Parlament Europejski
Parlament Europejski (PE) to organ Wspólnot Europejskich, będący ponadnarodowym zgromadzeniem przedstawicieli społeczeństw państw członkowskich. PE został utworzony na mocy Traktatu ustanawiającego Europejką Wspólnotę Węgla i Stali jako Wspólne Zgromadzenie i rozpoczął działalność 1952. Zawierając traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej i Euratomie (1957), sygnatariusze podpisali Konwencję o niektórych wspólnych instytucjach, na mocy której Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska "wspólnota Energii Atomowej 1957 została przekształcona w Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, wspólne dla wszystkich 3 Wspólnot Europejskich. W 1962 przyjęło nazwę PE. Oficjalnie nazwa ta została użyta dopiero Jednolitym Akcie Europejskim.
Do 1979 deputowani do PE byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich. W1976 na konferencji Rady Europejskiej zdecydowano 3 konieczności przeprowadzenia wyborów powszechnych i bezpośrednich, które odbyły się po raz pierwszy 7-10 VI 1979. Do chwili obecnej nie istnieje jednolita ordynacja wyborcza do PE - wybory odbywają się wg różnych procedur. Kadencja PE wynosi 5 lat i nie może zostać skrócona. Liczba posłów PE wzrastała wraz z kolejnymi rozszerzeniami Wspólnot Europejskich. W 1952 wynosiła ona 78 osób, po przystąpieniu 1973 Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii 198 po pierwszych wyborach bezpośrednich 1979 - 410, po rozszerzeniu o Grecję w 1981 - 434, o Hiszpanię i Portugalię 1986 - 518, po przystąpieniu 1995 Szwecji, Finlandii i Austrii - 626, po kolejnym rozszerzeniu 2004 wyniosła 732 deputowanych. Liczba posłów z poszczególnych państw członkowskich jest zróżnicowana i przedstawia się aktualnie w sposób następujący: Niemcy -99, Francja, Wielka Brytania, Włochy - po 87, Hiszpania - 64, Holandia - 31, Belgia, Grecja, Portugalia - po 25, Szwecja - 22, Austria - 21, Dania, Finlandia po 16, Irlandia - 15, Luksemburg - 6. Organy PE: przewodniczący, prezydium, rozszerzone prezydium, komisje, sekretariat generalny.
Kadencja ich trwa 2,5 roku. Działalnością PE kieruje prezydium, złożone z przewodniczącego wybieranego przez PE i 14 wiceprzewodniczących. Członkami prezydium są także kwestorzy, którzy zajmują się sprawami administracyjnymi i finansowymi dotyczącymi posłów, i stanowią, wraz z przewodniczącymi grup politycznych, rozszerzone prezydium. W PE istnieją 3 rodzaje komisji: stałe, specjalne i ad hoc. Komisje są powoływane w zależności od rozpatrywanych problemów. W kadencji parlamentu 1999-2004 istnieje 20 stałych komisji, m.in.: Spraw Zagranicznych, Praw Człowieka, Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, ds. Prawnych, Rynku Wewnętrznego. Posłowie w Parlamencie zasiadają nie wg narodowości, ale przynależności do frakcjach politycznych, zbieżnych ideologicznie ich własnym partiom narodowym. Frakcje polityczne mają szeroką autonomię wewnętrzną. Posiedzenia plenarne odbywają się co miesiąc, z wyjątkiem sierpnia, i trwają od poniedziałku do piątku. Obrady toczą się w 11 (przed 1 V 2004) oficjalnych językach UE.
