LEKI UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO

Mechanizmy cholinergiczne

• 10 μM - stężenie choliny we krwi i płynie pozakomórkowym

• 1 mM - stężenie choliny w sąsiedztwie synaps

• 100 mM - stężenie acetylocholiny w pęcherzykach synaptycznych

• toksyna botulinowa → porażenie wiotkie

• łańcuch lekki (50 kDa) - metaloproteaza Zn-zależna, hydrolizuje białko VAMP, SNAP-25 lub syntaksynę

• łańcuch ciężki (100 kDa) - tworząc kompleks z gangliozydem łączy się z receptorami błony presynaptycznej

• toksyna tężcowa - poraża wybiórczo neurony hamujące (glicyna) w rdzeniu → porażenie spastyczne

• α-latrotoksyna (jad czarnej wdowy) - wiąże się z neureksynami błony neuronów ACh-ergicznych → gwałtowne opróżnienie pęcherzyków synaptycznych

• potencjał czynnościowy → uwolnienie zawartości 100-500 pęcherzyków

Receptory muskarynowe

Typ	M1	M2	M3	M4	M5
Lokalizacja	OUN (kora mózgu, hipokamp), zwoje autonomiczne, kom. okładzinowe żołądka	serce (przedsionki, komory, układ przewodzący), zakończenia presyn. neuronów, mięśnie gładkie	gruczoły egzokrynowe, mięśnie gładkie, śródbłonek	ciało prążkowane, jądra podkorowe, mięśnie gładkie, gruczoły (trzustka)
Agonista	ACh, karbachol, oksotremoryna
		Mc NA343 muskaryna arekolina cerwimelina	muskaryna metacholina arekolina	betanechol pilokarpina arekolina	arekolina	milamelina sabkomelina
	Antagonista	atropina, dicykloweryna, ipratropium, oksybutynina, tolterodyna
		skopolamina pirenzepina telenzepina dicyklomina toksyna MT7	metoktramina tripitramina gallamina	darifenacyna tiotropium	toksyna MT3 himbacyna tropikamid	ksanomelina
Mechanizm	PLC ↓ K^+	↓ cAMP ↑ K^+ (Gi βγ) ↓ Ca^2+ (V-zależne)	PLC	↓ cAMP ↑ K^+ (Gi βγ) ↓ Ca^2+ (V-zależne)	PLC
Działanie	sEPSP w zwojach pobudzenie OUN (pamięć) wydzielenie soku żołądkowego i śliny ↑ kurczliwości mięśniówki pp	sIPSP skrócenie potencjału czynnościowego chronotropowe (-) inotropowe (-)	↑ wydzielania skurcz mięśni gładkich wazodylatacja (NO) akomodacja indukcja wymiotów działanie w OUN	spowolnienie poruszania się działanie w OUN - autoreceptory hamujące	działanie w OUN

Receptory nikotynowe - 5 podjednostek: α (1-10), β (1-4), δ, γ (w tkankach płodowych i odnerwionych mięśniach) lub ε (u dorosłych, szybsza i bardziej przewodna), każda złożona z 5 segmentów w tym 1 hydrofilowego, ACh wiąże się z podjednostkami α sąsiadującymi z δ i γ/ε.

Typ	Nn	Nm
Lokalizacja	neurony pozazwojowe, niektóre presynaptyczne zakończenia neuronów ACh-ergicznych, rdzeń nadnerczy, OUN	połączenia nerwowo-mięśniowe
Agonista	nikotyna, ACh
		DMPP, epibatydyna, karbachol, cytyzyna, wareniklina	TMPP, karbachol, suksametonium
Antagonista	trimetafan, heksametonium, mekamylamina, bupropion, dekstrometorfan, ibogaina, memantyna, D-tubokuraryna, α-bungarotoksyna, α-konotoksyna, 18-metoksykoronarydyna, metylkakonityna	D-tubokuraryna, α-bungarotoksyna, α-konotoksyna, atrakurium, doksakurium, miwakurium, pankuronium, wekuronium, sukcynylocholina
Mechanizm	otwarcie kanału jonowego
Działanie	depolaryzacja i pobudzenie neuronu pozazwojowego uwalnianie katecholamin z rdzenia nadnerczy	depolaryzacja płytki ruchowej i skurcz mięśnia szkieletowego
Struktura	(α3)2(β4)3 (zwoje), (α4)2(β2)3, (α3)2(β4)3, (α7)5 (OUN)	(α1)2β1δε lub (α1)2β1δγ

