Faszyzm we Włoszech i nazizm w Niemczech
1. Faszyzm we Włoszech
W 1919 r. na scenie politycznej Włoch pojawił się ruch faszystowski. Umiejętnie wykorzystując frustrację społeczną spowodowaną trudną sytuacją ekonomiczną po przegranej wojnie faszyzm rozwijał się niezwykle dynamicznie. Na czele włoskiego faszyzmu stanął Benito Mussolini. Miał za sobą nieco zaskakującą, jak na przywódcę ruchu faszystowskiego, przeszłość zdeklarowanego socjalisty. Urodził się w 1883 r. w prowincji Romania jako syn kowala i wiejskiej nauczycielki. Imię Benito wybrał mu ojciec na cześć meksykańskiego rewolucjonisty Benito Juareza. Mussolini w 1900 r. rozpoczął działalność polityczną w kółku socjalistycznym. W 1908 r. poświęcił się całkowicie działalności politycznej w partii socjalistycznej. W okresie 1912 - 1914 był redaktorem ukazującego się w Mediolanie, głównego organu prasowego socjalistów „Avanti”. Był przekonanym pacyfistą, wykluczał ewentualność akceptacji ruchu robotniczego dla jakiejkolwiek wojny. W 1912 wymusił relegację z partii Ivanoe Bonomiego - jednego z prominentnych działaczy socjalistycznych, który opowiadał się za udziałem robotników w zbliżającej się wojnie światowej. Jednakże, z chwilą wybuchu I wojny światowej porzucił swe przekonania pacyfistyczne i zaczął nawoływać do udziału Włoch w wojnie po stronie Ententy, za co w listopadzie 1914 r. wyrzucono go z partii socjalistycznej. Założył wtedy swoje własne pismo „Il popolo d`Italiana”, na łamach którego wydał bezpardonową walkę swym dawnym towarzyszom. W marcu 1919 r. założył w Mediolanie Związek Włoskich Kombatantów (Fasci Italiami di Combattimento - stąd nazwa faszyzm), występując z radykalnym i demagogicznym programem politycznym. W maju 1921 r. Mussolini został wybrany posłem do parlamentu. Stawał się coraz bardziej popularny. Szeregi jego ugrupowania szybko się powiększały. W oczach opinii publicznej Mussolini zaczął urastać do roli męża opatrznościowego, który może uratować Włochy i zaprowadzić porządek w kraju. W listopadzie 1921 r. Mussolini przekształcił Związek Włoskich Kombatantów w Narodową Partię Faszystowską. Rok później, w październiku zorganizował tzw. marsz na Rzym, który wyniósł go do władzy we Włoszech. Już w sierpniu 1922 r. Mussolini publicznie wspominał o możliwości zamachu stanu i objęcia przez niego władzy w państwie. Chciał w ten sposób wywrzeć presję na rządzie i królu, aby powierzyli mu rządy dobrowolnie, ponieważ w gruncie rzeczy Mussolini obawiał się wojny domowej. Jego faszystowskie bojówki były słabo uzbrojone i w konfrontacji z wierną królowi i republikańskiemu rządowi regularną armią miały małe szansę na zwycięstwo. Aby pozyskać wojskowych Mussolini zaczął roztaczać wizję włoskiej imperialnej polityki zagranicznej. Uczynienie z Włoch mocarstwa zyskiwało mu nie tylko poparcie kręgów militarnych, ale także przemawiało do wyobraźni Włochów, którzy cierpiąc na skutek powojennego kryzysu gospodarczego uciekali w miraż o włoskiej potędze. 28 października oddziały faszystów wyruszyły do Rzymu. Niektóre z nich zostały zatrzymane po drodze przez oddziały rządowe. Wydawał się, że w Rzymie dojdzie do konfrontacji, ponieważ premier Luigi Facta był gotowy na użycie wojska przeciwko zamachowcom i proponował wprowadzenie stanu oblężenia. Jednakże król Włoch Wiktor Emanuel III nie zgodził się na te sugestie i zdymisjonował premiera. Następnie zaproponował misję stworzenia nowego rządu Mussoliniemu, który z obawy przed klęską swoich zamierzeń śledził wydarzenia z bezpiecznej odległości, przebywając w Mediolanie, aby w razie niepowodzenia zbiec do Szwajcarii. Mussolini przyjął propozycję królewską. Przybył do Rzymu na czele swoich oddziałów, które defilowały u stóp Pałacu Kwirynalskiego. Mussolini utworzył rząd koalicyjny, w jego skład nie wchodzili jednak socjaliści. Dlatego tez jego gabinet uważany był za ten, który wybawił Włochy od socjalistycznego zagrożenia. Marsz na Rzym podlegał silnej mitologizacji w propagandzie faszystowskiej. Przypisywano mu o wiele większe znaczenie niż miał w istocie. Był prezentowany jako masowa rewolucja społeczna, 28 października świętowano później jako początek ery faszystowskiej we Włoszech. W rzeczywistości jednak marsz na Rzym nie był manifestacją siły faszystów, ponieważ w konfrontacji z wojskami rządowymi nie mieliby większych szans. Obnażył raczej słabość włoskiego państwa liberalnego i chwiejność jego instytucji, które uległy szantażowi faszystów, której podstawą był, oparty na solidnej propagandzie, a jednak niezwykle ryzykowny blef zagrożenia zamachem stanu.
