HISTORIA EUROPEJSKA
I. Wybuch i konsekwencje I wojny światowej:
1. Sytuacja wewnętrzna państw:
a) Francja:
- 1912 r. - premierem Raymond Poincare, w 1913 r. prezydentem (przeciwnik Niemiec w kwestii Alzacji i Lotaryngii),
- granica francusko-niemiecka przebiegała w ten sposób, że węgiel został po stronie niemieckiej, a ruda żelaza po francuskiej,
b) Niemcy:
- rozwój przemysłu, spadek znaczenia rolnictwa, imigracja zarobkowa, koniec tradycyjnej współpracy junkiersko-burżuazyjnej, królowała burżuazja,
- przed wybuchem wojny rząd socjaldemokratyczny,
c) Anglia:
- zaostrzenie kwestii irlandzkiej (wolne państwo w 1921 r., Republika Irlandzka w 1937 r.),
- kwestia sufrażystek,
- 1909 r. - Dawid Lloyd George - kanclerz skarbu przedstawia budżet godzący w interesy wielkiej własności ziemskiej,
d) Rosja:
- po rewolucji w 1905 r. reformy Piotra Stołypina (kapitalistyczna gospodarka na wsi, formowanie bogatego chłopstwa, najpierw uspokojenie, potem reformy),
- 1910 r. - ograniczenie samodzielności księstwa Finlandii, dominacja na Bałkanach,
- Dumy reprezentowały burżuazję.
2. Sytuacja międzynarodowa:
- 1879 r. - tajny sojusz wojskowy Niemiec i Austro-Węgier (w 1882 r. dołączyły Włochy - Trójprzymierze),
- Niemcy odrzucały możliwość sojuszu z Wielką Brytanią, Bismarck uważał, że Wielka Brytania nie utworzy z nikim sojuszu, a armia niemiecka nie będzie realizować jej interesów na kontynencie,
- 1904 r. - serdeczne porozumienie (entente kordiale) - porozumienie Francji i Wielkiej Brytanii
- 1907 r. - porozumienie Wielkiej Brytanii i Rosji przeciwko imperializmowi niemieckiemu na bliskim Wschodzie (Trójporozumienie),
- 1908 r. - Austro-Węgry anektują Bośnię i Hercegowinę, sprzeciw Serbii (Rosja sojusznikiem), pyrrusowe zwycięstwo państw centralnych,
- 1911 r. - II kryzys marokański - powstanie przeciwko sułtanowi Mulajowi Hafidowi, Francuzi wysłali wojska, by bronić Europejczyków (złamanie postanowień z konferencji w Algeciras z 1906 r., Niemcy wysyłają kanonierkę „Pantera”, Francuzi zachowali Maroko, a Niemcy dostały część Konga Francuskiego),
- 1911 r. - wojna włosko-turecka (Turcja oddała Włochom Cyrenajkę i Trypolitanię),
- 1912-1913 - I wojna bałkańska - Czwórprzymierze bałkańskie (Liga bałkańska)- Czarnogóra, Serbia, Bułgaria, Grecja (poparcie Rosji) vs. Turcja (Kreta, ziemie na zachód od linii Enez-Midye, niepodległość Albanii),
- 1913 r. - II wojna bałkańska - Serbia, Czarnogóra, Grecja, Turcja, Rumunia vs. Bułgaria (przekonanie o największych stratach w I wojnie bałkańskiej), chęć Turcji odzyskania utraconych ziem, traktat pokojowy w Bukareszcie (Bułgaria zrzekła się Macedonii i Silistry),
- wojny bałkańskie umocniły Serbię, czemu sprzeciwiały się Austro-Węgry, utworzenie Albanii uniemożliwiło Serbom dostęp do morza, Austro-Węgry wspierają Bułgarię i Rumunię.
3. I Wojna Światowa:
- 28 czerwca 1914 r. - zamach na Franciszka Ferdynanda (arcyksiążę Austro-Węgier) w Sarajewie przez Gawriło Principa,
- 28 lipca 1914 r. - Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii,
- 29 lipca 1914 r. - Rosja wypowiada wojnę Austro-Węgrom,
- 1 sierpnia 1914 r. - Niemcy wypowiadają wojnę Rosji,
- 3 sierpnia 1914 r. - Niemcy wypowiadają wojnę Francji,
- 4 sierpnia 1914 r. - Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom,
- I wojna światowa - wojna wysokiego uprzemysłowienia, powoływanie masowo rekruta, nowe technologie
- 1905 r. - plan Alfreda Schlieffena - atak na Francję,
- generał Joffre opracował plan zaczepny wobec Niemiec na wypadek wojny,
- Austro-Węgry miały bronić frontu wschodniego,
- 1914 r. - uderzenie Niemiec na Francję nie powiodło się, z odsieczą przyszli Rosjanie zajmując Lwów - bitwa pod Tannenbergiem - wygrana Niemiec (Hindenburg i Ludendorf) z Rosją (Rennenkampf, Samsonow),
- 6 września 1914 r. - bitwa nad Marną (przekreśliła szanse wojny błyskawicznej - planu Schlieffena) - skoncentrowano się na ataku na Rosję,
- 1915 r. - bitwa pod Dardanele o cieśniny czarnomorskie (Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia vs. Turcja), wygrana Turcji,
- 23-24 maja 1915 r. - traktat londyński, Włochy przystępują do wojny,
- 1915 r. - bitwa w dolinie Isonzo, absorbowanie uwagi wojsk Austro-Węgier
- kampania na wschodzie - brak zasieków i okopów, sukcesy Niemiec poniesione dużymi siłami, próba podpisania pokoju z Rosją - ale Rosja była zbyt silnie związana z kapitałem Francji,
- Bułgaria po II wojnie bałkańskiej szukała okazji do rekompensaty ziem (państwa centralne proponowały Serbską Macedonię oraz korektę granicy z Turcją, pożyczka od państw centralnych),
- 14 października 1915 r. - Bułgaria wypowiada wojnę Serbii
- Grecja sprzyjała Entencie, jednak pozostali neutralni za decyzją króla,
- 1916 r. - Ententa postawiła na równoczesny atak ze wszystkich stron, państwa centralne nie mogły się porozumieć, Austro-Węgry chciały atakować Włochy, a Niemcy Francję,
- 31 maja 1916 r. - bitwa jutlandzka - nierozstrzygnięta bitwa morska,
- luty-lipiec 1916 r. - bitwa pod Verdun - generał Falkenhayn chciał wyniszczyć Francuzów, generał Joffre nie skupił tam wszystkich sił, cel Niemiec nieosiągnięty,
- czerwiec 1916 r. - ofensywa Brusiłowa (Rosjanie doszli do Rumunii),
- lipiec-wrzesień 1916 r. - bitwa nad Sommą (alianci użyli czołgów, dla Niemców Somma była tym, czym Verdun miało być dla Francuzów),
- sierpień 1916 r. - Rumunia dołącza do państw Ententy - ofensywa Brusiłowa, bitwa nad Sommą spowodowały klęskę Rumunii i zajęcie przez państwa centralne,
- 1 luty 1917 r. - nieograniczona wojna podwodna ogłoszona przez Niemcy,
- 6 kwietnia 1917 r. - USA wypowiadają wojnę Niemcom (telegram Zimmermana, próby podżegania Japonii do sojuszu przez Niemcy, zatopienie Vigilentii),
- październik 1917 r, - bitwa pod Caporetto (państwa centralne przełamały front włoski),
- marzec 1917 r. - rewolucja lutowa (Rząd Tymczasowy - odezwa o niepodległej Polsce, ale z sojuszem wojskowym, Piotrogradzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich - odezwa do narodu polskiego, która dawała Polakom prawa do niepodległego państwa),
- 6-7 listopada 1917 r. - rewolucja październikowa (pierwszy rząd - Rada Komisarzy Ludowych - dekret o pokoju),
- 3 marca 1918 r. - pokój w Brześciu Litewskim (Rosja podpisała traktat pokojowy w Niemcami, Austro-Węgrami, Turcją, Bułgarią),
- 11 listopada 1918 r. - pokój w Compiegne (koniec I WŚ, warunki - ewakuacja wojsk niemieckich z Belgii, Francji, Alzacji i Lotaryngii, zrzeczenie się Afryki, wydanie uzbrojenia).