LEKI CHOLINOMIMETYCZNE

Działanie:

• serce → chronotropowe (-) [SAV], dromotropowe (-) [AVN], inotropowe (-), przedłużenie czasu refrakcji [przedsionki], niewielki ↓ siły skurczu komór

• rozkurcz naczyń krwionośnych (uwolnienie NO), ↓ ciśnienia tętniczego

• skurcz zwieracza źrenicy i mięśnia rzęskowego (akomodacja do bliży, ↓ ciśnienia śródgałkowego)

• ↑ wydzielania gruczołów

• skurcz oskrzeli

• ↑ perystaltyki jelit, rozkurcz zwieraczy

• zwieracz pęcherza → rozkurcz

• macica → brak wpływu

• ACh → uwalnianie adrenaliny z rdzenia nadnerczy!

Cholinomimetyki bezpośrednie

Estry choliny - hydrofilowe, słabo wchłaniają się z pp, z trudem przenikają do OUN:

• acetylocholina (ACh) - bez znaczenia klinicznego, szybko rozkładana przez AChE i BChE

• metacholina - hydrolizowana wolniej od ACh, była stosowana w atonii jelit i pęcherza moczowego, obecnie nieużywana

• karbachol - nie ulega hydrolizie, działa również na receptory nikotynowe, stosowany miejscowo w jaskrze z wąskim kątem przesączania, w atoniach pooperacyjnych rzadko (obecnie uważa się, że lepiej czekać na naturalny powrót perystaltyki niż ją wymuszać)

• betanechol - nie ulega hydrolizie, stosowany w atonii jelit i pęcherza moczowego

• furtretonium

Alkaloidy cholinomimetyczne

• muskaryna - w grzybach rodzaju Clitocybe (lejkówki), Inocybe (strzępiaki), muchomorze czerwonym (tylko ok. 0,003%, za zatrucie odpowiadają: kwas ibotenowy, muscimol i pochodne izoksazolowe → pobudzenie OUN, omamy, drgawki); silna trucizna, niestosowana w lecznictwie

• arekolina - działa również na receptory nikotynowe; stosowana w weterynarii (lek przeczyszczający i p/robakom), składnik substancji euforyzującej - betel

• pilokarpina:

• dospojówkowo 0,5-4% → jaskra, zapobieganie zrostom tęczówki i soczewki (podobnie aceklidyna)

• podskórnie → nasilenie wydzielania potu (2-3 l), śliny i łez

• doustnie 5-10 mg → ↑ wydzielania śliny w zespole Sjögrena i kserostomii po radioterapii głowy i szyi

P/wskazania

• ChNS → groźba nasilenia objawów przy spadku ciśnienia

• nadczynność tarczycy → możliwość przedsionkowych zaburzeń rytmu

• wrzody żołądka → ↑ wydzielania soku żołądkowego

• astma → skurcz oskrzeli

Działania niepożądane: nadmierne pocenie, ślinotok, skurcze jelit i oskrzeli, nudności, wymioty, biegunka

Zatrucia muskaryną

• objawy w ciągu 30-60 min od spożycia

• ślinotok, łzawienie, nudności, wymioty, kolka jelitowa, biegunka, bóle głowy, zaburzenia widzenia, skurcz oskrzeli, bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego z objawami wstrząsu

• pozornie groźny stan, niewielkie zagrożenie życia

• leczenie → siarczan atropiny i.m. (1-2 mg) co 30 min

Inhibitory acetylocholinoesterazy

• AChE - w błonie postsynaptycznej synaps cholinergicznych, zakończeniach neuronów cholinergicznych, erytrocytach; hydrolizuje specyficznie ACh

• BChE - w mózgu, skórze, wątrobie, mięśniach gładkich pp, surowicy krwi; hydrolizuje ACh i jej estry: prokainę, suksametonium, propanidid; duża zmienność międzyosobnicza

• większość inhibitorów hamuje AChE i BChE w równym stopniu

• I-AChE najsilniej działają na mięśnie szkieletowe, bardzo słabo na zwoje autonomiczne (dawki toksyczne)

Inhibitory odwracalne

Edrofonium (Tensilon) - bardzo krótko działający (5-15 min), stosowany w diagnostyce miastenii, kiedyś także w leczeniu napadowego częstoskurczu komorowego.

