Egzamin ustny

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - 30.09.2006 r.

Hipoteza - przypuszczenie.

Definiowanie pojęć

Typologia badań

Podstawowe pojęcia:

Nauka - używane jest w mowie potocznej w szeregu znaczeniach, zarówno typu opisowego jak i wartościującego.

Mówimy o nauce jako:

• historycznie ukształtowanej działalności ludzkiej,

• systemie prawd opartych na teorii i empirycznych badaniach,

• czynności zmierzających do wyposażenia jednostki w zasób umiejętności informacji czy mądrości.

W języku polskim pojęcie nauki związane jest z uczeniem się lub kogoś, uzyskiwaniem informacji zdobywaniem wiedzy.

Mówiąc o nauce, mamy zatem na myśli pewien kompleks czynności badawczych i pomocniczych lub pewien kompleks prawd poznawczych.

Pierwsze rozumienie pojęcia nauki ma charakter funkcjonalny lub stateczny.

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z działalnością ludzką ukształtowaną, w drugim z pewnym systemem wiedzy uporządkowanym według zasad, opartym na pewnej metodzie, czyli sposobie poznania posiadającym określoną strukturę.

Metoda to jest sposób poznania naukowego.

Nie każdy sposób jest metodą.

Metoda ma świadomie określony cel.

W definiowaniu nauki, dostrzegamy więc uwarunkowania historyczno-naukowe.

Nauka jako obiektywny fakt społeczno-kulturowy rozmieniane jest w co najmniej pięciu odmiennych znaczeniach, należą do nich:

1. Znaczenie statyczne, wynikowe czyli zbiór systemów twierdzeń któremu nadajemy nazwę dyscypliny naukowej.

2. Powiązanie nauki z jej dynamiczny metodologiczne interpretacje (posługiwanie się metodami, technikami i narzędziami)

3. Nauka jako zbiór twierdzeń i postępowania poznawczego jest jednocześnie zbiorem ludzi szczególnie wrażliwych na wartości poznawcze, powiązanych wspólną motywacją - poszukiwania i powątpiewania (sceptycyzm), potrzebę tworzenia.

4. Włączanie nauki w system polityczno-gospodarzy współczesnego państwa, przejmowanie wzorów organizacyjnych dla badań naukowych z instytucji administracyjnych i naukowych.

5. Autonomiczna funkcja osiągnięć naukowych, których rolę społeczną trzeba rozpatrywać w kategoriach użyteczności społecznej i kulturowej.

Wobec tego, żeby zdefiniować pojęcie nauki należy je odnieść do określonego kontekstu, który przybiera sens dydaktyczny kiedy oznacza czynność nauczania Lu uczenia się, lub sens instytucjonalny, gdy pod pojęciem tym kryje się określona dyscyplina naukowa instytucji na poziomie szkoły wyższej lub instytucji naukowo-badawczej.

W znaczeniu teoretycznym pojęcie nauki rozpatruje się:

• w odniesieniu do treści myśli kompletnego systemu uzasadnionych twierdzeń i hipotez oddających wiernie obraz danego obrazu rzeczywistości, o sposobach jej poznawania i użytecznego jej przekształceniu,

• w sensie historyczno-socjologicznym jako dziedzinę kultury,

• w sensie funkcjonalnym rozumieniu jako ogół czynności składających się na działalność badawczą prowadzącą do tworzenia i rozwijania nauki zgodnie z metodami mającymi zapełnić obiektywne zasadne i uporządkowane poznanie danej dziedziny rzeczywistości.

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - 04.11.2006 r.

Pojemność zależy od wiedzy, wyobrażeń.

Rodzaje definicji:

1. Definicja realna - jest to wypowiedź charakteryzująca istotne właściwości przedmiotu stanowiącego desygnat definiendum.

Definiowany obiekt musi zwierać wszystkie właściwości określającego, gdyż tylko wtedy definicja realna będzie prawdziwa. Jeśli pojęcie oznacza coś więcej ponadto co zawarte w definicji, to definicja jest nie wyczerpująca lub cząstkowa.

