ZASTAW A HIPOTEKA

Zastaw

Zastaw, jako ograniczone prawo rzeczowe, jest szczególną formą za­bezpieczenia oznaczonej wierzytelności, które uzewnętrznia się w ten sposób, że właściciel jako zastawca obciąża prawem rzecz ruchomą, a czyni 10 wobec wierzyciela jako zastawnika. Jest on prawem akcesoryjnym, bo­wiem zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza. Kodeks cywilny roz­różnia zastaw na rzeczach ruchomych oraz zastaw na prawach.

Przedmiotem zastawu na rzeczach ruchomych mogą być tylko takie rze­czy ruchome, które nie są wyjęte z obiegu cywilnoprawnego i mające wartość majątkową. Istota zastawu na rzeczach ruchomych (art. 306 § l k c.) polega na tym, że w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności rzecz ruchomą obciąża się prawem, przez co wierzyciel (zastawnik) naby­wa dwa podstawowe uprawnienia: możność zaspokojenia z rzeczy oddanej w zastaw bez względu na to, czyją jest ona własnością w momencie zaspo­kojenia, a także pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobi­stymi.

Zastaw może powstać w następstwie czynności prawnej (zastaw umow­ny) albo z mocy ustawy (zastaw ustawowy). Zastaw umowny powstaje na podstawie umowy między właścicielem rzeczy jako zastawcą a wierzycie­lem jako zastawnikiem, przy czym sama umowa nie wystarcza - konieczne jest także wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą stro­ny się zgodziły. W ramach zastawu umownego właściciel rzeczy ruchomej jest pozbawiony możliwości bezpośredniego korzystania z rzeczy objętej zastawem, ale nadal zachowuje prawo rozporządzania rzeczą. Zastaw usta­wowy jest zastawem, którego źródłem powstania jest przepis ustawy.

Szczególną formę zastawu umownego stanowi zastaw rejestrowy, nor­matywnie określony przepisami ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie reje­strowym i rejestrze zastawnym. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności:

• Skarbu Państwa i innej państwowej osoby prawnej,

• gminy, związku międzygminnego (związku komunalnego) i innej komunalnej osoby prawnej, •.banku krajowego i zagranicznego, innej osoby prawnej, której ce­lem określonym w ustawie jest udzielanie pożyczek i kredytów, • międzynarodowej organizacji finansowej, której członkiem jest Rze­czypospolita Polska,

• innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na teryto­rium Polski.

Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między za­stawcą a zastawnikiem, pod rygorem nieważności zawarta w formie pisem­nej oraz wpis do rejestru zastawów. Rzeczy obciążone zastawem rejestro­wym, a także papiery wartościowe lub inne dokumenty, mogą być pozosta­wione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej. Rejestr zastawów, który jest jawny, prowadzą sądy rejonowe, w miastach będących siedzibą woje­wodów i obejmują swoją właściwością miejscową obszar województwa. Są­dem właściwym miejscowo dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy. Zastaw jako ograni­czone prawo rzeczowe wygasa wobec wygaśnięcia wierzytelności, którą za­staw zabezpieczał, a także wobec zwrócenia przez zastawnika rzeczy za­stawcy.

Zastaw na prawach polega na tym, że jego przedmiotem są prawa (art. 327 kc). Zgodnie z wolą ustawodawcy przedmiotem zastawu mogą być tyl­ko prawa zbywalne (np. wierzytelności, obligacje, akcje). Do zastawu na prawach stosuje się odpowiednio unormowania dotyczące zastawu na rze­czach ruchomych, jednocześnie uwzględniając uregulowania szczególne do­tyczące tylko rodzaju zastawu.

6.5.6. Hipoteka

Hipoteka jest zaliczana w prawie cywilnym do praw rzeczowych ograni­czonych. Stan prawny hipoteki reguluje ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.

Istota hipoteki polega na tym, że:

• w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, konkretnej i wyni­kającej z określonego stanu prawnego, można nieruchomość obciążyć prawem,

• wtedy na mocy tego prawa wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyj ą stała się własnością i z pierw­szeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomo­ści,

• hipoteka ma charakter akcesoryjny, bowiem zależy od wierzytelno­ści, którą zabezpiecza (może ona istnieć o tyle, o ile istnieje wierzy­telność jako prawo zasadnicze).

Zasadą jest, że hipoteka obciąża nieruchomość. Mogą być nią obciążone:

prawo własności nieruchomości, część ułamkowa nieruchomości, jeżeli sta­nowi udział współwłaściciela, użytkowanie wieczyste, własnościowe spół­dzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użyt­kowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, pra­wo do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię miesz­kaniową w celu przeniesienia jego własności na członka oraz wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Hipoteką można obciążyć każdą nieruchomość, nie­zależnie od tego, czyją jest ona własnością.

Hipoteka może powstać na podstawie: umowy, orzeczenia sądu lub inne­go organu, szczególnego przepisu prawa. Dlatego w prawie cywilnym roz­różnia się:

• hipotekę umowną -jej źródłem jest umowa zawarta przez wierzy­ciela z właścicielem nieruchomości, która ma być hipoteką obciążo­na,

• hipotekę przymusową - powstaje bez zgody właściciele nieru­chomości, bowiem jej źródłem jest żądanie, dokonane przez upraw­niony podmiot i w okolicznościach określonych w ustawie, ustano­wienia hipoteki w celu zabezpieczenia wierzytelności,

• hipotekę ustawową - powstaje z mocy samego prawa, bez szcze­gólnej podstawy w postaci umowy lub orzeczenia.

Wymieniona wyżej ustawa przewiduje także hipotekę kaucyjną, której istota polega na tym, że stanowi zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nie ustalonej, lecz oznaczonej sumy najwyższej.

Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej. Hipoteka wygasa, między innymi, wskutek wygaśnięcia wierzytelności (bowiem dłuż­nik zaspokoił wierzyciela), zniesienia hipoteki przez czynność prawną, oraz wskutek złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego.

---