oczy, a palcami stukał w ramę okna.

Raija, wściekła, ubrała się, ale nie dała po sobie po­znać złości. Sama się przeraziła tego, że potrafi za­chować takie chłodne opanowanie. Nie znaczy to, że nie sprawiało jej to bólu. Uznała jednak, że skoro Jewgienij jest do tego zdolny, ona też się nie cofnie.

Też go zrani.

- Mam nadzieję, że jesteś z siebie zadowolony - rzuciła, wychodząc.

Jewgienij nie odpowiedział. Zresztą nie spodziewa­ła się tego.

Dosiadłszy konia, pogalopowała do Archangielska. Może bezpieczniej byłoby jechać wozem, ale tego wieczoru złość wzięła górę nad rozsądkiem, a nie by­ło komu Raiji powstrzymać.

Zatrzymała się u Antonii, konia wprowadziła do stajni.

- Może nie powinnam była jechać - wyjaśniła Ra­ija Toni - ale Jewgienijowi udało się mnie tak rozzło­ścić, że nie mogłam też zostać...

- Nie musisz iść do Wasilija - rzekła Tonią. Raija oparła się o drzwi, a ręce skrzyżowała na piersi.

- Cokolwiek zrobię, Jewgienij i tak będzie przeko­nany, że do niego poszłam - odparła po chwili. - Równie dobrze mogę spełnić jego najgorsze przy­puszczenia.

- Wszystkie? - zdziwiła się Tonią.

Tonią wiedziała o tym, co wydarzyło się w Wielikim Ustiugu. Raija nie była w stanie zachować praw­dy tylko dla siebie. Łatwiej unieść brzemię, kiedy człowiek wyrzuci z siebie to, co go gryzie. Po prostu łatwiej wówczas ujrzeć we właściwym świetle to, co się naprawdę stało.

Raija zaprzeczyła.

- Ale on i tak będzie myślał swoje - rzekła ze smut­kiem.

Wasilij zamknął za nią drzwi. W jego oczach do­strzegła niedowierzanie i nadzieję. Odczuwał jej bli­skość każdym skrawkiem swojego ciała, ale nie miał odwagi jej dotknąć.

- Słyszałam, że wróciłeś do domu - zaczęła. - Jew­gienij mówił...

Podsunął jej krzesło, ale sam nie usiadł.

- Jewgienij spodziewa się najgorszego - rzekła.

- Powiedziałaś mu prawdę? - zapytał, wstrzymując oddech.

Raija nie miała nawet siły zastanawiać się, o czym pomyślał, czym się łudził.

Tylu ludziom przysparzała cierpienia swoją osobą.

- Prawdę o nas? Nie... Tak łatwo zdusić nadzieję. Wasilij usiadł i oparł złożone ręce o dzielący ich blat stołu. Silne dłonie, które obsypywały ją pieszczo­tami. Gdyby zamknęła oczy, czułaby nadal ich dotyk. Nie musiałaby wypowiadać wielu słów, by znów je poczuć na swym ciele. Wiedziała o tym. Dał jej taką władzę nad sobą. Powiedział, że jest panią jego serca. To duża odpowiedzialność.

- Anastas zginął zrzucony z konia... Antonii nie mogła wyjawić całej prawdy, choć strasznie cierpiała z tego powodu. Rana w jej sercu nadal krwawiła.

Tylko Wasilij dowie się o wszystkim.

- Mógł to być wypadek - rzekł z namysłem, wysłu­chawszy jej opowieści. - Nie możesz tego wykluczyć...

- On wspominał o śmierci - wyszeptała. - Musisz to pamiętać. Mówił nam niemal w szczegółach, jak chce umrzeć i jak chce być pochowany. Nawet sta­jenni nie dawali wiary, że to był wypadek. Mówili, że Anastas mógł pogalopować na tym ogierze nawet do samego piekła, i to po ciemku, gdyby tylko chciał. I tak samo z powrotem. Ale oni sądzili, że Anastas nie chciał wrócić...

- Tonią nie wie? Raija pokręciła głową.

- Oszalałeś? Ona nigdy się o tym nie dowie! Nie wie­rzyłam, że można tak kochać - dodała po chwili drżą­cym głosem. - Woleć umrzeć niż żyć bez ukochanej...

Glos jej zaniki.

Wasilij dotknął leciutko jej dłoni i ostrożnie pogła­dziwszy, cofnął swą rękę.

