Wykład 2

Historia ekonomii od momentu ekonomii klasycznej.

Teorie ekonomiczne przed narodzinami ekonomii klasycznej. Rok przełomowy to 1776 -

Adam Smith wydaje książkę „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”.

Myśli ekonomiczne przed Smithem są traktowane jako całość. Oto one:

Co to znaczy słuszna cena? - Tomasz z Akwinu mówi, że taka cena daje producentowi zwrot kosztów wytworzenia z niewielkim, odpowiednim jego stanowi, zyskiem. Czy słuszne jest pobieranie procentów od pożyczonych pieniędzy? - Tak, ale w niewielkim stopniu, duże odsetki są niepoprawne.

MERKANTYLIZM - doktryna trwająca od XV do XVIII. A. Smith pisząc swoje dzieło użył tego pojęcia. Był on ostrym krytykiem myślenia o życiu gospodarczym w ten sposób.

Merkantylizm to kupiecki styl widzenia. Smith wyodrębnił też „fizjokratyzm” - rolniczy punkt widzenia. Merkantylizm - narodził się na przełomie XV/XVI wieku w związku z przemianami gospodarczymi zachodzącymi w Europie, czyli rozpad systemu feudalnego i autarkicznego. Przyczyniły się do tego również skutki odkryć geograficznych. Rynki wew. coraz bardziej się ujednolicały. Merkantylizm staje się doktryną, która ma uzasadnić takie postępowanie władcy, aby skarbiec był pełny i aby państwo było bogate. Podstawowe założenia Merkantylizmu to utożsamianie bogactwa z kruszcem(w formie pieniądza). Początkowe koncepcje się zmieniały, ale teza o kruszcu jest stała. Później mówiono, że ziemia i ludzie są ważni. Zdobywać pieniądze można poprzez:

- kopalnię złota;

- prowadzenie polityki z dodatnim bilansem handlu zagranicznego.

Merkantylizm staje się podstawą ekspansji kolonialnej - aby zdobywać kruszec, zwiększać zatrudnienie, szukać możliwości rozwijania manufaktur, gdyż one stwarzały możliwość przetwarzania produktów, a za nie otrzymywało się wyższą zapłatę. W merkantylizmie państwo aktywnie brało udział w gospodarce - np:zakładało manufaktury na potrzeby wojska - produkcja sprzętu wojskowego. Colberyzm oznaczał wydatki ze skarbca nakierowane na intensywny rozwój manufaktur. Przy Colbertyźmie rodzi się fizjokratyzm. Popierano zwiększanie ludności w Europie, gdyż różne epidemie uśmiercały dużą liczbę ludności.

Stosowano politykę prorodzinną - we Francji rodziny wielodzietne płaciły niższe podatki.

W Anglii zalecano zatrudnianie przymusowe włóczęgów. Zasoby w skarbcu się powiększały poprzez niskie płace w manufakturach. Wymiana towarów płynie głównie za granicę, gdyż wewnętrzny handel nie powiększał skarbca. Handel zagraniczny to naczynia połączone -jeden kraj zyskuje - drugi traci.

Szkoła historyczna początkowo rozwijała się w Niemczech. Kierunek historyczny odwołał się do Merkantylizmu mówiąc, że szereg postulatów z Merkantylizmu jest słuszne. W kolejnych fazach rozwoju ekonomii doktryna Merkantylizmu często jest odnośnikiem.

Ekonomia klasyczna rodzi się wraz z rozwojem nauki(nauk przyrodniczych). Odchodzi się od oceny chrześcijańskiej, odchodzi się od tego, że trzeba realizować cel ostateczny. Trzeba zająć się procesami rzeczywistymi- psucie pieniądza, czy idea porządku naturalnego.

Szkoła fizjokratów - chciała rozwinąć porządek naturalny oraz odrzucić tezy merkantylizmu dotyczące rolnictwa. Zrodziła się we Francji, istniała 20 - 30 lat, ale miała istotny wpływ na gospodarkę. Franciszek Quesnay - twórca fizjokratyzmu, żył w Paryżu i wydawał pismo medyczne. Fizjokraci twierdzili, że źródłem bogactwa jest rolnictwo. Za pomocą nakładów na wyżywienie rolników, na maszyny, na ziarno - otrzymujemy produkt, który przewyższa te nakłady. To współdziałanie daje nadwyżkę - produkt czysty. Handel i manufaktury są traktowane przez fizjokratów jako działalność gospodarcza, która może się rozwijać dzięki dobrze działającemu rolnictwu. Były to jałowe dziedziny produkcji. Pojawia się pojęcie pracy produkcyjnej. Quesnay miał bardzo krytyczny stosunek do handlu („przenieś kamień w drugie miejsce, a będzie tyle samo wart”)

- wolność działalności gospodarczej

- własność prywatne

Podstawowe fundamentalne prawa człowieka. Jeżeli prawa pozytywne, tworzone przez ludzi są zgodne z porządkiem naturalnym mamy do czynienia ze zdrowym społeczeństwem.

Leseferyści - „dajcie swobodnie działać”.

Quesnay był autorem tzw. tablicy ekonomicznej (lata 50-te, 60-te XVIII w.) - pierwsza próba modelowego przedstawienia zjawiska gospodarczego. Podstawą założenia tablicy ekonomicznej było podzielenie społeczeństwa na 3 klasy:]

- produkcyjna: rolnictwo (fizyczne pomnażanie produkcji)

- jałowa (nieprodukcyjna): rzemiosło, manufaktury, handel

- właścicieli ziemskich: król, arystokracja, szlachta, duchowieństwo

XVIII / XIX w dość duży oddźwięk polityki fizjokratycznej w Polsce (podstawa wykładów ekonomicznych na Uniwersytecie w Wilnie)

WYKŁAD 3

Czym jest ekonomia klasyczna?

Przyjmuje się, że twórcą jej jest A. Smith i obowiązuje ona od 1776r. - data wydania przez Smitha jego dzieła „Badania...” Całe 80 lat zaliczanych do merkantylizmu stanowiły podłoże dla jego dzieła (zwane późnym merkantylizmem.). Od tego momentu rozpoczyna się prawie stu letni okres szkoły ekonomii klasycznej. Ekonomiści zgadzali się w wielu kwestiach, ale spory również wynikały. Główni ekonomiści to: D. Riccardo, T. Malthus, J.B. Say, J.S. Mill.

Koniec tego okresu to przedstawiciel Mill i jego dzieło wydane w 1848 roku jako synteza myśli klasycznej. Wtedy zatrzymał się rozwój myśli klasycznej. Rok 1870 - narodziny kierunku nacjonalistycznego. Rok 1890 - do tego roku trwało nauczanie ekonomii klasycznej i niektórzy mówią, że dopiero wtedy odchodzi myśl klasyczna. Karol Marks - w zachodnich opracowaniach HME zaliczają go do szkoły ekonomii klasycznej. Podkreślają, że Marks przejął doktryny myśli klasycznej, dodał kilka wniosków i zasad - co doprowadziło go do teorii przeciwstawnych.

Założenia szkoły klasycznej:

1. Przeniesienie przedmiotu badania ze sfery wymiany (przyczyny bogactwa) do procesów produkcji. Wiąże się z tym potraktowanie mechanizmu rynkowego jako harmonijnego systemu, który jest zgodny z naturą, jeżeli państwo nie interweniuje w gospodarkę.

2. Ekonomia klasyczna jest zainteresowana rynkiem, systemem cen -jako czynniki alokacji zasobów.

3. Poszukuje się przyczyn wzrostu gospodarczego

4. Senior próbował znaleźć proste twierdzenia formułujące ek. kl.:

-egoistyczna natura człowieka -w realnych działaniach gospodarczych (chęć zysku a min.

nakładów)

- prawo ludnościowe Malthusa -wzrost liczby ludności wyprzedza wzrost środków do jej

utrzymania.

- prawo Riccardo - malejąca wydajność gleby przy malejących przychodach.

- w produkcji przemysłowej mamy do czynienia ze wzrostem produktu netto.

Adam Smith - swoją pierwszą pracę „Teoria w poczuciu moralnym” opublikował w 1759r.

Był on ekonomistą okresu manufaktur. „Badanie ...” - model opisujący działanie gospodarki na zasadach rynkowych oraz popiera go przykładami historycznymi.

Niewidzialna ręka rynku - harmonizuje potrzeby społeczne. Naturą człowieka jest dążenie do bogacenia się. Człowiek jest z natury egoistą. Chciwość rodzi instynkt wymiany, oszustwo rodzi podział pracy. Te „złe” cechy człowieka rodzą dobre, Prawa ekonomiczne - system cech, według których działa jednostka, a poprzez jednostkę - cale społeczeństwo. Mówił, że działanie jednostki musi być umieszczone w ramach systemu instytucjonalnego i prawnego. Sprzeciwiał się interwencji państwa, chciał aby ją zminimalizowano. Smith nie absolutyzował swoich tez. Według niego źródłem bogactwa narodów jest praca. Rozmiary tego bogactwa zależą od:

-ilości pracy produkcyjnej;

-wydajności pracy.

