SOCJOLOGIA KULTURY
WYKŁAD 1
Termin kultura w starożytności używany był w dwóch znaczeniach:
Kultura agi - to wszystko, co nas otacza, ludzie, przyroda (Cyceron)
Kultura animi - kultura umysłu, kształtowanie, doskonalenie się człowieka. Punkt widzenia jednostki (Cyceron)
Pojęcie normy i wartości pojawiło się w starożytności, w czasach Cycerona.
Norma reguluje zachowanie społeczne.
Wyodrębniono dwie grupy znaczeń pojęcia kultura:
I grupa znaczeń traktuje kulturę jako własność, cecha ludzkiej zbiorowości, wszelkie cechy, które odróżniają dana zbiorowość od innych.
Stanisław Ossowski definiuje kulturę jako zbiór określonych cech narodowych. Kultura obejmuje tylko to, co może być przedmiotem uczenia się, aspekt, który przekazujemy z pokolenia na pokolenie.
II grupa znaczeń ujmuje kulturę jako same treści kulturowe, jako system pewnych określonych treści i wytworów. W tym aspekcie można mówić o treściach, epokach literackich, muzycznych itp. patrzy się na to, co jest wspólne (np. po wejściu do UE mówi się o kulturze europejskiej)
Definiowanie
Pierwsza definicja kultury powstała w XVIII w. Herder stwierdził, ze nie ma nic bardziej niezdefiniowanego niż kultura.
Kroeber wyodrębnił trzy definicje kultury:
Definicje nominalistyczne- czyli opisowe. Kultura jako określony zbiór konkretnych przedmiotów.
Tylor ( socjolog, psycholog społeczny)- kultura bez cywilizacji i aspektów cywilizacyjnych funkcjonować i istnieć nie może.
Definicje historyczne- kładą nacisk na czynnik tradycji jako mechanizmu przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Ossowski- nie ma kultury bez elementu tradycji.
Definicje normatywne- podporządkowanie się zachowań ludzkich określonym normom, wzorcom i wartościom. Normy, wzorce - elementy tworzące (konstytuujące) kulturę.
Parsons- zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości, warunkujących przetrwanie tej zbiorowości.
Definicje psychologiczne- skupiają się na psychicznych mechanizmach tworzenia się kultury. Oparte są na całym systemie komunikacyjnym społeczeństwa. Charakteryzuje je spojrzenie na jednostkę.
Ossowski - kultura to zespół dyspozycji psychicznych przekazywanych przez kontakt społeczny danej zbiorowości, uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich.
Definicje strukturalistyczne- społeczeństwo ma charakter globalny, kultura ma charakter całościowy. Kultura zbudowana jest z określonych elementów, które są ze sobą połączone.
Parsons - dla społeczeństwa kultura to jedna mozaika, to jakby puzzle, które tworzą pewną całość ściśle połączonych ze sobą elementów.
Definicje genetyczne- kładą nacisk na pochodzenie danej kultury.
Dwa ujęcia:
Jedna kultura wyłania się z drugiej. Forma wyższa wywodzi się z niższej. Rozwój jest podstawą kultury
Kultura wyłania się bezpośrednio z natury, gdzie człowiek jest jej aktywnością.
Żadna z tych definicji nie jest idealna, gdyż kultura zależy od wielu aspektów.
Słowniki zaczęły definiować kulturę dopiero w 1821r. pierwszym autorem słownikowej definicji był Lelewel ( jako rozwój kultury społeczeństwa).
Podstawowe pojęcia
Wartość (norma) - jest podstawą, to wartość ujmowana z punktu widzenia moralnego, etycznego (wzór postępowania). Jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jest to wzór pozytywny, ale z punktu widzenia danego społeczeństwa (subkultura).
Wartościujące rozumienie kultury
Kultura jako zespół określonych wartości, norm danej społeczności.
Treść kultury (np. książka) - w zależności od tego, jaka to kultura. Są to określone wytwory cywilizacyjne. Dotyczy wszystkiego, co nas otacza.
SOCJOLOGIA KULTURY
Jako subdyscyplina powstała w połowie XIX w. Zmienił się sposób widzenia rzeczywistości.