- Ja tego nie zrobię - rzekł spokojnie. W kącikach ust błąkał mu się lekki uśmiech, ale oczy wyrażały powagę. - Nie musisz się w kółko zamartwiać i lękać o mnie, Raija Ja nie dokonam takiego wyboru. Wolę pomimo wszystko żyć. Mam dla kogo, nawet bez ciebie.

Poczuła w piersiach niewysłowioną ulgę. To była część tej wielkiej odpowiedzialności, jaką nałożył na nią, tak bardzo ją miłując. Zapomniała, że Wasilij jest silny. Stał pewnie na własnych nogach, nawet jeśli nie miał się o kogo oprzeć.

Przez moment pomyślała, jak zachowałby się, gdy­by dzielił z nią codzienne życie w chacie nad Dwiną, a Jewgienij znalazłby się na jego miejscu...

Niepotrzebne rozważania...

Sięgnęła ukryty pod bluzką woreczek z pieniędz­mi, ciężki i nieforemny.

- Co to? - zapytał zdziwiony.

- Matuszka Tatiana założyła się w twoim imieniu - wyjaśnia Raija. - Tylko ty i ona wytypowaliście, co się stanie z ogierem. I kiedy Anastas go dosiądzie... Zaro­biliście pieniądze...

Wasilij nie dotknął woreczka. Kości policzkowe zadrżały mu, zdradzając zdenerwowanie.

- Czułbym się jak zdrajca - mruknął w końcu. - Tak jakbym się dorobił na cudzej śmierci...

- Przecież nie przewidzieliście tego, że Anastas umrze.

Raija z początku myślała tak jak Wasilij, kiedy Ta­tiana wręczyła jej wygraną dla niego. Dopiero póź­niej zmieniła zdanie.

- Anastas opowiedział Tatianie niemal dosłownie, co uczyni. Tak samo jak mówił to nam. Ale ona, tak jak i my, zrozumiała to dopiero, gdy jego już nie by­ło wśród żywych. Może uznał, że będzie to świetny żart, jeśli Tatiana wygra zakład? Bóg raczy wiedzieć, co skłoniło ją, by podzieliła się tym z tobą. Pewnie nie mogła się oprzeć twojemu wdziękowi. Może je­steś podobny do któregoś z jej mężów?

- Raczej do któregoś z kochanków - odparł Wasi­lij z grymasem. - Bóg jeden wie, jak bardzo są mi po­trzebne pieniądze...

Nadal jednak nie dotknął woreczka.

- Co z Jelizawietą? - zapytała.

Kiwnął głową w stronę drzwi do alkierza.

- Śpi. Ciężka i wyczerpująca dla niej była droga do domu. Sadzałem ją na konia, jak tylko się dało. Idąc na piechotę, przemieszczaliśmy się powoli. Natknęliśmy się po drodze na jakieś grzęzawiska, rozległe, jakby ciągnęły się do samego Bałtyku. Musieliśmy zboczyć na południe, by je ominąć. To była ciężka wyprawa...

- Co się właściwie stało? Wasilij opowiedział.

- Jelizawietą nadal czuje rozgoryczenie - dokoń­czył, przeczesując palcami włosy. - Na razie nie ro­zumie, że miała więcej szczęścia niż rozumu. Gdyby była starsza, ślubu nie dałoby się unieważnić, nawet gdyby się okazało, że wymarzony książę na białym koniu zamienił się w zwykłego śmiertelnika, a teścio­wa tyranizuje ją i traktuje jak służącą. A co by było, gdyby oczekiwała dziecka? Tylu problemów udało jej się uniknąć.

Westchnął.

- Nie zdajesz sobie sprawy, jakie to szczęście, że nie masz córki!

Raija zaśmiała się.

- Zostawiłam kufer na wyprawę dla Jelizawiety u Antonii. Niebawem jej go podaruję. Może będzie mnie częściej odwiedzać, a nie używać mojej osoby jako parawanu. Zagonię ją do szycia powłoczek na poduszki! Wtedy szybciej przejdzie jej chandra...

- Ty nie przyjedziesz tu więcej?

Znowu rozdmuchał żar. A już jej się zdawało, że wygasł podczas rozmowy, która nie dotyczyła ich bezpośrednio.

Teraz znów jego bliskość wydała jej się niebez­pieczna.

- Wydaje mi się, że nie mogę - rzekła szczerze, choć wiele ją kosztowały te słowa. - Nie wiem, czy powin­niśmy wchodzić sobie w drogę, Wasiliju. Nie teraz. Nie tutaj. To wszystko jest jeszcze zbyt świeże...

