SELEN

Selen w przyrodzie może odgrywać rolę zarówno trucizny jak i pierwiastka niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Do pasz dodaje się ilości 0.1-0.3 ppm selenu by zapobiec takim chorobom niedoborowym jak skaza wysiękowa u drobiu, choroba białego mięsa u bydła i owiec czy zwyrodnienie pokarmowe wątroby u świń.

Za najwyższą tolerowaną dawkę Se dla zwierząt uważa się 2-5 ppm ,aczkolwiek niektórzy naukowcy uważają, że 4-5 ppm może już powodować zahamowanie wzrostu.

Wszystkie zwierzęta są podatne na zatrucie Se. Jednak jest bardziej rozpowszechnione u zwierząt pasących się roślinami zawierającymi duże ilości tego pierwiastka. Dotyczy to bydła, owiec i koni.

Zatrucie Se może dotyczyć także świń i drobiu, które spożywają zboża uprawiane na ziemiach bogatych w Se. Inna przyczyną zatrucia u tych zwierząt może być niewłaściwe dodawanie Se do paszy.

Jednorazowa dawka w granicy 1-5 mg/kg m.c. jest śmiertelna dla większości zwierząt.

Zatrucie Se może być ostre i przewlekłe. W obydwu przypadkach Se jest rozprowadzany po organizmie. Stężenie Se we krwi w zatruciu ostrym może wynosić 25 ppm a w przewlekłym utrzymuje się na poziomie 1-4 ppm . Włosy mogą zawierać do 5ppm Se w przewlekłym zatruciu.

Podczas wydechu jest zauważalny czosnkowy zapach ,który może być wskazówką na zatrucie Se.

Toksykinetyka

WCHŁANIANIE:

Z przewodu pokarmowego głównie w postaci niezjonizowanej.

DYSTRYBUCJA:

Stężenie wchłanianego związku szybko wzrasta we krwi i narządach miąższowych. Wiązany przez erytrocyty, albuminy i globuliny następnie transportowany jest do tkanek. Nawet gdy w narządach miąższowych jest minimalny wzrost stężenia to można stwierdzić wzrost stężenia we włosach i kopytach.

Stężenie Se w erytrocytach może wynosić w stosunku do stężenia w osoczu 3:1.

Ma powinowactwo do wątroby, nerek i śledziony.

BIOTRANSFORMACJA:

-metylacja

-sprzęganie z metioniną i cysteiną

WYDALANIE:

Głównie z moczem i żółcią. Przy dużych ilościach z potem i powietrzem wydychanym-woń zgniłego czosnku(Selenowodór, który jest substancją drażniącą i może uszkadzać błonę śluzową dróg oddechowych i spojówki).

Selen także może być wydalany z mlekiem w ilości 3 ppm co może być przyczyną zatrucia u osesków. Na wzrost wydalania Se może mieć wpływ obecność związków arsenu.

Wydalanie Se w zatruciu przewlekłym najpierw jest małe aż do czasu wysycenia tkanek. Potem stopniowo rośnie aż do wyczerpania rezerw adaptacyjnych organizmu.

Selen przekracza także barierę łożyskową i jest też z tego powodu:

-embriotoksyczny

-teratogenny

INTERAKCJE

• Selen tworzy nierozpuszczalne kompleksy z Ag,Cu,Cd,Hg

• Kompleks Ag-Se pozbawia organizm znacznych ilości Se co może doprowadzić do jego niedoboru.

• Se obniża toksyczność kadmu i metylowanej rtęci

• Arsen zwiększa wydalanie selenu z moczem i żółcią

• Selen przeciwdziała kancerogennemu działaniu produktów peroksydacji z grupy malonyloaldehydu i substancji egzogennych tj. benzoapiren, benzoantracen, dimetyloaminoazobenzen

Mechanizm działania

ZATRUCIE OSTRE:

-śmierć w ciągu kilku do kilkunastu godzin w wyniku niewydolności oddechowej i układu krążenia. Objawy odmy i uogólnione krwotoki wewnątrznarządowe.

-prawdopodobnie takie objawy występują z powodu żrącego działania dużych ilości związków Se.

ZATRUCIE PRZEWLEKŁE:

1. Se bierze udział w syntezie aminokwasów siarkowych(cysteina, metionina).Jego nadmiar powoduje wzrost syntezy nieprawidłowych protein strukturalnych i enzymatycznych zawierających aminokwasy siarkowe. Zmiany dotyczą głównie włosów i kopyt.