Praca produkcyjna - pracownicy najemni we wszystkich dziedzinach działalności

Praca nieprodukcyjna - usługi, aktorzy, wojskowi, urzędnicy...

Grupy nieprodukcyjne nie mogą być zbyt duże. Podział pracy ( wydajność pracy) -

im bardziej rozległy rynek wew. tym większy podział pracy. Podział pracy sprzyja zwiększeniu produkcyjności (szpilki). Sprzyja ona również wynalazczości ( maszyny, urządzenia).

U Smitha nie występuje jeszcze pojęcie „postęp techniczny”.

Przesłanką wzrostu podziału pracy staje się akumulacja kapitału. Trzeba nagromadzić wcześniej środki na utrzymanie pracownika. Przejął to w dużym stopniu od fizjokratów. Nadwyżka rolna musi być na początku, potem w miarę wzrostu zysku możemy zatrudnić nowych najemników. Producenci zwracają uwagę na:

-wysokość stopy zysku -im niższa st. zysku to czynniki akumulacji są osłabione;

-siła konkurencji - wolna konkurencja prowadzi do takiej alokacji kapitału, gdzie jest wysoka st. zysku. W warunkach wolnej konkurencji gospodarka może się rozwijać zgodnie ze strukturą potrzeb społecznych. Mówi, że monopole ( z merkantylizmu) są złe i przeszkadzają w rozwoju.

Teoria wartości.

Stałe pytanie Smitha to „jakie są źródła wartości”?

Rozróżniamy wartości takie jak:

1.użytkowa

2.wymienna

Niektóre towary mające niską wartość użytkową - diament - mają wysoką wartość rynkową,

woda - odwrotnie.

Źródeł wartości poszukuje Smith w nakładzie pracy. Nakład pracy przy uzyskaniu wody jest niski, stąd niska wartość wymienna. Z diamentem jest odwrotnie. Nie istnieje wartość wymienna bez początkowej wartości użytkowej.

Analiza wartości wymiennej:

O wartości wymiennej towaru decydują nakłady pracy. Smith ma drugą teorię wartości opartą na kosztach produkcji. Nie zdaje on sobie sprawy ze sprzeczności tych teorii. Mówi, że ludy pierwotne to teoria wartości związanej z nakładem pracy. To jest słuszne, gdzie nie ma wartości ziemia.

W społeczeństwach współczesnych obowiązuje teoria kosztów produkcji. Do czynników produkcji zaliczmy:

- pracę ( była dawniej )

-kapitał (dodany przez Smitha )

-ziemię ( była dawniej ).

Forma dochodów dzieli społeczeństwo i zależy od czynników produkcji. Na wartość wymienną składają się te rzeczy. Skutki teorii wartości Adama Smitha są rozważane przez ekonomistów. Współcześnie uważa się, że teoria wartości to ślepa uliczka w ekonomii.

WYKŁAD 4

Teoria podziału Smitha. Nie była ona głównym punktem zainteresowań, ale są punktem wyjścia dla przyszłych ekonomistów. Smith zawarł w niej kilka wytłumaczeń dotyczących kosztów, płac, rent.

Płace:

W przetargu płacowym siła robocza znajduje się w sytuacji niekorzystnej w stosunku do pracodawców. Pracodawców jest mniej - łatwo im się porozumieć. Prawo pozwala podwyższać władzę, a ciężko ją komuś zniżyć. Płace są znacznie wyższe. Pracodawcy mają możliwość przetrwania w sytuacji, kiedy wybucha strajk, zamknięcie zakładu, konflikt. Robotnikom ciężko wtedy przetrwać. Doktryna funduszu płac pojawia się u Smitha - przyjął on, że istnieje stały fundusz kapitałowy przeznaczony na sfinansowanie pracowników. Zanim właściciel będzie mógł sprzedać towar, będzie musiał wyprodukować i zapłacić robotnikom. Ten zapas dóbr jest nazwany funduszem płac. Jego źródłem są oszczędności kapitalistów, czyli nie skonsumowana część ich dochodów. Fundusz płac w relacji do ilości pracowników określa wysokość płacy. W interesie przedsiębiorcy jest minimalizacja płacy roboczej i takie są naturalne skłonności. Widzi on również min. poziom płacy roboczej. Koszt utrzymania robotnika i jego rodziny jest tym minimum. Jeżeli ta płaca będzie niższa, to rośnie śmiertelność i w następnym pokoleniu będzie za mało rąk do pracy i trzeba będzie stosować narzędzia konkurencji i podnosić płacę. Jeśli natomiast będziemy płacić zbyt dużo będzie dużo chętnych w następnym pokoleniu do pracy i płace będzie można obniżyć.

Zysk:

Przedsiębiorcy wypłacają płace z jednej strony, a z drugiej dostarczają maszyny i surowce. To obowiązywało do lat 30 tych XIX w. Wzbudziło to kontrowersje.

Ziemia:

Smith był krytycznie nastawiony do renty gruntowej.

I koncepcja: Prywatna własność ziemska - stąd bierze się renta gruntowa;

II koncepcja: wynik monopoli w rolnictwie. Ziemia jest czynnikiem rzadkim. W

rezultacie za korzystanie z niej trzeba płacić rentę.

III koncepcja: tylko w rolnictwie łączą się nakłady pracy z naturalnymi siłami

pracy - tak twierdziliby fizjokraci. Smith mówi, że ziemia

pośredniczy w tworzeniu produktu.

Problem wzrostu gospodarczego.

Smith -podstawowym źródłem wzrostu gosp. jest akumulacja kapitału. Wielkość akumulacji kapitału zależy od stopy zysku. Stopa zysku reguluje wzrost gospodarczy - wpływa na jego tempo. Smith przewidywał, że w dłuższym okresie czasu stopa zysku będzie się zmniejszać. Przyczyny tego to:

- wzrost płacy roboczej;

- zaostrzenie konkurencji na rynku dóbr => obniżka cen => obniżka zysku;

- będzie nasilać się konkurencja w produkcji i na rynku inwestycji.

Smith nie docenił postępu technicznego, który rozszerzał rynek zbytu.

Smith:

1. Interesował się czynnikami wpływającymi na wzrost gospodarczy, małej

interwencji państwa w gospodarkę.

2. funkcjonowanie rynku wolnokonkurencyjnego;

3. metodologia badawcza w ekonomii. Stosował on dedukcję w analizie i

ilustrował to historycznie. Riccardo tylko dedukuje - później, Mills ma teorię

dedukcyjno-kontekstową, neoklasycy też. Natomiast dedukcyjno-historyczne

przejmują kierunki opozycyjne.

RICCARDO.

W wieku 25 lat staje się jednym z najbogatszych finansistów w Londynie. W 1815r. uczestniczy w debacie ceł zbożowych. W 1817r. wydaje dzieło „ Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”. Potem kupuje majątek ziemski.

W 1819r. zostaje członkiem Parlamentu i aktywnie bierze udział w dyskusjach gospodarczych, przeciwstawia się właścicielom ziemskim.

Pierwsze dwa dziesięciolecia XIX w. niszczą harmonijny rozwój. Pojawia się rewolucja przemysłowa, kończą się manufaktury. Pojawia się bezrobocie - pogorszenie warunków dla najemników, spadek płac realnych, wystąpienia luddystów ( przeciwko maszynom). Riccardo dochodzi do wniosku, że spory rodzą się pomiędzy właścicielami ziemskimi a kapitalistami i to ma główny wpływ na sytuację.

Debata - okres Napoleoński wpłynął na odgrodzenie Anglii od jej dotychczasowych rynków zbytu. To zmusiło ją do uprawiania ziemi. Dochody właścicieli ziemskich były wysokie. Występował szereg negatywnych zjawisk po wojnie takich jak: brak zamówień rządowych na broń po wojnie. To powodowało, ze poszukiwano rozwiązania, którym okazała się polityka ceł zbożowych. Cła zwiększono, aby nie importować tanio i wytwarzać zboże w kraju. Właściciele ziemscy podnosili pułap cen zbożowych do poziomu, przy którym można importować:

Ustawa z 1815r. całkowity zakaz importu zbóż. Zakaz importu zapewnia zatrudnienie drobnym farmerom. Wysokie ceny zboża mają konsekwencje i wpływ na wzrost gospodarczy.