- Żałujesz?

Raija, zgodnie z prawdą, zaprzeczyła, choć wydawa­ło jej się to takie dziwne, jakby przeczyła samej sobie.

- To się zdarzyło tam - powiedziała, usiłując wyja­śnić. - Tak jakby w zupełnie innym życia Byłam tam sobą, a zarazem kimś innym. Trafiła mi się szansa po­znania czegoś, co mogłoby się zdarzyć, gdyby nie to szczęście, że mam wszystko, czego mi trzeba. Rozu­miesz, Wasia? Pewnie uważasz, że jestem beznadziejna.

Pokręcił głową.

- Jestem beznadziejna - rzekła. - Ale jestem szcze­ra. Przynajmniej wobec ciebie.

- Nie mów tylko nic Jewgienijowi - poprosił, uj­mując jej dłonie.

Odruchowo chciała je cofnąć, ale powstrzymała się.

Nie mogła go więcej ranić. Między nimi leżał miecz. Oboje czuli jego ostrze. Tu, w rodzinnym mie­ście, nie mogli tego lekceważyć.

- Kocham cię Raiju - Raiso - rzekł z głębi serca z ca­łą intensywnością. - Ale teraz wracaj już do domu. Nie chcę mieć cię przy sobie, skoro należysz do in­nego mężczyzny.

W ten sposób zwrócił jej wolność.

Jechała konno do domu po ciemku i już wiedzia­ła, że teraz nie zboczy z wytyczonego szlaku. Nie znała kresu drogi, ale nosiła w sobie głębokie przeko­nanie, że wybrała właściwie.

Tę drogę chciała przemierzyć z Jewgienijem.

- Wróciłaś - stwierdził. Zupełnie niepotrzebnie, skoro widział ją na własne oczy.

- Pojechałam oddać Wasilijowi należne mu pienią­dze - odparła Raija. - A co, wysłałeś mnie tam, że­bym została? Chciałeś mnie się w ten sposób pozbyć?

- Tak. Nie - odpowiedział po kolei na postawione mu pytania.

Raija nie ruszała się z miejsca. Przestrzeń pomię­dzy nimi zarósł gąszcz, który należało najpierw prze­rzedzić.

Nie tylko Jewgienij był wszystkiemu winien. Sama też przyczyniła się do tego.

Ktoś musi okazać się mądrzejszy i złamać pierw­sze gałęzie.

- Niszczymy się wzajemnie, Jewgieniju - odezwa­ła się cicho, ze smutkiem, szczerze.

- Nie wyzwę go na pojedynek, jeśli wybierzesz jego - odrzekł. - Chociaż z początku myślałem o tym.

Zdawało mi się, że najchętniej bym go zabił. Ale nie wiem, czy byłbym w stanie. Ciebie także nie zabiję.

Raija westchnęła i usiadła na stole obok męża.

- Jewgieniju Dymitrowiczu - powiedziała. - Ze wszystkich głupich jak pień mężczyzn, których spo­tkałam w swoim życiu, ty nie masz sobie równych. Można by cię spławić Dwiną, a nie doznałbyś szko­dy. - Uśmiechnęła się łagodnie, ciągnąc: - Ale kocham cię mimo to, choć niebiosa raczą wiedzieć, dlaczego. Gdybym chciała Wasilija, użyłabym wszelkich środ­ków, by go zdobyć. Wydaje mi się, że potrafię być dość bezwstydna.

Zsunęła się ze stołu i usiadła na podłodze u stóp męża.

- Tak bezwstydna, że kładę się przed tobą - rzekła, przyciskając do jego kolan. - Wszystko, czego pragnę, znajduje się tutaj, Jewgieniju. Misza, dom, ty, my...

- I kilka pływających szczurzych gniazd - dodał. Raija westchnęła i przymknęła oczy. Nadal pamięta­ła wyraźnie smród pod pokładem frachtowca „Misza”.

- Nadal uważam, że tam wyglądało okropnie - od­parła. - Podtrzymuję to wszystko, co powiedziałam o tym statku. Ale zgadzam się, że nie powinnam wy­garnąć ci tego tam i wtedy. No i nie w taki sposób.

- Kapitan rzeczywiście okradał załogę na jedzeniu - rzekł Jewgienij. Celowo tak długo trzymał tę wiado­mość tylko dla siebie. - Chyba też był nazbyt ostry wo­bec załogi - dodał. - Wyrzuciłem go. Potrzebny nam nowy kapitan. Może powinienem zapytać Wasilija?

