ORGANIZACJA
2.1. PRZEGLĄD DEFINICJI ORGANIZACJI
Termin organizacja używany jest w trzech znaczeniach:
• Atrybutowym, w którym określamy stosunki poszczególnych składników do siebie i
do całości które tworzą. Te wzajemne relacje posiadają różny stopień zorganizowania. Tak
rozumiana organizacja to cecha (atrybut) złożonej całości.
• Czynnościowym, gdzie organizacja to tworzenie lub przekształcanie zorganizowanej
całości. Jest to więc proces przekształcania składników organizacji.
• Rzeczowym, definiowana jest jako rzecz zorganizowana w której skład wchodzą ludzie
i aparatura Tą zorganizowaną rzeczą jest instytucja lub inaczej określając- organizacja [5].
Większość definicji podkreśla, że całości złożone z ludzi, są pewną kategorią grup
społecznych z tym, że niekażda grupa społeczna (np. rodzina) jest organizacją. Natomiast
czynnik ludzki powoduje, że przypisuje się organizacji świadomość działania. Organizacje są
systemami zachowującymi się rozmyślnie. Przyjmijmy, że przez organizacje rozumieć
będziemy strukturalizowany, czyli uporządkowany w pewien sposób system społeczno-
techniczny.
2.2. TYPOLOGIE ORGANIZACJI
o gospodarcze - nastawione na zysk,
o użyteczności publicznej: szkoły, szpitale, instytucje kulturalne i naukowe - z reguły
niedochodowe,
o administracji państwowej i samorządowej
o militarne i policyjne, służące zapewnieniu bezpieczeństwa tak wewnętrznego jak i
zewnętrznego
o społeczne, partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia,
o religijne kościoły, klasztory, związki wyznaniowe.
Inną klasyfikacją, jest podział wynikający z charakteru podporządkowania panującej
władzy organizacyjnej uczestników organizacji. Podział ten zaproponował A. Etzioni i
wygląda on następująco:
o organizacje przymusowe - w których władza opiera się na przymusie a uczestnicy nie
identyfikują się z organizacją i nastawieni są do niej negatywnie ( więzienia, obozy pracy),
o organizacje utylitarne - w których władza oparta jest na dysponowaniu środkami
nagradzania a uczestnictwo w tych organizacjach ma charakter kalkulatywny
(przedsiębiorstwa organizacje administracyjne, militarne-w czasie pokoju),
o organizacje normatywne - w których władza wynika z norm moralnych i przekonań
ludzi. Podporządkowanie to ma charakter moralny a uczestnictwo ludzi przejawia się
zaangażowaniem(kościół, partie polityczne, stowarzyszenia) [3].
Innymi kryteriami stosowanymi przy wyróżnianiu organizacji są: ich wielkość, stopień
ich skomplikowania oraz stopień ich trwałości
2.3. POJĘCIE MODELU
Model - System założeń, pojęć i zależności między nimi pozwalający opisać (zamodelować) w przybliżony sposób jakiś aspekt rzeczywistości (np. model fizyczny, model neurologiczny, model statystyczny itp.)
2.4. MODELE ORGANIZACJI
2.4.1. MODEL ORGANIZACJI WEDŁUG LEAVITTA
Obrazuje on społeczno - techniczny charakter organizacji z
współzależnościami podsystemów oraz zależnością całości od otoczenia w którym ta całość funkcjonuje. Do podsystemu społecznego zalicza się ludzi i cele które są przez nich realizowane. Natomiast podsystem techniczny zawiera w sobie technologie oraz strukturę formalną.
Jakakolwiek zmiana dokonywana lub wymuszana przez otoczenie, w którymkolwiek
elemencie systemu, wymusza zmiany dostosowawcze w pozostałych elementach
Podsystem celów i zadań - ma największy związek z otoczeniem. Organizacja
powstaje dla zaspokojenia konkretnych potrzeb swojego otoczenia, a to w znacznym stopniu
wyznacza jej cele, które uważane są za genotyp organizacji. Stopień zaspokajania tych
potrzeb warunkuje dalszy jej byt. Podsystem ten pozostaje pod silnym wpływem otoczenia
socjokulturowego.
Podsystem ludzie - obejmuje jednostki ludzkie z ich indywidualnymi celami i
motywami oraz grupy ludzkie z uwzględnieniem wzajemnych interakcji powstających we
wspólnym działaniu. Podsystem ten w znacznym stopniu kształtują indywidualne cechy
uczestników organizacji, cechy i wartości wniesione przez każdego z nich.
Podsystem technologia - to technika i technologia używana w procesie przeobrażeń
mających miejsce w organizacji. W jej skład wchodzi wiedza o sposobie działania, wiedza
niezbędna do realizacji zadań organizacyjnych oraz wyposażenie techniczne. Jest on otwarty
na otoczenie związane z rozwojem nauki i techniki.