Malthus chciał chronić rolników, Riccardo nie. Debata trwała. Riccardo prognozował, że ten zakaz doprowadzi do wysokich cen zboża => wzrost rent gruntowych => nominalne wysokie płace robocze => zmniejszenia zysków. Twierdził, że wzrost gosp. Anglii się zwolni. To rozumowanie zostało zaakceptowane przez ekonomistów. W Anglii jednak renty nie wzrastały, płace rosły, malejące przychody z rolnictwa były równoważone przez postęp techniczny. To stało się krytyką Riccardo. Mówiono, że sprowadził ekonomię na manowce.

Model Riccardo.:

Podział bogactwa pomiędzy 3 grupy:

- pracowników ;

- kapitalistów;

- właścicieli ziemskich;

Właściciele ziemscy, jak robotnicy w całości konsumują swój dochód - twierdzi Riccardo. Więc jedynie zyski są z oszczędności. Doszedł on do wniosku, że z biegiem czasu będzie się odbywać redystrybucja dochodów na korzyść właścicieli ziemskich.

Riccardo interesowały zagadnienia podziału. Skoncentrował się on na teorii wartości Smitha i rozbudował teorię podziału Smitha. Rozdzielić można tylko to, co zostało wyprodukowane w procesie produkcji. Wielkość wartości wymiennej towaru zależy od:

a) rzadkości produktu;

b) nakład pracy niezbędny do otrzymywania produktu;

Ad a ) towary nieodnawialne ( rzeźby, obrazy) - wartość wymienna tych towarów jest określana przez popyt;

Ad b ) towary reprodukowane - ich ilość zależy od czynnika pracy - ile ich się wyprodukuje.

Kapitał i ziemia nie tworzą nowych wartości. Jego teoria otwierała drzwi dla teorii socjalistycznych. Riccardo odrzucił koncepcję Smitha, że na wartość towaru składa się renta, płaca i zysk. Riccardo twierdzi, że praca robocza jest chwiejna. Podkreślił, że jedyną miarą wartości jest praca na wytworzenie produktu. Wzrost udziału jednego czynnika wytwórczego ( praca rośnie ) to powoduje spadek drugiego ( zysk maleje ). To również stworzyło furtkę dla socjalistów. Riccardo twierdzi :

Płaca robocza:

„Żelazne prawo płac”- powtarza koncepcję Smitha, ale płaca to cena niezbędna do utrzymania robotnika. To też było podstawą dla socjalistów, gdyż ci, co pracują są skazani na ubóstwo.

Zysk:

Wartość produktu = koszt płacy. Dochód przypisuje się więc pracy. Opóźniona zapłata za przeszłą pracę.

Renta gruntowa:

Riccardo mówił, że renta gruntowa to dochód otrzymywany przez właściciela ziemskiego. Czynnik produkcji i ziemia są dzierżawione i za to płaci rentę. Dzierżawca organizuje to dopóty, dopóki przynosi mu to zysk.

Prawo malejącej urodzajności gleby. Jeżeli zwiększamy pracę lub kapitał - to powinniśmy otrzymać przyrost produkcji (poza rolnictwem). W rolnictwie nie są to przyrosty proporcjonalne ( lecz malejące). Ten mechanizm mówi, że przy wzroście ludności uprawia się ziemię coraz gorszą, natomiast renta gruntowa utrzymuje się na tym samym poziomie, lub renta rośnie. Wtedy spada tempo wzrostu gospodarczego. To prawo stało się jednym z fundamentalnych założeń ekonomii klasycznej. Teoria stagnacji - początki sformułował Smith, a Riccardo rozwinął.

Jeżeli nastąpi przeakumulowanie kapitału to Riccardo mówi, że zyski spadają, bo działa prawo malejącej urodzajności gleby. W długiej perspektywie - nominalnie rosną płace, renta rośnie realnie, więc zysk ( stopa zysku ) spada.

Wniosek: wprowadzenie zakazu importu zboża w Anglii przyspiesza stan stagnacji - błędna polityka gospodarcza. Zniesienie tego zakazu => spadek cen żywności => spadek płac => spadek rent => zwiększenie zysków.

Tomasz Malthus i Say też się zapisali w historii.

MALTHUS.

Liczba ludności przyrasta szybciej niż ilość środków do życia ( Senior ).

1804 - 1834 - profesor ekonomii - „Teoria ludnościowa” 1798r.

W 1803r. wydał drugą wersję, później jeszcze kilka. „ Ludność wzrasta szybciej niż podaż żywności”. Już wcześniej podobne teorie nawet u Smitha występowały. Anglia do końca XVIII w. była samowystarczalna pod względem żywności. Później konieczny był jej import. Pod koniec XVIII w. uwidoczniło się w Anglii zróżnicowanie społeczne, szerzyła się bieda. Było to związane z rewolucją przemysłową, powstawało coraz więcej biednych grup.

Ojciec Malthusa był zwolennikiem koncepcji socjalistycznych i twierdził on, że zło, które dzieje się w gospodarce jest wynikiem złych instytucji społecznych i gospodarczych. Malthus się z nim nie zgadzał. Stwierdził on, że źródła zła tkwią nie w czynnikach instytucjonalnych a w naturze człowieka.

Postawił on dwa założenia:

1) Niezbędna dla egzystencji człowieka jest żywność

2) Niezbędny jest pociąg seksualny.

To powoduje różne konsekwencje a między innymi prawo : wzrost ludności jest szybszy, niż podaż żywności - dzieje się tak dlatego, iż żywność rośnie w postępie arytmetycznym, a ludność w postępie geometrycznym.

Głód i nędza są nieuniknione. Przyroda jest przyczyną nieszczęść, ale i regulatorem tych zjawisk. Malthus zastanawiał się jak zmniejszyć rozrodczość? Mówił, aby małżeństwa zawierać później, ale to i tak by nic nie zmieniło, bo i tak dochodziło do stosunków przedmałżeńskich.

Prawa z 1803r.

Malthus uzupełniał swoje wywody danymi statystycznymi. Jedyne rozwiązanie problemu to wstrzemięźliwość moralna ( był kapłanem ). Nie brał on pod uwagę, że możliwe jest szybsze zwiększenie żywności przez rewolucję technologiczną.

Teza ta stała się podstawową w teorii klasycznej w połączeniu z teorią płac. Lecz teoria płac zawsze jest skazana na klęskę, bo rośnie liczba ludności.

TEORIA WARTOŚCI :

- u Smitha dwie koncepcje;

- Riccardo - jedyny czynnik wartościowotwórczy to kapitał pracy

Jemu przeciwstawiał się J.B. Say. Gdy odsunął się od polityki ( przeciwnik Napoleona) zajął się działalnością gospodarczą. Wykładał ekonomię , opublikował pracę, rozpoczął dyskusje z Malthusem i Riccardo.

Tak jak Riccardo dostrzegał błędy Smitha - dlatego jego praca była kontynuacją i uzupełnieniem pracy „mistrza” Riccardo rozwinął „teorię wartości”. Źródłem wartości dobra jest użyteczność. Ona określa górną granicę wartości. Dolną granicę określają koszty produkcji. Say podkreślił, że koszty sprowadzamy do kosztów produkcji ( kapitał, ziemia, praca ). Praca nie jest jedynym czynnikiem wartościowotwórczym, jest nim również kapitał ( maszyny). Fabryka - zwiększa skalę produkcji, ziemia też wpływa na wartość. Na tych rynkach działają przedsiębiorcy, którzy kupują usługi czynników prod. łącząc je w proces produkcyjny. Wytworzony produkt ma powstać jak najniższym kosztem. Wyzwala się również określony popyt na te czynniki. Wszystkie czynniki produkcji są wartościotwórcze.

Say - określony, jako „wulgaryzator ekonomii klasycznej”. Przedsiębiorca musi zapłacić właścicielowi kapitału, ziemi lub pracy. To on wprowadził pojęcie PRZEDSIĘBIORCA, czyli osoba ważna dla uruchamiania rozwoju gospodarczego. Wyróżniał również dochód przedsiębiorcy - wynagrodzenie specyficznej wysokokwalifikowanej pracy.

PRAWO RYNKÓW SAYA

Produkcja towarów wywołuje efektywny popyt, wystarczający. Jedyne ograniczenie - to tempo akumulacji kapitału. To, co zostało wytworzone ulega podziałowi. Globalny popyt = globalna podaż. W cenie każdego sprzedanego produktu jest dochód. Nie może być nadprodukcji. W gospodarce opartej na mechanizmach rynkowych nadwyżki podaży nad popytem być nie może. Poprzez niewłaściwą alokację kapitału zaczęto dostrzegać zaburzenia w kanałach handlu.

Analiza Saya oparta jest na założeniach znaturalizowania stosunków gospodarczych. Produkowano towar aby zapewnić sobie byt, pieniądz nie odgrywa ważnej roli. Istniała wada tej tezy: - niewystarczająca rola czynników pieniądza. Dopiero Keynes obalił prawo Saya - „Nie ma potrzeby pobudzania popytu.” Problem kierowania globalnym popytem ( Keynes ).