Uprawnienia PE dzielą się na legislacyjne, budżetowe, kontrolne i kreacyjne. Zgodnie z art. 192 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską uprawnienia w procesie legislacyjnym realizowane są wg 4 procedur: konsultacji, zgody, współpracy, współdecydowania. Uprawnienia legislacyjne PE polegają na uczestnictwie wspólnie z Radą UE w procesie uchwalania nowych aktów normatywnych, na którego wynik może on wpływać w stopniu zależnym od zastosowanej w danym wypadku procedury. Uprawnienia budżetowe polegają na zaangażowaniu się PE w proces uchwalania budżetu, włącznie z prawem do proponowania modyfikacji budżetu oraz w skrajnych przypadkach - do odrzucenia budżetu. W dziedzinie uprawnień kontrolnych PE dokonuje demokratycznej kontroli wszystkich przejawów działalności Wspólnoty. Środkami kontroli są zapytania kierowane w formie ustnej lub pisemnej do Rady UE i Komisji Europejskiej (KE), debata nad rocznym sprawozdaniem KE i udzielanie jej absolutorium oraz możliwość uchwalenia większością kwalifikowaną 2/3 głosów wotum nieufności wobec KE, powodującego jej odwołanie. Kompetencje kreacyjne PE polegają na wyrażaniu zgody na powołanie członków KE oraz powoływaniu -> Ombudsmana, mającego prawo do przyjmowania skarg od wszystkich obywateli UE, jak również od osób fizycznych i prawnych mieszkających lub mających swoją siedzibę na jej terenie.
Wybory do Parlamentu Europejskiego.
Wybory europejskie odbywają się co 5 lat. Od momentu powstania 1952 na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, przekształconego 1958 w Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne - organ wszystkich 3 Wspólnot Europejskich - PE składał się z deputowanych delegowanych przez parlamenty narodowe krajów członkowskich. Pierwsze wybory bezpośrednie do PE odbyły się w czerwcu 1979 na podstawie przepisów Aktu o Wyborach Europejskich z 20 IX 1976. Znalazły się w nim regulacje ustalające pięcioletnią kadencję deputowanych oraz termin jej rozpoczęcia, dystrybucję mandatów między państwa członkowskie oraz ramy czasowe dla przeprowadzenia wyborów w krajach członkowskich UE. Akt zezwala na łączenie mandatu deputowanego do PE i do parlamentu narodowego zabraniając jednak jednoczesnego piastowania stanowisk w rządach państw członkowskich, KE, Europejskim Trybunale Sprawiedliwości, Trybunale Obrachunkowym oraz innych instytucjach Wspólnot Europejskich. Kolejno podejmowane próby stworzenia jednolitej ordynacji wyborczej, kończyły się niepowodzeniem. Szczegółowe regulacje dotyczące reguł prawa wyborczego do PE zostały przekazane do kompetencji państw członkowskich. Ich zestawienie przedstawia tabela: Zestawienie podstawowych reguł prawa wyborczego do Parlamentu Europejskiego Stosowanych przez kraje członkowskie Unii Europejskiej, str. 274.
We wszystkich krajach UE obowiązuje proporcjonalny system wyborczy (PR). Dla ustalenia wyników wyborów najczęściej stosowaną metodą jest metoda d'Hondta, ale niektóre kraje stosują in. metody, takie jak: Hagenbacha-Bischoffa, Sainte-Lague, Hare'a, Hare'a-Niemayera czy STV (pojedynczego głosu przechodniego). Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi UE, który ukończył 18 rok życia. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat w Danii, Finlandii, Holandii, Hiszpanii, Portugalii, Niemczech i Szwecji, 19 lat - w Austrii, 21 - w Belgii, Grecji, Irlandii, Luksemburgu i Wielkiej Brytanii, 23 lata we Francji oraz 25 lat we Włoszech. W 4 ordynacjach wyborczych wprowadzono progi wyborcze: w Austrii i Szwecji - 4%, w Niemczech i Francji — 5%. W 10 krajach umożliwiono wyborcom zmianę kolejności kandydatów na listach wyborczych (głosowanie porządkujące - GP) przez zastosowanie: głosowania preferencyjnego (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Włochy, Holandia, Szwecja), w tym metody przeniesionego głosu pojedynczego - STV. (Irlandia i Irlandia Północna) i metody Panachage. Doniosłe znaczenie dla wyborów do Parlamentu Europejskiego miało wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej, w którym przyznano bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach do PE każdemu obywatelowi mieszkającemu na terenie państwa członkowskiego, którego nie jest obywatelem, wg tych samych reguł, co obywatelowi tego państwa. Zapis ten stał się podstawą działań zmierzających do wprowadzenia obywatelstwa europejskiego. Przyznając bierne i czynne prawo wyborcze każdemu obywatelowi UE, dokonano uniwersalizacji podmiotowych praw wyborczych w opisywanym przedmiocie. W ostatnich wyborach europejskich, które odbyły się w czerwcu 1999, 298 min obywateli z 15 krajów członkowskich wybrało 626 deputowanych. Na listach wyborczych znalazło się 10 527 kandydatów, w tym 30% kobiet. W ich wyniku powstało 7 frakcji politycznych oraz grupa posłów niezrzeszonych. Najwięcej, bo aż 233 mandaty, otrzymała Europejska Partia Ludowa i Europejskich Demokratów, Partia Europejskich Socjalistów otrzymała 180 mandatów, Europejska Partia Liberalno-Demokratyczna i Reformatorska uzyskała 51 mandatów, 48 mandatów zdobyli Zieloni/Wolne Europejskie Przymierze, 42 mandaty stały się udziałem Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/Nordyckiej Zielonej Lewicy, 30 zaś Unii na rzecz Europy Narodów, 16 mandatów otrzymała Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów. Do PE weszło również 26 posłów, którzy nie znaleźli się w żadnej z frakcji politycznych. Kolejne wybory odbędą się 13 VI 2004. Nowi członkowie UE ustalają ordynacje wyborcze do PE. Polacy wybiorą 54 deputowanych. Głosowanie w Parlamencie Europejskim. Forma podejmowania decyzji, polegająca na opowiedzeniu się członków PE za jednym z proponowanych rozstrzygnięć lub na powstrzymaniu się od podjęcia decyzji. Na podstawie art. 198 TWE, PE podejmuje decyzje bezwzględną większością oddanych głosów, z wyjątkiem postanowień odmiennych. Należą do nich unormowania: dotyczące stosowania zasady podejmowania decyzji zwykłą większością głosów; przewidziane w traktatach w ściśle określonych wypadkach, dotyczące podejmowania decyzji większością kwalifikowaną (przeważnie 3/5 lub 2/3 głosów) i podwójną większością kwalifikowaną - oprócz konieczności uzyskania odpowiedniej liczby głosów wymagane jest otrzymanie ponad 1/2 głosów ogólnej liczby członków PE. Prawo głosowania przysługuje wyłącznie osobie deputowanego. Zabronione jest przekazywanie prawa głosu pełnomocnikom. Jeśli traktat nie stanowi inaczej, PE działa z mocy art. 199 TWE wg regulaminu wewnętrznego, przyjętego większością głosów. Regulamin PE z mocy art. 198 TWE określa kworum. Aktualnie jest wymagana obecność 1/3 ogólnej liczby deputowanych, stanowiących kworum niezbędne dla zachowania ważności decyzji podejmowanych przez PE w drodze głosowania. W procedurach legislacyjnych podjęcie decyzji jest poprzedzone 1 lub 2 czytaniami projektu aktu normatywnego. W wypadkach wymagających 2 czytań, po pierwszym czytaniu w głosowaniu stosowana jest zasada zwykłej większości głosów, natomiast w drugim czytaniu - procedura szczególna. Drugie czytanie w PE dotyczy „wspólnego stanowiska" przedstawionego przez Radę UE. PE może przyjąć propozycję Rady UE bez poprawki, odrzucić ją lub przyjąć z poprawkami. W pierwszym wypadku PE może podjąć decyzję bez potrzeby przeprowadzania głosowania na sesji plenarnej. Wówczas, przy braku innych propozycji, przewodniczący PE składa Radzie UE deklarację przyjęcia „wspólnego stanowiska". Prawo zgłaszania poprawek przysługuje jedynie frakcjom politycznym PE, komisji parlamentarnej odpowiedzialnej za daną sprawę lub co najmniej 23 deputowanym. Przyjęcie „wspólnego stanowiska" z poprawkami lub jego odrzucenie, wymaga uzyskania w głosowaniu bezwzględnej większości głosów. Zwykła większość głosów wymagana jest ponadto w głosowaniach nad sprawami niemającymi charakteru legislacyjnego (ustawodawczego). Odstępstwem od tej reguły są np.: głosowanie nad wotum zaufania dla KE, udzielenie KE absolutorium z wykonania budżetu oraz głosowanie nad poprawkami do regulaminu PE, które wymagają większości głosów ogólnej liczby członków PE; głosowanie nad wotum nieufności wobec KE, które wymaga uzyskania podwójnej większości