II. Polityka wielkich mocarstw wobec Niemiec po I Wojnie Światowej. Locarno.
1. Bałkany - przyczyna pośrednia:
- Wielka Brytania nie chciała, by Rosja zajęła cieśniny Bosfor i Dardanele, państwa narodowe chciały niepodległości,
- 1875 r. - powstanie antytureckie w Hercegowinie, później w Bułgarii i Czarnogórze,
- 1876 r. - konferencja w Stambule (opracowano konstytucję Turcji, próba reform,
- 1877 r. - tajny układ Austro-Węgier z Rosją (Austro-Węgry neutralne na wypadek wojny Rosji z Turcją), wojna rosyjsko-turecka, zwycięstwo Rosji na polach bitew, Austro-Węgry i Wielka Brytania przeciwko wojnie,
- 1878 r. - rozejm Rosji z Turcją w San Stefano (nigdy nie wszedł w życie, Rosja zwiększyłaby swoje wpływy na Bałkanach, miała powstać Wielka Bułgaria, niepodległość Rumunii, Serbii i Czarnogóry, Rosja otrzymała Kars i Butami),
- 1878 r. - kongres berliński (Wielka Brytania chce rewizji warunków pokoju z San Stefano, car zgadza się na kongres, był pewien poparcia Bismarcka - „sprawiedliwy makler”, Rosja traci wpływy, odstąpienie od Wielkiej Bułgarii, Bośnia i Hercegowina oddana pod administrację Austro-Węgier, potwierdzenie niepodległości Serbii, Czarnogóry i Rumunii, Wielka Brytania uzyskała Cypr),
- 1885 r. - powstanie w Bułgarii, ogłoszenie przyłączenia Rumelii Wschodniej, do wojny przyłączyła się Rosja, Serbia zaczyna atakować Bułgarię, Austro-Węgry włączają się do wojny i wypierają Rosję i Bułgarię w Serbii,
- 1886 r. - pokój serbsko-bułgarski,
a) Trójprzymierze:
- 1879 r. - dwuprzymierze - Niemcy i Austro-Węgry,
- 1882 r. - trójprzymierze - Włochy,
- 1883 r. - czwórprzymierze - Rumunia,
b) Trójporozumienie:
- 1891-1894 - układ Francji i Rosji (pożyczki),
- 1904 r. - Wielka Brytania i Francja (podział stref wpływów w koloniach),
- 1907 r. - Wielka Brytania i Rosja (podział wpływów w Persji),
- 1903 r. - zamordowanie króla Serbii Aleksandra z dynastii Obramowiczów, następcą Piotr Karadziordziewić (konkurencyjna dynastia), polityka w Serbii zmienia się na prorosyjską,
- 1911 r. - Czarna Ręka (Zjednoczenie Śmierć) - Wielka Serbia - nacjonalizm,
- Młoda Bośnia - idee jugosłowiańskie, skupienie Słowian,
- 1913 r. - manewry austriackie,
- 28 czerwca 1914 r. - zamach na Franciszka Ferdynanda (arcyksiążę Austro-Węgier) w Sarajewie przez Gawriło Principa,
- 1918 r. - zmiana rządu w Berlinie, kanclerzem Maksymilian Badeński - rząd burżuazyjno-liberalny, zwolennik pokoju kompromisowego i reform odgórnych, zwrócił się o pokój do Wilsona,
- Niemcy ogarnięte rewolucją burżuazyjno-demokratyczną (bunt marynarzy w Kilonii, rewolucja w Monachium, usunięcie dynastii Wittelsbachów, rząd Eberta).
2. Traktat wersalski - 28 czerwca 1919 r.:
- Wilson (brak znajomości problemów Europy), Clemenceau (zbyt uległy wobec Wielkiej Brytanii i USA), Lloyd George (analfabeta w polityce międzynarodowej),
- 27 państw (bez Rosji i Niemiec),
- ustalił nową strukturę terytorialną Europy, uznawał niepodległość nowych państw i zobowiązywał do zwrotu zagarniętych ziem (Wielkopolska i Pomorze Gdańskie dla Polski, Alzacja i Lotaryngia dla Francji, Eupen i Malmedy dla Belgii),
- ograniczał liczebność (100 tysięcy) i uzbrojenie armii niemieckiej (bez lotnictwa, okrętów podwodnych i broni pancernej),
- reparacje wojenne (konferencja w Spa w 1920 r. - podział procentowy),
- przekazanie Zagłębia Saary pod kontrolę międzynarodową (po 15 latach plebiscyt),
- plebiscyt w sprawie Szlezwiku, Warmii, Mazur i Górnego Śląska,
- ustanowienie Wolnego Miasta Gdańska,
- demilitaryzacja Nadrenii z częściową okupacją,
- powołanie Ligi Narodów,
- nie wprowadzono koncepcji Focha (niezależne państewka w pobliżu Renu),
- 25 marca 1919 r. - memorandum z Fontainebleau (Lloyd George).