Durkheim jako pierwszy próbował zaklasyfikować i dzielić kulturę. Uważał, ze musi być kultura ogólna i częściowe. Według niego do kultury należy:
moralność
nauka (wiedza)
religia
wychowanie i oświata (edukacja)
język
sztuka
W latach 20- tych Kroeber podzielił kulturę na elementy:
KULTURA GLOBALNA:
Kultura rzeczywistości
Kultura socjetalna
Kultura wartości
na podstawie tej kategoryzacji Antonina Kłoskowska w latach 80-tych dokonała podziału kultury na elementy:
KULTURA GLOBALNA:
Kultura bytu (materialna lub cywilizacja) - wszystkie działania i wytwory, które służą do zaspokajania potrzeb bytowych człowieka
Kultura społeczna (aspekt społeczny w wymiarze komunikacyjnym) - kultura wzajemnego porozumiewania, komunikowania się ludzi pomiędzy sobą, kultura społecznego współdziałania ludzi miedzy sobą
Kultura symboliczna- to kultura nie mająca wymiaru materialnego (niematerialna), ale ma wymiar ideologii i wartości
Autoteliczność kultury symbolicznej (wg. Kłoskowskiej)- z greckiego autos, telus =cel (cel sam dla siebie). Działania, których wykonywanie jest źródłem zadowolenia, satysfakcji dla jednostki. Do kultury symbolicznej należą te zjawiska, które powiązane są ze sztuką, zabawą, nauką i religią.
Religia -> wyznacznikiem religii jest właśnie autoteliczność. Założeniem każdej religii jest bezinteresowność. Od średniowiecza następuje bardziej instrumentalne pojmowanie religii(instrumentalizm eschatologiczny odnosi się do pośmiertnych losów człowieka, instrumentalizm doczesny- religia jako narzędzie zjednania sobie bóstwa).
Nauka -> dwoistość charakteru autotelicznego i funkcji instrumentalnych.
Platon- nauka powstaje z potrzeby poznania
Sztuka -> mówiąc o kulturze myślimy właśnie o sztuce. Autoteliczność powstała właśnie ze sztuki. Sztuka to teatr, literatura, muzyka itd. związek kultury symbolicznej z kultura społeczną.
Zabawa -> to również element kultury symbolicznej. Zabawa to nie jest zwykłe życie, to wykroczenie z codzienności. To, co się robi w zabawie, robi się tylko dla zabawy. Zabawa jest oparta na pewnych regułach funkcjonowania, postępowania. Uczy reguł, które obowiązują w świecie komunikacji, reguł funkcjonowania w życiu społecznym.
Kroeber - zabawa to tymczasowość światów w obrębie świata zwyczajnego
Kłoskowska i Kreober zwracają uwagę na lojalność wobec reguł gry.
WYKŁAD 2
Kultura masowa (popularna)- jest to kultura nastawiona na określonego odbiorcę, służy rozrywce, ma istotny aspekt edukacyjny, przygotowywana jest przez specjalistów. Jest nastawiona na ilość, nie na jakość, jest łatwa i prosta w odbiorze, służy manipulacji.
Początków kultury masowej można doszukać się już w starożytności. Istniała praktycznie zawsze. Profesjonalnie (w celu manipulowania odbiorcą) zaczęto ją wykorzystywać w XVII w (przejście świata feudalnego w kapitalistyczny- gospodarkę rynkowa). Za przełom w rozwoju kultury masowej i początek masowego społeczeństwa uważa się epokę oświecenia.
Przyczyny powstania kultury masowej:
Industrializacja (rozwój przemysłu) - rozwój nowych zmechanizowanych typów produkcji przemysłowej. Praca przy maszynach prowadzi do zmiany komunikacji (powstanie nowych układów komunikacyjnych, interakcyjnych miedzy pracownikami).
Migracje społeczne - wewnętrzne (w obrębie danego kraju). Zapotrzebowanie pracodawców na nowe ręce do pracy. Zazwyczaj migrowali ludzie młodzi, samotni
Urbanizacja- powstawanie, rozwój nowych miast. Często powstawały zupełnie nowe miasta. Budowano fabryki, a co za tym idzie pakiet socjalny dla robotników: mieszkania, zaplecze (sklepy, szkoły, przedszkola, instytucje kulturowe, np. kina, teatry)
Destabilizacja dotychczasowych struktur społecznych - wraz z przekształcaniem się wsi w miast (zanik kontroli społecznej)
Destabilizacja dotychczasowych norm moralnych, które spajały społeczeństwo
Wykorzenienie typowo rolniczej grupy społecznej i powstanie społeczności miejskiej
Rozwój nauki i techniki
Zmiana charakteru wykształcenia społeczeństwa
Zmiana charakteru religii - sekularyzacja. Zmiana nastawienia ludzi do religii - zeświecczenie społeczeństwa
Powstanie nowych wzorców życia, działania w dużym mieście
Relatywnie mała integracja społeczna
Relatywnie mała integracja wartości (moralna)
Strinati - autor pojęcia społeczeństwa masowego opartego na kulturze masowej.