Mussolini zachował instytucje demokratyczne do stycznia 1925 r. Wtedy ogłosił koniec demokracji liberalnej i wolności konstytucyjnych. Przystąpił wtedy do tzw. rekonstrukcji Włoch według programu faszystowskiego. Wzmocnił swoją pozycję jako szefa rządu do tego stopnie, że sprawując jedynie tę funkcję , od 1926 posiadał faktycznie nieograniczoną władzę dyktatorską. Przeprowadził reformę parlamentu. Głównymi organami państwa stały się: Wielka rada Faszystowska, Narodowa rada korporacyjna oraz Izba faszystowska i Korporacyjna.
Mussolini nieustannie zabiegało osobistą popularność. Wykorzystywał do tego celu państwową machinę propagandową oraz swój osobisty talent świetnego mówcy i demagoga. Prezentował siebie jako odnowiciela i twórcę potęgi państwa Włoskiego. Prowadził również bardzo aktywną politykę zagraniczną. Zrezygnował z postulowanego wcześniej sojuszu z Francją i Wielką Brytanią skłaniając się ku hitlerowskim Niemcom. W 1935 r. po włoskim ataku na Abisynię proklamował powstanie Drugiego Imperium rzymskiego. Współpracę z Hitlerem ugruntowała wspólna interwencja wojsk włoskich i niemieckich w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie oddziałów generała Franco. W 1937 r. Włochy przystąpiły do Paktu Antykominternowskiego. Dwa lata później wojska włoskie zajęły Albanię. Ukoronowaniem współpracy włosko - niemieckiej był podpisany w Berlinie w 1939 r. sojusz polityczno - wojskowy - tzw. pakt stalowy. Włochy pod rządami Mussoliniego przystąpiły do II wojny światowej jako sojusznik III Rzeszy.
2. Nazizm w Niemczech
Hitler urodził się w Braunau w Austrii, w rodzinie celnika. Po ukończeniu szkoły średniej próbował dostać się do wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pomimo niepowodzenia przebywał w dalej w Wiedniu gdzie malował obrazy i studiował książki historyczne i polityczne. Wtedy ukształtowały się jego poglądy oparte na skrajnym nacjonalizmie, antysemityzmie i rasizmie. W 1913 r. przeniósł się do Monachium, aby w następnym roku zgłosić się na ochotnika do służby w armii niemieckiej. Brał udział w walkach na froncie zachodnim. Dosłużył się stopnia kaprala i dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Żelaznym. Kapitulacja Niemiec w I wojnie światowej zrodziła w Hitlerze uczucia ogromnego rozczarowania i frustracji. Stały się one podstawą dla głoszonej później przez niego teorii cisu w plecy, czyli zdrady na narodzie niemieckim, której dokonać mieli żyjący w jego ramach Żydzi, socjaliści i liberałowie poprzez paktowanie z wrogami i podpisanie zdradzieckiego pokoju wersalskiego.