Środowisko (dawniej najbliższe nam warunki życia) - środowiskiem dla człowieka jest cały świat.

Musi nastąpić modyfikacja pojęć - musimy brać pod uwagę warunki, w jakich zjawisko się rozwija.

2. Definicja nominalna - ustala znaczenie, które powinno przysługiwać określonemu terminowi - definiendum, tzn. nazywa przedmiot, który ma własności określone w definiens.

Definicja nominalna nie może być fałszywa, a więc każda taka definicja jest definicją wyczerpującą. Definicje te są szczególnie użyteczne w badaniach empirycznych, gdyż pozwalają na precyzyjne określenie przedmiotu badania. Zawsze jest wyczerpująca - zawsze jest prawdziwa.

Definicji nominalnych używa się przede wszystkim wówczas, gdy chodzi o budowę twierdzeń ogólnych o charakterze uniwersalnym, natomiast definicji realnych przy opisie zjawisk uwarunkowanych historycznie.

Przy definicji należy uwzględnić następujące zasady:

• Definicja nie może być błędnym kołem, tzn. człon definiujący nie może zawierać w sobie definiendum, np. „rozum - zdolność myślenia”, „myślenie to aktywność rozumu”;

• Definicja, jeśli to możliwe, nie powinna być formułowana w formie przeczenia, np. „człowiek nie jest istotą społeczną”

• Znaczeni pojęć użytych w definiens powinno być możliwe precyzyjnie i jednoznacznie.

OPERACJONALIZACJA POJĘĆ

Pojęcie użyte w badaniach społecznych muszą mieć ekwiwalenty empiryczne o charakterze bezpośrednim lub pośrednim, np. badamy zadowolenie z pracy definiując je jako względne zadowolenie pracownika z rodzaju czynności zawodowych i warunków, w jakich je wykonuje, pracownik może być bardzo zadowolony, umiarkowanie zadowolony, nie zadowolony.

KATEGORIE AKTYWNOŚCI (operacjonalizacja):

• Aktywność bardzo wysoka

• Aktywność wysoka

• Aktywność średnia

• Aktywność niska

• Brak aktywności.

Wyspecyfikowanie takich operacji badawczych nazywa się definicją operacyjną. Polega ona na określeniu operacji badawczych, dzięki którym można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który dowodzi istnienia zjawisk nazywanych danym pojęciem (w przeciwnym przypadku dopisuje się dalsze określenie pojęcia).

Przy formułowaniu definicji pomagają wskaźniki. Wskaźniki muszą być trafne i rzetelne.

Trafne: treść musi odpowiadać, trafne musi być operacjonalizacja wskaźników (sytuacja materialna - wysokość dochodów)

W pedagogice wymienia się metody:

• Monografii pedagogicznej,

• Sondażu diagnostycznego

• Indywidualnych przypadków

• Eksperymentu.

TECHNIKI:

1. obserwacji

2. rozmowy

3. wywiadu

4. analizy dokumentu

5. testy

6. ankieta

Metoda badawcza to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Technika badawcza to czynność praktyczna regulowana starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji opinii, faktów. Techniki są czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi.

METODA MONOGRAFII PEDAGOGICZNEJ

Monos - jedyny

Grafo - pisze

Monografia - jest to metoda naukowa, którą stosuje się wówczas, gdy praca poświęcona jest jednemu zagadnieniu, objaśniająca je dokładnie i sumująca całą dotychczasową i poprzednią wiedzę o przedmiocie oraz dająca naukowe podstawy do dalszych prac. Jest to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.

Przy metodzie tej - monografii - stosuje się następujące techniki:

• Badanie dokumentacji - analiza dokumentów

• obserwację uczestniczącą,

• wywiady,

• ankieta.

W badaniach monograficznych można spotkać się z różnymi jej typologiami dotyczącymi w zależności od przyjętych kryteriów:

1. dyscypliny naukowej w ramach której praca została podjęta,

2. okresu czasu, w którym monografia powstała.