Fizostygmina (ezeryna, alkaloid fasoli kalbarskiej Physostigma venenosum)

• alkaloid, amina 3-rzędowa, łatwo się wchłania i przenika do OUN

• działa 0,5-2 h, silniej na układ przywspółczulny niż przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe

• stosowana w jaskrze (dospojówkowo) i leczeniu zatruć cholinolitykami (z objawami z OUN), pochodnymi fenotiazyny oraz trójpierścieniowymi lekami p/depresyjnymi

Neostygmina

• amina 4-rzędowa, bardzo słabo się wchłania, nie przenika do OUN (większe dawki p.o. niż pozajelitowo)

• działa 0,5-4 h, silniej na przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe niż układ przywspółczulny

• stosowana:

• w leczeniu miastenii (co 2-4 h)

• w celu odwrócenia działania leków zwiotczających mięśnie szkieletowe typu niedepolaryzacyjnego

• w leczeniu atonii pęcherza i jelit

Pirydostygmina

• w niewielkich dawkach nie przenika do OUN, podawana s.c., i.m. lub p.o.

• działa ok. 6 h, silniej na przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe niż układ przywspółczulny

• stosowana w leczeniu miastenii, kiedyś w profilaktyce zatruć gazami bojowymi (Zatoka Perska)

Distygmina - działa przez 24 h (szczyt po 8-9 h), stosowana w leczeniu atonii pooperacyjnych i pomocniczo w miastenii.

Ambenonium - działa 10 razy silniej od neostygminy, przez 6-7 h; stosowany w miastenii i atoniach pooperacyjnych.

Karbaminiany - pestycydy, pochodne fizostygminy, objawy zatrucia nie trwają zwykle dłużej niż 8 h.

LEKI POBUDZAJĄCE CZYNNOŚCI POZNAWCZE

Takryna (tetrahydroaminoakrydyna)

• wiąże się z białkami, metabolizowana przez CYP1A2, T 1/2 = 2-4 h

• była stosowana w leczeniu otępienia typu Alzheimera o lekkim i średnim przebiegu; obecnie wycofana - stosowane są pochodne (nie są równoważne), w ciężkiej postaci czasem łączone z memantyną (inhibitor NMDA)

• DN: hepatotoksyczność, dyspepsja, anoreksja, ataksja

Donezepil

• niekompetycyjny inhibitor AChE, silnie wiąże się z białkami

• metabolizowany przez CYP2D6 i 3A4, T1/2 = 70 h

• DN: bezsenność, ból i zawroty głowy, kurcze mięśni, zapalenie stawów

Riwastygmina

• pseudoodwracalny inhibitor AChE, słabo wiąże się z białkami

• szybki metabolizm, T1/2 = 1,5 h, nieliniowa kinetyka; stosowana w systemach transdermalnych

• DN: dyspepsja, anoreksja, bóle i zawroty głowy, bezsenność

Galantamina

• odwracalny, kompetycyjny inhibitor AChE

• moduluje receptory nikotynowe ACh

• substrat CYP2D6 → aktywny metabolit

• DN: zawroty głowy, drżenie, utrata masy ciała, ból brzucha

Metrifonat - stosowany dotychczas w leczeniu schistosomiazy.