2. Działa przez inhibicję enzymów zawierających grupy sulfhydrylowe. Zmniejsza syntezę ATP, powoduje zmniejszenie wykorzystania O₂ w nerkach, wątrobie, mózgu. Nie dotyczy to mięśni szkieletowych

3. Nadmiar Se powoduje wzrost eliminacji witaminy A i C z tkanek.

4. Obniża stężenie zredukowanego glutationu(GSH) w tkankach przez kompleksację dwóch cząsteczek GSH wokół jonu selenowego do postaci utlenionej GSSG i przez zmniejszenie odtwarzania GSH. Wynika to z inhibicji enzymów zawierających grupy sulfhydrylowe, rywalizacji Se z siarką o regenerację i syntezę GSH,stymulacji GSH-peroksydazy wątrobowej i erytrocytarnej. Rezultatem tego są zaburzenia cykli enzymatycznych tj. tworzenie glukozo-6-fasforanu czy zmiany w integralności błon komórkowych.

5. Selen zmniejsza poziom NADPH zaangażowanego w wiele procesów metabolicznych ,w tym też odbudowę GSH.

Toksyczność

Różnice gatunkowe:

	DL50 (mg/kg mc)	Stężenie optymalne (mg/kg)	Zatrucie przewlekłe (ppm)	Stężenie tolerowane (mg/kg)
Koń	3,3	--	--	--
Bydło	9,9	0,1	5-50	2,0
Świnie	13,2-17,6	0,1	4-8	2,5
Drób	--	0,15	15	5,0

• Zwierzęta z niedoborem są bardziej narażone na zatrucie

• Organiczne połączenia zawarte w roślinach są najmniej toksyczne

• Najbardziej toksyczne:

-selenowodór -H₂Se

-chlorek selenylu -SeOCl₂

-dwutlenek selenu -SeO₂

-fluorek selenu -SeF₆

Etiologia

Zatrucie może powstać jeżeli w diecie jest powyżej 5 ppm Se. Rodzaj zatrucia zależy od ilości spożycia Se i czasu trwania narażenia .

Złe dawkowanie u świń i bydła też jest częstą przyczyną zatrucia.

Se jest pobierany w pewnym stopniu przez wszystkie rośliny, a sama ziemia przeciętnie zawiera 0.1ppm Se.

Choroba ługowa (Alkali Desease) zazwyczaj występuje gdy zwierzęta są karmione zielonką czy paszą, która zawiera 5-40 ppm Se. Takie rośliny rosną zazwyczaj na glebach alkalicznych i w okolicach gdzie roczne opady deszczu nie przekraczają 50cm.

Na terenach takich, selenowych rosną rośliny zdolne do kumulacji organicznych połączeń Se( nawet do 15 000 ppm).Należą do nich:Astragalus spp, Stanleya, Oanopsis spp, Xylorrhiza.Zjedzenie takich roślin wywołuje zatrucie podostre Ślepą Kołowaciznę(Blind Staggers). Rośliny te obumierając dostarczają roślinom warunkowo go kumulującym łatwo przyswajalnych połączeń. Mogą być to rośliny uprawne, w których wysoka zawartość Se 25-30 ppm może wywołać toksykozę ostrą u zwierząt.

Selen w przyrodzie może występować w wielu postaciach:

1. Se⁺⁶-Selenian-najbardziej przyswajalny dla roślin

2. Se⁺⁴-Selenin-dobrze przyswajalny dla roślin

3. Se^-2 i Se pierwiastkowy są bardzo mało przyswajalne dla roślin.

Najwięcej zatruć stwierdzono w :

• Północno-zachodnie rejony USA

• Zachodnia Kanada

• Irlandia

Zatrucie Se może też wystąpić u psów, które przypadkowo zjadły szampon z Selenem. U ludzi też stwierdzono zatrucia tym pierwiastkiem.

Chroniczne zatrucie Selenem

Choroba ługowa(Alkali Desease)

Ta choroba jest wynikiem karmienia zwierzęcia przez długi okres czasu roślinami czy ziarnem zawierającym 5-40 ppm Se.

Powoduje:

• ścieranie stawów długich kości

• zanik i marskość wątroby

• zwyrodnienie serca

• anemię

• wodobrzusze

• zmiany w krwi:

-poziom Se:1-2 ppm

-zmniejszony poziom fibrynogenu

-aktywność protrombiny

-podwyższony poziom AP,ALAT,AspAT

-podwyższony poziom utlenionego glutationu

• ślady Se w włosach i moczu

OBJAWY(dotyczą bydła, koni i świń):

• pęknięcia racic i kopyt i ich deformacje

• kulawizny

• sztywność stawów

• osowiałość

• brak żywotności

• wychudnięcie

• utrata włosów(grzywa i ogon)

• świnie-śmiertelność prosiąt przy urodzeniu

• niska liczba wykluć u ptaków

Podostre zatrucie selenem

Ślepa kołowacizna(Blind Staggers)

To zatrucie rozwija się gdy zwierzęta spożywają dawki selenu powyżej 30 ppm w okresie od paru dni do paru tygodni.

