ETYKA W ZARZĄDZANIU
Prowadzący: dr Marian Kasperski
Pracę wykonał: Adam Brzozowski
Grupa: Z0Z1S2
PATOLOGIA ŻYCIA GOSPODARCZEGO - KONTEKST ETYCZNY.
Makiawelistyczna osobowość menedżera jako przykład patologii życia gospodarczego.
Według Wielkiego słownika wyrazów trudnych i obcych termin etyka wywodzi się od słowa łacińskiego ethica i greckiego wyrażenia ethos oznaczającego zwyczaj. Etyka to dział filozofii, który zajmuje się nauką o moralności. Etyka zajmuje się m.in. problematyką wartości i norm moralnych, obowiązujących w danej społeczności. Jest to system norm moralnych jakiejś osoby czy grupy lub norm uznawanych w pewnym okresie, np. etyka lekarska, etyka dziennikarska. Postępowanie etyczne wiąże się z wypełnianiem systemu norm moralnych, takich jak zasady i normy etyczne.
Po raz pierwszy słowa etyka użył filozof, Arystoteles (384-322 r. p.n.e). Sformułował zasadę właściwej miary, którą nazwał etyką złotego środka oraz zasadę dzielności etycznej, czyli trwałą zdolność stosowania właściwej miary w ocenie postępowania. Kolejnym filozofem, który nawiązał do terminu etyka był niemiecki myśliciel, Immanuel Kant (1724-1804). Doszedł do wniosku, że źródłem moralności jest rozum. Uważał, że człowiek jako istota myśląca i etyczna będzie podejmował decyzje o swoim postępowaniu zgodnie z rozumem.
Etyka jest dziedziną nauki. Jest nauką o moralności. Opisuje zachowania zachodzące w człowieku, a mianowicie, co dzieje się w człowieku, do jakich wartości człowiek się odwołuje i jakie wyznaje oraz jakimi regułami w działaniach posługują się grupy ludzi. Normatywną częścią etyki jest zbiór norm zgodnie, z którymi człowiek powinien postępować. Źródłem poznania etycznego jest rozum, serce (uczucia), sumienie, wiara, Bóg. Etykę rozpatruje się przyjmując za jej podstawę wartości bezwzględne, uniwersalne, aprioryczne, wrodzone, ostateczne, oczywiste i niewymagające wyjaśnień lub instrumentalne, czyli aposterioryczne i nabyte, które służą do osiągnięcia jakiegoś celu i wymagają jego uzasadnienia.
Etyka biznesu jest dziedziną interdyscyplinarną, łączącą w sobie różne nauki, która obejmuje swoim działaniem każdą organizację, nie tylko jej cele, zadania, strukturę, zasady funkcjonowania, środki techniczne, ale przede wszystkim ludzi. We współczesnej gospodarce rynkowej środki i czynniki procesów ekonomicznych, które są związane z człowiekiem mają bardzo duże znaczenie. Z etyką biznesu jest utożsamiana i związana etyka w zarządzaniu. Jest to etyczna refleksja nad decyzjami podejmowanymi w procesie zarządzania. W. Gasparski określa etykę w zarządzaniu jako „systematyczne studium kwestii moralnych (etosu) występujących w biznesie, przemyśle i innych związanych z nimi rodzajach działalności, instytucji i - ogólnie - praktyki zachowań ludzi”.
