 | Pobierz cały dokument kultura.jezyka.norma.jezykowa.doc Rozmiar 49 KB |
NORMA JĘZYKOWA Jest to zbiór tych elementów systemu językowego, a więc zasób wyrazów, ich form i połączeń oraz inwentarz sposobów tworzenia, łączenia, wymawiania i zapisywania wszelkich środków językowych, które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność (najczęściej przez całe społeczeństwo, a przede wszystkim przez jego warstwy wykształcone) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne. Użycie środków językowych należących do normy nie naraża autora tekstu na zarzut, że mówi (pisze) źle, błędnie, nie tak, jak to jest przyjęte.
We współczesnej polszczyźnie ogólnej celowe jest wyróżnienie dwóch poziomów normy językowej: normy wzorcowej i normy użytkowej. To, że takie zróżnicowanie istnieje w rzeczywistości, potwierdza analiza zachowań językowych współczesnych Polaków w różnych sytuacjach komunikatywnych, a także obserwacja potrzeb kulturalnojęzykowych użytkowników języka. Tak więc na przykład język używany w licznych sytuacjach nawet przez osoby o wysokiej pozycji społecznej (np. przez polityków, dziennikarzy, przedstawicieli inteligencji twórczej, księży) wykazuje wiele takich cech, które zgodnie z tradycyjnym rozumieniem normy językowej należałoby zakwalifikować jako pozanormatywne, a które w określonych sytuacjach nie są odbierane jako wykraczające poza normę. Jest to na przykład akcent padający na przedostatnią sylabę w formach typu [matematyka], a nawet [osiemset] czy [chcielibyśmy], posługiwanie się neosemantyzmami, takimi jak nagłośnić (sprawę), sensat `człowiek wszędzie doszukujący się sensacji`, animator (kultury), używanie nietradycyjnych form odmiany wyrazów, np. napoi, bardziej tradycyjny, nowych połączeń składniowych, np. proszek przeciwko bólowi głowy, i nowych frazeologizmów, np. spełniać rolę.
Na normę wzorcową składają się te elementy języka i wypowiedzi, które są używane świadomie, z poczuciem ich wartości semantycznej i stylistycznej, a pozostają w zgodzie z tradycją językową, regułami gramatycznymi i semantycznymi polszczyzny oraz tendencjami rozwojowymi, które można w niej obserwować. Są to więc elementy akceptowane przez zdecydowaną większość wykształconych Polaków, zwłaszcza zaś przez osoby, które polszczyznę ogólną wyniosły z domu i mają wykształcenie więcej niż średnie, a język traktują jako wartość, także samą w sobie. Aprobując jakiś element języka lub wypowiedzi na tym poziomie normy, należy się opierać na znajomości historii polszczyzny i jej współczesnych tendencji rozwojowych oraz na tradycji przekazywanej przez pokolenia w środowisku tzw. starej inteligencji. Przy ocenie faktów językowych uwzględnia się więc w tym wypadku kryterium autorytetu kulturalnego.
Przestrzeganie normy wzorcowej jest pożądane we wszystkich kontaktach i rodzajach wypowiedzi o charakterze oficjalnym, zwłaszcza zaś w tych, które są wzorotwórcze i kulturotwórcze. Dążenie do osiągnięcia poziomu normy wzorcowej powinno więc cechować polszczyznę płynącą ze sceny, z ambony, norma ta winna być przestrzegana w języku dziennikarzy i publicystów, polityków, ludzi nauki i innych intelektualistów. Należy też nauczać jej w szkołach. Norma wzorcowa jest normą wysoką, to znaczy, że ci, którzy chcą jej przestrzegać, muszą się zastosować do dość istotnych ograniczeń, na przykład w zakresie wariantywności elementów językowych. Jest ona względnie jednolita, ponadśrodowiskowa, ale zróżnicowana nieco regionalnie (chodzi o te regionalne elementy, zwłaszcza fonetyczne i słownikowe, które uznaje się za równoprawne).
 | Pobierz cały dokument kultura.jezyka.norma.jezykowa.doc rozmiar 49 KB |