W 1919 r. Hitler włączył się w działalność Niemieckiej Partii Robotniczej, która w 1921 r. zmieniła nazwę na NSDAP (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza). Hitler został najpierw szefem partyjnego wydziału propagandy, by już w lipcu 1921 r. awansować na stanowisko przewodniczącego (führera) NSDAP. W chwili objęcia kierownictwa partii przez Hitlera liczyła ona około 3 tysięcy członków. Jednak okoliczności sprzyjały dynamicznemu rozwojowi skrajnych i demagogicznych ugrupowań politycznych, jakim niewątpliwie była NSDAP. W Niemczech panowała powszechna frustracja spowodowana przegraną wojną. Niemców obarczono odpowiedzialnością za jej wywołanie. Ponadto obciążono ich ogromnymi reparacjami wojennymi, które pogłębiły powojenny kryzys gospodarczy, jaki zapanował w kraju. Koncepcja Hitlera o zdradzieckim ciosie w plecy bardzo dobrze wpisywała się w nastroje społeczeństwa niemieckiego. Ludziom żyło się źle. Zwiększało się bezrobocie. Tymczasem system polityczny Republiki Weimarskiej był bardzo niestabilny. Doszło do paraliżu i samodestrukcji systemu demokracji parlamentarnej. Rozbicie partyjne i dominacja partykularnych partyjnych interesów nie pozwalały na stworzeni stabilnej większości i rozwiązanie narastających problemów społecznych i gospodarczych. Władze państwowe nie miały autorytetu. Obywatele nie widzieli w nich czynnika, który mógłby uzdrowić sytuację w Niemczech. Instytucje państwowe nie były w stanie przeciwstawić się brutalizacji życia politycznego i łamaniu prawa.
W tych okolicznościach, również dzięki ogromnym organizacyjnym i agitacyjnym zdolnościom Hitlera jego partia w 1923 r. osiągnęła liczebność 30 tysięcy członków. Rosnąca popularność partii oraz dysponowanie przez nią paramilitarnymi bojówkami skupionymi w oddziałach SA i SS skłoniły Hitlera do podjęcia próby zamachu stanu w Bawarii, który stanowić miał generalną próbę przed podjęciem inicjatywy przejęcia władzy w całych Niemczech. Przeprowadzony w dniu 8 listopada 1923 r. pucz w Monachium zakończył się niepowodzeniem. Hitler został aresztowany i stanął przed sądem. Wyrok był wyjątkowo łagodny. Przywódca NSDAP został skazany na 5 lat więzienia, które jednakże opuścił już w grudniu 1924 r. Upadek puczu i wprowadzony w jego konsekwencji zakaz działalności NSDAP w Bawarii, zahamował na pewien czas rozwój ruchu nazistowskiego. Równocześnie jednak próba przewrotu i zbudowana wokół tego wydarzenia legenda, a przede wszystkim umiejętnie wykorzystany propagandowo proces, uczyniły z dotychczas nieznanego szerszym kręgom opinii publicznej Hitlera postać znaną w całych Niemczech. Ułatwiło to w późniejszym okresie odbudowę struktur i rozszerzenie wpływów NSDAP.
Podczas pobytu w więzieniu Hitler napisał swoje główne dzieło pod tytułem „Mein Kampf”. Stało się ono następnie biblią narodowego socjalizmu. Hitler wyłożył w swej książce teorię walki rasowej wzywając Niemców, jako przedstawicieli rasy panów - aryjczyków do eliminacji innych podrzędnych ras ludzkich zwłaszcza Żydów oraz Słowian. Terytoria na wschodzie odebrane tym ostatnim miały zapewnić Niemcom godną ich potęgi i potrzeb przestrzeń życiową (Lebensraum). Poza tym Hitler wystąpił z totalną krytyką traktatu wersalskiego, który traktował, jako narzucony Niemcom dyktat i domagał się jego odwołania. W stwierdzeniu tym bliski był opinii większości swoich rodaków. Hitler przedstawił wizję bogatych i potężnych Niemiec, która przemawiała do wyobraźni Niemców, żyjących w gospodarczo wyczerpanym i upokorzonym przez sąsiednie mocarstwa kraju.
