Temat: II dodatkowy: Środki dydaktyczne w nauczaniu czynności ruchowych

1. Pojęcie środków dydaktycznych:

Środki dydaktyczne wg. Cz. Kupsiewicza: są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziaływujących na ich wzrok, słuch, dotyk itp., ułatwiając im bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości.

Według innych autorów środki dydaktyczne nazywa się przedmioty materialne i znaki symboliczne, ułatwiające poznanie obiektywnej rzeczywistości i nabywania umiejętności jej przekształcenia.

W obu tych definicjach nie zakwalifikowano do środków dydaktycznych urządzeń technicznych, które umożliwiają przekazywanie bodźców sensorycznych.

Najogólniej ujmując, środki dydaktyczne nazywamy zarówno przedmioty dostarczające bodźców zmysłowych, jak i urządzenia techniczne, ułatwiające przekazywanie tych bodźców.

Do zakresu pojęcia „środek dydaktyczny” zalicza się:

1. treść konkretnego środka, przekazywana jako zespół bodźców sensorycznych, czyli komunikat, np. obraz filmowy

2. podłoże materialne, na którym została zapisana określona treść, czyli nośnik komunikatu, np. taśma filmowa

3. środek przekazu, umożliwiający nadanie komunikatu odbiorcy, czyli urządzenie techniczne, służące do ożywienia komunikatu zapisanego na nośniku materialnym, np. projektor filmowy.

2. Funkcje środków dydaktycznych

Środki dydaktyczne pełnią ważną rolę w rozwoju wyobraźni, myślenia, wpływają na lepsze i szybsze opanowanie wiadomości i umiejętności. Badania wykazały, że przy nauczaniu werbalnym uczniowie przyswajają do 35% przekazywanych wiadomości, natomiast przy zastosowaniu odpowiednich środków (materiałów) dydaktycznych zwiększa się zakres przyswajanych wiadomości do 85%.

W procesie kształcenia środki dydaktyczne spełniają wiele funkcji:

- motywacyjną

- poznawczą

- kształcąca

- dydaktyczną

- wychowawczą

Funkcja motywacyjna polega na wywołaniu pozytywnego nastawienia do uczenia się poprzez budzenie zaciekawienia i zainteresowania dla przedmiotu poznania

Funkcja poznawcza polega na tym, że dzięki środkom uczący się poznaje bezpośrednio określaną rzeczywistość.

Funkcja kształcąca sprowadza się do rozwijania zdolności poznawczych (spostrzegawczości, wyobraźni, myślenia, pamięci) oraz kształtowania odpowiednich umiejętności i sprawności.

Funkcja dydaktyczna wyraża się tym, że środki dydaktyczne są niejednokrotnie głównym źródłem wiadomości dla uczniów, ułatwiają ich zrozumienie, utrwalenie i sprawdzanie stopnia opanowania.

Funkcja wychowawcza polega na pobudzaniu sfery emocjonalnej, na wywołaniu przeżyć i kształtowaniu postaw uczniów

Wszystkie funkcje środków dydaktycznych łączą się zarazem ze sobą i wzajemnie uzupełniają.

Zdaniem W. Okonia na najważniejszych, aczkolwiek nie jedynych, funkcji procesu kształcenia należy ułatwienie uczącym się:

- poznawania rzeczywistości,

- poznawania wiedzy o rzeczywistości

- kształtowania postaw emocjonalnych stosunku do rzeczywistości

- rozwijania działalności przekształcającej rzeczywistośc.

3. Klasyfikacja środków dydaktycznych

Niektóre klasyfikacje uwzględniają połączenia różnych kryteriów, np. kryterium bodźca, stopnia złożoności i przeznaczenia.

Cz. Kupsiewicz zaproponował podział środków dydaktycznych, w którym kryterium stanowi sposób eksponowania bodźców zmysłowych oraz przeznaczenia, uzupełniając go człon obejmujący środki częściowo automatyzujące proces nauczania-uczenia się.

Wyróżnia on następujące rodzaje środków:

1. wzrokowe (przedmioty naturalne, preparaty, modele, obrazy, schematy, symbole itp.),

2. słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami umożliwiającymi posługiwanie się nimi, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne)

3. wzrokowo-słuchowe (film dźwiękowy, telewizja)

4. częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się (maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, komputery)

Z kolei W. Okoń wyróżnia dwie grupy środków dydaktycznych proste i złożone

Środki proste:

1. Środki słowne (podręczniki, teksty drukowane)

2. Proste środki wzrokowe, zwane tradycyjnie pomocami naukowymi obejmują naturalne i spreparowane okazy, modele, obrazy, mapy, wykresy.

Środki złożone (techniczne):

1. Mechaniczne środki wzrokowe umożliwiające przekazywanie obrazów za pomocą urządzeń technicznych, jak np. aparat fotograficzny, diaskop, episkop, mikroskop, teleskop.