Inny ekonomista SISMONDI również sprzeciwiał się tezie Saya. Żył w latach 1773 - 1842. Jego praca „ O bogactwie handlowym...”. Popularyzował on koncepcje A. Smitha. Do 1815r. był zwolennikiem koncepcji Smitha. W powyższym roku stwierdził, że fakty przeczą teorii. ( czyli popyt nie wpływa na wielkość podaży ). Kryzys angielski stał się przyczyną przewartościowań jego poglądów. 1819r. - „Nowe zasady ekonomii klasycznej”. Ekonomia powinna pokazać jak dążyć do dobrobytu. Problem sprawiedliwego podziału poprzez analizę popytu i podaży. Analiza konfliktów wynikających z procesu rozwoju gospodarczego. Udowadniał, że podział poprzez rynek jest niesprawiedliwy. Państwo powinno ingerować. Analiza pokazywała, że szybki rozwój technologiczny to wzrost podaży. Z drugiej strony niszczy to drobnych rzemieślników. Skutki społeczne powodują spadek popytu, bo pojawia się bezrobocie, płaca jest niska, czyli następuje wzrost podaży przy jednoczesnym obniżeniu popytu. Mechanizm rynkowy jest społecznie niebezpieczny. Jego rada: regulować postęp technologiczny. Był on obrońcą praw drobnoprzemysłowych, czyli „ socjalista drobnomieszczaństwa”. Widział wyjście w stwarzaniu przez państwo rozwoju produkcji rzemieślniczej, sprawiedliwego podziału i jako pierwszy ekonomista chciał stworzyć związki zawodowe. Państwo powinno organizować roboty publiczne. Sismondi jest prekursorem ekonomii dobrobytu. Prawu rynku Saya sprzeciwił się również Malthus. Zwrócił on uwagę na ekonomiczne konsekwencje oszczędzania - akumulację kapitału. Jest jedynym źródłem kapitału, ale tylko ze strony podaży. Pojęcie „efektywnego popytu”. Był prekursorem analizy od strony popytowej. Siła robocza nie otrzymuje całości wytworzonego produktu. Stwierdzał również, że dochód przedsiębiorcy jest duży, ale kapitaliści nie mają woli wydatkowania całości zysku ( robotnicy mają wolę, ale brak środków ). W dłuższym okresie czasu mechanizmy oszczędnościowe mogą doprowadzić do redukcji popytu. Aby utrzymać pełne zatrudnienie - poziom produkcji i konsumpcji musi stale rosnąć - jest to warunek efektywnego funkcjonowania gospodarki. Był obrońcą klasy właścicieli ziemskich.

EKONOMIA KLASYCZNA W HANDLU ZAGRANICZNYM.

Źródło koncepcji wolnego handlu neguje teorii merkantylizmu. Nie ma kontrowersji pomiędzy ekonomistami. Rozwijanie poszczególnych teorii.

Handel zagr. - jedyne źródło wzrostu bogactwa narodu ( merkantyliści ).

( klasycy ) - w wymianie międzynar. nie może powstać bogactwo. Tylko produkcja. Istnieje ekwiwalentność wymiany.

M: Bogactwo jest już dane (kruszec) następuje tylko przesuwanie go pomiędzy krajami.;

K: Podstawą wzrostu bogactwa jest produkcja, mogą korzystać wszyscy. Nie ma sprzeczności interesów.

Odrzucali protekcjonizm handlu zagranicznego.

Idea wspólnego handlu:

M: problem handlu wew. jest nieistotny;

K: w procesie wymiany w handlu wew. - wymiana ekwiwalentna. Podział pracy wpływa na zwiększenie produkcji. Specjalizacja i podział pracy - podstawa wymiany mechanizmu pracy w skali gospodarki światowej.

Podstawą wymienną : Podział pracy.

Podstawą korzyści - różnice wydajności osiągane przez dane kraje. Istotą koncepcji klasycznej - zaprzeczenie merkantylistycznej wersji.

Hume i Riccardo udowodnili, że jeśli do danego kraju napływa stale kruszec to następuje wzrost cen. Czyli kraj eksportuje coraz mniej, a opłacalny byłby import. Dążonoby do wyrównania bilansu handlu zagranicznego. Nie

nadwyżka = wyrównywanie korzyści. W ekonomii klasycznej występują 2 etapy teorii handlu zagr.:

1) teoria kosztów absolutnych.

Eksportują towary o wyższej wydajności ( niższe koszty pracy), a importują odwrotnie. Nie wyjaśniono sytuacji - co będzie, jeśli dany kraj jest lepszy we wszystkich dziedzinach. To teoria Riccardo - „teoria kosztów komparatywnych”.

Riccardo zastanawiał się nad różnicą rynku wew. i zagr. - ogranicza przenośność czynników produkcji w granicach państwa kapitał i praca w obrębie kraju się przenoszą. W miejsce migracji czynników produkcji następuje przepływ towarów. Jeśli prosekcje - hamowanie przepływu towaru.

WSZELKIE ELEMENTY PROTEKCJONIZMU SĄ SZKODLIWE DLA KRAJÓW, GDYŻ TYLKO WOLNY HANDEL UMOŻLIWIA WZROST WSZYSTKICH KRAJÓW.

WYKŁAD 5

Teoria pieniądza

W średniowieczu nominalistyczna teoria pieniądza (wartość wybita na monecie, zawartość kruszcu w danej jednostce pieniężnej. Ta teoria była wyparta przez merkantylistów. Zjawisko psucia pieniądza (władcy dobrze wyjdą na obniżaniu kruszcu przy jednakowym nominale).

Teoria kruszcowa - wartość pieniądza wyznaczona przez wartość kruszcu. Merkantyliści nie stawiali pytania o wartość pieniądza. W wyniku napływu dużej ilości pieniądza z Ameryki w Europie rosła inflacja.

Podstawy teorii klasycznej co do teorii pieniądza sformułował D.Human (XVIII w)

Jeśli masa towarów nie ulega zmianie, a ilość pieniądza wzrasta to za jednostkę pieniądza można kupić mniej towarów

Od czego zależy wartość jednostki pieniężnej?

Pieniądz potraktowano jako towar. Wartość jednostki pieniężnej jest określona nakładem do otrzymania kruszcu i przerobienie go na jednostkę pieniądza. Koszty związane z otrzymywaniem ilości kruszcu (w Ameryce) zmniejszają wartość jednostki pieniężnej

Wkład w teorię pieniądza - D.Human, A Smith, Riccardo

D.Human - Poszukiwał relacji między masą pieniądza, a masą towarów. Każda ilość kruszcu jest od razu pieniądzem. Human nie oddzielał wyrobów użytkowych z kruszcu. Zakładał, że o relacjach wartości towarów i pieniądza rozstrzygają relacje rynkowe (na rynek wchodzą bez wyznaczonej wartości).

Smith - Kładzie nacisk na trudności w procesie wymiany bezgotówkowej. Pieniądz w długotrwałym okresie usuwa ujemne skutki gospodarki barterowej.

Wartość pieniądza w oparciu o teorię pracy - Smith pokazał, że ilość pieniądza dostosowuje się do obiegu. Nadmiar pieniądza kruszcowego można przenieść w inne rejony oddziaływania kruszcu. Jest to zasadniczy mechanizm regulowania ilości pieniądza w obiegu. (Human- cały zasób pieniądza). Smith zajął się także obiegiem pieniądza papierowego. Koło obiegu pieniądza kruszcowego jest bardzo kosztowne w porównaniu z pieniądzem papierowym. Należy zadbać aby pieniądza papierowego było tyle ile pieniądza kruszcowego. Z pieniądza papierowego nie da się przetwarzać na inne wyroby.

Riccardo - Mechanizm regulacji jednostek pieniężnych w obiegu:

Wymiana międzynarodowa --> nadmiar pieniądza --> poziom cen wysoki --> wartość jednostki monetarnej spada --> korzystny import --> odpływ pieniądza kruszcowego tak długo jak poziom cen pozostaje wysoki, aż do stanu równowagi (relacja wartościowa oparta na jednostce pracy). Gdy dodamy pieniądz papierowy nie służy regulacji płatności w handlu zagranicznym

John Steward Mill (1806- 1873)

kończy rozwój szkoły ekonomii klasycznej - niektórzy uważają że łączy szkoły ekonomii klasycznej i neoklasycznej, krytykował maksymalizację bogactwa i minimalizację przykrości. Wg Milla ekonomia to nauka o społeczeństwie, ograniczona jeśli chodzi o zakres mechanizmów społecznych jako całości. Ekonomia jest nauką rozwiniętą, sprawiającą mało kłopotów metodologicznych, gdyż jest abstrakcyjna. Nauki społeczne i psychologia nie są w stanie wyizolować warunków jakiegoś społeczeństwa .