Miastenia

• Thomas Willis - 1672 (kobieta z dyzartią)

• opis kliniczny - Erb i Goldflam

• leczenie fizostygminą od 1934 (Mary Walker)

• mechanizm: blok postsynaptyczny (autoimmunologiczny); zwykle u dorosłych < 40 rż. → osłabienie, nużliwość mięśni (nasilające się wieczorem); pierwszy objaw → podwójne widzenie

• próba z Tensilonem: 2 mg i.v. → w ciągu 5 minut poprawa siły mięśniowej u większości chorych (ale może wywołać przełom cholinergiczny! dużo wyników fałszywie +/-)

Ch. Alzheimera - zasady leczenia: stosować maksymalne tolerowane dawki, zaczynać leczenie możliwie wcześnie, nie przerywać.

Inhibitory nieodwracalne

Organiczne estry kwasu fosforowego

• pierwsze stosowane jako gazy bojowe (tabun, sarin, soman), obecnie: pestycydy

• tworzą kompleks z częścią estrową enzymu

• zróżnicowana toksyczność (częściowo niezależna od hamowania AChE → OUN):

• ↓ chlorotion, malation, fosteks

• ↑ paration, systoks, tiometon, bidrin, EPN

• łatwo wchłaniają się przez błony śluzowe i nieuszkodzoną skórę, przenikają do OUN

• działanie: ↑ wydzielania gruczołów, ↑ perystaltyki, skurcz oskrzeli, bradykardia, ↓ ciśnienia tętniczego, zwężenie źrenicy, zaburzenia akomodacji, ↓ ciśnienia śródgałkowego

• nadmierna ekspozycja → pobudzenie, a następnie blokowanie zwojów: zwężenie → rozszerzenie źrenicy, ↑ lub ↓ BP, drżenia włókienkowe → zwiotczenie mięśni szkieletowych (blok depolaryzacyjny), drgawki → depresja OUN (odwracalna po podaniu atropiny)

• postępowanie w zatruciu:

• zmycie skóry i błon śluzowych wodą z mydłem (alkalizacja przyspiesza rozkład tych związków)

• zapewnienie drożności dróg oddechowych / sztuczne oddychanie / tlen

• jeśli nie wystąpiły wymioty / biegunka → płukanie żołądka wodą z węglem aktywowanym

• siarczan atropiny (2 mg) i.m. co 5-10 min do pełnej atropinizacji (nawet 200 mg/dobę); nie przerywać! → ryzyko niewydolności oddechowej i obrzęku płuc

• reaktywatory - oksymy (pralidoksym, obidoksym) - podawane zawsze, choć najlepiej działają w ciągu pierwszych kilku h od zatrucia, najsilniej działają na mięśnie szkieletowe, słabiej na układ wegetatywny, nie przenikają do OUN; razem z atropiną, i.v. w roztworze wodnym powoli 1 g, ewentualnie powtórnie po 30 min (do 4 g/dobę)

• można stosować leki p/drgawkowe: diazepam, bromek suksametonium i.v. (powoli)

• ewentualnie sukcynylocholina - zabezpieczenie anestezjologiczne!

• nie podawać leków wpływających depresyjnie na OUN (barbiturany, morfina)

LEKI CHOLINOLITYCZNE

Parasympatykolityki

• leki hamujące transport choliny do neuronu - hemicholina, wezamikol

• hamowanie uwalniania ACh z pęcherzyków synaptycznych - toksyna botulinowa - po wstrzyknięciu do mięśnia maksymalne porażenie następuje po ok. 2 tygodniach, utrzymuje się 2-4(6) msce; zastosowanie:

• dystonie, zez, oczopląs

• spastyczność: dziecięce porażenie mózgowe, udar mózgu, uraz rdzenia kręgowego, SM

• pęcherz neurogenny

• nadmierna potliwość (hiperhidrosis)

• zabiegi kosmetyczne

• migrena (stosowana przewlekle)

• leki antymuskarynowe

• kompetycyjny blok receptorów muskarynowych (wysokie powinowactwo, bez aktywności wewnętrznej)

• blok receptorów muskarynowych w narządach unerwianych przez pozazwojowe włókna przywspółczulne

• blok receptorów muskarynowych w gruczołach potowych (pozazwojowe współczulne)

• antagoniści receptorów zwojowych - blokują receptory nikotynowe współczulne i przywspółczulne zwojów autonomicznych i rdzenia nadnerczy