- Nie - odparła Raija. Wasilij nie może znów być od nich zależny. Wiedziała już, że sobie da radę. Niech teraz inni się prze­konają, jaki jest zdolny i zręczny. Nie potrzebuje jał­mużny Bykowów.

Raija nie chciała odbierać mu godności.

Przypomniała sobie, co Anastas opowiadał o ogie­rze i o wolności w stepie. Tylko prawdziwie wolny koń może poruszać się z iście królewską dumą. Ona też nie zbuduje ogrodzenia wokół Wasilija. Poradził sobie bez jej błagalnych próśb i jej wsparcia.

- Przemalowałem nazwę frachtowca - powiedział Jewgienij, gładząc żonę po karku, tak jak lubiła. - Nie ma już „Miszy” - uśmiechnął się lekko. - Z wyjątkiem naszego synka, oczywiście.

Przyjemnie było ujrzeć, że ciągle jeszcze potrafi się śmiać. Stęskniła się za tym.

- Nazwałem go „Jewgienij”, tak jak proponowałaś...

- „Jewgienij”! - roześmiała się.

Rzeczywiście wykrzyczała mu coś takiego w zło­ści. Ale nie zależało jej na tym, by wziął to tak do­słownie. Chociaż nie zmieniła wcale zdania i nadal uważała, że racja była po jej stronie.

- Uznałem, że lepiej, bym to ja namalował litery, niż miałabyś to robić ty. Mam znacznie ładniejszy charakter pisma...

Roześmiali się. Potrafili znów razem się śmiać! Raija podniosła się i zarzuciła mężowi ręce na szy­ję. Ich usta zwarły się w pocałunku.

- Nie jestem taką żoną, o jakiej marzą mężczyźni - szepnęła Raija, uchwyciwszy jego spojrzenie. - I chy­ba nigdy taka nie będę - dodała. - Nie mogę ci obie­cać, że zawsze będę się z tobą we wszystkim zgadzać. Zapewne nie raz jeszcze sprawię ci przykrość. Powiem coś, co lepiej byłoby pominąć milczeniem. Ale kocham cię, Jewgieniju. Taka już jestem i nie potrafię się zmie­nić. Ale przecież musiałeś wiedzieć, że nie jestem taka jak inne kobiety, kiedy mnie wybrałeś... Jewgienij pocałował ją w czoło.

- Pewnie, że wiedziałem, Raiju - odparł z lekkim westchnieniem. - Ale i ja nie zawsze zachowywałem się tak jak powinienem...

Musnął wargami jej oczy.

- Ale zawsze cię kochałem, Raiju - zakończył. - Wszystko, co robię, robię z miłości do ciebie.

- Nadal mnie kochasz?

Pokiwał głową.

W jej poważnych oczach zapaliły się wesołe ogni­ki, oparła się policzkiem o jego policzek i usiadła mu na kolanach w taki sposób, że nie można było tego źle zrozumieć.

- Zrób to od razu - szepnęła mu do ucha i poła­skotała go czubkiem języka.

Nie miał nic przeciwko temu. Wybaczył jej, a ona jemu. A potem się kochali.

Nastała późna jesień 1744 roku, zbliżała się zima. Raija tęskniła za chłodem. Delektowała się przejrzy­stością powietrza, klarownymi muśnięciami pędzla Stwórcy.

Dookoła było tak spokojnie.

Śnieg spotęguje jeszcze to wrażenie. Zawsze gdy Morze Białe zastygało pod białą pierzyną, wracały jej spokój i równowaga.

- Mamo, mamo! - usłyszała od progu zaaferowany głos synka. - Wujek Oleg wrócił! Statek załadowany jest po brzegi rybami. Jeszcze nigdy w życiu nie wi­działem tyle ryb! W całym Morzu Białym chyba nie ma ich tyle. Nawet we wszystkich morzach świata!

Misza wpadł do kuchni, a jego spojrzenie wyraża­ło niekłamany podziw.

- Antonia pocałowała wujka na samym środku na­brzeża. Wszyscy to widzieli. Głupio, co, mamo? Ja się w życiu z nikim nie będę całował!

Zwichrzyła mu włosy. Znów urosły, a dopiero co mu je podcinała.

Za chwilę nadszedł Jewgienij. W przeciwieństwie do syna emanował spokojem.