3. Pozostałe traktaty:
a) 10 września 1919 r. - traktat w Saint-Germain-en-Laye z Austrią:
- likwidacja monarchii austro-węgierską,
- redukcja sił zbrojnych Austrii,
- niepodległość Czechosłowacji i Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców,
- zakaz anschlussu,
b) 27 listopada 1919 r. - traktat w Neuilly-sur-Seine z Bułgarią:
- utrata Dobrudży i zachodniej Tracji,
- reparacje wojenne,
- ograniczenie liczebności sił zbrojnych (20 tysięcy),
c) 10 sierpnia 1920 r. - traktat w Sevres z Turcją:
- likwidacja imperium osmańskiego,
- utrata prowincji arabskich i części terytoriów,
d) 4 czerwca 1920 r. - traktat w Trainon z Węgrami:
- likwidacja Austro-Węgier,
- utrata Siedmiogrodu na rzecz Rumunii, Chorwacji na rzecz Królestwa SHS, Słowacji i Rusi Podkarpackiej na rzecz Czechosłowacji, Burgenlandu na rzecz Austrii,
- ograniczenie liczebności sił zbrojnych,
- reparacje wojenne.
4. Lata '20:
- 16 kwietnia 1922 r. - Układ w Rapallo między Niemcami (Rathenau) a Rosją (Cziczerin):
- Przerwanie izolacji Rosji Radzieckiej na arenie światowej
- Niemcy mogą szkolić swoich lotników i kadrę wojsk pancernych na terenie państwa rosyjskiego - złamanie postanowień Traktatu Wersalskiego
- Dostęp wojsk rosyjskich do nowych technologii
- styczeń 1923 r. - Kryzys w Zagłębiu Ruhry - zwłoka w spłatach reparacji wojennych, do Nadrenii wkraczają wojska Belgii i Francji - celem dopilnowanie dostaw zaległych materiałów, Niemcy zachowują bierny opór (powstanie ruchów separatystycznych) - uderzyło to bardziej w gospodarkę niemiecką niż w francuską - hiperinflacja spowodowana zwiększonym drukiem pieniędzy, rezygnacja z oporu pozwoliła na mianowanie Gustawa Rittera von Kahra generalnym komisarzem państwowym - odegrał on dwuznaczną rolę w zorganizowaniu puczu monachijskiego (1923r.) jednak ostatecznie nie poparł Hitlera, chciał odłączenia Bawarii od Rzeszy,
- 1922 r. - Konferencja w Genui - dotyczyła zacieśnienia gospodarki państw europejskich, Lloyd George chciał zwrotu pieniędzy od Rosji za pożyczki z lat 1891-1894 względem Francji (możliwość zmniejszenia reparacji względem Niemiec)
- kwiecień 1924 r. - Plan Dawesa - pomoc spłacie reparacji Niemcom - rozłożenie na wiele lat oraz udzielenie im pożyczki na ich spłatę
- 1925 r. - Traktat z Locarno - zwołany z inicjatywy Niemiec (chęć wzmocnienia swojej pozycji politycznej), podpisanie tzw. Paktu Reńskiego - nienaruszalność granic między Niemcami a Francją i Belgią, obie strony wyrzekały się agresji wobec siebie, podpisano cztery układy arbitrażowe Niemiec z Czechosłowacją, Francją, Belgią i Polską oraz układy gwarancyjne pomiędzy Francją, a Czechosłowacją i Polską na wypadek agresji Niemiec, zburzenie ładu wersalskiego - Niemcy pełnoprawnym podmiotem
- 1926 r. - układ berliński o nieagresji między Niemcami a Rosją
- 1926 r. - Niemcy wstępują do Rady Ligi Narodów.
III. Etapy agresji niemieckiej w Europie w latach 1934-1938.
- Mein Kampf - bezwzględna germanizacja i Lebensraum, plan ekspansji na wschód,
- 1933 r. - Pakt Czterech (Francja, Włochy, Anglia, Niemcy - Włochy arbitrami w sporach międzynarodowych, rewizja traktatów pokojowych zawartych po I WŚ, równouprawnienie w zbrojeniach, pokojowe rozwiązywanie konfliktów kolonialnych - nigdy nie został ratyfikowany przez Niemcy i Francję),
- 1933 r. - Hitler wycofuje się z konferencji rozbrojeniowej w Genewie (równouprawnienie w zbrojeniach), a potem z Ligi Narodów,
- 1934 r.- polsko-niemiecka deklaracja o pokojowym regulowaniu spraw spornych,
- 1934 r. - próba Anschlussu w Austrii i morderstwa kanclerza Dollfussa (sprzeciw Włoch),
- 1934 r. - ZSRR dołącza do Ligi Narodów,
- 1934 r. - układ morski z Wielką Brytanią,
- 1935 r. - odrzucenie paktu wschodniego („Wschodnie Locarno”) - Francja, ZSRR, inicjatywa wysunięta przez Francję (minister spraw zagranicznych Barthou), ZSRR obawia się Japonii i zmienia swoją politykę zagraniczną na bliższą Europie - projekt systemu bezpieczeństwa opartego na Europie Wschodniej (Niemcy, Polska, Czechosłowacja, ZSRR i państwa nadbałtyckie), uznanie istniejących granic, gwarancje i współpraca francusko-radziecka, nie wszedł w życie (sprzeciw Niemiec - granica polska, sprzeciw Polski - granica Czechosłowacja, sprzeciw Litwy - kwestia Litwy Środkowej), obawa przed ofensywą radziecką), doszło tylko do podpisania sojuszu militarnego Francja-ZSRR w 1935 r.,
- 1935 r. - plebiscyt w Zagłębiu Saary (do Niemiec), powszechna służba wojskowa, ogłoszenie Luftwaffe (złamanie postanowień traktatu wersalskiego),
- 1935 r. - atak Włoch na Abisynię, zbliżenie niemiecko-włoskie,
- 1936 r. - wojna domowa w Hiszpanii (Legion Condor),
- 1936 r. - remilitaryzacja Nadrenii (złamanie postanowień traktatu wersalskiego i Locarno), budowanie linii Zygfryda,
- 1936-1937 - Pakt Antykominternowski - oś Rzym-Berlin-Tokio,
- 1937 r. - tajna konferencja Hitlera (ustalono „rozprawę” z zachodem na 1942 r. oraz poprzedzające ją aneksje Austrii i Czechosłowacji),
- 12-13 marca 1938 r. - Anschluss Austrii (Fall Otto),
- Czechosłowacja (kraj liberalny, powiązany z ZSRR i Francją, opierał się powiązaniom gospodarczym z Niemcami, powstanie Partii Niemców Sudeckich, zamieszki 3 mln Niemców Sudeckich),
- 1938 r. - odrzucenie żądań Hitlera przez Czechosłowację,
- 29-30 września 1938 r. - konferencja w Monachium - Hitler, Mussolini, Daladier, Chamberlain - zgoda na żądania Niemiec, skutek: całe Sudety w rękach Niemiec),
- 1938 r. - spotkanie Ribbentrop i Lipski - żądanie Gdańska i autostrady z linią kolejową,
- 1939 r. - wojska Niemieckie w Pradze, utworzenie Protektoratu Czech i Moraw, niepodległość Słowacji z księdzem Tiso na czele, anektowanie Kłajpedy, układ handlowy z Rumunią,
- gwarancje angielskie dla Polski - Hitler zrywa z Polakami układ z 1934 r.,
- 22 maja 1939 r. - Pakt Stalowy - Niemcy i Włochy - wzajemna pomoc militarna,
- 23 sierpnia 1939 r. - pakt Ribbentrop-Mołotow - wstęp do II WŚ, wzajemna nieagresja, tajny protokół dodatkowy - podział Europy Środkowej - Niemcy do Wisły, Rosja od Wisły.
