Tematem mojej prezentacji są portrety kochanków w literaturze. Zaprezentuje zagadnienie odwołując się do wybranych utworów różnych epok. Jako motto do swojej pracy obrałam słowa „...Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy, noc ma spokojną i dzień nietęskiliwy...” Po przeanalizowaniu utworów można przedstawić tezę, że w literaturze jest więcej przykładów miłości nieszczęśliwej, par kochanków, którzy mimo wielkiego uczucia nie mogą wspólnie kroczyć przez życie.
Pragnę przedstawić cztery takie pary . Pierwszyą z nich to Werter i Lotta, których łączące uczucie doprowadziło do śmierci. Drugie to platoniczna miłość Wokulskiego do Izabeli, kolejna para to Cezary i Laura będący przykładem namiętnego zauroczenia i na koniec niespełniona miłość Zenona i Elżbiety.
Najbardziej obfitą w przykłady par kochanków pozostaje niezmiennie literatura romantyzmu. Jako jeden pierwszych nieszczęśliwie zakochanych pokazał J.W. Goethe. Werter i Lotta to bohaterowie powieści epistolarnej pt. "Cierpienia młodego Wertera". Tytułowy Werter to typowy przykład bohatera romantycznego.
Werter rozpoczyna pisać listy do swojego przyjaciela. Opowiada w nich jak bardzo jest szczęśliwy, spokojny, na wsi może oddać sie sztuce, rozmyslaniu i lekturze jego ulubionego autora- Homera. Chce uporządkować swoje życie po miłostkach w mieście, lecz jego wewnętrzny ład i spokój zostają zmącone wówczas gdy poznaje Lotte. Zapomniał wówczas całkiem, że miał szukać na wsi zapomnienia i zakochuje sie z niej. Na tym uczuciu skupi całą swoją uwagę. Na drodze do ich wspólnego szczęścia stoi to, że ukochana Wertera ma juz narzeczonego - Alberta. Jednak to nie jest żaden problem dla niego, owszem kocha Lotte, ale godzi się z tym, nie próbuje sie sprzeciwiac ich ślubowi. Zgadza się dobrowolnie na cierpienie. Zaprzyjaźnia się nawet z Albertem i wie, że on może zapewnić jego ukochanej dostatnie życie. Ostatecznie aby pomóc zarówno sobie jak i jej musi wyjechać. Ciągle niestety jest rozdarty wewnętrznie a poza tym żle czuje sie w nowym miejscu. Jest bardzo nieszczęśliwy, gdy dowiaduje sie o ślubie swojej ukochanej. Postanawia wrócić. Albert stara się ograniczyć jego wizyty w domu. Werter coraz bardziej zaczyna przypominać człowieka obłąkanego. W końcu decyduje sie na samobójstwo, wcześniej porządkując swoje sprawy. Goethe pokazuje wielką platoniczną miłość, która, Werterowi przesłania cały świat, to miłość tragiczna i niespełniona, prowadząca do śmierci, ale też uskrzydla i nadaje sens życiu.
Obraz romantycznego kochanaka odnaleźć można także w następnej epoce - epoce pozytywizmu. Mam tu na mysli bohatera "Lalki" B. Prusa Stanisława Wokulskiego. Główny bohater "Lalki" to jedna z najciekwszych kreacji w literaturze polskiej. Jest postacia złożoną, skomplikowaną, pełną sprzeczności. Ta wieloznaczność w rysunku postaci wynika z wielu ról, które odgrywa ona w powieści i licznych zadań wyznaczonych jej przez pisarza, jest to postać która reprezwntuje pokolenia dwóch epok romantyzmu i pozytywizmu.'Cóż ja robie złego (...) że się kocham?' - pytał sam siebie Wokulski. Podobne mysli często mu towarzyszyły, gdyż wie, że jako 45-letni mężczyzna, wdowiec, zamożny kupiec, ale nie arystokrata, nie powinien mieć złudnych nadziei na zdobycie miłości panny Izabeli Łęckiej. Niepospolicie pięknej, zepsutej przez wychowanie, zarozumiałej i kapryśnej, która nie ma pojęcia o trudach prawdziwego życia. Idealny wizerunek kochanki ukształtował się w mentalności bohatera pod wpływem romantycznych lektur. Utożsamiając sie z narratorem wystarczyło, że raz zobaczył panne Izabele, reszty dopełniła wyobraźnia oraz głębokie przeświadczenie, że istota taki piękna musi być przy tym dobra, czuła uczciwa- poprostu ideał. Wokulski chce wierzyc w to nawet wówczas gdy zachowanie i słowa jakie wypowiada jego ukochana o nim samym np. 'kupiec, parweniusz, pień z czerwonymi rękami, ten pan nikczemnik' przeczy takiemu wyidealizowanemu wizerunkowi. Uczucia Wokulskiego przybieraja czasami postać prawie patologiczna, chorobliwą. Bohater kocha głęboko, ale nie umie o tym mówi, sądzi,że Izabela powinna domyślać się jego uczuć. Wokulski patrzy i wielbi milcząc. Izabela tymczasem w ogóle nie birze pod uwagę możliwość, że mogłaby zakochać się w kupcu, gdyby nie trudności finansowe Łęckich.