• antagoniści receptorów w płytce nerwowo-mięśniowej (kurara) - hamują receptory nikotynowe w płytce nerwowo-mięśniowej mięśni poprzecznie prążkowanych

Działanie

• małe dawki → bradykardia (↓ o 4-8/min), brak wpływu na BP i CO - efekt blokowania receptorów M₁ w pozazwojowych nerwach współczulnych i nadmiernego działania ACh na presynaptyczne receptory M₂ → hamowanie uwalniania ACh

• większe dawki → tachykardia (↑ o 30-40/min), zwłaszcza u młodych osób, u których przeważa działanie n. błędnego - efekt zablokowania receptorów M₂ w AVN i przyspieszenia przewodzenia

• niewielki ↓ BP (tylko duże dawki pochodnych 4-rzędowych, atropina - brak wpływu)

• dawki toksyczne atropiny → rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych (kompensacja przy zahamowaniu pocenia)

• poszerzenie oskrzeli, wzrost pojemności zalegającej → pobudzenie czynności oddechowej

• hamowanie wydzielania gruczołów (ślinowych, oskrzelowych i potowych > żołądkowych > trzustkowych i jelitowych)

• hamowanie wydzielania potu → gorączka atropinowa u niemowląt (do 43°C)

• zwolnienie opróżniania żołądka, ↓ kurczliwości mięśniówki jelita cienkiego i okrężnicy (duże dawki)

• rozkurcz mięśniówki moczowodów i pęcherza, słabo pęcherzyka i dróg żółciowych

• brak wpływu na mięśniówkę macicy

• rozszerzenie źrenicy, cykloplegia, zaburzenie widzenia z bliska, fotofobia (czas działania: atropina > hioscyjamina > homatropina > tropikamid); u osób z jaskrą zapalną ↑ ciśnienia śródgałkowego (u zdrowych brak wpływu)

• atropina w dawkach toksycznych → niepokój, ↑ pobudliwości, zaburzenia orientacji, omamy, majaczenia, psychozy

• hioscyjamina w dawkach terapeutycznych → depresja OUN, uspokojenie, senność, amnezja, niezborność, halucynacje, rzadko pobudzenie i euforia; u pacjentów z silnym bólem → niepokój, omamy, stany deliryczne, śpiączka

• pobudzenie (zwłaszcza u osób starszych), ↓ akinezji, sztywności, drżenia (parkinsonizm), hamowanie procesów uczenia i pamięci

Wskazania

• znoszenie odruchowej bradykardii/arytmii po ucisku zatok szyjnych, gałek ocznych, lekach podnoszących BP, środkach kontrastowych przy cewnikowaniu, inhalacji substancji drażniących (atropina)

• blok AV z nadmierną aktywnością n. błędnego (periodyka Wenckebacha), zatrucie glikozydami naparstnicy (atropina)

• bradykardia zatokowa w przebiegu zawału serca (atropina - uwaga na dawkę)

• bradykardia i omdlenia związane z nadwrażliwością zatok szyjnych

• rzadko choroba wrzodowa (pirenzepina, telenzepina)

• hamowanie nadmiernego ślinienia i wydzielania w drogach oddechowych, poszerzenie oskrzeli

• premedykacja w znieczuleniu ogólnym (wziewnym), resuscytacja (bradykardia + niskie BP + niedotlenienie)

• biegunki, w tym spowodowane stosowaniem guanetydyny, rezerpiny i neostygminy - razem z agonistami r. opioidowych

• choroba Parkinsona, zatrucia metalami ciężkimi

• zespoły parkinsonowskie po neuroleptykach (LEKI Z WYBORU!)