Podsystem struktura formalna - określa relacje pomiędzy wszystkimi składnikami
organizacji i jest uzupełniana przez stosunki nieformalne. Określa zarówno sposób podziału
zadań jak i zależności wynikające z podziału władzy. Opisuje przebieg procesów pracy jak i
drogi przepływu informacji.
Bardziej szczegółowy opis poszczególnych podsystemów zawarty zostanie w następnych
rozdziałach.
2.4.2. MODEL ORGANIZACJI WEDŁUG D. KATZA I R.L. KAHNA
Zdaniem D. Katza R. L. Kahna ( 1979), organizacja to system otwarty, w którym dokonuje się wymiana z otoczeniem, uzupełniana interakcjami zachodzącymi wewnątrz systemu pomiędzy uczestnikami, którzy pełnia określone role, oraz pomiędzy podsystemami składającymi się na organizacje jako całość.
2.4.3. MODEL ORGANIZACJI WEDŁUG KRZYŻANOWSKIEGO
Odziaływanie informacyjno-decyzyjne aparatu zarządzającego przekazywane kanałami informacyjnymi (które ukształtowały się przez reguły organizacyjne) do komórek sfery realnej. Powoduje to emitowanie przez te komórki oddziaływania materialno-energetycznego, co prowadzi do osiągania celów organizacji.
Ludzie- potencjał twórczy, zasoby przyrody- naturalne, zasoby techniczno- technologiczne- sztuczne, człon kierowniczy- domena, misja, strategia, cele, struktura- transformacja, logistyka wyjściowa- transfer dóbr- usług.
2.4.4. MODEL ORGANIZACJI WEDŁUG MINTZBERGA
Jest sposobem kształtowania relacji między organizacją i jej otoczeniem: spójnymi wzorcami w strumieniach decyzji organizacyjnych dotyczących otoczenia.
2.5. OTOCZENIE OGRANIZACJI
Otoczenie organizacji stanowią te wszystkie elementy, które nie wchodzą w skład organizacji, ale oddziaływają na jej stan, oraz te elementy, na stan, których ma wpływ organizacja.
Granica organizacji to kategoria umowna. Dotyczy ona obiektów, procesów oraz
zachowań ludzi. Spełniają one, jak każda granica, określoną funkcje. Chroniąc autonomie organizacji pozwalają na wejść do systemu tylko tych zasileń, które służą realizacji funkcji genotypowej.
Otoczenie organizacji dzielimy na bliższe i dalsze.
Bliższe, bezpośrednie, zadaniowe - ma charakter zinstytucjonalizowany i jest ono
specyficzne dla każdej organizacji. Każda organizacja ma swoje własne otoczenie bliższe.
Dalsze, ogólne, pośrednie - jest mniej zinstytucjonalizowane i obejmuje warunki w
jakich działają konkretne organizacje.
Otoczenie dalsze składa się z różnych elementów, które można pogrupować w
poszczególne sektory. Grupowanie to ułatwia analizę wpływu każdego z nich na
funkcjonowanie organizacji. Do najczęściej wymienianych sektorów otoczenia dalszego
zalicza się:
Sektor społeczny.
Sektor kulturowy
Sektor prawny-
Sektor polityczny
Sektor ekonomiczny
Sektor technologiczny
Sektor środowiska naturalnego
2.6. ELEMENTY ORGANIZACJI
2.6.1. LUDZIE
Ludzie będący składnikiem naturalnym organizacji są zarazem składnikiem najbardziej
zawodnym. Rozpatrując ten podsystem, analizujemy go na trzech poziomach. Wyróżniamy
poziom jednostkowy, grupowy i kulturowy.
Model „wielkiej piątki”:
ekstrawersja - określa w jakim stopniu dana osoba jest otwarta co wyraża się chęcią
rozmowy, towarzyskością oraz asertywnością,
życzliwość - tutaj bierze się pod uwagę takie cechy jak ufność, życzliwość i
dobroduszność, oraz chęć współdziałania,
sumienność - wymiar ten dotyczy odpowiedzialności, wiarygodności, wytrwałości i
nastawieniu na osiągnięcia.
stabilność emocjonalna - określa w jakim stopniu dana osoba jest opanowana,
nastawiona entuzjastycznie, ma poczucie bezpieczeństwa, czy jest spięta nerwowa, podlega
depresji i czuje się niepewnie,
otwartość na doświadczenia - dotyczy wrażliwości artystycznej oraz możliwości
intelektualnych danej osoby.
2.6.2. TECHNOLOGIE
Technologia to zbiór metod i technik używanych w procesie przeobrażeń (transformacji).