IV. Rok 1939 w dyplomacji europejskiej:
1. Polska:
- 24 października 1938 r. - Lipski-Ribbentrop - propozycja Gdańska dla Rzeszy oraz autostrada i linia kolejowa, propozycja włączenia Polski do Paktu Antykominternowskiego, przywileje gospodarcze i przedłużenie układu o nieagresji z 1934 r.,
- 26 listopada 1938 r. - porozumienie ZSRR-Polska - sprzeciw Niemiec,
- grudzień 1938 r. - spotkanie Ribbentropa i Bonneta - obietnica wolnej ręki w sprawie Polski,
- 5 stycznia 1939 r. - wizyta Becka w Niemczech - kurtuazyjne spotkanie z Hitlerem, spotkanie z Ribbentropem - ponowne żądania, ale w zamian uznanie granic Polski (prezydent Mościcki podejmuje decyzje o odmowie III Rzeszy),
- 25-26 stycznia 1939 r. - wizyta Ribbentropa w Warszawie,
- styczeń 1939 r. - Węgry w Antykominternie.
2. Czechosłowacja:
- silnie prawicowa, oddalenie od ZSRR i Francji, aktywizuje się grupa słowacka, najpierw propolska, później proniemiecka, fiasko wizyty styczniowej Ribbentropa w Warszawie przyśpieszyło decyzję o zajęciu Czech,
- styczeń 1939 r. - wysunięto postulat całkowitej neutralności Czechosłowacji, wystąpienie z Ligi Narodów, drastyczne rozbrojenia, zwiększenie kontroli niemieckiej nad polityka zagraniczną i gospodarczą, antysemickim ustawodawstwem - mieli być zredukowani do statusu prowincji niemieckiej, przychylność Słowaków,
- 9-10 marca 1939 r. - prezydent Hacha dymisjonuje rząd księdza Tiso, wprowadza stan wojenny, więzi słowackiego premiera i wicepremiera, powstaje rząd Karola Sidora,
- 14 marca 1939 r. - Słowacja ogłasza niepodległość - uznaje to Polska i Węgry,
- 15 marca 1939 r. - zastraszony prezydent Hacha podpisuje „umowę” o kapitulacji - utworzenie Protektoratu Czech i Moraw,
- Francja, Anglia, ZSRR, USA - wysyłają noty protestacyjne,
- 4 kwietnia 1939 r. - umowa Słowacji z Węgrami w sprawie nowej granicy (Hitler posłużył się Ukrainą Zakarpacką).
3. Rumunia:
- strach przed Węgrami (Siedmiogród), silne związki gospodarcze z Niemcami,
- 17 marca 1939 r. - ambasador Rumunii w Londynie Tulea informuje o ultimatum Niemiec - MSZ dementuje,
- 23 marca 1939 r. - układ gospodarczy z Niemcami - inwazja gospodarcza, całkowite podporządkowanie.
4. Albania:
- faktyczny protektorat Włoch, król Zogu podporządkowany Mussoliniemu,
- 1937 r. - zbliżenie Włoch i Jugosławii oddala od siebie Albanię i Włochy,
- Włosi podbijają Albanię dzięki pomocy opozycji - ucieka król Zogu,
- 12 kwietnia 1939 r. - unia realna Włochy-Albania,
- Wielka Brytania i Francja po akcji albańskiej udziela gwarancji Rumunii i Grecji.
5. Bałkany:
- 1937 r. - Bułgaria-Jugosławia - układ o nieagresji,
- kwiecień 1938 r. - Grecja i Turcja - przyjazna neutralność,
- 12 maja 1939 r. - Wielka Brytania i Turcja,
- 23 czerwca 1939 r. - Francja i Turcja.
6. Reakcje na wydarzenia marcowe z 1939 r.:
- Neville Chamberlain (premier Anglii) - największa pomyłka swojego życia,
- po umowie Niemiec z Rumunią - Brytyjczycy zapytali czy Polska (zgodziłaby się) i ZSRR (pod warunkiem konferencji) pomogłyby Rumunii - Polska nie zgadza się na konferencję, wolą bilateralne porozumienie z Wielką Brytanią,
- 10 marca 1939 r. - Stalin oskarża Zachód o prowadzenie polityki ugodowej wobec Japonii, Niemiec i Włoch,
- 25 marca 1939 r. - decyzja Hitlera w rozmowie generałem Brauchitschem o rozbicie Polski,
- 26 marca 1939 r. - rozmowy Lipski-Beck - fiasko, układ z 1934r. wypowiedziany,
- 31 marca 1939 r. - gwarancje brytyjskie dla Polski (zabezpieczenie Rumunii i jej ropy),
- 6 kwietnia 1939 r. - gwarancje polskie,
- 13 kwietnia 1939 r. - gwarancje Polska-Francja (niepokoje Francuzów - dlaczego mamy umierać za Gdańsk?),
- 13 kwietnia 1939 r. - Chamberlain oświadczył, że rząd brytyjski udzieli poparcia Rumunii i Grecji jeżeli państwa te będą walczyć o swoją niepodległość,
- 15 kwietnia 1939 r. - apel Roosevelta do Włoch i Niemiec o pokój,
- 28 kwietnia 1939 r. - przemówienie Hitlera w Reichstagu - ujawnia propozycję dla Polski, ujawnia swój punkt widzenia (stara się wbić klin między kontakty Wielkiej Brytanii i Polski),
- 5 maja 1939 r. - odpowiedź Becka na przemówienie Hitlera - pokój nie za wszelką cenę,
- maj 1939 r. - wizyta Potiomkina w Warszawie - zapewnienie o życzliwości ZSRR i ewentualnej pomocy dla Polski przeciwko Niemcom,
- 20-22 maja 1939 r. - Pakt Stalowy - Niemcy i Włochy (sojusz zaczepno-obronny),
- 23 maja 1939 r. - Hitler oświadczył szefom sił zbrojnych, że chce zniszczyć Polskę na drodze wojny,
- 11-12 sierpnia 1939 r. - spotkanie w Moskwie generalicji Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR - atmosfera nieufności, zła postawa Wielkiej Brytanii, Woroszyłow zapytał czy Polska i Rumunia zgadzają się na interwencję ZSRR, Anglia i Francja naciskały na Becka - odmówił,
- 23 sierpnia 1939r. - Beck nie wyklucza wspólnej operacji Polski i ZSRR - niestety jest za późno,
- 23 sierpnia 1939r. - Pakt Ribbentrop-Mołotow - 10 lat nieagresji, podział wpływów,
- 23 sierpnia 1939r. - apel Roosevelta do króla Włoch, prezydenta Polski i Hitlera,
- 25 sierpnia 1939r. - układ sojuszniczy Wielkiej Brytanii i Polski,
- 29 sierpnia 1939r. - Polacy zażądali mobilizację - Francja i Anglia pohamowała ich - Lipski liczy na rozmowy,
- 31 sierpnia 1939r. - Mussolini proponuje zwołanie konferencji - rewizja Wersalu, entuzjazm ambasadorów Francji i Anglii, Hitler oświadczył, że kości zostały rzucone,
- 3 września 1939r. - Anglia i Francja wysyłają ultimatum do Hitlera - nie pomagają jednak Polsce - kampania wrześniowa spektakularnym sukcesem Niemiec.