Atomizacja - atomy w związku fizycznym czy chemicznym powstają podobnie jak jednostki w społeczeństwie masowym. Pozostają ze sobą w przypadkowych kontaktach. Ludzie to izolowane atomy, a związki miedzy nimi czysto umowne, sporadyczne i przelotne. Społeczeństwo stanowi alienujący się anonimowy tłum, bez jakiejkolwiek integracji. Jednostka polega sama na sobie.
Nastąpił upadek trzech instytucji, w których jednostka odnajdowała tożsamość i system wartości. Te instytucje to: rodzina, kościół, mała społeczność lokalna.
Rodzina - jednopokoleniowa, system wartości funkcjonuje tylko w obrębie jednego pokolenia.
Kościół - nie jest już instytucja władzy, im bardziej demokratyczne społeczeństwo, tym większa różnorodność religii i ich odłamów.
Mała społeczność lokalna - przestaje funkcjonować w dużym mieście.
Społeczeństwo jest zatomizowane zarówno społecznie jak i moralnie. Porządek moralny zanika. Ludzie zaczynają szukać systemu wartości. Im bardziej demokratyczne społeczeństwo, tym bardziej zatomizowane.
SEKULARYZACJA WG. STRINATI'EGO
Sekularyzacja może być rozpatrywana na poziomie subiektywnym i obiektywnym:
Subiektywny - na poziomie świadomości jednostki, która zastanawia się nad wiarygodnością tendencyjnych, religijnych definicji rzeczywistości, nawiązuje do rozwoju nauki, wraz z rozwojem, zmienia się definicja rzeczywistości. Dotyczy decyzji jednostki, co do wyboru religii
Obiektywny - w strukturze współczesnego świata występuje pojecie pluralizmu religijnego. Funkcjonują różne definicje o charakterze religijnym wyjaśniające specyfikę rzeczywistości.
Przyczyny sekularyzacji
Najpierw ujawniła się w dziedzinie gospodarki, objęła sektory, które ulegały procesom kapitalistyczno- przemysłowym (ok XVIIIw), dotyczyła głównie miasta, czyli społeczeństwa najbardziej zurbanizowanego.
Społeczeństwo globalne stworzyło sektor wyzwolony od religii- sektor uprzemysłowiony.
Społeczeństwo zsekularyzowane rozgranicza to, co jest przypisane instytucji państwa i rodziny.
Miejsce pracy jest pozbawione religii, życie religijne zaczyna się po pracy, w środowisku rodzinnym, prywatnym.
Przyczyny:
Religia przestała być instytucja władzy, oddzielenie kościoła od życia politycznego (XVI- XVII w)
Przejście instytucji religijnej w ekonomiczną. Kościół musi sam się utrzymać, przechodzi na gospodarkę rynkową, musi sam sobie zjednywać wiernych
Cechy sekularyzacji:
W społeczeństwie masowym istnieje podział religii na publiczna retorykę i wartość prywatną
Pojawia się konkurencyjność religii( wielość religii- pluralizm religijny). Religia przestaje być monopolem
Nowy sposób funkcjonowania instytucji religijnych, jako instytucji biurokratycznych
TEORIA PERSWAZYJNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ODBIORCĘ KAROLA LASSWELL'A
Proces komunikowania w społeczeństwie jest aktem złożonym z pięciu zasadniczych czynników:
Kto mów?
Co?
Jakim środkiem?
Do kogo?
Z jakim skutkiem?
Kto? (analiza nadawcy) -> Co? (analiza treści)-> jakim środkiem?-> Do kogo? (analiza
odbiorcy)-> Z jakim skutkiem? analiza skutków
Proces komunikowania Lasswell porównuje do gry w kręgle:
Gracz - nadawca
Kula - przekaz treści
Tor - kanał komunikacyjny
Kręgle - odbiorcy
Liczba przewróconych, bądź zachwianych kręgli - komunikowanie
Istota procesu komunikowania polega na maksymalnej realizacji zamierzonych przez nadawcę celów.