- Oleg przypłynął - oznajmił opanowanym głosem. Raija uśmiechnęła się, mówiąc:

- Twój syn wyprzedził cię i pierwszy przyniósł tę nowinę.

- Handel im się powiódł. Dla rybaków w Finnmar­ku chyba też był to czas obfitych połowów.

Jewgienij zawsze nosił w sobie obawę, że tamtej­sze nazwy wywołają w Raiji jakieś skojarzenia. Dla­tego zawsze zwlekał, nim je wymówił. Nawet imię swojego syna wymawiał z pewnym ociąganiem. Imię, które mu nadał, by nigdy nie zapomnieć.

Na szczęście i tym razem także nie nastąpiło nic takiego.

- Ten Oleg ciągle mi dogaduje - mówił Jewgienij. - Za każdym razem, gdy spotykamy się po jego powro­cie z rejsu, pyta mnie, czy następnym razem z nim po­płynę. Jest ciekaw, czy nie chcę znów poczuć pokładu pod stopami gdzieś na otwartym morzu.

Rajia łagodnie pogładziła męża po policzku. Posiwiał na skroniach, a na twarzy pojawiły mu się zmarszczki i bruzdy wyżłobione przez zmartwienia, ciężką harów­kę i cierpienie.

Ramię bowiem często mu dokuczało. Nigdy nie na­rzekał, jedynie bruzdy na twarzy mu się pogłębiały.

- A ty tak naprawdę o niczym więcej nie marzysz, Jewgieniju Byków! Ten twój najstarszy i najlepszy przyjaciel już cię dobrze zna! Dobrze wie, że nosisz w sobie tęsknotę za morzem i chętnie byś popłynął, ale nie chcesz dać sobie przyzwolenia.

- Ja o niczym więcej nie marzę? Objął ją ramieniem i przytuliwszy mocno, popa­trzył jej w oczy wyzywająco.

- Ty, Raiju Bykowa, powiadasz, że nie mam na nic innego ochoty? Inną tęsknotę wolę ugasić niż tęskno­tę za morzem. I ty, kobieto, powinnaś o tym najle­piej wiedzieć.

Uśmiechnęła się do niego i zamknęła jego usta po­całunkiem.

Może po tylu latach małżeństwa powinna być bar­dziej zdystansowana, nie tak jawnie szczęśliwa i pod­niecona?

Często mężczyźni całują swoje żony, jakby były im obce. Nie pojmowała tego.

Ona i Jewgienij nadal potrafili rozniecić w sobie ogień. Samym spojrzeniem umieli rozpalić pożąda­nie, a w swoich ramionach odnajdywali coraz więk­szą harmonię i wspólnotę.

- Gdybym miał dwoje rąk, zakręciłbym cię w tań­cu i nikt by mi nie dorównał.

- Jak dotąd zawsze świetnie ci szło - mrugnęła do niego Raija, a on zatańczył z nią na kuchennej podłodze. Jego śmiech brzmiał w jej uszach jak najpięk­niejsza muzyka.

- Może rzeczywiście nie jest jeszcze tak źle? - rzekł zadyszany i posadził żonę na krześle. W głowie mu się kręciło. - Ale w następnym życiu poproszę o pa­rę rąk. Powinnaś mieć męża, który tuliłby cię dwoj­giem ramion.

Raija wspięła się na palce i przytuliła policzek do jego twarzy.

- Nie chcę żadnego innego mężczyzny - odparła. - Tylko ty mnie obchodzisz. Nikt inny nie potrafiłby mnie tak przytulać, gdyby miał dwoje, a nawet troje rąk.

- Uff, dlaczego zachowujecie się tak głupio jak An­tonia i Oleg? No nie! Inni rodzice nie całują się na widoku w środku dnia. A gdyby ktoś tak wszedł do kuchni i was zobaczył?

Ich niemal dziewięcioletni syn spojrzał na nich z naganą i dodał:

- Dorośli się nie powinni tak zachowywać!

- Dorośli robią wiele głupstw. Nawet takich - odparł Jewgienij i zwichrzył czarną niesforną grzywkę synka.

Chłopak skrzywił się tylko z niedowierzaniem.

- Kiedy jest się dziewięcioletnim mężczyzną, jesz­cze się wielu rzeczy nie rozumie - próbował wyjaśnić synowi Jewgienij.

- Ja tam się nigdy nie ożenię!

- Ja też tak mówiłem, dopóki nie spotkałem two­jej mamy...

Uśmiechnął się. Kochał żonę i dziecko ponad wszystko na świecie.