V. Europa. Narodziny nowego porządku (1943-1947):
1. Konferencje:
- 27 września 1940 - Pakt Trzech (Niemcy, Włochy, Japonia na jego mocy miały ustalić strefy wpływów po II WŚ, ZSRR oburzone - naruszenie układu o nieagresji z 1939 r., w 1941 r. dołączyły Bułgaria i Jugosławia,
- 12 lipca 1941 r. - porozumienie o wzajemnej pomocy Wielka Brytania-ZSRR (po operacji Barbarossa),
- 14 sierpnia 1941 r. - Karta Atlantycka - ideowa podstawa działania Wielkiej Brytanii i USA; później dołączyły Belgia, Czechosłowacja, Luksemburg, Holandia, Polska, Jugosławia, Francja i ZSRR, Karta Atlantycka zawiera 8 założeń co do organizacji powojennego świata:
• sygnatariusze nie kierują się chęcią ekspansji,
• nie poprą zmian terytorialnych, które nie będą swobodnie wyrażoną wolą
zainteresowanych narodów,
• respektują prawo wszystkich narodów do wyboru rządów i pragną odtworzenia
suwerennych praw tych narodów, które zostały ich pozbawione,
• będą dążyć do rozszerzenia wolności handlu,
• zmierzają do rozszerzenia współpracy międzynarodowej w gospodarce dla
podniesienia poziomu życia i bezpieczeństwa,
• pragną ustanowienia pokoju, który pozwoli żyć narodom bezpiecznie we własnych
granicach i wolności od strachu i niedostatku,
• zmierzają do swobody podróżowania,
• wierzą, że wszystkie narody wyrzekną się użycia siły we wzajemnych stosunkach
przez rozbrojenie oraz stworzenie systemu bezpieczeństwa międzynarodowego,
- 1 stycznia 1942 r. - Deklaracja Narodów Zjednoczonych (Waszyngton) - zakładała walkę z wrogami (szczególnie Niemcy i ich sojusznicy), USA ma pierwszeństwo w działaniach wojennych, każdy sygnatariusz musi udzielać swoich zasobów gospodarczych i militarnych, współdziałać z innymi i nie zawierać układów z wrogami, wyrzeczenie się ekspansji terytorialnej,
- 14-24 stycznia 1943 r. - Konferencja w Casablance - Roosevelt, Churchill, de Gaulle, Stalin odmówił; zapowiedź realizacji zasad Karty Atlantyckiej, główny cel to ustalenie alianckiej strategii II WŚ w Europie, żądanie bezwarunkowej kapitulacji państw Osi, utworzenie II frontu (ZSRR), zajęcie Sycylii, zgoda na przemarsz przez Polskę,
- 12-15 maja 1943 r. - Konferencja Waszyngtońska - Roosevelt, Churchill; rozstrzyga strategię walki z Niemcami, Churchill - inwazja na Bałkany, szybkie zajęcie Włoch, by wspierać jugosłowiańską partyzantkę i wyzwolić Bałkany, polecenie dla Eisenhowera - atak na Sycylię, dojście do porozumienia w sprawie Birmy, Francji oraz ataku na Japonię
- 14-24 sierpnia 1943 r. - Konferencja w Quebecu - Roosevelt, Churchill, przedstawiciel Chin; kryptonim Quadrant, głównym celem działania aliantów w Europie misja Overlord - w razie niepowodzenia Jupiter (lądowanie w Norwegii) i Rankin (lądowanie na kontynencie w specyficznych okolicznościach), działania wojenne na Dalekim Wschodzie (taktyka oswobodzenia Karolinów, Marianów i Wysp Marshalla, działania w Birmie, pomoc dla Chin),
- 19 sierpnia 1943 r. - porozumienie amerykańsko-brytyjskie dotyczące współpracy przy programie Manhattan, którego celem było tworzenie bomby atomowej,
- 21 sierpnia - 7 października 1943 r. - Konferencja w Dumbarton Oaks - I faza: USA, Wielka Brytania, ZSRR, II faza - + Chiny; dalsza dyskusja na temat funkcjonowania ONZ, zastąpienie skompromitowanej Ligi Narodów, zasada „czterech policjantów”, USA, Wielka Brytania, ZSRR, Chiny jako stali członkowie Rady Bezpieczeństwa, dla ZSRR trzy miejsca w Zgromadzeniu Ogólnym (zamiast 16 miejsc dla wszystkich republik), rozszerzenie Rady Bezpieczeństwa o Francji, kompetencje Sekretarza Generalnego,
- 22-26 listopada 1943 r. - Konferencja w Kairze - Roosevelt, Churchill, Czang Kaj-Szek; dla Chin po wojnie Mandżuria i Tajwan, niepodległość Korei, Turcja neutralna,
- 28 listopada - 1 grudnia 1943 r. - Konferencja w Teheranie - Roosevelt, Churchill, Stalin; potwierdzenie utworzenia II frontu, wstępne określenie wschodniej granicy Polski (linia Curzona), podział stref wpływów w Europie Wschodniej, linia podziału na Łabie, odrzucenie propozycji Churchilla, aby II front był na Bałkanach, ustalono desant w Normandii (Overlord), po wojnie niepodległość dla Austrii, pomoc oddziałom Tita, okupacja tymczasowa Iranu po wojnie, nierozstrzygnięta sprawa dalszych losów Niemiec:
• Roosevelt - podział na 5 państw,
• Stalin - Prusy, Hannover, Saksonia, południe od Renu i Westfalia wcielić do ZSRR,
• Churchill - podział na 2 części - Prusy i Federacja Dunajska,
- 1944 r. - Europejska Komisja Doradcza - zgłoszono koncepcje co zrobić z Niemcami po wojnie, dokumenty dotyczące sytuacji Niemiec,
- październik 1944 r. - Konferencja w Moskwie - Churchill, Stalin; procentowy podział wpływów,