Technologia obejmuje:
- niezbędną wiedzę potrzebną do realizacji zadań
- umiejętności posługiwania tą wiedzą
- wyposażenie techniczne
Technologia zależy od celu organizacji oraz ludzi i ich kwalifikacji; ma ogromny
wpływ na strukturę organizacyjną. W każdej organizacji istnieje inna technologia. Jak
również każda organizacja to zbiór różnych technologii. Wynika ona tak z hierarchii
organizacyjnej jak i z funkcjonalnego podziału pracy.
Przyjmując ten ostatni, jako kryterium podziału technologii wewnątrz organizacji
możemy wydzielić:
-technologię bezpośrednio wytwarzającą produkty i usługi, które są dostarczane otoczeniu,
-technologie podtrzymującą proces bezpośredni (np. księgowość, kadry),
-technologię służącą dostosowaniu się do otoczenia (badanie rynku, tyczenie strategii, analiza
ekonomiczna)
W organizacjach, w których przedmiotem transformacji są ludzie i informacje,
technologie dzielimy na:
- rutynowe
- nie rutynowe
Kryterium podziału : powtarzalność zadań i sposobów ich rozwiązywania.
Inny podział stosowany jest w przedsiębiorstwach. Technologie dzieli się w nich na:
-produkcji masowej - wielkoseryjnej,
-procesów ciągłych - aparaturowych,
-produkcji jednostkowej - krótkoseryjnej.
2.6.3. PROCESY
Wyróżnia się dwa podejścia do rozumienia zarządzania.
Zarządzanie rozumiane instytucjonalnie - To zbiór wszystkich stanowisk w
hierarchii organizacyjnej, którym powierzono uprawnienia do wydawania poleceń. Zbiór
stanowisk którym powierzono zadania kierownicze.
Zarządzanie rozumiane funkcjonalnie nawiązuje do działań, które służą kierowaniu
ludźmi w procesie pracy. Nie jest to, więc zbiór stanowisk i osób im przypisanych, ale zbiór
zadań i działań.
Funkcje sfery zarządzania przenikają się i są komplementarne z funkcjami sfery
realnej. Związek ten obrazuje poniższy rysunek.
2.7. CYKL ŻYCIA ORGANIZACJI
Organizację, jej strukturę, kształtują także fazy jej rozwoju. Organizacje zmieniają się
w miarę upływu czasu i w miarę ich wzrostu. Zmiany te mają charakter cykliczny, pojawiają
się z określona regularnością (fazowością) i pewnymi kryteriami przejścia z jednej fazy do
drugiej. W życiu organizacji można wyróżnić trzy zasadnicze fazy zakładania, wzrostu i
konsolidacji. Czwarta to ewentualnie faza upadku. W fazie zakładania działania mają bardzo
mało powtarzalny charakter i dlatego ogólne uregulowania nie mają sensu. Głównymi
postaciami to osoby powołujące organizację do życia. To oni wybierają rynek i produkty
starając się zaistnieć na wybranym rynku .Faza wzrostu charakteryzuje się wzrostem
strukturalnego zróżnicowania. Rośnie stopień specjalizacji i formalizacji, a powstałe jednostki
organizacyjne stają się w pewnym momencie trudnymi do opanowania. Utrudniona jest
kontrola i koordynacja. Tworzą się częściowo autonomiczne podsystemy, zamiast centralnych
ogólnych regulacji. Faza konsolidacji zawiera w sobie jak każda z pozostałych faz elementy
rozpoczynającego się upadku. Możliwość odnowy zależy od szybkości identyfikacji źródła
zagrożenia, oraz elastyczności struktury, gotowej do wprowadzenia zmian.
Jednym z oryginalnych modeli cyklu życia organizacji jest model L. E. Greinera.
Zbudował on został na dwóch osiach; osi opisującej powiększające się rozmiary organizacji,
oraz osi uwzględniającej upływ czasu. Organizacja w swoim rozwoju przechodzi przez
poszczególne, różniące się od siebie, fazy z których każda kończy się kryzysem zagrażającym
życiu organizacji. Przezwyciężenie tego kryzysu stanowi warunek przejścia do następnej fazy rozwoju.
2.8. ORGANIZACJE INTELIGENTNE
Taka organizacja funkcjonuje w ten sposób, że nie tylko wykorzystuje posiadane
zasoby wiedzy, ale też cały czas je odnawia i aktualizuje. W ten sposób realizując swoje
zadania zachowuje cały czas swoją konkurencyjną pozycje na rynku. Bardzo też dzięki
stosowaniu zarządzania opartego na wiedzy, umacnia swoja pozycje i to zarówno na rynku
lokalnym jak i globalnym.