Podstawą etyki biznesu stała się encyklika wydana w 1870 r. przez papieża Piusa IX, zatytułowana „Sylabus”. Dokument zawierał wykaz błędów występujących w zjawiskach społecznych, m.in. pisał o nowym podejściu do pracy ludzkiej. Później problemy etyczne związane z organizacją i zarządzaniem były rozwijane wśród filozofów i teologów katolickich, zwłaszcza na bazie katolickiej nauki społecznej oraz wśród filozofów i teologów protestanckich. Kolejnym okresem w rozwoju etyki biznesu były lata sześćdziesiąte. W tamtym czasie cały porządek społeczny, również przedsiębiorczość, był krytykowany przez przedstawicieli ruchów kontrkultury wspieranych przez różnych naukowców. Odpowiedzią na ten ruch ze strony przedsiębiorstw i części środowiska naukowego było podjęcie rozważań nad kwestiami etycznymi oraz odpowiedzialnością społeczną przedsiębiorców i menedżerów. Jednak zmiany pojawiły się dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Etyka zarządzania stała się dziedziną naukową. Wymuszenie przez media i opinię publiczną zainteresowania etyką biznesu przyczyniło się do jej większego przestrzegania przez przedsiębiorców. W tamtym okresie naukowcy zajęli się badaniami dotyczącymi etyczności reklamy i zakazano stosowania reklamy szkodliwej społecznie, m.in. wpływającej na podświadomość. Zajęto się też stroną etyczną handlu obwoźnego, zasad wyboru i kierowania personelem oraz godnego traktowania pracowników przez pracodawców. Przyczyniło się to do pozytywnej zmiany wśród przedsiębiorstw, które nie tylko zaczęły dbać o swój wizerunek, ale dokonywały zmian, które rzeczywiście wpływały na jego poprawę wśród pracowników i społeczeństwa. Etyka biznesu rozwijała się bardzo szybko. W latach osiemdziesiątych rozwinęła się głównie w Stanach Zjednoczonych. Była dziedziną, która cieszyła się dużym zainteresowaniem. Wychodziły liczne pisma poświęcone różnym jej odmianom. Powstały towarzystwa i placówki naukowe, które zajmowały się badaniami nad etyką biznesu. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych minionego stulecia etyka biznesu stała się nową dyscypliną naukową. Zagadnienia z nią związane weszły w zakres etyki menedżerskiej oraz kultury i historii biznesu.
Istotną osobą w przedsiębiorstwach jest menedżer albo menedżerowie, to zależy od wielkości firmy. Menedżer jest osobą, która ma duży wpływ na przedsiębiorstwo, decyduje o jego kierunkach i sposobach działania. Wpływa pośrednio na zachowanie pracowników między sobą. Menedżer odgrywa nie tylko ważną rolę w przedsiębiorstwie, ale również rolę społeczną. Rola społeczna w rozumieniu socjologii jest to „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru”. Na rolę społeczną ma wpływ osobowość człowieka, czyli indywidualne cechy, które posiada.
Według H. Minzberga menedżer pełni trzy rodzaje ról: role interpersonalne, role informacyjne i role decyzyjne. Role interpersonalne obejmują role:
reprezentacyjną - menedżer reprezentuje przedsiębiorstwo wewnątrz i na zewnątrz, pełni funkcję symbolu firmy w stosunkach z otoczeniem zewnętrznym;
przywódczą - ponieważ przewodzi grupie pracowników, motywuje ich do lepszej pracy, dba o zaspokojenie ich potrzeb, zarządza procesem rekrutacji pracowników oraz ocenia i zwalnia pracowników;
łącznikową - prowadzi działania zewnętrzne takie jak zdobywanie zleceń, utrzymywanie kontaktów z innymi organizacjami i ludźmi nie związanymi z własnym przedsiębiorstwem, nawiązuje i podtrzymuje kontakty między przedsiębiorstwem a jego otoczeniem zewnętrznym.
Role informacyjne obejmują następujące role:
eksperta - rola ta polega na zdobywaniu przez menedżera fachowej wiedzy, informacji niezbędnych do funkcjonowania przedsiębiorstwa i działań kierowniczych;
ekspedytora - menedżer opracowuje i wysyła raporty, kontroluje przechodzącą przez niego korespondencję oraz przekazuje informację między członkami przedsiębiorstwa;
rzecznika firmy - przekazuje informacje o firmie otoczeniu zewnętrznemu, np. urzędom administracji państwowej oraz otoczeniu wewnętrznemu, np. związkom zawodowym.
Role decyzyjne, są to role:
stymulatora rozwoju - menedżer wdraża program rozwoju firmy, wprowadza zmiany, inicjuje programy rozwojowo-badawcze oraz zachęca pracowników do podejmowania indywidualnych działań, których celem jest rozwój przedsiębiorstwa;
arbitra - rozstrzygającego konflikty w przedsiębiorstwie, usprawniającego działanie organizacji i likwidującego negatywne zjawiska występujące w działaniu firmy;
negocjatora - reprezentującego firmę w negocjacjach wewnętrznych i zewnętrznych oraz decydującego o warunkach i sposobach rozwiązywania konfliktów.
W. Kieżun wymienia trzy główne role menedżera:
rolę organizatora,
rolę przedsiębiorcy,
rolę interpersonalną.
Według popularnego podręcznika z zarządzania wymienia się cztery podstawowe role menedżera:
planowanie,
organizowanie,
przewodzenie,
kontrolowanie.