W 1848 r wydał „Zasady ekonomii politycznej z niektórymi zagadnieniami filozofii społecznej”. Próbował rozstrzygnąć wątpliwe zagadnienia ekonomii klasycznej. Jego dzieło to próba połączenia sprzecznych założeń. Łączył ekonomię klasyczną z myślą socjalistyczną (Simon, Owen)

Rozróżnił prawa związane z produkcją od praw związanych z podziałem. Dotychczas uważano, że są niepodzielne.

Prawa produkcji - uniwersalne w każdym systemie

Prawa podziału - zmienne, kształtowane przez ustrój

Ekonomia klasyczna to przede wszystkim produkcja i podział, a nie konsumpcja.

Celem Milla było unowocześnienie teorii wartości Riccardo. Rozwinął

mechanizm konkurencji, analizę elastyczności popytu i podaży oraz wprowadził zależność pomiędzy grupami towarów, a popytem i podażą

GRUPA I - dobra rzadkie, nie jesteśmy w stanie reprodukować. Podaż E=0 (ceny przez popyt)

GRUPA II - ceny wyznaczane przez koszty produkcji - większość

GRUPA III - ceny dóbr wyznaczone przez najwyższe koszty krańcowe produkcji

„Prawo zmniejszającego się dochodu z ziemi” (Riccardo).

Mill uważał, że postęp techniczny w rolnictwie zwiększa plony szybciej niż rosną koszty. Wskazywał, że środki komunikacji pozwalają wykorzystać nowe tereny do uprawy. W przemyśle działa prawo malejących kosztów przy wzroście produkcji. Do analizy międzynarodowej włączył prawo popytu i podaży.

Zagadnienie kryzysów (2 aspekty)

a) cykliczność

Gdy gospodarka bezpieniężna to Podaż = Popyt.

W gospodarce pieniężnej następuje zjawisko nadprodukcji

b) tendencja wzrostu długotrwałego

Prawo zmniejszającego się dochodu ziemi. Elementy wzrostu wyraźne, niemożliwa stagnacja. Stagnacja oznacza, że w gospodarce będzie można budować system bardziej sprawiedliwego podziału.

Mill a zagadnienie socjalizmu

Zwolennik koncepcji Saint-Simona. Raził go autoratywny system władzy - oznacza ograniczenie praw jednostki. W długiej perspektywie własność prywatna może być zmieniona. Ale gospodarka nie może być zcentralizowana i nie może nie działać konkurencja. Państwo nie może być zcentralizowane. Akceptował tzw. „socjalizm filozoficzny”. Nie wykluczał, że w przyszłości powstaną powyższe zasady.

SZKOŁA HISTORYCZNA

Narodziła się w opozycji do ekonomii klasycznej. Jest ekonomią niemiecką (ekonomia klasyczna - Anglia i Francja).

Niemcy rozbite były na samodzielne państwa, brak jednego rynku, osobne systemy. Pojawiły się postulaty centralizacji gospodarczej np. ZWIĄZKI CELNE (ochrona rynku wewnętrznego). Państwo powinno odgrywać bardzo znaczącą rolę w tworzeniu infrastruktury. Badanie problemów rozwoju. Ekonomia niemiecka - pozytywnie o merkantylizmie.

Szkoła niemiecka miała swoje przełożenie w polityce gospodarczej. Najpierw szkoła narodowa - F. List - zarzucił ekonomii klasycznej:

- ahistoryczność

- abstrakcyjność

- założenie homoekonomicus - nieprawdziwe

Kierunek ataku Lista.

Uważał, że społeczeństwa przechodzą fazy rozwoju gospodarczego:

- dzikość

- pasterstwo

- rolnictwo

- rolniczo - przemysłowa

- rolniczo - przemysłowo - handlowe

Narody są w różnych fazach. Wobec każdego stadium inne zjawiska gospodarcze. Nie można przenieść wszędzie zasad liberalizmu społecznego (nie przyniosą efektu). Państwo niemieckie powinno przyspieszyć rozwój gospodarczy. Problem oświaty - tylko ona pozwoli przełamywać tradycyjne formy rozumowania. Pomiędzy państwami taka sama polityka.

Starsza szkoła historyczna do lat 60-70tych

Młodsza szkoła historyczna od lat 70tych do początku XX w.

Nie można stworzyć jednolitej teorii, która pozwoli opisać warunki. Ekonomia powinna badać kontekst historyczny.

Ekonomia - empiryczny opis i badanie faktów (na podstawie historii gospodarczej)

Marksizm - rewolucyjny charakter wg szkoły historycznej. Popierali interwencjonizm państwa. Rozwój ubezpieczeń, rozwój spółdzielczości pozwolą zlikwidować kwestię rozwoju społecznego.

Szkoła historyczna starała się uwzględnić zwrotne oddziaływanie stosunków społecznych, gospodarczych i kulturowych. Reformacja tworzy nową etykę. Gospodarka narodowa zależy od położenia geograficznego

Organy - więzi gospodarcze np. gospodarka rodzinna, osiedla, wioski, miasta, państwa.

WYKŁAD 17.11.98

Kierunki socjalistyczne w myśli ekonomicznej

Jest to kierunek opozycyjny do liberalizmu. O Marksie możemy mówić jako o kontynuatorze (gałąź uboczna) ekonomii klasycznej (wykorzystał ją w swojej teorii)

Socjalizm pierwszej połowy XIX w - przeciwstawny liberalizmowi

Liberalizm- główne założenia:

- indywidualizm

- filozofia utylitaryzmu

- rozgraniczenie pomiędzy systemem społeczno-politycznym, a gospodarczo- społecznym.

System gospodarki liberalnej jest systemem gospodarki harmonijnej. Trzeba doskonalić system polityczny, rozszerzać praw wyborców. System społ.- gosp. miał być systemem uniwersalnym (jedynym racjonalnym systemem w gospodarce)

- Niezmienność natury ludzkiej

Socjalizm w pierwszej połowie XIX w wszystkie założenia liberalizmu odrzuca. Odrzuca własność prywatną, konkurencję. Gospodarka kapitalistyczna jest traktowana jako przejściowa.

Różnorodność myśli socjalistycznej.

Poszukiwanie nowego ładu.

Porządek społeczno- gospodarczy należy przebudować (to co liberałowie uważali za ostateczny). Odrzucili przemiany systemu politycznego, ten ma wynikać z przemiany systemu gospodarczego. Rewolucja francuska była połowiczna - dążyła do wprowadzenia równości politycznej, a już nie materialnej. Trzeba pójść dalej dla wprowadzenia równości materialnej. Rewolucja przemysłowa oznaczała przyspieszony rozwój klasy robotniczej (klasy powstałej w wyniku przemian, koncentrującej się w miastach).

Problem pauperyzmu - widoczna koncentracja dużej nędzy w zbiorowościach miejskich.

Próby znalezienia lepszego porządku, który by ten problem zlikwidował.

Koncepcje socjalistyczne łączyło:

+ przyznanie decydującego znaczenia kwestii rozwiązania pauperyzmu

+ przekonanie, że decydującym elementem będzie stworzenie nowego ładu gospodarczego opartego na współpracy, a nie na konkurencji.

+ idea wspólnoty (zrzeszenia)

+ trzeba przeorganizować cały system gospodarczy w myśl idei wspólnoty.

W latach 30-tych XIX w --> rozróżnienie socjalizmu i komunizmu (rodzaj samorządnej wspólnoty bez prywatnej własności - zabarwienie bardziej radykalne niż socjalizm

San Simon

Próbował zrealizować opracowanie Nowej Encyklopedii

Autor pojęcia Społeczeństwa Industrialnego (odróżniał go od systemu militarnego)

System industrialny - harmonijny rozwój, brak hierarchii i rozkazu, współpraca, planowanie. Państwo powinno kierować rozwojem gospodarczym poprzez planowanie. Pierwsza scentralizowana koncepcja planowania w skali państwa.

Idea rozwoju historycznego

Fazy rozwoju społeczeństwa --> koncepcja tworząca i system polityczny, i gospodarczy, i kulturowy.

Miejsce religii zastępuje nauka.

Owen

Przedsiębiorca prowadzący przez 20 kilka lat zakład oraz osadę pracowników.

1. Skrócenie czasu z 13 do 11 godzin pracy.

2. Zbudowanie osiedla

- szkoła, domy kultury, sklep (gdzie jego pracownicy kupowaliby po cenach hurtowych), salę koncertową itd.