- 4-11 lutego 1945 r. - Konferencja w Jałcie - Roosevelt, Churchill, Stalin; podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne (jedna strefa dla Francji, by nie uległa komunizacji), reparacje wojenne dla Niemiec, ukaranie hitlerowskich zbrodniarzy, podział na 4 strefy, ogłoszenie przyszłych granic Polski (wschód - linia Curzona, zachód - Odra i Nysa Łużycka), utworzenie w Polsce Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej (włączenie demokratycznych przywódców z Londynu), zobowiązanie Stalina do przystąpienia do wojny z Japonią trzy miesiące po zakończeniu II WŚ w Europie, akceptacja kontroli Kuryli, południowego Sachalinu oraz portów Dairen i Port Arthur w Chinach przez ZSRR (zachęta do działań ZSRR na Dalekim Wschodzie), uznanie przez Chiny statusu Mongolii będącej satelitą ZSRR, Stalin zgodził się zawrzeć układ o przyjaźni i współpracy z chińskim rządem Czang Kaj-Szeka, sprecyzowano kształt przyszłej ONZ (sprawa prawa weta) - system jałtański - milczące przyzwolenie na powstanie stref wpływów w świecie
- 25 kwietnia 1945 r. - Konferencja założycielska ONZ w San Francisco - uzgodnienie ostatecznego brzmienia Karty NZ (brak delegacji polskiej - nierozstrzygnięto problemu rządu) - miała na celu zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, współpracę polityczną, gospodarczą, kulturową, rozszerzenie zasięgu wolności, decyzje mają być podejmowane przez pięciu stałych członków (USA, Wielka Brytania, Francja, ZSRR, Chiny), Zgromadzenie Ogólne (przedstawiciele wszystkich państw członkowskich na zasadzie równości), Sekretariat z Sekretarzem Generalnym,
- 26 czerwca 1945 r. - uroczyste podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych (ratyfikowało ją 51 państw)
- 17 lipca - 2 sierpnia 1945 r. - Konferencja w Poczdamie - Truman i Byrnes, Stalin i Mołotow, Churchill i Eden (po wyborach Attlee i Bevin); celem opracowanie traktatu pokojowego i decyzje o losach pokonanych Niemiec, 4 D w sprawie Niemiec - demilitaryzacja, demokratyzacja, denazyfikacja, decentralizacja, naród niemiecki ponosi odpowiedzialność za rozpętanie II WŚ, ukaranie zbrodniarzy wojennych, utrzymanie podziału na strefy okupacyjne, ostateczne oznaczenie zachodniej granicy podczas konferencji pokojowej z Niemcami, dla Polski terytoria niemieckie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, część Prus Wschodnich i Wolne Miasto Gdańsk, przesiedlenia ludności niemieckiej z czechosłowackich Sudetów, Polska zakładnikiem ZSRR, podział Austrii na 4 strefy okupacyjne.
2. Nowy układ sił w świecie:
- nie zawarto traktatów pokojowych z pokonanymi mocarstwami,
- zmalało znaczenie dawnych mocarstw europejskich (Niemcy zniszczone i podzielone, Francja i Wielka Brytania osłabione utratą imperiów kolonialnych, potęgami światowymi USA i ZSRR),
- Europa Zachodnia sparaliżowana zniszczeniami, brakiem woli i wpływem skrajnych ideologii,
- wzrost wpływów partii komunistycznej we Włoszech i Francji, pacyfistyczne i lewicowe nastroje, komunizm opanował Europę Środkową.
3. Rozpad koalicji antyhitlerowskiej:
- początek 1946 r. - ZSRR kontynuuje polityczną ekspansję, USA i Europa przeciwstawia się,
- Kreml sądzi, że Zachód jest za słaby, dlatego dąży do poszerzenia swojego imperium (wspieranie partyzantki komunistycznej w Grecji, roszczenia terytorialne wobec Turcji, ingerencja w sprawy wewnętrzne Iranu, chęć przyłączenia perskiej części Azerbejdżanu, poparcie idei państwa izraelskiego, ingerencja w sprawy Chin, dążenia do wykradnięcia tajemnicy bomby atomowej od USA),
- Truman stopniowo wycofywał wojska z Europy, co zachęcało Stalina do agresji,
- monopol atomowy USA, ale nie nadążało za „globalną grą” ZSRR, musiały przejść do politycznego powstrzymywania ekspansji ZSRR,
- 1945-1947 - zasadniczy cel USA to traktaty pokojowe z Niemcami i ich państwami satelickimi,
- 10 lutego 1947 r. - Pokój Paryski - układ pokojowy między aliantami a sojusznikami Niemców (wzmocnienie ZSRR w Europie):
• Włochy - reparacje, Dodekanez dla Grecji, Triest wolnym miastem, część
Istrii dla Jugosławii, kolonie afrykańskie na rok pod okupacją brytyjską, niepodległość
Etiopii, Albanii,
• Bułgaria - reparacje dla ZSRR, Macedonia dla Jugosławii,
• Rumunia - Besarabia i Północna Bukowina dla ZSRR, odzyskanie Siedmiogrodu,
reparacje dla ZSRR,
• Węgry - powrót do granic sprzed 1938 r., reparacje dla ZSRR, oddanie
Siedmiogrodu do Rumunii, Ruś Zakarpacka dla ZSRR,
- 20 listopada 1945 r. - 1 października 1946 r. - Proces Norymberski,
- rozbieżności mocarstw w kwestii Niemiec:
• ZSRR - w swojej strefie okupacyjnej przeprowadzili konfiskatę własności monopolistycznej i parcelację dużych majątków ziemskich, zjednoczenie Niemców pod egidą komunizmu,
• Francja - chciała całkowitego rozbicia Niemiec,
• Wielka Brytania - nie chciała niszczyć potencjalnych rynków zbytu,
• USA - stanowisko pośrednie (demilitaryzacja Niemiec, zawarcie pokoju i koniec okupacji - sprzeciw Mołotowa przeciwko federacji, chciał utrzymania okupacji).