Jak widać menedżer odgrywa bardzo ważną i wieloaspektową rolę w przedsiębiorstwie. Jego działalność może być zgodna z etyką zarządzania lub nie. Przykładem menedżera, który nie będzie działał w sposób etyczny jest człowiek o osobowości makiawelistycznej. Będzie to osoba, opisana przez włoskiego myśliciela z okresu renesansu, Niccolo Machiavelliego przede wszystkim w dziele „Książę”. Jest to podręcznik opisujący manipulowania innymi ludźmi i kierowania nimi w sposób nieświadomy dla nich we własnym celu. Osobowość machiaweliczna cechuje się dążeniem do celu, bez względu na okoliczności. Charakteryzuje ją zasada „cel uświęca środki”. Osoby o cechach makiawelicznych są też menedżerami. Wyróżniają się następującymi cechami:
prawda nie jest dla nich wartością absolutną,
uznają relatywizm w zachowaniu,
na ich postępowanie główny wpływ ma pragmatyzm,
sprawnie poszukują się kłamstwem i oszustwem,
wykorzystują w rywalizacji słabości psychiczne swoich przeciwników,
czasem posługują się szantażem,
potrafią zachować duży dystans emocjonalny do swoich zachowań i zachowań innych osób, nie angażują się emocjonalnie w podejmowane przez siebie działania,
emocje nie wpływają na ich sposób postrzegania i podejmowane decyzje, główny wpływ na podejmowane decyzje ma myślenie racjonalne.
Dla osób o cechach makiawelistycznych najlepsze są sytuacje, które odznaczają się trzema podstawowymi właściwościami:
„interakcja odbywa się twarzą w twarz (nie jest bezosobowa ani też pośrednia);
zasady i wytyczne obowiązują w minimalnym stopniu, dzięki czemu mają oni znaczną swobodę w improwizowaniu i stwarzaniu wieloznaczności;
wzbudzenie emocjonalne jest wysokie (a więc przeszkadza w wykonywaniu zadań) u osób o niskim poziomie makiawelizmu, ale nie u nich)”.
Cechy makiaweliczne przejawiane przez menedżera przyczyniają się do wzrostu patologii życia gospodarczego. Taka osoba nie ma zazwyczaj żadnych zasad moralnych i etycznych. Dąży do wyznaczonego z góry celu, którym może być zdobycie władzy lub pieniędzy. Traktuje ludzi przedmiotowo. Jeżeli ktoś będzie jej potrzebny do osiągnięcia jakiegoś celu będzie z nim współpracować. Z czasem osoba charakteryzująca się takimi cechami zostanie rozszyfrowana, przestanie budzić zaufanie. Taki menedżer nie będzie w stanie odpowiednio motywować i wpływać pozytywnie na pracowników, ponieważ ci, choć będą starali się to ukrywać, nastawią się wrogo do niego. Niechęć do menedżera będzie miała również przełożenie na wymierne wyniki przedsiębiorstwa. Pracownicy negatywnie nastawieni do kierującego nim menedżera nie będą tak wydajni i tak dobrze pracować jak mogliby w normalnych warunkach. Skutkiem takiej sytuacji będzie również wzrost konfliktów między menedżerem a pracownikami oraz wzrost nieobecności w pracy na podstawie zwolnień lekarskich.
A. Markowski, R. Pawelec, Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych, Wilga, Warszawa 2001.
A. Lewicka-Strzałecka, Podstawy praktyczne, IFiS PAN, Warszawa 1993, s. 559-561.
J. Śniadecki, Etyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem w regionie strukturalnego bezrobocia, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2006, s. 47.
W. Gasparski, Etyka biznesu - szkice do portretu, [w:] J. Dietl, W. Gasparski, Etyka biznesu, PWN, Warszawa 1997, s. 32.
J. Śniadecki, Etyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem …, op. cit., s. 49-51.
J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s. 16.
J. Penc, Kreatywne kierowanie, Placet, Warszawa 2000, s. 189-191.
W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, SGH, Warszawa 1997, s. 189-190.
J. A. F. Stoner, C. Wankler, Kierowanie, PWE, Warszawa 1994, s. 23-24.
J. Kida, Osobowość menedżera naszych czasów, [w:] M. Pierzchalska, I. Pałgan red., Etyka biznesu. Materiały międzynarodowego sympozjum, Radom 2008, s. 99.
Ph. G. Zimbardo, F. L. Ruch, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1997, s. 420.
4