Oaza dobrze pojmowanego reformizmu. Działając na forum parlamentu postulował pomoc ubogim. Próba zbudowania wzorowe komuny. Był twórcą angielskiego ruchu społecznego, angielskiego ruchu związkowego

Idea pieniądza pracy.

Zniesienie pieniądza kruszcowego i zastąpieniem go pieniądzem pracy. Każdy człowiek może produkować więcej niż potrzebuje. Każdy produkujący może bez pośrednictwa oddawać do magazynów dobra społecznego wytworzony produkt. W zamian otrzymywał bony pracy, za które z tych magazynów mógł wziąć potrzebne mu dobra. Zlikwiduje się kryzys nadprodukcji.

1820-1840 - Anglia - socjaliści ricardiańscy.

Punkt wyjścia - odwołał się do Riccarda => tylko praca stanowi wartość.

Kapitał i jego akumulacja - warunek zatrudn. pracowników i rozw. produkcji. Rozwijali ideę pien. pracy. Społeczne bodźce produkcyjne mogą działać silniej niż natura ludzka. System spółdzielczy ma doprowadzić do tego, że zanikną kryzysy. Prawo pracownika do otrzymania pełnego produktu swojej pracy. Wprowadzenie równości płac. Organizowanie spółdzielczych zrzeszeń. Instytucja państwa zost. zastęp. syst. relacji między komunami. Źródłem zła jest pieniądz. Likwidacja pien. i wprowadzenie bezpośr. wymiany między producentami, wprowadzony zostanie sprawiedliwy system podziału.

Przeciwstawienie idei natury ludzkiej idei historycznych przemian. Przemoc rządzących i posiadających wobec podwładnych. Walka wszystkich ze wszystkimi - konkurencja. Syst. skazujący większość społ. na życie w nędzy.

Konieczne są przemiany dla zmiany tej trudnej sytuacji polit. i gosp. Wyeliminowanie hierarchii, zależności. Idea pien. pracy! Sprawiedliwy podział, zmiana organizacji syst. społ - gosp. Jest to etap w procesie przemian społ - gosp. ( obecna sytuacja ).

WYKŁAD 24.XI.98

System ekonomii klasycznej od połowy XIX w zanika. Pojawiają się trudności interpretacji.

Kierunek marginalistyczny - ciągły proces, zasadniczy zwrot w teorii ekonomii. Okazało się, że niezgodne są fundamenty, a przede wszystkim teoria ludnościowa Malthusa. Okazało się, że teoria wartości w stopniu niewystarczającym wyjaśnia zjawisko kształtowania się cen, jak również prawo płac. Twierdzi się, że kierunek marginalistyczny to odpowiedź na rozwój marksizmu. Metody badawcze są odwrotnością metod socjalistycznych. Rozbito metodę (prawo) wartości.

XIX w. (187?) - wydane 3 książki :

- W Javons

- K. Menger

- L. Waldras

Dokonali podstaw przebudowy ekonomii klasycznej. Stworzyli nowy kierunek marginalistyczny. Wprowadzono pojęcie użyteczności krańcowej --> wyróżnik szkoły. Ekonomiści ci inaczej interpretowali problemy ekonomiczne. Cała ekonomia klasyczna to problem analizy czynnika podażowego --> koncepcje ich wzrostu to powiększalna ilość pracy i kapitału.

Nacisk na akumulację kapitału i szybki proces przepływu.. Nie jest problemem badanie wzrostu czynników produkcji.

1) Problem cen i ich zmian przy danym zasobie czynników produkcji. Zasoby czynników produkcji są dane.

2) Marginalizm - zakres użyteczności krańcowej

Trzej ww. ekonomiści zapoczątkowali szkoły:

--> austriacka = wiedeńska = psychologiczna (Menger)

--> lozańska = matematyczna (Waldras)

--> neoklasyczna (Javons)

Wspólne cechy tych kierunków :

Przebudowa wartości teorii cen. Były to kierunki subiektywistyczne. Chciano podkreślić .................................................................

Uznawali, że klasyczna teoria wartości nie jest w stanie wytłumaczyć zjawiska kształtowania się cen, jak określona jest wartość i cena produktów. Cena dóbr nie zależy od kosztów wytworzenia. Wysokie koszty produkcji niekoniecznie są przyczyną wysokich cen. Odwołano się do użyteczności dobra. To właśnie od użyteczności, czyli popytu na dobro należy zacząć. Wartość dobra wynika z zapotrzebowania na to dobro. Problem cen:

- czy można sumować nakłady wcześniej poniesione?

- czy nakłady poniesione na czynniki produkcji można oszacować z produktu finalnego.

Istotna przy wyznaczaniu cen jest UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA

„Paradoks wody i diamentu”

Tablica Mangera (trójkąt)

Grupy towarów
I	II	III	IV		V	VI	VII	VIII	IX	X
10	9	8	7		6	5	4	3	2	1
9	8	7	6		5	4	3	2	1	0
8	7	6	5		4	3	2	1	0
7	6	5	4		3	2	1	0
6	5	4	3		2	1	0
5	4	3	2		1	0
4	3	2	1		0
3	2	1	0
2	1	0
1	0
0

Wartości użyteczności krańcowej

I gr. - woda

Potrzeba każdego człowieka. Zaspokojenie zmniejsza użyteczność

Diament VIII gr.

Któraś użyteczność wody (<3) to użyteczność diamentu większą niż wody.

O wartości decyduje użyteczność krańcowa, a nie całkowita.

Analiza pojęcia użyteczności nie jest wygodna. Z biegiem czasu stosowana coraz rzadziej - niewymierna, nie nadająca się do porównań.

Obok teorii wartości - przeciętne zjawisko nie istnieje również. Zjawisko krańcowe jest i jest realne. Stanowiło to przełom narzędziowy. Wpływ warunków zewnętrznych - obiektywne i subiektywne podejście. Marginalizm - problemy oparcia teorii „homoeconomicus”.
Ten sposób myślenia podlegał ciągłej krytyce - abstrakcja nie odpowiadająca rzeczywistości. Nie ważne jakie motywy kierują człowiekiem, ważne że człowiek ma wybór pomiędzy celami. Przyjęto, że każda potrzeba ludzka słabnie, gdy ją zaspokajamy. Wartość dobra zmniejsza się w miarę jego objętości. Każdy podmiot gospodarczy na swoje wydatki dochód. Znikał problem oceny norm wartości. Zasady do każdej jednostki, każdego podmiotu. Badamy mechanizm - rzadkości dóbr. Niechęć człowieka do wyrzeczeń.

Ekonomia - badanie skutków rzadkości

Teoria - prawo kształtowania się cen jako irracjonalizm. Skutki istnienia środków rzadkości. Metody badawcze tych Szkół. Nie ma jednolitej metody badawczej.

Javons - metoda statystyczna

Menger - filozofia metod

Walras - matematyka - podstawowe narzędzie wyznaczenia współzależności. Zwrócenie uwagi na sposób rozumowania. Szkoła klasyczna - rozumowanie przyczynowo skutkowe. Szkoła marginalistyczna --> współrozumowanie --> współzależność między sposobami rozumowania.

Rozumowanie przyczynowe - szczególny przypadek rozumowania funkcjonalnego. Istnieje konkretna współzależność wpływu na dane dobro. Niemożliwe rozumowanie przy stałym rozpatrywaniu wszystkich zależności. Uniemożliwione odwrócenie tej zależności.

Rozumowanie funkcjonalne - stara się uwzględnić współzależność zjawisk. Ekonomia klasyczna --> baza przyczynowo - skutkowa. Poszczególne szkoły i ich wkład w rozwój teorii ekonomii.

Wykład 98. XII. 08.

Szkoła austriacka ( psychologiczna ).

- K. Menger

- F. Wiser

- E. Bohm - Bauverk

Rozwijała się wraz z trzema wyżej wymienionymi twórcami do końca XIX w. Ma swoich współczesnych przedstawicieli ( neoaustriacy ) - F. Hayek ( laureat Nobla w latach 70-tych ), szkoła ta miała główne zasługi we wprowadzeniu pojęcia wartości różnego od klasycznej ekonomii. Wyszli od czynników kształtujących popyt. Powrót do pojęcia użyteczności. Ek. klasyczna - pojęcie użyteczności było subiektywne. Z czego wynika użyt. dóbr jeśli weźmiemy odczucia indywidualne konsumenta. Użyteczne dobra = suma zadowolenia, jakie daje dane dobro ( w skali indywidualnej ). Użyteczność krańcowa => malejąca użyteczność dobra w wyniku zwiększenia tego dobra. Potrzeby => są nasycalne ( prawo Gossena ) - NASYCALNOŚĆ POTRZEB.

wykresik tempo wzrostu się zmniejsza

wraz ze wzrostem ilości

Austriacy: użyteczność kr. określa wartość lub jest z nią identyczna. Wartość dóbr produkcyjnych użytych do produkcji dóbr konsum. zależy od wartości dóbr konsumpcyjnych do których służą ( w ek. kl. odwrotnie ). O wartości dóbr konsum. będzie decydować najmn. wart. skł. do prod.