Ta jednostka chorobowa jest opisana u bydła i owiec,ale nie u koni i świń.

Etapy:

1. Parcie na przeszkody, ruchy maneżowe, obniżenie apetytu, utrata apetytu, problemy z widzeniem , temperatura i oddech w normie

2. Depresja, brak koordynacji ruchowej, słabość przednich kończyn(padanie na łokcie),całkowita anoreksja.

3. Kolka, wyniszczenie, zapadnięcie powiek, bladość błon śluzowych, zmętnienie rogówki, zaburzenia wzroku, niedowłady mięśniowe, bezdech na zmianę z przyspieszonym oddechem, śpiączka i śmierć po kilku godzinach

.

Ostre zatrucie selenem

Rzadko występuje gdyż zwierzęta unikają roślin ze specyficznych zapachem. Przyczyną jest zjedzenie dużej ilości chwastów selenolubnych przez przeżuwacze, rzadziej przez świnie i konie.

• Przeżuwacze:

-tętno słabe, przyspieszone

-temperatura 39-40 ^o C

-oddech przyśpieszony, duszność,

-krwisty, pienisty płyn w płucach wyciekający przez nozdrza

-polyuria

-wodnista, ciemna biegunka

-rozszerzenie źrenic

-brak koordynacji ruchowej

-wzdęcia i objawy silnej kolki

-zejście śmiertelne po kilku, kilkunastu godzinach z objawami odmy, niewydolności układu oddechowego i krążenia.

-sekcyjnie stwierdza się silne krwotoki wewnątrzpochodne, treść jelit ma woń zgniłego czosnku, która zanika kilka godzin po śmierci

• Świnie:

-anoreksja

-biegunka

-wymioty

-skłonność do zapadania w letarg

-duszność

-wycieńczenie

-brak koordynacji ruchowej

-niedowłady

-śpiączka

-śmierć w ciągu kilku godzin do dwóch dni

Rozpoznanie zatrucia selenem

Opiera się ono na :

1. objawach klinicznych,

2. sekcji zwłok i

3. badaniu laboratoryjnym, stwierdzającym wysokie stężenie Se w:

• diecie: Selen w paszy powyżej 5 ppm, po dłuższym okresie może powodować objawy kliniczne.

Przy 10-25 ppm widoczne są już objawy.

• Krwi: -toksoza -ostra: poziom Se w krwi może osiągnąć 25 ppm

-przewlekła: w granicy 1-4 ppm

• tkankach (nerki, wątroba):Toksoza ostra i przewlekła:4-25 ppm

Podobne objawy mogą wystąpić przy:

1. Zapaleniu płuc

2. Zakaźnym zapaleniu wątroby

3. Wągliku

4. Enterotoksemii

5. Pasteurellozie

6. Zatruciach:

-molibdenem

-fluorem

-częściowo arsenem

Leczenie

ZATRUCIA PRZEWLEKŁE:

Nie ma specyficznego leczenia.

Należy usunąć źródło zatrucia, dostęp do podejrzanych pasz.

Leczy się objawowo i wspomagająco przez podanie antagonistów czy inhibitorów :

-wysokobiałkowa dieta

-unitiol

-siarczany

-sole arsenu, srebra, miedzi, kadmu i rtęci w badaniach doświadczalnych zmniejszyły działanie selenu.

-także badana jest skuteczność kwasu askorbinowego

-w przyszłości związki chelatujące selen tj.orto-aminy

ZATRUCIE PODOSTRE:

Powyższe leczenie objawowe, wspomagające i zwiększenie diurezy.

ZATRUCIE OSTRE:

-Eliminacja źródła zatrucia

-płukanie roztworem wodnym MgSO₄

-leczenie symptomatyczne:

-terapia tlenowa

-terapia przeciwwstrząsowa

-stabilizacja układu oddechowego

ROKOWANIA W MOMENCIE POJAWIENIA SIĘ OBJAWÓW ZATRUCIA SELENEM SĄ OSTROŻNE LUB NIEKORZYSTNE !!!

Korzystano z :

-THE MERCK VETERINARY MANUAL

-VETERINARY TOXICOLOGY

-notatki własne

---