Zbudował swoje życie na kłamstwie, właśnie dlate­go, że tak bardzo pokochał Raiję.

Była szczęśliwa.

Jewgienij nigdy w to nie wątpił.

Ale zawsze pozostawała niepewność.

Bo być może pewnego dnia wróci jej pamięć. Dziś wieczorem, jutro, za tydzień, za rok.

Żył z takim lękiem przez ostatnich dziesięć lat.

Nienawidził siebie za to, ale nie mógł zrobić nic innego, jak tylko żyć dla niej.

Była jego przeznaczeniem.

Całym jego życiem.

Możliwe, że znienawidziłaby go, gdyby odzyskała pamięć.

Jewgienij milczał i cierpiał, ale nade wszystko ją miłował.

- Jeśli już będę się musiał ożenić... - zaczął chłop­czyk z dorosłą powagą - jeśli już będę musiał, tato, to ożenię się z mamą.

Jewgienij uśmiechnął się i uchwycił spojrzenie żo­ny, w którym także tkwiła miłość do syna.

- Mądrze pomyślałeś, Michaile - odparł. Warto było. Takie chwile warte były wszystkich tych kłamstw, przemilczeń, a nawet tego, że zabrał ją innym. Drugi raz postąpiłby dokładnie tak samo.

- A potem kupię sobie wielką szkutę, większą niż wszystkie żaglowce, jakie macie ty i Oleg, i zabiorę mamę do Finnmarku! - dokończył Misza.

Raija pokiwała tylko głową.

- Ależ, Misza! Mnie tu jest dobrze. Mama najlepiej czuje się w domu.

To była prawda.

Przestała tęsknić za innymi miejscami.

Miała wszystko, czego mogłaby zapragnąć.

Potrafiła żyć bez tych wspomnień, które utraciła. I nawet ich okruchy, gromadzone przez nią jak ka­wałki cennej porcelany, nie mogły niczego zmienić.

Było ich tak niewiele.

Postanowiła nazywać je snami. Gdy sięgała po nie, nie odczuwała już bólu, może właśnie dlatego, że uznała je za sny.

Skąd mogła wiedzieć, że jej życie było takie, jak tych parę pięknych chwil. Brakowało tyle fragmen­tów! Może odnalazła tylko te najpiękniejsze okruchy? Kiedy podnosi się z ziemi kawałki rozbitego naczy­nia, sięga się najpierw po te najładniejsze, najbardziej wyszukane.

Brakowało jej zbyt wielu kawałków, by mogła skle­ić obraz przeszłości. A jak tęsknić za czymś niewia­domym?

Było jej dobrze.

Wasilij dostał robotę szypra. Antonia raz po raz przynosiła nowe wieści.

Od tamtego wieczoru, kiedy Raija odwiedziła go w chacie, nie widzieli się. Nie szukała go nawet na odległość.

Również i te wspomnienia z czasem przyblakły. Ale to nie były skorupy z rozbitego naczynia.

Zrozumiała, co się wydarzyło. Była niczym pnąca roślina, która odchyliła się na cudze pole i tam wcze­piła świeżymi korzeniami w obcą glebę, tak jak to często się dzieje z tego typu roślinami. Przez jakiś czas nawet tam rosła.

Łodyga wygięła się, ale korzenie w obcej glebie nie były dość mocne, żeby roślina się przyjęła. Po jakimś czasie wyschła. Prawdziwe korzenie jednak nie obumarły. I tam, gdzie roślina mocno tkwiła w glebie, gdzie by­ło jej miejsce, tam, gdzie znajdowała dość pożywienia i wszystkiego, co potrzebne do życia, zakwitła pięknym kwiatem. I znów pięła się ku niebu z radością.

Wasilij poradził sobie. Zawsze wiedziała, że da so­bie radę. Był silny.

Właściwie pod tym względem oboje byli do siebie trochę podobni. Potrafili stawić czoło przeciwno­ściom losu. Jeśli trzeba było, gotowi byli walczyć. Zdarzało się, że zostawały im blizny, ale wychodzili z kłopotów silniejsi.

Raija popatrzyła na swojego syna i na męża, a jej serce napełniło się miłością do nich.

- Dobrze mi - powiedziała, napotkawszy spojrze­nie Jewgienija. - Jestem szczęśliwa.

Nie dostrzegł w jej oczach tęsknoty za innym męż­czyzną.

I utwierdził się w przekonaniu, że warto było.