2. Środki słuchowe pozwalające przekazywać dźwięki i szmery za pośrednictwem gramofonu, magnetofonu czy radia.

3. Środki słuchowo - wzrokowe (audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem, jak film czy telewizja.

4. Środki automatyzujące proces uczenia się, do których można zaliczyć maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, komputery.

Klasyfikacja środków dydaktycznych wg. Bereźnickiego:

1. Środki wzrokowe; proste i złożone

2. Środki słuchowe

3. Środki wzrokowo- słuchowe (audiowizualne)

4. Środki automatyzujące proces kształcenia

Środki wzrokowe

1. Proste środki wzrokowe

Obejmują grupę środków, które eksponują rzeczywistość w postaci:

1. Bezpośredniej (przedmioty naturalne)

2. Pośredniej (modele, obrazy)

3. Uogólnionej (mapy, wykresy, symbole tzn. słowa, cyfry)

Środki te umożliwiają uczniom bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, tzn. konkretnych rzeczy, zjawisk i procesów oraz poznawanie pośrednie, za pomocą ich poglądowych przedstawiń.

2. Złożone środki wzrokowe

Różnego rodzaju środki wzrokowe (materiały wizualne), eksponowane za pomocą urządzeń technicznych, aparatów, np. film niemy wymaga zastosowania aparatu projekcyjnego.

• Urządzenia techniczne służące do eksponowania materiałów wizualnych:

• Episkopy i epidiaskopy (ilustracje i teksty książek, fotografie, mapy rysunki, wykresy, diagramy itp.)

• Diaskopy (przeźrocza)

• Czytniki

• Grafoskopy (foliogramy i fazogramy)

• Projektory filmowe

• Materiały wizualne:

• Materiały do projekcji episkopowej

• Foliogramy i fazogramy

• Przeźrocza

• Mikrofilmy

• Filmy nieme

Badania wykazują, że środki wizualne rozbudzają zainteresowania, wyzwalają motywy uczenia się i wywołują pozytywne nastawienie do nauki.

Środki słuchowe

Podstawowe środki dydaktyczne o charakterze słuchowym (materiały audialne) to:

• Nagranie magnetofonowe (materiały magnetofonowe)

• Nagrania płytowe (płyty)

• Audycje radiowe

• Obecnie mp3

(metronom -jako środek słuchowy w nadawaniu tempa w chorobie Parkinsona)

Największe zastosowanie spośród wszystkich środków słuchowych ma taśma magnetofonowa i magnetofon. Magnetofon, zwłaszcza w wersji kasetowej jest doskonałym środkiem spełniającym wielorakie funkcje dydaktyczne.

Do środków słuchowych, które umożliwiają odtwarzanie nagrań muzycznych i nie tylko, należy gramofon i kompakt z nagraniami płytowymi.

Środki te, a szczególnie magnetofon, można wykorzystać dla następujących celów dydaktycznych:

• Na zajęciach z muzyki, gdy nauczyciel zapoznaje uczniów z różnymi utworami muzycznymi, pieśniami z brzmieniem instrumentów muzycznych itp.

• W nauczaniu języka polskiego można wykorzystać taśmy i płyty z nagraniami muzycznymi oraz nagraniami utworów literackich- sztuk teatralnych, słuchowisk, recytacji poezji itp.

• W nauczaniu i uczeniu się języków obcych taśmy i płyty mogą być wykorzystywane w kształceniu wymowy i ćwiczeniach gramatycznych

• W nauczaniu przedmiotów przyrodniczych można odtwarzać nagrane odgłosy zjawisk przyrody: burzy, wiatru , lawiny, morza, głosy ptaków, zwierząt, itp.

Radio jest środkiem masowego oddziaływania, podobnie jak telewizja, film, książka
i czasopisma. Środki masowe wpływają nie tylko na doskonalenie procesu kształcenia, ale także wzbogacają naszą wiedzę, rozwijają umiejętności, kształtują postawy i przekonania.

Szkolne audycje radiowe mogą być czynnikiem organizującym sytuacje problemowe, jak również mogą być wykorzystywane w czasie rozwiązywania problemów związanych z daną sytuacją.

Rozmaitość programów muzycznych, spektakli teatralnych, audycji słuchowych, powoduje że radio może być szeroko wykorzystane na lekcjach różnych przedmiotów
w szkolnictwie ogólnokształcącym.

Środki wzrokowo- słuchowe (audiowizualne)

Środki wzrokowo- słuchowe łączą obraz z dźwiękiem, czyli oddziaływają równocześnie na dwa analizatory (wzrokowy i słuchowy), co zwiększa ich atrakcyjność, gdyż za ich pomocą rzeczywistość nabiera większego autentyzmu i obiektywizmu. Dźwięk wraz
z obrazem nie tylko wprowadza ożywienie, ale również jest środkiem interpretacji i wyjaśnienia obrazu.