WYMIANA, PODZIAŁ DOCHODU POMIĘDZY RÓŻNE DOBRA.

Ek. kl. : II prawo Gossena.

Podział dochodu pomiędzy różne dobra. Konsument ma określony dochód i preferencje, zna ceny rynkowe dobr. Konsument dąży do maksymalizacji użyt. Każda złotówka przyniesie jednolity stopień zadowolenia. Prawo to wyjaśnia też zjawisko wymiany:

wykresik.

Wymiana między nimi dobra o niskiej Uk na dobro w wysokiej Uk. Wymiana do momentu zrównania użyt. obu dóbr. Dwa przykłady: wielu sprzed. i kupujących (model E. Bondawella ) => on => rynek koni. Dla indywidualnych sprzed. i kup => koń ma określoną subiektywną wartość.

tabelka

Zrealizowanych będzie 5 transakcji ( t - V ). Ceny na przecięciu ocen. wartość towaru kup. r sprzed spada. Czyli cena zależy od popytu. Cena w obrębie ostatnich transakcji pomiędzy kupnem a niezrealizowaniem transakcji.

Bondhawel - prawa dot. kapitału i procentów zysku. Kapitał - ogół produkowanych śr. prod. dobra pośrednie, dalszych rzędów. Wartość wyliczamy poprzez wyliczenie wart. końcowych.

Kapitał społeczny - kap. produkcyjne, przynoszą dochód poprzez prod.

Kapitał prywatny - dochód dla jedn. ( bez procesu prod. ) np. kamienica czynszowa.

Do kap. społ - zaliczał pieniądze. Praca bezpośredni - użycie element. czynników prod. ( ziemia i praca ). Poprzez użycie kapitału proces prod. pośred. - wydłużamy proces produk. , ale uzyskujemy większy przyrost produkcji. Kapitał to pochodny czynnik produkcji, zwiększa wydajność pracy. Bierze się z oszczędności - musi nastąpić ograniczenie spożycia. Krytyka dotychczasowych teorii procentu. Dochód z kapitału to procent. Procent pierwotny - użycie kap. w procesie prod. Procent wtórny - pożyczka

Teoria Bondawelka obejmuje zagadnienia przeszłości do teraźniejszości. Dobra współczesne zawsze mają większą wartość, niż dobra przyszłe. Teraźniejsze dobra - wyższa wartość wymienna od dóbr przyszłych. Różnica oceny wartości dóbr teraź. do przyszłych to procent.

Lata 50, 60 - ekonomiści znowu powracają do szkoły austriackiej. Oprócz Hayek, L. von Mizhes - neoaustriacy. Zakładali, że analiza ek. jest procesem. Szczególna rola czasu jako składnika odgrywającego ważną rolę. W ek. stale dokonują się przemiany. Rynek nie jest statyczny. Rynek konieczny warunek osiągnięcia ideałów - takich jak wartość rynku. Byli ekonomistami:

- antyetatystycznych ( przeciw inter. państwa );

- konserwatywno - liberalnych.

Oni twierdzili, że opierają się na przeszłych zdarzeniach historii. Współczesna szkoła - nacisk na połączenie doktryny ek. i liberalizmu. SZ. A => unika analiz makroekonom. Państwo ma mieć rolę aktywną tzn. gdy będzie twórcą praw zapewniających swobodną ocenę rynku.

Krytyka ek. socjalizmu.

Socjalizm nie posiada realnego sys. cen => brak podstaw do istnienia rynku.

Hayek

Dowodził wyższość mech. rynku nad interwencją rządu.

Sprawiedliwość społ. - pojęcie względne, rząd sięga do kontroli nad cenami, psuje uniwersalny mech. konkurencji - czyli naruszają ład rynkowy. Jest to droga do budowy systemu totalitarnego ( istnieje przymus ).

W innej pracy Hayek:

„Wolność nie jest wartością, a źródłem wszystkich wartości”.

Neoaustriacy:

Główne wartości: wolność i rynek - droga do racjonalnej gospodarki.

Nie ma rzeczywistej wolności jeśli cele i środki dane. Musi być swoboda wyboru celów i środków.

Szkoła matematyczna - Lozańska.

- L. Walras;

- V. Pareto

Prekursor: Cournot - pierwszy wprowadził matematykę do ekonomii. Wcześniej była używana tylko rachunkowość.

Z teorii ekonomii należy stworzyć naukę, która byłaby nauką na wzór przyrodniczy ( czystą ) - ekonomia stosowana.

Ekonomię społeczną wykreślali jako przedmiot zainteresowania czystej ekonomii.

Główna myśl : MATEMATYCZNA NORMALIZACJA.

Kształtowanie cen w warunkach doskonałej konkurencji ( cena = warunki równowagi podaży i popytu)

Nie zajmuje się pogłębioną analizą wartości w sensie subiektywnym, gdyż subiektywność wartości nie jest pojęciem mierzalnym. Zastępujemy je ceną.

Idea współzależności wszystkich zjawisk w rozumieniu funkcjonalnym ( a nie przyczynowo - skutkowym )

Obok wartości ekonomicznych (popyt, podaż, cena) głównie występują „Daty” (stan techniczny gospodarki, ludność, gęstość konsumentów, ustrój)

Daty są stałe, zewnętrzne (poza kategoriami ekonomicznymi). Badamy jak w ramach dat kształtują się mechanizmy rynkowe podaży i popytu.

Ekonomia matematyczna --> ujmowała zjawiska rynkowe jako całość. Gospodarka = mechanizm naczyń połączonych (zmiana np. ceny jednego oddziałuje na wszystkie). Należy więc badać związki w całokształcie i w ramach całego rynku.

Waldras:

Mając dane zasoby produkcji, technikę produkcji --> Daty --> należy określić ilość dóbr produkowanych i wymienialnych w stanie równowagi ogólnej.

Bogactwo społeczne = ogół rzeczy materialnych lub nie, ale rzadkich (dobra użyteczne, ale występujące w ograniczonej ilości)

Bogactwo: nabywane, wymieniane jest przedmiotem działalności wytwórczej.

Ekonomia matematyczna --> ustalanie cen

Bogactwo:

1. Kapitały - dobra, które nie przestają istnieć po pierwszym użyciu

2. Dochody - dobra spożycia, dotyczą dóbr konsumpcyjnych i pośrednich do produkcji.

Waldras formułował kształtowanie równowagi w poszczególnych płaszczyznach rynku. Są 3 grupy społeczne, które uczestniczą w procesie wymiany:

- Posiadacze kapitału osobowego

- Kapitaliści

- Posiadacze (właściciele) ziemi

Przedsiębiorcy łączą kapitał, ziemię i pracę.

Nabywcy dóbr pośrednich --> przedsiębiorcy

Nabywcy dóbr końcowych oraz nabywcy kapitału --> wszyscy

Wielkości kapitału każdego rodzaju są dane. Trzeba ustalić ilości dóbr i wartość po której będą wymieniane. W warunkach doskonałej konkurencji --> pewien system cen, który określa moment równowagi ogólnej, dopóki nie zmienią się daty zewnętrzne.

Na gospodarkę nakłada się dowolny system cen. Podmiot dąży do osiągnięcia maksymalizacji użyteczności. W wyniku tego ilości dóbr produkowanych w danej gospodarce.

Proces dostosowania cen - gdy zrówna się ilości zaoferowane i wybrane, czyli STAN W KTÓRYM GLOBALNA RÓWNOWAGA OSIĄGNIĘTA NA KAŻDYM RYNKU.

System ten wymagał języka matematycznego

suma popytu indywidualnego = popyt globalny

Szkoła neoklasyczna.

Twórca - A. Marshall. Rozdzieliła się ona na szereg kierunków ;

- ekon. neoklasyczna - John Clark, Niksel, Fisher;

- neoklasyczna szkoła z Cambridge - A. Marshall i jego następcy: A. Pigo,

Robinson;

- szkoła szwedzka;

W Polsce: A. Krzyżanowski, F. Młynarski

Korzenie A. Marshal.

Trzy istotne elementy, które oddzieliły mit teoret. od psycholog. i matemat.;

- posługiwanie się met. równowag cząstkowych;

- zjawisko dualizmu przy analizie cen;

- zastosowanie do całej analizy gospodarczej koncepcji marginalistycznej.

A. Marshal koncentrował się nad problemem zw. z uprawianiem ekonomii, głównie zajmował się problemem analizy podaży i popytu.

1842- 1924 ( żył ) - karierę akademicką zaczął od studiów matemat.