kwalifikowanej, tj. 2/3 głosów, stanowiących większość głosów ogólnej liczby członków PE. W drodze głosowania zwykłą większością głosów w PE mogą również być podejmowane uchwały przygotowane przez komisje parlamentarne, przedstawiające opinie lub będące wyrazem własnej inicjatywy. Uchwała PE może zawierać wnioski wieńczące debaty poświęcone sprawom pilnym lub aktualnym oraz wszystkim innym kwestiom, w których PE ma prawo kontroli lub konsultacji. Uchwały PE w tych sprawach przyjmują zwykle formę rezolucji PE i nie mają charakteru legislacyjnego. Są 2 główne sposoby przeprowadzania głosowań na posiedzeniach plenarnych PE: przez podniesienie ręki oraz głosowanie elektroniczne. Metoda głosowania elektronicznego polega na użyciu kart magnetycznych, umieszczanych w urządzeniu do głosowania i naciśnięciu odpowiedniego przycisku do głosowania na „tak", „nie" lub „wstrzymuję się". Ponadto regulamin PE rozróżnia głosowania tajne i imienne. Głosowanie tajne może być zarządzone przez przewodniczące PE na wniosek 1/5 deputowanych. Głosowanie imienne polega na odczytywaniu listy obecności w porządku alfabetycznym, a wyczytani deputowani odpowiadają „tak", „nie" lub „wstrzymuję się". Procedura ta jest niezwykle czasochłonna, stosuje się ją w nielicznych przypadkach określonych w regulaminie. Głosowanie imienne może być zarządzone na wniosek frakcji politycznej, najczęściej aby oficjalnie zademonstrować własne stanowisko w sprawie lub ujawnić niezdyscyplinowanie frakcji opozycyjnych, także by zapewnić sobie kontrolę nad obecnością własnych deputowanych w trakcie głosowania.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej to główny międzyrządowy organ decyzyjny Wspólnot Europejskich (WE); funkcjonuje na podstawie art. 7 i art. 202-210 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE; wersja skonsolidowana) i Regulaminu proceduralnego, przyjętego 31 V 1999.
Zadaniem RUE jest realizacja celów WE wynikających z traktatów oraz reprezentowanie i ochrona interesów państw członkowskich. Powstała na miejsce Specjalnej Rady Ministrów Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), Rady Europejskiej Wspólnoty Europejskiej (WE) i Rady Europejskiej Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euroatom) na podstawie Traktatu o fuzji, podpisanego 8 IV 1965. Obecna nazwa - RUE - została przyjęta na podstawie decyzji samej Rady z 8 XI 1993 (Decyzja 93/591, DzU WE z 1993, L 281/18). RUE w sensie prawnym nie jest organem Unii Europejskiej (UE).
Siedzibą RUE jest Bruksela, ale w kwietniu, czerwcu i październiku posiedzenia odbywają się w Luksemburgu. RUE składa się z przedstawicieli państw członkowskich szczebla ministerialnego (art. 203 TWE), którzy w imieniu rządów swoich państw są upoważnieni do zaciągania zobowiązań. Postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) umożliwiają także delegowanie ministrów ponadnarodowych organizacji terytorialnych. Posiedzenia odbywają się w ok. 20 różnych składach. Skład podstawowy to ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, którzy spotykają się raz w miesiącu - tworzą Radę do Spraw Ogólnych. Skład pozostałych jest uzależniony od przedmiotu obrad - są tworzone Rady Szczegółowe, w których uczestniczą ministrowie odpowiednich resortów. Istnieje także możliwość powołania innych ciał wspomagających prace RUE (np. komitety).
Przewodnictwo w RUE rotacyjnie pełnią poszczególne państwa w okresach półrocznych. Przewodniczącym jest zawsze minister spraw zagranicznych kraju, który przewodniczy UE. W strukturze administracyjnej wyróżnia się także Sekretariat Generalny, Komitet Stałych Przedstawicieli, grupy robocze. Sekretariat Generalny - organ administracyjny - zapewnia ciągłość prac RUE. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny (powoływany jednomyślną decyzją RUE). Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi Traktatem amsterdamskim Sekretarz Generalny został Wysokim Przedstawicielem UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Pracami Sekretariatu kieruje zastępca Sekretarza Generalnego.
