TERMINY I PRZEDAWNIENIE
5. l. Terminy
Terminy zaliczane są w prawie cywilnym do zdarzeń prawnych, których swoistym elementem jest upływ czasu. Odgrywają one niekiedy istotną rolę, bowiem terminy należące od składników czynności prawnych mają na celu ograniczenie w czasie powstania lub ustania skutków prawnych czynności prawnych. W prawie cywilnym występują, między innymi, terminy zawite l nazywane także terminami prekluzyjnymi), które wyznaczają czas do wykonania uprawnień, a czynią to ze znacznym rygoryzmem - bowiem wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu, następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.
Odrębnym zagadnieniem jest sposób obliczania terminów, który ustawodawca szczegółowo określił w Kodeksie cywilnym (art. 110-116 k.c.).
5.2. Przedawnienie
Kodeks cywilny normuje instytucję przedawnienia roszczeń, która polega na tym, że po upływie terminu wskazanego w ustawie dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. To uprawnienie odmowy spełnienia roszczenia z mocy prawa staje się prawem podmiotowym zobowiązanego (dłużnika).
Przedmiotem przedawnienia są wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Nie podlegają przedawnieniu:
a) roszczenia nie mające charakteru cywilnoprawnego (np. procesowe),
b) uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia (np. nie podlega przedawnieniu prawo podmiotowe bezwzględne takie, jak prawo własności),
c) roszczenia niemajątkowe (np. służące ochronie dóbr osobistych). .
Skutkiem przedawnienia jest to, że dłużnik nie może być na drodze sądowej zmuszony do wykonania swego obowiązku i tym samym spełnienia roszczenia. Dłużnik może z własnej woli nie skorzystać z zarzutu przedawnienia. Jednakże on nie może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia przed upływem terminu; takie zrzeczenie jest nieważne z mocy prawa. W czasie sporu stron przed sądem, tylko z inicjatywy dłużnika sąd uwzględnia upływ terminu przedawnienia.
Obowiązuje zasada, w myśl której terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez dokonanie czynności prawnej, bowiem przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia roszczeń są normami bezwzględnie obowiązującymi.
Długość terminów określa ustawa. Kodeks cywilny wyszczególnia dwa terminy:
• okres 10 lat -jako ogólny termin przedawnienia roszczeń, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej i wtedy stosuje się termin w nim podany,
• okres 3 lat - dla roszczeń o świadczenie okresowe (np. dotyczy to czynszu najmu, świadczeń rentowych) oraz dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Obliczanie biegu terminu przedawnienia roszczeń odbywa się według reguł określonych w art. 120 k.c., a to oznacza, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, natomiast bieg przedawnienia roszczeń z zaniechania rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Bieg terminu przedawnienia roszczeń może ulec zawieszeniu albo przerwaniu.