W całym tym szaleństwie Wokulski czasami miewa przebłyski zdrowego rozsądku. Kilka razy jest juz prawie pewnien, że sie wyleczył, jednak uczucie zawsze powraca. Autor w efekcie nie zdradza czy główny bohater uporał sie z tą platoniczną miłościa, natomiast Izabela opuszczona przez wszystkich wstępuje do klasztoru.
Namiętny romans pary kochanków Cezarego i Laury odnajdziemy w "Przedwiośniu" S. Żeromskiego. Pierwszym planem tej powieści jak i również jego wątkiem jest wojna polsko - rosyjska i zatargi z bolszewikami, w których udział bierze młody Cezary porzucając studia medyczne i zaciagając sie do armii. Podczas wojny ratuje on życie Hipolitowi Wielosławskiemu za co zostaje zaproszony do Nawłoci gdzie w życie , szczególnie mieszkanek, wprowadza zamęt. Potrzebę stabilizacji, bezpieczeństwa, pozbawionej trosk egzystencji realizuje właśnie tutaj, otoczony przyjaźnią gospodarzy, ale tez miłością młodych mieszkanek dworu - Karoliny i Wandy. Zainteresowanie z ich strony sprawia młodemu Baryce przyjemność. Ale dopiero poznawszy Laurę Kościeniecką, piękną i kuszącą wdowe, zatraca sie w namiętnej, szalonej miłości. Rozkoszował się życiem, jego zmysłowa, bilogiczną siłą. Cezary nigdy wcześniej tak wyraziście nie doznawał zachłannej potrzeby smakowania urody swiata.
Niestety arkadyjski nastrój panujacy w Nawłoci burza narastające komplikacje uczuciowe, miłośc i zazdrośc splatające sie w dramatyczny węzeł, ukoronowany tragedią: śmiercią Karusi i burzliwym zerwaniem Cezarego z Laurą. Ich ostanie spotkanie Laura kwituje: 'Ja byłam wolna i ty byłeś wolny (...) szalelismy ze szczęścia pod naszym niebem. Aleś to wszystko nogami podeptał.' Cezary dreczony zazdrością odchodzi.