Sekretariat składa się ze służb prawnych oraz Dyrekcji Generalnych, zajmujących się różnymi zagadnieniami, m.in.
zasobami ludzkimi,
rolnictwem,
rynkiem wewnętrznym,
wolnością z zakresu usług,
energią,
transportem,
współpracą zewnętrzną,
sprawami socjalnymi,
walką z narkotykami i AIDS.
Zadania RUE określa TWE. Aby realizować cele WE, koordynuje ogólną polityką gospodarczą państw członkowskich (art. 202 TWE), ma prawo podejmowania decyzji (art. 202, 205 TWE), w przyjmowanych przez siebie aktach prawnych przekazuje Komisji Europejskiej (KE) kompetencje do wykonywania ustanowionych przez siebie przepisów prawnych - może określić sposób wykonywania tych obowiązków, może także zastrzec sobie kompetencję do samodzielnego sprawowania funkcji wykonawczych).
Rada Unii Europejskiej:
jest ośrodkiem stanowienia wtórnego prawa wspólnotowego,
ma kompetencje w dziedzinie stosunków zewnętrznych,
mianuje członków instytucji doradczych - Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Doradczego, Komitetu Regionów,
mianuje członków Trybunału Obrachunkowego.
na wniosek KE przygotowuje projekt budżetu (art. 272 TWE).
Komitet Stałych Przedstawicieli jest organem pomocniczym RUE. Zanim sprawa trafi do tego Komitetu, jest omawiana przez grupy robocze, które składają się z przedstawicieli państw członkowskich, będących profesjonalistami w danych dziedzinach. Grupy robocze dokonują pierwszej weryfikacji propozycji. Grupy kierują sprawozdania do Komitetu Stałych Przedstawicieli, który doprowadza do pierwszych kompromisów ułatwiających RUE podjęcie decyzji.
RUE jest wyrazem interesów narodowych. Jest postrzegana jako „hamulec" w postępie procesu integracyjnego, jest też najczęściej wskazywana jako źródło deficytu demokracji w Unii Europejskiej, gdyż nie ma bezpośredniej legitymizacji - przy istotnej roli w procesach decyzyjnych.
Projekt Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy (TUKĘ) zawiera zmiany zasad funkcjonowania R. UE (Tytuł LV, art. 22-24). Zaproponowano powrót do nazwy Rada Ministrów, ma pozostać główną instytucją prawodawczą i wykonywać funkcje budżetowe. Zmienić się ma struktura. W skład R. UE ma wchodzić Rada ds. Legislacyjnych i Ogólnych (ma przygotowywać spotkania R. UE, ma być także łącznikiem z KE). Utworzona ma być także Rada ds. Zagranicznych, na której czele ma stanąć minister spraw zagranicznych. Wydłużono do 1 roku czas sprawowania prezydencji. TUKĘ eliminuje głosy ważne przy podejmowaniu decyzji większością kwalifikowaną. Wprowadzono regułę podwójnej większości: większość państw i większość demograficzna.
Głosowanie w Radzie Unii Europejskiej - forma podejmowania rozstrzygnięć, polegająca na opowiedzeniu się członków RUE za jednym z proponowanych rozwiązań lub na powstrzymaniu się od podjęcia decyzji. Nadanie decyzji mocy wiążącej jest uzależnione od uzyskania odpowiedniej liczby głosów popierających proponowane rozstrzygnięcie.
Artykuł 205 TWE rozróżnia 3 rodzaje głosowań, w drodze których RUE podejmuje decyzje:
większością zwykłą,
większością kwalifikowaną,
jednomyślnie.