Typowe przykłady komunikowania w społeczeństwie:
Marketing polityczny
Kampania reklamowa
WYKŁAD 3
TEORIA KULTUROWA DETERMINIZMU TECHNOLOGICZNEGO
MARSHALLA McLUHAN'A
Jesteśmy uzależnieni od wynalazków technologicznych
Wynalazki technologiczne przez człowieka stworzone nas kształtują
Ścisłe uzależnienie kultury od zjawisk technologicznych (kultura materialna ma dość znaczny wpływa na niematerialną)
Każda epoka żyje w jakimś okresie technologicznym
Wynalazki technologiczne wpływają na nasze postawy i zachowania (dopóki człowiek nie miał w domu telewizora nie miał nadwagi)
Wynalazki technologiczne są wynalazkami komunikacyjnymi, które stanowią punkty zwrotne w historii
W świecie zdeterminowanym przez technikę następuje specyficzne przekazywanie informacji. Środek staje się przekazem
Media nie przekazują informacji, tylko ja przetwarzają
Najpierw człowiek znajduje narzędzie, które nas później zaczyna kształtować
Wszelkie zmiany w historii, które kształtują naszą egzystencję, są to zmiany w typie komunikacji
Cały marketing polityczny oparty jest na mediach
Media w naszej rzeczywistości społecznej mogą być zimne lub gorące:
Gorące - działają tylko na jeden zmysł, np. książka ( wymagają wysiłku)
Zimne - działają na wiele zmysłów, np. telewizja
McLuhan podzielił historię kultury na działy ( ze względu na wynalazki):
Wiek plemienny
Wiek pisma
Wiek druku
Wiek elektroniczny
Epoka plemienna - akustyczna faza historii. Wioska plemienna była zróżnicowana przez akustykę, dominował słuch węch, dotyk. Prawa półkula mózgu dominowała nad lewą (słuch, wzrok). Jednostka funkcjonowała integracyjnie w grupie ( nie mogła przyjąć postawy neutralnego obserwatora, dlatego, ze grupa stanowiła całość, przymus do przeżycia). Przystosowanie się do grupy było regułą.
Epoka pisma - (2000- 1599 pne- wynalezienie alfabetu fonetycznego), czyli perspektywy wizualnej. Wyrwała ludzi z zaangażowania w zbiorowość plemienną. Dzięki umiejętności pisania jednostka mogła żyć poza grupą, bez utraty dostępu do źródła informacji. Alfabet ułożony był linearnie (był uporządkowany). Wprowadził linię jako funkcję organizacji życia (litera następuje po literze tworząc logicznie uporządkowaną strukturę). Alfabet fonetyczny - początek tworzenia nauk ścisłych ( dał podstawę skrupulatności, porządkowi).
Epoka druku- wynalezienie druku (1450 r- Guttenberg). Doszło do upowszechnienia kultury. Powtarzalność jest najważniejsza cecha ruchomej czcionki (wiele egzemplarzy). Wiek druku jest pierwowzorem (zwiastunem) rewolucji przemysłowej. Zmieniła się perspektywa doznań zmysłowych (wzrok i słuch). Początek epoki propagandy (początek gazet, reklam itp.). Każdy może być uczestnikiem kultury. Kultura przestaje by c zarezerwowana dla elit.
Epoka elektroniczna - wynalezienie telegrafu (1850). W doznaniach zmysłowych prócz wzroku i słuchu ważny staje się dotyk. Jest to epoka powstania globalnej wioski (telegraf, radio, telewizor, kserokopiarka, video, komputery, telefon komórkowy, modem, Internet). Globalna wioska termin ten odnosi się do tego, że w czasie kilku sekund jesteśmy w stanie porozumieć się z kimś na drugim końcu świata. W epoce globalnej wioski media elektroniczne pozwalają nam nawiązać kontakt z każdym, wszędzie i natychmiast. Nie ma odizolowanych, zamkniętych systemów społecznych. „Prywatność jest luksusem, lub przekleństwem z przeszłości”, „planeta wygląda jak kolorowy jarmark”, „hałaśliwi ludzie śledzą sprawy innych”. Odkrywanie świata znów odbywa się w przestrzeni akustycznej. Logika linearna okazuje się bezużyteczna w społeczeństwie elektronicznym.