Zajął się problematyką ekonomii po krytyce książki Jerons'a.

Marshal odchodzi stopniowo od stosowania matemat. w ekonomii. Uważa się ekonomia nie może posługiwać się ścisłymi, logicznymi konstrukcjami matem.

Ekonomia przypomina bardziej życie biologiczne niż mechanizmy opisywane przez zmatematyzowane mechanizmy. Marshal odchodzi od terminu ekonomia polityczna - jego dzieło to „ Teoria ekonomiki”.

Ekonomika - termin analogiczny do nazw innych nauk: logika matematyczna....

Poza tym termin ekonomia polit. wywodzi się od merkantylizmu, a ekon. jako przedmiot badania jest czymś więcej.

Ekonomia według Marksa to studiowanie ludzkości w zwykłych sprawach życiowych.

Metodologia M. była max. zbliżona do rzeczywistości. Starał się nie tracić kontaktu z rzeczywistością poprzez szereg pojęć i zagadnień. Matematyka była usunięta - korzystał z niej tylko do dodatków kończących rozdziały jego pracy.

Nie chciał mierzyć motywów ludzkiej dział. inaczej jak przez ich zewnętrzne objawy. To szuka pieniężna jest zew. wyrazem stanów psychicznych. On nie zajmował się tymi stanami, a jedynie ich skutkami.

Marshal próbował pogodzić ek. klasyczną z nurtem marginalistycznym, który wychodził od terminu użyteczności...

Marshal jest kontynuatorem ek. klas. z włączeniem koncepcji marginalistycznych. Uważał, że ekonomiści mają prawo do stosowania odmiennych metodologii komplementarnych wobec siebie do badania zjawisk.

Czynniki kształtujące cenę - stwierdził, że są one wynikiem oddziaływania wzajemnie zależnych od siebie sił. Które ostrze w nożycach tnie? - tak samo nie wiadomo, czy popyt, czy podaż kształtuje ceny.

Metoda badawcza w oparciu o równowagę cząstkową: b. praktyczną i użyteczną. Polega na tym, że zamiast badać współzależność wszystkich zjawisk gosp. met. ta polega na wyodrębnieniu jednego rynku i badaniu go w izolacji od rynku innych dóbr. Poprzez zestawienie wyników z różnych rynków => równowaga ogólna.

Uwzględnienie czasu w teorii ekonomii.

Marshal wyróżnił 4 okresy czasu w badaniach dot. badaniom popytu, podaży, ceny:

- okres rynkowy - bardzo krótki, podaż może być stała, nie ma oddziaływań ceny

na podaż;

- okres krótki - przedsięb. jest w stanie zareagować na zmiany cen, ale nie jest w

stanie zmienić rozmiarów zakładu produkcyjnego;

- okres długi - wielkość zakładu może się zmienić, a wszystkie koszty stają się

zmiennymi, podaż - elastyczna;

- okres sekularny - bardzo długi, zmiany technologiczne, w liczbie ludzkości.

Te okresy nie mogą być mierzone tą samą miarą dla różnych gałęzie produkcji.

Znaczenie upływu czasu i znaczenie współzależności popyt-podaż - ich wpływ na ceny wyjaśnia te zależności. Im dłuższy okres tym bardziej elastyczna podaż.

Bezowocne jest dowodzenie czy ceny są zależne od popytu czy podaży, trzeba jeszcze uwzględnić inne czynniki.

Podstawowe pojęcia Marshala:

- analiza elastyczności popytu;

- analiza zachowań producentów w warunkach monopolu, konkurencji.

- inne

Co się dzieje z ekonomią neoklasyczną od czasów Marshala?

Ekonomia Marshala - mieszanka analizy. Stała się dominująca do czasów 20-30-tych naszego stulecia. Jako kierunek neoklasyczny polegał na odejściu od zasad Marshala.

Współcześnie (l. 40-te) - ekonomia neoklasyczna. Krytykuje Marshala, bo próbował on pójść pomiędzy instytucjonalnym podejściem matematycznym, a historycznym. Wynik nie zadowolił zwolenników tych skrajnych podejść. W rezultacie kierunek neoklasyczny skręcił w kierunku formalizacji - przyswojeniu szkoły lozańskiej. Geometria (wykresy) zastąpiona mechanizmami sformalizowanymi (matematycznymi). Porzucono liniowe, teraz b. pożyteczne narzędzie dla przedsiębiorstwa. Także inne powstałe narzędzia.

Po Marshalu b. ważnym był Irving Fisher (1867 - 1947). Porzucił analizę historyczną i instytucjonalną; pojęcie rozsądnego biznesmena (wprowadzone przez Marshala) zastąpiono pojęciem racjonalny.

Ważnym etapem rozwoju teorii neoklasycznej było powstanie szkoły teorii niedoskonałej konkurencji: ROBINSON, CHAMBERLAIN. Zarzucano, że ekonomia klasyczna zajmuje się rozwiązaniami, które zwykle nie występują w rzeczywistości gospodarczej, są skrajnymi modelami (monopol, doskonała konkurencja). Rzeczywistość znajduje się pośrodku.

Konkurencja i monopol to rozwiązania uboczne, dalekie od rzeczywistości, należy zajmować się rzeczywistością.

Trudno było wprowadzić koncepcję monopolistyczną z teorią równowagi ogólnej. Nie oznacza, że narzędzia stworzone na podstawie badań monopolu czy doskonałej konkurencji są mniej praktyczne.

Rozwój szkoły chicagowskiej - Milton Friedman - akcentował wiarę w efektywność wolnego rynku, sceptycyzm do działań państwa w gospodarce, problem pieniądza i inflacji.

Ekonomia - narzędzie do analizy realnych problemów miała uzasadniać efektywność wolnego rynku.

Friedman starał opisywać problemy nie w ujęciu matematycznym. Stopniowo odchodził od typowo Marshalowskiego podejścia.

Ekonomia neoklasyczna zaczęła stosować metody matematyczne do badań zachowań podmiotów gospodarczych. Ekonomia weszła w obszary zarezerwowane dla socjologii, psychologii.

Becker - Nobel w 92 r - badał za pomocą narzędzi ekonomicznych sfery życia społecznego wybiegające poza ekonomię.

Analiza na innych obszarach życia społecznego - były b. użyteczne.

Poza rozwojem metod matematycznych pojawiły się nowe metody badawcze

-rachunek różniczkowy

- teoria gier - doskonała alternatywa teorii równowagi zbiorów

Teoria gier pozwala zrozumieć zachowania ludzi w różnych konfliktowych sytuacjach.

Założenie, że trzeba uwzględnić w badaniach, że wiele decyzji jest podejmowanych w warunkach niepewności - nowe założenie w ekonomii neoklasycznej

Analiza „iść na ryby, czy uczyć się do egzaminu” (pojęcie pożytku)

Wszystkie pożytki i skłonność do ryzyka dadzą pewne prawdopodobieństwo wyboru danego wyjścia z sytuacji.

Współcześnie ekonomia neoklasyczna odeszła od kontekstowych, historycznych i instytucjonalnych metod, a rozwinęła metody matematyczne.

Teraz oddzielenie ekonomistów od siebie w zależności od sfery działalności danego ekonomisty.

Instytucjonalizm- ogólna charakterystyka

Współczesny narodził się w pocz. XX w. Narodził się w USA. Twórca VEBLEN T.(1857-1929)

„Teoria klasy próżniaczej”, „Teoria przedsiębiorstwa”. Zrodził się jako reakcja na ekonomię neoklasyczną. Veblen sformułował szereg krytycznych zarzutów:

- odrzucał pojęcie homoeconomicus, koncepcji hedonistycznej

- krytykował zjawisko, że można badać zachowania człowieka jako jednostki izolowanej poddanej jednorodnym bodźcom, której celem jest własna korzyść.

Instytucjonalizm oparł się na behawioryzmie - opisuje wpływ otoczenia na zachowanie jednostki. Instytucjonalizm był kontynuacją szkoły historycznej. Na przełomie wieków teorie Veblena były b. wpływowe w amerykańskiej ekonomii. Prace jego to pogranicze ekonomii i socjologii. Aby ekonomia była obiektywna powinna przedstawiać tendencje w gospodarce. Krytykował historiozoficzną wizję historyków - nic nie wskazuje na to, aby poszczególne społeczeństwa rozwijały się w kierunku poprawy życia, doskonalenia się. Ekonomia powinna zająć się tłumaczeniem prawdziwych pobudek zachowań ludzkich (socjologia i psychologia przydatne)

Instytucja - zwyczaje, zespoły sposobów myślenia powszechnie uznane i przez wiele lat praktykowane oraz usankcjonowanie przez prawo np. własność prywatna. Ekonomia powinna badać ewolucję instytucjonalną.

2

---