3. KOLIZJE OBOWIĄZYWANIA NORM PRAWNYCH

W procesie stosowania prawa zdarzają się przypadki, że pewna sytu­acja jest unormowana przez więcej niż jeden przepis prawny, które w dodatku wyznaczają odmienne sposoby zachowania. Występuje wów­czas zjawisko kolizji norm prawnych. Dla rozwiązania takich pro­blemów judykatura i dogmatyka prawa wypracowały pewne reguły po­stępowania, zwane regułami kolizyjnymi. Oparte są one na kryteriach: chronologiczności, hierarchiczności i szczególności.

1. Na kryterium chronologiczności oparta jest zasada Lex posterior derogat legi priori". Oznacza ona, że późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu prawnego wcześniejszego tej sa­mej rangi (np. ustawa późniejsza- ustawa wcześniejsza). Opiera się to na założeniu, że akt normatywny późniejszy został wydany po to, aby zmienić dotychczasowy stan prawny. O tym, który akt normatywny jest wcześniejszy, a który późniejszy decyduje nie data wydania, a data ogłoszenia.

2. Według kryterium hierarchiczności stosowana jest zasada „su­perior derogat legi inferiori" oznaczająca, że akt normatywny wy­ższy rangą uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu. Wynika to z hierarchicznej budowy systemu prawa i wiążących się z tym zależ­ności, a zwłaszcza tej, że akty prawne rzędu niższego są wydawa­ne na podstawie delegacji zawartej w aktach prawnych rzędu wyższego, a więc podstawę ich obowiązywania stanowią akty prawne zajmujące wyższą pozycję w hierarchii. Urzeczywistnia­niu tej zasady służą rozwiązania dotyczące badania zgodności aktów prawnych z konstytucją i aktami rzędu wyższego (m. in. powołanie Trybunału Konstytucyjnego, uprawnienia NSA).

3. W myśl zasady „lex specialis derogat legi generalf akty norma­tywne szczególne, jako wyjątki od unormowań zawartych w przepi­sach generalnych, uchylają akty o charakterze ogólniejszym w zakre­sie, w którym wprowadzają regulacje odrębne. Chodzi tu o zachowa­nia niemożliwe do pogodzenia z obydwoma aktami normatywnymi.

Bywają jednak sytuacje, w których mogą mieć zastosowanie dwie reguły kolizyjne i każda z nich daje inne rozstrzygnięcie. Występuje wówczas zjawisko kolizji reguł kolizyjnych. Kolizje te mają trojaką postać, tzn. mogą występować między regułami opartymi na kryteriach:

• hierarchiczności i chronologiczności (ranga i czas),

• chronologiczności i szczególności (czas i charakter ogólności), • hierarchiczności i szczególności (ranga i charakter aktu prawnego). W przypadku pierwszej kolizji za obowiązującą uznaje się normę zajmującą wyższe miejsce w hierarchii, mimo że jest normą wcześniej­szą. Nie może bowiem norma prawna rzędu niższego uchylać mocy obowiązującej normy wyższego rzędu. Godziłoby to w hierachiczną bu­dowę systemu prawa.

W kolizji drugiej preferowane jest kryterium szczególności- w myśl zasady Jex posterior generalis non derogat legi priori speciałf (póź­niejszy akt generalny nie uchyla mocy obowiązującej wcześniejszego aktu szczególnego). Dzieje się tak dlatego, że wcześniejsza norma prawna szcze­gólna stanowi wyjątek od normy ogólnej, a zatem norma ogólna nie może mieć zastosowania w zakresie regulacji objętej tym wyjątkiem.

Rozstrzygnięcie kolizji trzeciej nastręcza więcej trudności i nie jest tak jednoznaczne. Teoretycznie moc obowiązującą należałoby przyznać normie prawnej zajmującej wyższe miejsce w hierarchii, ale w prakty­ce zdarzają się również rozstrzygnięcia na rzecz kryterium szczegól­ności. Jednakże w państwie, gdzie istnieje pozaparlamentarna kontrola zgodności aktów prawnych z konstytucją i aktami wyższego rzędu na­leży opowiadać się za kryterium hierarchiczności.

Z przedstawionych rozważań wynika, że najważniejszym kryterium roz­strzygania kolizji reguł kolizyjnych jest hierarchiczność norm prawnych.

---