WYKŁAD 4
PIERRE BOURDIEU - TEORIA REPRODUKCJI SPOŁECZNEJ W KULTURZE
Zależność miedzy struktura społeczną a kultura:
Obszar uczestnictwa w kulturze określonej grupy społecznej
Dotyczy całego systemu komunikowania w określonej grupie społecznej (o charakterze globalnym, ma związek z pojęciem obiegu kultury instytucjonalnej bądź nieistytucjonalnej)
Powielamy pewne zachowania kulturowe, w zależności od tego, w jakiej kulturze się znajdujemy (przejmujemy charakterystyczne zachowania kulturowe). Jest to podstawa do utrzymania istniejących warstw i klas społecznych.
Uczestniczenie w systemach symbolicznych danego społeczeństwa - umiejętność odbioru pewnych rodzajów kultury, umiejętność odbioru pewnego rodzaju wiedzy(od abstrakcyjnej- filozoficznej, po techniczną). Np. czytanie książek, chodzenie do kina, teatru.
Pojecie kultury symbolicznej wiąże się również z poziomem wykształcenia.
Reprodukujemy nie tylko w określonych systemach, ale także w określonych pokoleniach
Władza planuje określone zachowania (np. koszty nauki)
Klasy niższe przygotowuje się do poddania się dominacji w systemie społecznym. Dominacja kulturowa dotyczy wszelkich działań kulturowych (dominuje klasa wyższa). Reprodukowanie określonego stylu życia
Reprodukujemy określone habitusy
Reprodukcja społeczna jest reprodukcja habitusów klasowych
Habitus kulturowy - cały, określony styl życia danej klasy społecznej. Określony typ aktywności jednostki tworzy zwarty układ, który nosi nazwę habitusu grupy (np. spędzanie czasu wolnego, korzystanie z kultury materialnej, uczestniczenie w kulturze symbolicznej).
MAKDONALDYZACJA (RITZER)
W 90-tym roku powstał pierwszy Mc Donald w Warszawie.
Makdonaldyzacja jest to system, który nie boi się żadnego systemu politycznego, kulturowego, czy religijnego. Opanował cały świat i wszędzie się przyjął.
Jest pewnym systemem racjonalnym, który zapanował nad systemem współczesnego świata.
Makdonaldyzacja jest to proces stopniowego rozpowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
4 podstawowe wyznaczniki:
Efektywność- optymalna, najlepsza z możliwych metoda przejścia od jednego punktu do następnego (w określonym, optymalnym czasie można zorganizować jakąś usługę). Efektywność również jako system ludzi zatrudnionych. pracownicy działają według określonych reguł i przepisów (systemu ściśle określonych zasad). Sprawność ta jest kontrolowana przez system monitoringu.
Kwantytatywność - (kalkulacyjność) czas potrzebny na przygotowanie, czas oczekiwania na usługę, ilość. Ilość punktu widzenia produktu: wielkość, cena. Ilość jest równoważna jakości (dobre jest to, co dostaniemy szybko i w dużej ilości). Akcentuje się również czas.
Przewidywalność - system gwarantuje, ze towary, usługi bada zawsze i wszędzie takie same. We Francji, czy w Japonii zjemy takiego samego hamburgera jak w Szczecinie. Jak wyjedziemy gdzieś to szybciej pójdziemy do Mc Donalda, niż do nieznanej restauracji w obcym kraju, gdyż wiemy, co tam dostaniemy, ile zapłacimy, znamy nazwy- to wszystko gwarantuje nam brak niespodzianek, poczucie niezmienności i bezpieczeństwa. Pracownicy postępują zgodnie z uregulowaniami formalnymi, w ciągle ten sam, względnie przewidywalny sposób. System działa według określonego scenariusza (w przypadku braku prądu, czy jakiegoś produktu zawsze wiadomo, co zrobić, gdyż jest to zawarte w regulaminie). Wg. Ritzera zachowywanie się zgodnie ze scenariuszem polega na kształtowaniu przewidywalnych zachowań ludzi(jednostek).
Manipulacyjność - człowieka zastępuje technologia. Człowiek działa, pracuje w ramach taśmy montażowej, czyli traci swoja podmiotowość. Manipuluje się klientem i pracownikiem (nie zna aktualnych cen, ma tylko kod do wklepania na kasę). Manipulowanie klientem- odbywa się np. przez umieszczanie zabawek w zestawach (dzieci, gdy dostana jedną, chcą zebrać całą serię).
Powyższe zasady działania funkcjonują również w innych firmach, instytucjach, urzędach itp.