VI. Problem niemiecki po II WŚ:
- konsekwencją II WŚ jest podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne,
- konsekwencją zimnej wojny jest podział na RFN i NRD,
- Konferencja w Poczdamie - plan 4D, Sojusznicza Rada Kontroli w Berlinie z głównodowodzącymi poszczególnych stref - zadaniem utrzymanie jedności politycznej i gospodarczej, gospodarczy poziom życia w Niemczech powinien być niższy od średniej europejskiej, reparacje wojenne,
- USA uniemożliwiły ZSRR kontrolę nad Zagłębiem Ruhry,
- ukaranie niemieckich zbrodniarzy wojennych,
- Polska dostała terytoria,
- sytuacja w strefach - brakowało surowców i artykułów spożywczych,
- wrzesień 1946 r. - przemówienie sekretarza stanu USA Byrnesa w Stuttgartcie - potrzeba rewizji politycznej stref okupacyjnych i współpracy mocarstw,
- ZSRR prowadzi odmienną politykę gospodarczą i społeczną - masy uchodźców chciały przedostać się do zachodniej części Niemiec (zagrożenie komunizmem)
- 30 lipca 1945 r. - pierwsze posiedzenie Sojuszniczej Rady Kontroli w Niemczech - ustawa o likwidacji organizacji hitlerowskich, o powołaniu policji niemieckiej, o zakazie szkolenia wojskowego, o usunięciu hitlerowców z urzędów,
- przemówienie Churchilla (żelazna kurtyna),
- przemówienie Stalina (niemożliwość współpracy),
- 1946 r. - obrady komisji MSZ w Paryżu, kolejny impas, nieporozumienia, Clay (amerykański gubernator w Niemczech) - połączenie amerykańskiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej w Niemczech,
- wrzesień 1946 r. - przemówienie Byrnesa w Stuttgartcie - zapowiedź odbudowy i rekonstrukcji gospodarczej i politycznej stref okupacyjnej, powiązanie ich z demokracjami zachodnimi, rezygnacja z panu 4D,
- 1 stycznia 1947 r. - utworzenie Bizonii - strefy okupacyjnej USA i Wielkiej Brytanii,
- 1947 r. - doktryna Trumana - powstrzymanie komunizmu, pomoc Grecji i Turcji,
- 1947 r. - Plan Marshalla - pomoc USA dla Europy Zachodniej, Stalin odrzucił propozycję (przyjęły tylko państwa kapitalistyczne),
- 1947 r. - obrady I Niemieckiego Kongresu w Berlinie - działania na rzecz zjednoczenia Niemiec,
- 1 stycznia 1948 r. - utworzenie Trizonii (Bizonia + strefa okupacyjna Francji) - ujednolicenie gospodarcze, nowa waluta (marki niemieckie),
- 23 czerwca 1948 - 12 maja 1949 r. - I Kryzys Berliński - ZSRR chciało obalić Trizonię, rezygnacja z utworzenia wspólnego państwa niemieckiego, odcięcie dróg dojazdowych, wstrzymanie dostaw żywności, dzięki temu Stalin odwrócił uwage USA od Dalekiego Wschodu, wprowadzenie Mostu Powietrznego przez państwa zachodnie, skutkiem umocnienie pozycji USA w świecie i konsolidacja berlińczyków na zachodzie,
- 1 września 1948 r. - zwołanie Zgromadzenia Ustawodawczego - konstytucja ma zawierać federalny system rządów, zagwarantowanie indywidualnych praw i wolności obywatelskich - Ustawa Zasadnicza - RFN ma mieć charakter tymczasowy do zjednoczenia Niemiec
- 4 kwietnia 1949 r. - Pakt Północnoatlantycki - sojusz obronny zachodu,
- wrzesień 1949 r. - utworzenie Rządu Federalnego i Statutu Okupacyjnego - mocarstwa zachodnie zachowały uprawienia ograniczające suwerenność RFN, klauzula generalna - władzę mają władze okupacyjne, jeśli wymagałby tego interes bezpieczeństwa i demokracji, pierwsze wybory do Bundestagu, Konrad Adenauer),
- 21 września 1949 r. - powstanie RFN,
- 7 października 1949 r. - powstanie NRD,
- 1951 r. - RFN przyjęte do Rady Europejskiej,
- 1952 r. - RFN uzyskuje suwerenność,
- 1954 r. - RFN w NATO i w UZE,
- 1955 r. - Układ Warszawski,
- 1954 r. - rząd w ZSRR ogłosił suwerenność NRD,
- 1955 r. - Adenauer odwiedza ZSRR - nawiązanie stosunków dyplomatycznych,
- 13 sierpnia 1961 r. - II Kryzys Berliński - rząd NRD postanowił oddzielić granice od zachodu, utworzono prowizoryczne umocnienia (Mur Berliński),
- 1963 r. - Ludwik Erhard zastepuje Adenauera na stanowisku kanclerza,
- 1969 r. - Willy Brandt kanclerzem (chciał normalizacji stosunków z NRD i z całym blokiem socjalistycznym, odrzucił doktrynę Hallsteina (1955 r., zakazywała uznawanie NRD, RFN to wyłączny reprezentant Niemiec),
- 1970 r. - Brandt podpisuje układ o wzajemnych stosunkach RFN z ZSRR, potem RFN z Polską,
- 1971 r. - Czterostronna konferencja w sprawie Berlina Zachodniego - określenie statutu, porozumienie w sprawie tranzytu przez NRD do Berlina Zachodniego,
- 1971 r. - układ NRD-RFN o wzajemnym uznaniu,
- 1971 r. - pierwszym sekretarzem w NRD Erich Honecker - współpraca gospodarcza z RFN, konieczność przyśpieszenia procesu tworzenia socjalistycznego narodu niemieckiego,
- 1974 r. - Willy Brandt podaje się do dymisji, zastępuje go Helmut Schmidt - aktywizacja życia gospodarczego i wzmocnienie RFN na arenie międzynarodowej,
- 1974 r. - nowa konstytucja NRD - jednolity naród, dążenie do niepodległości Niemiec, ograniczenie wyjazdów do RFN,
- 1974 r. - RFN w EWG,
- 1985 r. - Michał Gorbaczow został sekretarzem partii komunistycznej w ZSRR (nie sprzyjał Honeckerowi),
- 1989 r. - manifestacje w NRD, Honecker ustępuje ze stanowiska sekretarza, Hans Modrow nowym premierem,
- listopad 1989 r. - upadek Muru Berlińskiego,
- opracowano wspólny plan zjednoczenia - federacja, poparcie ZSRR, kanclerzem Helmut Kohl (wystąpił z planem ograniczonego zjednoczenia NRD),
- 1990 r. - Konferencja 2 plus 4 - 2 państwa niemieckie (NRD, RFN) i 4 mocarstwa (USA, ZSRR, Wielka Brytania, Francja); 4 spotkania - Zjednoczone Niemcy obejmą obszar RFN i NRD oraz obie części Berlina, oba kraje zrzekną się roszczeń wobec innych krajów, rezygnacja z broni atomowej, biologicznej i chemicznej, redukcja armii niemieckiej, wycofanie wojsk ZSRR najpóźniej do 1994 r., na terenie NRD nie mogą stacjonować wojska NATO oraz nie można umieszczać tam rakiet, pełna suwerenność Niemiec,
- 3 października 1990 r. - zjednoczenie Niemiec,
- 1991 r. - rozwiązanie Układu Warszawskiego.