Po wyjściu z więzienia Hitler skoncentrował się na odbudowie osłabionej i formalnie zdelegalizowanej NSDAP. Jednakże pomimo jego wysiłków popularność NSDAP rosła wolno. Gwałtowny wzrost poparcia dla nazistów i Hitlera nastąpił dopiero po wybuchu w 1929 r. wielkiego kryzysu gospodarczego, który boleśnie dotknął niemiecką gospodarkę. Kilkumilionowa rzesza bezrobotnych stała się celem zmasowanej kampanii propagandowej Hitlera, dzięki której jego partia zaczęła odgrywać coraz większą rolę w Reichstagu. Zręcznie wykorzystując narastający kryzys republiki Weimarskiej i obawy konserwatywnej prawicy przed rewolucją komunistyczną Hitler zdołała przekonać prezydenta Hindenburga do powierzenia mu urzędu kanclerza. 30 stycznia 1933 r. Hitler objął funkcję szefa rządu. Wydarzenie to dało początek dyktaturze nazistowskiej w Niemczech i budowie totalitarnej III Rzeszy.
W ciągu kilku miesięcy hitlerowcy posługując się prowokacją (podpalenie Reichstagu) oraz terrorem bojówek SA i SS, doprowadzili do delegalizacji wszystkich partii politycznych poza NSDAP. Przyznano także rządowi całkowitą swobodę wydawania dekretów z mocą ustawy. W czerwcu 1934 r. w czasie tzw. nocy długich noży, Hitler rozprawił się krwawo z kilkuset osobami, które podejrzewał o nielojalność. Dotyczyło to zwłaszcza wysokich oficerów SA. Niedługo przed śmiercią prezydenta Hindenburga, przyjęta została ustawa zgodnie z którą dotychczasowe uprawnienia prezydenta i kanclerza uległy połączeniu. Przejął je w całości Führer - Adolf Hitler.
W polityce wewnętrznej rządy nazistowskie odznaczały się masowym terrorem skierowanym przeciwko przeciwnikom politycznym. Rozpoczęto zakładanie pierwszych nazistowskich obozów. Szerzyły się prześladowania ludności żydowskiej (ustawy norymberskie, noc kryształowa). Jednocześnie Hitler zainicjował na szeroką skalę politykę interwencjonizmu państwowego w gospodarce, której konsekwencją była rozbudowa przemysłu zbrojeniowego i sieci komunikacyjnej (autostrady, linie kolejowe). Doprowadziło to do przejściowej poprawy poziomu życia. Najbardziej spektakularnym sukcesem Hitlera w tej dziedzinie było obniżenia poziomu bezrobocia.
W polityce zagranicznej głównym celem Hitlera było zrzucenie z Niemiec ograniczeń traktatu wersalskiego. Był to zdaniem Führera punkt wyjścia dla budowy niemieckiego, narodowosocjalistycznego imperium w Europie. Wykorzystując słabość i niezdecydowaną politykę Francji i Wielkiej Brytanii Hitler konsekwentnie łamał postanowienia traktatu wersalskiego. W 1935 r. wprowadził powszechny pobór do niemieckiego wojska lekceważąc nałożone na Niemcy w Wersalu ograniczenia co do liczebności sił zbrojnych. W 1936 dokonał remilitaryzacji Nadrenii. Zajęcie Nadrenii przez oddziały niemieckie nie wywołało żadnej zdecydowanej reakcji mocarstw europejskich. W marcu 1938 r. Hitler przyłączył do Niemiec Austrię - tzw. Anschluss Austrii, a na wrześniowej konferencji monachijskiej przeprowadzonej tego samego roku uzyskał zgodę Francji i Wielkiej Brytanii na aneksję czechosłowackich Sudetów. W 1939 r. jego łupem padły Czechy. W sierpniu 1939 r. Hitler doszedł do porozumienia z radzieckim przywódcą Józefem Stalinem. Dotyczyło ono podziału stref wpływów w Europie środkowo - wschodniej pomiędzy Niemcami i ZSRR. Jednocześnie gwarantowało neutralność Związku Radzieckiego w ewentualnym konflikcie Niemiec z zachodnimi mocarstwami. Porozumienie ze Stalinem ułatwiło Hitlerowi podjęcie decyzji o ataku na Polskę, która odrzuciła niemieckie żądania terytorialne. Przeprowadzony 1 września 1939 r. atak na Polskę był początkiem II wojny światowej.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.