3. zakresu tematycznego pracy,

4. charakteru opisu oraz zastosowanych technik badawczych.

TYPY MONOGRAFII:

1. całościowa (właściwa)

2. całościowa z problemem wiodącym

3. problemowa na szerokim tle środowiska społecznego

4. problemowa

Ad. 1.

Monografia całościowa daje możliwie wszechstronny obraz całości życia społecznego ujętego statycznie. Wymaga wielu technik badawczych.

Tzn. pokazuje obraz danej szkoły jak jest, bez komentarzy. Opisujemy wówczas wszystko.

Ad. 2.

Monografia całościowa z problemem wiodącym stawia sobie za cel wielostronny opis środowiska wychowawczego, jednakże opis ten koncentruje się wokół wybranego problemu, który uznany jest za główną oś badań (np. wychowanie przez pracę w rodzinie). Stosuje się wiele technik, z których podstawową jest obserwacja uczestnicząca (występuje wtedy, jeśli badacz staje się jednym z uczestników danej placówki).

TYPY MONOGRAFII	C E C H Y
		Opis inwentarza-cyjny	Opis korelacyj-ny	Obraz statystyczny	Obraz dynamiczny	Wilostron-ność	Problemo-wość opisu	Wszechstron-ność technik
Całościowa (właściwa)	+	-	+	-	+	-	+
Całościo-wa z proble-mem wiodą-cym	-	+	-	+	+	-/+	+
Problemowa na szerokim tle środowiska społecznego	-	+	-	+	-/+	+	+
Problemowa	-	-	+	-	-	-	-

Znak „+” - oznacza występowanie cechy

Znak „-„ - brak cechy

Ad. 3.

Problemowa na szerokim tle opisuje szczegółowo zjawisko, proces, czy też instytucję wychowawczą szukając związków współzależności w środowisku społecznym, z którym te zjawiska czy procesy tworzą naturalną całość. Badania te kładą główny nacisk na wybrany problem a całą społeczność traktują jako tło do poszukiwań związków i zależności (np. rozwój fizyczny dzieci dużych miast i wsi). Monografia tego typu nadaje się do badań środowiska wychowawczego, ponieważ daje możliwość szerokiego traktowania problematyki wychowawczej, analizy wszystkich instytucji społecznych, opisu rezultatów wychowania z możliwością dokonania korelacji pomiędzy instytucjami, procesami i zjawiskami społecznymi a wychowaniem. Ponadto analiza środowiska wychowawczego daje szansę ukazać historyczne uwarunkowania i przeobrażenia, jakie zachodzą w określonej instytucji społecznej.

Ad. 4.

Monografia problemowa charakteryzuje się pojedynczym wąskim zagadnieniem, małą ilością zmiennych i najczęściej zawężona jest do jednej techniki badawczej. Badania tego typu analizuje się w oderwaniu od układu społecznego, w jakim tkwi, z jakiego wyrasta, np. aktualny stan wiedzy uczniów klasy I z matematyki.

NARZĘDZIA BADAWCZE:

• Kwestionariusze wywiadu,

• kwestionariusze ankiety

• Środki, za pomocą których prowadzimy badanie (ołówek, długopis, aparat, dyktafon)

• Papierowe, elektroniczne, dźwiękowe.

Kwestionariusz jest zestawem pytań, które zadajemy badanym na określony temat. Kwestionariusz musi składać się z danych części. Jest opracowywany, gdy mamy już plan.

Metoda sondażu diagnostycznego - jest to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych opinii opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, o nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych (występuje we wszystkich środowiskach, we wszystkich grupach społecznych - picie alkoholu) - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której występuje badane zjawisko.

02.12.2006 r.