VIII. Dezintegracja Jugosławii. Bałkany po 1989 r.
- 1943 r. - utworzenie Rządu Tymczasowego - na czele Broz Tito, państwo federacyjne o ustroju socjalistycznym, zniesienie monarchii,
- 1944 r. - porozumienie Tito-Subasic - współpraca jugosłowiańskich komunistów z emigracyjnym rządem Jugosławii (ich udział w Rządzie Tymczasowym),
- 10 sierpnia 1945 r. - powstanie Demokratycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii - na czele Tito,
- problemy z Niezależnym Państwem Chorwackim (faszyści),
- podział administracyjny na 6 republik: Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Czarnogóra, Serbia, Chorwacja,
- 1945 r. - zakaz powrotu ludności niealbańskiej wypędzonej z Kosowa podczas II WŚ,
- 1946 r. - nowa konstytucja, powstanie Jugosłowiańskiej Armii Ludowej i tajnej policji (represje faszystów i kleru),
- 1946 r. - ekskomunikowanie Tita przez Kościół katolicki,
- 1948 r. - sprzeciw Tita wobec Stalina (wykluczenie Jugosłowiańskiej Partii Komunistycznej z Kominformu),
- 1953 r. - prawo o samozarządzaniu zostało uznane za podstawę całego porządku społeczno-gospodarczego w Jugosławii,
- 1953 r. - Tito prezydentem, po śmierci Stalina Tito dążył do normalizacji stosunków z ZSRR, w 1955 r. Chruszczow odciął się od polityki Stalina wobec Jugosławii,
- 1961 r. - utworzenie ruchu państw niezaangażowanych - Jugosławia (Tito), Egipt (Gamal Naser), Indie (Jawaharlal Nehru), Indonezja (Sukarno); nie wiązanie się z blokami politycznymi, wywieranie wpływu na ONZ, utrzymywanie niepodległości państw, uchronienie się od satelizacji, deklaracja z Bandungu - 10 zasad stosunków międzynarodowych, konferencja belgradzka,
- 1963 r. - zmiana nazwy na Socjalistyczną Federalną Republikę Jugosławii,
- 1966 r. - umowa z Watykanem - wolność katechizacji,
- 1967 r. - otworzenie granic, zniesienie wiz, promowanie pokojowego rozwiązania konfliktu arabsko-izraelskiego,
- 1967 r. - oferta pomocy Czechosłowacji (Alexandrowi Dubcekowi) w zwalczaniu ZSRR,
- 1971 r. - 20 poprawek do konstytucji - kolektywna głowa państwa (możliwość ustanawiania dekretów), zwiększenie roli rządu, decentralizacja kraju (zwiększenie autonomii republik i prowincji),
- 1974 r. - nowa konstytucja - Tito dożywotnim prezydentem, doktryna małych nacjonalizmów (w każdej republice istniał tylko jeden naród konstytucyjny),
- 1980 r. - śmierć Tito - odżyły antagonizmy narodowe i religijne,
- 1981 r. - demonstracja studentów w Prisztinie (domagali się przekształcenia Kosowa w republikę),
- 1988 r. - zmiana konstytucji w celu zapobieżenia konfliktom wewnętrznym,
- 1990 r. - pierwsze wolne wybory - w Słowenii i Chorwacji wygrały ugrupowania pragnące przekształcenia Jugosławii w konfederację,
- 1990 r. - zlikwidowanie autonomii Wojwodiny i Kosowa - wywołało to sprzeciw mniejszości narodowych,
- 1991 r. - Serbowie nie dopuścili do zgodnego z prawem wejścia w struktury władzy Chorwata Stipe Mesicia,
- 1991 r. - z inicjatywy serbskiej na terenie Chorwacji proklamowano Republikę Serbskiej Krajiny (decyzja Milosevicia) - niepodległość Słowenii i Chorwacji - początek wojny domowej w Jugosławii, później deklaracje suwerenności Bośni i Hercegowiny i Macedonii - rozpad Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, jesienią niepodległość ogłasza Kosowa (kosowscy separatyści zostali krwawo stłumieni przez armię serbską),
- 1992 r. - Serbia i Czarnogóra utworzyły wspólnie Federalną Republikę Jugosławii, popierając jednocześnie utworzoną przez serbskich separatystów w Bośni - Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny (Karadzić) - ingerowanie Serbów w wewnętrzne sprawy Bośni doprowadziło do wybuchu walk w Sarajewie miedzy muzułmanami a Serbami,
- 1992 r. - wiosną wojna domowa ogarnęła cała Bośnię, bośniaccy Chorwaci proklamowali niepodległość własnego państwa Chorwackiej Republiki Herceg-Bośni (zbrodnie wojenne i akty przemocy wobec ludności cywilnej),
- 1994 r. - siły zbrojne NATO z ramienia ONZ wkroczyły do Bośni,
- 1995 r. - porozumienie w Dayton - Serbia (Milosevic), Chorwacja (Tudman), Bośnia (Izedbegovic, USA - Holbrooke i Clark); zakończenie wojny domowej w Bośni, wycofanie wojsk z terenów Bośni, stacjonowanie wojsk IFOR (SFOR), konstytucja Bośni i Hercegowiny (2 części podległe rządowi centralnemu: Republika Serbska i Federacja Bośni i Hercegowiny, własne parlamenty i autonomia w sprawach wewnętrznych), uregulowanie kwestii uchodźców,
- 1997-1998 - atak zbrojny armii Jugosławii przeciwko Albańczykom w Kosowie (prześladowanie muzułmanów, winowajca Milosević),
- 1999 r. - Milosević odrzuca wynegocjowane w Paryżu porozumienie pokojowe dla Kosowa (NATO rozpoczyna naloty na Jugosławię i wprowadza siły pokojowe do Kosowa),
- 2000 r. - Milosević traci władzę i staje przed międzynarodowym sądem za wkład w masowe mordy i czystki etniczne,
- 2003 r. - parlamenty Serbii oraz Czarnogóry zadecydowały o przekształceniu Jugosławii w konfederacyjne państwo Serbia i Czarnogóra,
- 2003 r. - zamordowanie premiera Serbii Djindjicia - nadal nieustabilizowana sytuacja,
- 2006 r. - w wyniku referendum Czarnogóra ogłosiła zerwanie związku z Serbią,
- 2008 r. - Kosowo ogłasza niepodległość - efekt domina - kryzys w kontaktach międzynarodowych.