• bezmocz u chorych ze spastycznym porażeniem poprzecznym i ↑ napięcia podrażnionego pęcherza (tolterodyna)

• zapalenia tęczówki i rogówki, diagnostyka okulistyczna

• choroba lokomocyjna - blokowanie receptorów M w jądrze przedsionkowym przyśrodkowym (hioscyjamina, hioscyna)

• historycznie w położnictwie (sedacja)

• w lekach OTC → działanie nasenne

• astma, POChP (bromek ipratropium)

• zatrucia I-AChE i grzybami zawierającymi muskarynę (atropina)

P/wskazania

• przerost gruczołu krokowego

• astma

• jaskra zapalna

• zwężenie odźwiernika, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, toxic megacolon, atonia, niedrożność porażenna jelit

• przebywanie w wysokich temperaturach

Działania niepożądane

• suchość w jamie ustnej, zaburzenia akomodacji, światłowstręt, tachykardia, trudności w oddawaniu moczu

• wynikają z braku selektywnego działania cholinolityków

• atropina i hioscyjamina mogą przedostawać się przez przewód łzowy, wchłaniać z błon śluzowych lub ulegać połknięciu → możliwość zatrucia (zwłaszcza dzieci)

Zatrucie atropiną

• często u dzieci; dawka śmiertelna → ok. 10 mg

• przy jednoczesnym stosowaniu innych leków o działaniu p/muskarynowym

• łatwiejsze w wysokiej temperaturze otoczenia

• objawy: suchość w jamie ustnej, drogach oddechowych, suchość i zaczerwienienie skóry, tachykardia, tachypnoe, zatrzymanie moczu, ↑ temperatury ciała (u dzieci nawet do 43°C), zaburzenia pamięci i orientacji (zwłaszcza u osób starszych), omamy, splątanie, agresja, drgawki, śpiączka

• diagnoza poprzez podanie AChE-I

• postępowanie:

• płukanie żołądka zawiesiną z węglem aktywowanym

• podanie osmotycznego środka przeczyszczającego (nawet wiele godzin po zatruciu - perystaltyka jest zahamowana)

• salicylan fizostygminy i.v.

• diazepam w razie drgawek

• cewnikowanie pęcherza (aby nie dopuścić do jego pęknięcia)

Leki pochodzenia naturalnego (alkaloidy)

Atropina

• w pokrzyku wilcza jagoda (Atropa belladonna)

• nieselektywnie blokuje receptory M w mięśniach gładkich, sercu, gruczołach egzokrynowych, zwojach i neuronach śródściennych, OUN > receptory N w zwojach autonomicznych > receptory N w złączy nerwowo-mięśniowym

• nie ma aktywności wewnętrznej - skuteczniej blokuje skutki działania cholinomimetyków niż wpływ pobudzenia układu przywspółczulnego

• dobrze się wchłania po podaniu p.o. i dospojówkowym, łatwo przenika do OUN

• T1/2 = 2 h, podawana co 4-6 h

• 60% wydala się z moczem w postaci niezmienionej

Hioscyjamina

• słabsze działanie obwodowe niż atropina; w lulku czarnym (Hyoscyamus niger) i lulecznicy kraińskiej (Scopolia carniolica)

• łatwo przenika do OUN i wywiera nań wpływ depresyjny, u osób wrażliwych wywołuje senność i amnezję

• podawana była w prewencji choroby lokomocyjnej p.o. lub transdermalnie (wchłania się powoli przez 3 dni)

Skopolamina = hioscyna

• w bieluniu dziędzierzawie (Datura stramonium)

• działa p/wymiotnie, p/konwulsyjnie, depresyjnie na OUN; słabiej obwodowo od atropiny

• stosowana w okulistyce i przed operacjami chirurgicznymi (zapobieganie arytmii serca pod narkozą)

Leki syntetyczne - pochodne 4-rzędowe

• słabo wchłaniają się po podaniu p.o. i dospojówkowym

• nie wpływają na funkcjonowanie OUN - słabo przenikają przez BBB

• silniej od atropiny blokują receptory M i N w zwojach wegetatywnych oraz N w złączu nerwowo-mięśniowym

• DN (poza charakterystycznym wpływem na receptory M):

• ↓ ciśnienia tętniczego

• impotencja

• w zatruciu → blok nerwowo-mięśniowy w mięśniach poprzecznie prążkowanych, niewydolność oddechowa