Również nieszczęśliwy finał miłości odnaleźć mozna w międzywojennej powieści Z. Nałkowskiej pt. "Granica" Nie para a specyficzny trójkąt uwikłani zostali w trudej sytuacji. Młody panicz z Boleboży -Zenon Ziembiewicz- podczas wakacji nawiązuje romans z córką kucharki Justyną Bogutówna. Początkowo broni się przed uczuciem. Nie potrafi jednak przeciwstawić sie namiętności, tym bardziej, że wszystko sprzyja flirtowi: wakacje, nuda, młodość, wdzięk, i ufność Justyny. Nie przeszkadza mu fakt, że w Paryżu zostawił umierającą na gruźlice Adelę. Stwierdza, że sumienie ma czyste gdyż nigdy jej nie kochał i niczego nie obiecywał a przeżył z nią dwa lata być może tylko dlatego, że jej uczucia starczyło dla ich obojga. A więc i tutaj zadziałał typowy dla Ziembiewicza mechanizm samousprawiedliwiania się. Zenon od początku miał świadomość ulotności związku z Justyną, zamierzał go zakończyć wraz z powrotem na studia w Paryzu. Nie zauważył, a raczej wolał nie zauważyć, że dla prostej, spragnionej miłości dziewczyny, która mu ufa bezgranicznie, stał się całym światem.Tuż przed wyjazdem Zenon odnawia znajomość z Elżbietą, którą poznał dużo wcześniej. Wkrótce wyznaja sobie miłość, zaczynają snuć wspólne plany. Ziembiewicz uczciwie przyznaje sie do romansu z Justyną, przekonany, jak sie okzauje słusznie, że Biecka mu wybaczy. Kolejny raz oczyścił swoje sumienie gdyż był przeciez szczery. A jednak nie przestaje spotykać się z Bogutówną. Kiedy okazuje się, że Justyna jest w ciąży, Elżbieta oświadcza jej, że dziecko musi żyć, zrywa zaręczyny i wyjeżdża do Warszawy. Natomiast Zenon tchórzy po raz kolejny. W obawie przed odpowiedzialnością zostawia dziewczynie pieniądze sugerując tym aborcję. Wkrótce godzi się z Elżbieta i bierze z nią ślub. Efektem przekraczania wielokrotnie granicy za którą nie wolno przejść jest tragiczny finał dla całej trójki bohaterów. Wszyscy płacą za błędy Ziembiewicza, który przez swój egoizm zranił uczucia Justyny i Elżbiety. Ostatecznym posunięciem było samobójstwo, które tylko potwierdziło nie dojżałość Zenona.
Pokazane przeze mnie przykłady, portrety kochanków, dowodzą, że w literaturze często pojawia się uczucie wielkie ale zwykle nieszczęśliwe, ze względu na swój tragiczny finał. Przyczyną tragedii jest często miłość nieodwzajemniona.
Taką miłością kochał Werter, lecz niestety tego uczucia nie podzielała wybranka jego serca. Cecha wspólną odtrącony mężczyzn jest wpisujące się w ich biografie samobójstwo.
Trudny koniec ma też związek, w którym nie wiele jest miłości a dużo kłamstw i niedomównień. Tak było w przypadku Zenona Ziembiewicza, uwikłanego w romans z Justyną i próbującego tworzyć związek z Elżbietą. Zenon przekroczył granice moralności i zapłacił za to, nie tylko zresztą on.
Miłość, która doprowadziła do wielu nieporozumień to ta łącząca Cezarego Barykę i Laurę. Związek ten był z góry skazany na niepowodzenie, gdyż przez niego cierpiało zbyt wiele osób.
Natomiast miłośc dla Stanisława Wokulskiego była przyczyną bólu po odrzuceniu przez ukochaną.
Przy tego typu rozwarzaniach nad postaciami literackimi danej epoki należy podkreślić wymiar dydaktyczny każdego dzieła. Trzeba zaznaczyć, także, że obserwator z zewnątrz nie nie może pojąć życia wewnętrznego danej osoby, dlatego też nie jesteśmy w stanie obiektywnie ocenić jej postępowania. Człowiek jest istotą bardzo skomplikowaną i nie można określić go w kilku zdaniach, ocenić jednoznacznie w kategoricha dobra i zła, ponieważ bardzo często satnowi on syntezę sprzecznych cech, walczących ze sobą o domonację. Dlatego też trudno określić, czy bohaterowie dokonali właściwego wyboru, czy też w wyniku sytuacji, w których się znajdowani, wybierali właśnie taką a nie inną drogę - obierając tym samym mniejsze zło. Postaci te sa fikcyjne, pochodzą z róznych epok, a zostały wymyślone przez autora po to, aby były wzorcem dla czytelnika. Odbiorca po przeczytaniu książki, może wyciągnąć wnioski jak postępować lub jak zapobiec niszczęściu. Wzorce takie służą do rozważania swoich poczynań, do ostrzegania jakie mogą być ich konsekwencje.
Kończąc moją wypowiedź chciałam podkreślić, że miłość niespełniona stała sie jednym z najpopularniejszych motywów literackich. Oprócz fikcji literackiej zdarza się też przeżywac miłość trudną, ale czy to znaczy, że lepiej było by nie znać tego uczucia?
Nawet bolesne doświadczenie jest ważne, ponieważ właśnie w tym czasie kształtujemy swoją osobowość, swój osobisty model miłości. Nie bez przyczyny najpiekniejsze i niajbardziej wzruszające historie o miłości, to te o uczuciu, które musiało borykać się z przeciwnościami.