Podstawowymi środkami audiowizualnymi są filmy dydaktyczne i telewizyjne programy dydaktyczne.

ŚRODKI AUDIOWIZUALNE
Audiowizualne materiały dydaktyczne	Audiowizualne urządzenia techniczne
-fonoprzeźrocza (przeźrocza i nagrania) -filmy dydaktyczne dźwiękowe -programy telewizyjne -nagrania magnetowidowe -wideopłyty	-diaskopy i magnetofony -projektory filmowe -odbiorniki telewizyjne -magnetowidy i odbiorniki telewizyjne -gramowidy i odbiorniki tekewizyjne

• Film dydaktyczny

Filmem dydaktycznym nazywamy taki film, który został zrealizowany dla celów dydaktycznych i w swej treści i konstrukcji jest dopasowany do poziomu umysłowego uczniów i stanowi środek kształcenia, którym posługuje się nauczyciej na zajęciach szkolnych.

Bardzo cenny środek dydaktyczny: dostarcza wiadomości, budzi zainteresowanie przedmiotem, wywołuje określone przeżycia, spełnia prawie wszystkie funkcje przypisywane środkom dydaktycznym.

• Telewizja dydaktyczna- służy bezpośrednio realizacji procesu kształcenia poprzez programy, które są ściśle dopasowane do potrzeb szkoły. Telewizja zbliża uczniów do poznawanej rzeczywistości, do aktualnych wydarzeń politycznych, społecznych i innych zdarzeń dziejących się w różnych częściach świata.

Telewizja nie tylko dostarcza wielu cennych informacji, obrazów, ale oddziaływa na intelekt, budzi zainteresowania, wywołuje przeżycia emocjonalne, a także kształtuje pożądane postawy społeczne i moralne.

Telewizja dydaktyczna może występować w 3 formach:

• Telewizja otwarta

• Telewizja w obwodzie zamkniętym

• Telewizja kasetowa

Środki automatyzujące proces uczenia się

• Maszyny dydaktyczne

• Gabinety językowe

• Komputery

• Maszyny dydaktyczne.

Maszyny dydaktyczne mogą wspomagać nauczyciela i pełnić różne funkcje dydaktyczne.

Wyróżnia się 3 typy maszyn dydaktycznych:

• Maszyny uczące- umożliwiające opanowanie informacji

• Maszyny egzaminujące- kontrola pracy uczniów

• Maszyny ćwiczące- ułatwiające opanowanie wyników i nawyków

• Gabinety językowe, znacznie usprawniają proces opanowania języka obcego. Wykorzystuje się w nich: magnetofony, słuchawki oraz inne urządzenia techniczne, przyczyniające się do uzyskania przez uczniów lepszych kompetencji językowych.

• Komputery stwarzają maksymalne możliwości indywidualizacji kształcenia w zależności od uzdolnień ucznia, tempa pracy i zaawansowania w nauce danego przedmiotu. Rejestruje każdą odpowiedź ucznia, wskazuje ewentualne błędy oraz daje dodatkowe wyjaśnienia. Komputery pomagają koncentrować się uczniom na nauczanym przedmiocie, co ma subiektywny wpływ na poziom pracy w szkole. Wykorzystanie komputera zwiększa zaangażowanie uczniów oraz ich aktywność.

Odpowiednio zaprogramowany komputer może spełniać różne funkcje w procesie uczenia się:

• Sprawdzać poziom przygotowania i osiągnięcia uczących się

• Przekazywać treści programowe oraz uzupełniać je ilustracjami

• Eksponować ćwiczenia do samodzielnego rozwiązywania

• Symulować procesy i trudne sytuacje

• Prowadzić dialog uczącego się z programem komputerowym

• Przedstawić sytuacje programowe i ułatwić ich rozwiązywanie

• Organizować multimedialny przekaz treści programu kształcenia

• Przechowywać w pamięci osiągnięcia i poprzednie etapy uczenia się

Środki dydaktyczne w procesie kształcenia

Środki dydaktyczne spełniają wiele funkcji w procesie kształcenia i ich rola będzie się zwiększać wraz z rozwojem technicznych środków dydaktycznych.

Aby środki dydaktyczne były w pełni wartościowym elementem procesu kształcenia, nie mogą stanowić samowystarczalnego składnika, ale powinny być ściśle związane z pozostałymi składnikami tego procesu.

Należy pamiętać, że nadmiar środków poglądowych, zwłaszcza w klasach wyższych, może hamować rozwój myślenia abstrakcyjnego.

Najczęstsze błędy przy stosowaniu środków dydaktycznych:

• Upoglądowianie treści słownych, które tego nie wymagają

• Stosowanie środków dydaktycznych np. filmu, bez przygotowania uczniów do odbioru treści

• Stosowanie środków np. przeźroczy technicznie źle wykonanych, mało czytelnych

• Przecenianie środków dydaktycznych

---