Inną metodą jest metoda eksperymentu pedagogicznego. Jest to metoda naukowego badania wycinka rzeczywistości (wychowawczej) polegająca na wywoływaniu lub tylko zmienianiu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem. Istotą eksperymentu jest wprowadzenie nowego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian. Celem eksperymentu jest wykrycie związków przyczynowo - skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany nie tylko badanego układu, ale także zasobu naszej wiedzy. Ze zmianami układu jako istotą eksperymentu związane są dwie zasadnicze sprawy

1. Natury metodologicznej - związana jest z techniką wykrywania zależności między zmienną zależną a innymi elementami układu. Eksperyment może służyć szacowaniu wpływu jednego faktu na inne lub weryfikacji opracowanego modelu pedagogicznego. Jest metodą, która w pedagogice stosowana jest w dydaktyce. Eksperymentowanie polega na wprowadzeniu nowego czynnika.

2. Metoda indywidualnych przypadków - zwana jest inaczej „studium indywidualnych przypadków” w wywodzi się z metod pracy socjalnej, jest ona sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

W sondażu musi występować ponad 100 przypadków. Jeżeli badanie wykonuje jedna osoba, to przypadków nie może być 80, bo jedna osoba nie jest w stanie wykonać tyle badań. Przy metodzie indywidualnych przypadków można badać kilka przypadków.

METODY INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

1. Postawienie diagnozy - pytamy: jak jest? - wnikliwie badamy zjawisko po to, żebyśmy wiedzieli co robić z tym dzieckiem. Opracowujemy plan „leczenia pedagogicznego” - polega to na tym, ze będziemy oddziaływać na środowisko, rodziców. Praca z dzieckiem zależy od tego, ile my mamy na to czasu i jaki jest ciężar gatunkowy zagrożenia. W badaniach pedagogicznych okres oddziaływania nie może być krótszy niż 2 lata.

2. Powtórzenie badań z etapu I - robimy drugie badanie po to, żeby stwierdzić, w jakim zakresie nastąpiły zmiany w ogóle (pozytywne i negatywne). Jest podstawą do wysuwania wniosków i podejmowania dalszych decyzji.

W pracy magisterskiej stosujemy tylko I etap, bo nie ma czasu na drugi.

TECHNIKA - to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów. Technika to czynność.

Do technik należy:

- obserwacja,

- analiza dokumentu,

- wywiad,

- rozmowa,

- ankieta,

- testy.

Każda z metod ma technikę podstawową i techniki pomocnicze, uzupełniające.

W sondażu diagnostycznym podstawową techniką jest wywiad, następnie analiza dokumentów, ankieta. Im więcej zastosowanych technik, tym wyniki badań są wiarygodniejsze, bardziej rzetelne. Nie można przeprowadzać badań za pomocą jednej techniki.

PRZYKŁAD:

Jeżeli stosuję np. wywiad, to pojawia się także obserwacja.

Jeżeli prowadzę np. wywiad z matką i pytam, w jaki sposób pomagacie państwo w lekcjach swojemu dziecku, to żeby sprawdzić rzetelność odpowiedzi, przeprowadzam rozmowę z uczniem - z tym dzieckiem i zadaje mu to samo pytanie, żeby było bardziej rzetelne zadaje się pytanie nauczycielowi.

Dla metody monografii pedagogicznej podstawową techniką jest analiza dokumentu. Skoro ja opisuję jakiś proces to posłużę się różnymi technikami, ale przede wszystkim zaglądam w dokumenty, czerpię dane z danych dokumentów. Pomocniczymi technikami są: wywiad, rozmowa i wszędzie obserwacja.

W metodzie indywidualnych przypadków podstawową techniką jest wywiad. Pomocniczymi technikami są: obserwacja, rozmowa, analiza dokumentów i testy.

PRZYKŁAD:

Jeżeli badam dziecko, to musze zbadać jaką ma pozycję w związkach społecznych.

W eksperymencie podstawową techniką jest test. Pomocniczymi: analiza dokumentów, rozmowa.

Obserwacja - to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń. Dostarcza badaczowi najbardziej i „naturalnej” wiedzy, a więc i najbardziej prawdziwej. Przez obserwację rozumie się celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu procesu lub zjawiska.