Metylobromek hioscyny

• cechy hioscyjaminy bez wpływu na OUN

• słabo się wchłania z pp, działa przez 6-8 h

• stosowany w stanach skurczowych pp

Butylobromek hioscyny

• działa krócej od atropiny, nie przenika do OUN

• hamuje skurcze mięśni gładkich pp, dróg moczowych i żółciowych

• stosowany w diagnostyce radiologicznej chorób pp

Homatropina

• działa słabiej p/muskarynowo od atropiny, ale 4x silniej blokuje zwoje wegetatywne

• stosowana w okulistyce i leczeniu stanów skurczowych pp

Ipratropium

• bardzo słabo się wchłania po podaniu p.o. i miejscowym, nie przenika do OUN

• podany pozajelitowo działa podobnie do atropiny → ↓wydzielania śliny, tachykardia, skurcz oskrzeli

• nie hamuje aktywności nabłonka rzęskowego w drogach oddechowych (inaczej niż atropina)

• podawany w inhalacji działa głównie na drzewo oskrzelowe (<1% wchłania się do krążenia ogólnego) przez ok. 4 h, ze szczytem po 30-90 min

• skuteczniejszy w leczeniu POChP niż astmy

• podobne właściwości: tiotropium, oxitropium

Propantelina, metantelina - silnie blokują receptory M i zwoje wegetatywne.

Oksyfenonium - stosowany w stanach skurczowych pp, bradykardii/bloku AV, pomocniczo w chorobie wrzodowej.

Inne: benzylon, bewonium, bromek otylonium, bromek prifinium, bromek timepidium, difemanil, fenpiweryna, glikopironium, heksocyklium, izopropamid, jodek tiemonium, mepenzolat, pentienat, pipenzolat, poldyna, tridiheksetyl; półsyntetyczne: bromek cimetropium, fentonium, metylatropina, metylskopolamina.

Leki syntetyczne - pochodne 3-rzędowe → łatwo wchłaniają sie po podaniu miejscowym, przenikają do OUN.

Triheksyfenidyl, pridinol, biperyden - w leczeniu parkinsonizmu polekowego, ch. Parkinsona i zespołów parkinsonowskich oraz dyskinez.

Tropikamid - stosowany w okulistyce do krótkotrwałego rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji oraz w diagnostyce otępienia typu Alzheimera (zwiększona wrażliwość na działanie mydriatyczne).

Oksybutynina, tolterodyna → pęcherz neurogenny

Inne: dicykloweryna, diheksyweryna, difemeryna, kamilofin, mebeweryna, oksyfencyklimina, piperidolat, rocyweryna, trimebutyna - stosowane głównie w czynnościowych zaburzeniach jelit.

Leki działające selektywnie

Pirenzepina, telenzepina

• selektywne blokery receptora M1, budową podobne do imipraminy

• stosowane w chorobie wrzodowej i POChP

• nie przenikają do OUN, nie powodują suchości w j. ustnej i zaburzeń widzenia

Tripitramina, darifenacyna - blokują odpowiednio receptory M₂ i M₃; stosowane w leczeniu m.in. pęcherza nadreaktywnego.

Inne leki o działaniu cholinolitycznym

• leki p/histaminowe I generacji

• pochodne fenotiazyny (p/psychotyczne)

• 3-pierścieniowe antydepresanty (amitriptylina, protriptylina)

• fluwoksamina

• difenoksylat - pochodna piperydyny o działaniu p/biegunkowym

• amantadyna (wiele innych zastosowań, m.in. w zespole przewlekłego zmęczenia)

• neuroleptyki (chlorpromazyna, klozapina, olanzapina)

• leki p/parkinsonowskie (triheksyfenidyl, biperiden, benztropina)

• leki antyarytmiczne (disopiramid, prokainamid, chinidyna)

Preparaty złożone

• Tolargin (atropina, metamizol i papaweryna)

• Alax (wyciąg z kory kruszyny, korzenia lukrecji i alkaloidów pokrzyku)

• Belergot (alkaloidy pokrzyku i ergotamina)

• Reasec (difenoksylat i atropina)

• Scopolan compositum (butylobromek skopolaminy i metamizol)

• Vegantalgin H (butylobromek skopolaminy i paracetamol)

4

---