Jako technika badawcza obserwacja powinna charakteryzować się:

1. premedytacją (jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo),

2. planowością (stosowana jest według planu, który odpowiada jej celowi),

3. celowością (uwaga obserwatora skupia się tylko na badanych zjawiskach),

4. aktywnością (rejestruje jedynie istotne cechy a nie wszystkie jakie do niego docierają),

5. systematycznością (powinna trwać przez określony czas).

Typy obserwacji:

• otwarta albo swobodna - daje ogólną wiedzę o obiekcie badań, jest często stosowana,

• systematyczna bezpośrednia lub pośrednia (bezpośrednia - muszę bezpośrednio patrzeć na obiekt, zjawisko; pośrednia - jeśli obserwuję ucznia np. jeden dzień w tygodniu na lekcji języka… gdy nauczyciel, który prowadzi zajęcia widzi go np. co drugi dzień i ma na temat tego ucznia większą wiedzę - ja korzystam z jego obserwacji)

• uczestnicząca (polega na przyjęciu roli, wejście w rolę uczestnika danej grupy).

Warunkami poprawności obserwacji są:

1. wstępna znajomość jej przedmiotu,

2. jasne sformułowanie celu obserwacji,

3. poznanie przedmiotu obserwacji, przez zastosowanie obserwacji otwartej,

4. szczegółowe opracowanie koncepcji badań,

5. przygotowanie arkuszy obserwacyjnych i formularzy.

Każda obserwacja powinna być planowa, systematyczna i dokładna. Kiedy obserwujemy kilka osób lub kilkanaście żeby dokładnie i szybko notować wyniki obserwacji tworzymy legendę.

Eksperyment natury metodologicznej i natury moralnej.

Drugą techniką jest wywiad.

W niektórych podręcznikach metodologicznych rozróżnia się wywiad i rozmowę.

„Wywiad i rozmowa w psychologii” Gersmann - dokonał rozróżnienia rozmowy z wywiadem. Istota sprawy polega na tym, z kim rozmawiamy i o czym.

Wywiad to rozmowa „o kimś”, rozmowa prowadzi do zdobywania informacji „z kimś”.

Wywiad - chcemy się wywiedzieć, dowiedzieć się, co dana osoba sądzi o tym „kimś”.

Wywiad jest zdobywaniem informacji z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Technika ta służy do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Pozwala na analizę układów wychowawczych i zależności między zjawiskami.

Rodzaje wywiadu:

• ustny

• pisemny

• przy użyciu słowa mówionego lub pisanego

• skategoryzowany, częściowo skategoryzowany lub nie skategoryzowany

Wywiad skategoryzowany, inaczej kwestionariuszowy przeprowadzany jest ściśle według opracowanego kwestionariusza. Badający nie może zmieniać nic podczas jego przeprowadzania.

Wywiad częściowo skategoryzowany polega na tym, że badacz korzysta z wykazu problemów, które powinien poruszyć w takcie wywiadu w formie uznanej przez niego za stosowną i w dowolnej kolejności.

Wywiad nie skategoryzowany - badający przeprowadza wywiad, kierując się jedynie celem, jaki określa dane przedsięwzięcie badawcze, sam decyduje, o co i w jakiej kolejności będzie pytał.

Wywiad składa się z określonych części: wiadomości ogólne, metryczka, pytania.

Wywiad jawny nieformalny - wówczas mówi się badanemu, że prowadzi się z nim wywiad, ale nie informujemy o rzeczywistej roli badającego i celu badań.

Ankieta - technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub przez samego ankietowanego, tzn. kwestionariusz może wypełnić ankieter, ale częściej osoba ankietowana. Jest to technika jedna z uzupełniających. W ankiecie każdy pisze odpowiedzi, jakie chce. Ankieta nie jest miarodajnym źródłem informacji. Ankieta może być uzupełnieniem informacji.

Lucyna Mallek

11

Metody badań pedagogicznych - 11 -

---