Ponadto dla decyzji podejmowanych w obszarze II i III filaru UE zaakceptowano rozwiązanie nazwane konstruktywnym wstrzymaniem się od głosu. Regulamin RUE określa kworum konieczne do zachowania ważności głosowań w RUE; przy 25 państwach członkowskich UE jest wymagana obecność 17 członków RUE. Nieobecni ministrowie mogą wysłać w swoim zastępstwie stałego przedstawiciela lub współpracownika bez prawa głosu. Prawo głosu może zostać przekazane innemu członkowi RUE, przy czym jeden członek RUE może przejąć głosy co najwyżej jednego z pozostałych członków. Rodzaj spraw rozstrzyganych w drodze głosowania w RUE i określenie sposobu głosowania są unormowane w prawie wspólnotowym, a przyjęcie rodzaju głosowania nie leży w gestii organu głosującego. Dlatego też w każdym przypadku przy podejmowaniu decyzji należy wskazać podstawę prawną stosowanego systemu głosowania.
Określenie zasad głosowania w RUE ma duże znaczenie praktyczne i polityczne. Głosowanie większością zwykłą, nie wymagające konsensusu (zgody), przewidziane jest gł. dla spraw organizacyjnych i proceduralnych. W wypadku głosowania z zastosowaniem zasady większości kwalifikowanej, wola państw - o odmiennym od większości interesie politycznym może być przegłosowana. Państwa, głosujące przeciw uchwale będą związane przyjętym aktem prawnym. Konsekwencja takiego głosowania prowadzi do budowania koalicji państw członkowskich bazujących na zgodzie dla jednej propozycji, w zamian za ustępstwa w innych dziedzinach, niekiedy odległych merytorycznie. Zakres działań RUE objęty zasadą głosowania większością kwalifikowaną rozszerza się kosztem głosowania jednomyślnego. Wymaganie jednomyślności równa się przyznaniu prawa weta państwu członkowskiemu, niezadowolonemu z proponowanego rozwiązania. Jednomyślność jest wymagana w sprawach o dużym znaczeniu dla Wspólnot Europejskich i UE oraz w sprawach drażliwych politycznie.
Na forum RUE często nie dochodzi do formalnego głosowania, co jest wynikiem starań o uzyskiwanie jak najszerszego porozumienia w gronie decydentów. Decyzje podejmowane w drodze konsensusu mają zapobiegać powstawaniu różnic interesów i zapewniają pełne stosowanie stanowionego prawa. Szczególnym, nieformalnym zabiegiem praktycznym, ułatwiającym osiągnięcie ogólnego porozumienia członków R. UE, jest głosowanie orientacyjne. Jest ono stosowane w sytuacjach wymagających pozyskania informacji o stanowisku państw członkowskich wobec danej sprawy. Traktaty nie przewidują tego trybu głosowania - nie wywiera ono skutków prawnych i nie jest podawane do wiadomości publicznej.
Komisja Europejska
Komisja Europejska (KE) to ponadnarodowy organ zarządzająco-wykonawczy Unii Europejskiej (UE), z siedzibą w Brukseli. Jej odpowiednikiem w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali była Wysoka Władza, a w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej i Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej - Komisje. Traktat o fuzji usytuował Komisję jako organ wspólny 3 Wspólnot Europejskich. Od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej Komisja, własną decyzją, przyjęła nazwę „Komisja Europejska", a jej działania regulują art. 211-219 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE).
Liczbę członków określa art. 213 TWE. Zgodnie z ustaleniami Traktatu nicejskiego (Tn), po rozszerzeniu UE w 2004 roku , każde państwo członkowskie ma po 1 komisarzu. Członkowie KE są niezależni od rządów państw, działają w ogólnym interesie UE. W wypełnianiu obowiązków przewodniczącego wspiera 1 lub 2 wiceprzewodniczących.
Do głównych zadań przewodniczącego KE należy:
reprezentowanie KE na zewnątrz,
przydzielanie zakresu zadań komisarzom,
ustanawianie grup roboczych,
zwoływanie posiedzeń KE,
inicjowanie głosowań,
podpisywanie protokołów z posiedzeń oraz aktów uchwalonych przez KE.
Prace KE wspierają jednolite służby administracyjne, w tym:
Biuro Pomocy Humanitarnej,
Urząd Europejski do Walki z Oszustwami,
Grupa Doradców Politycznych,
Sekretariat Generalny KE,
Służba Audytu Wewnętrznego,
Służba Interpretacyjna i Konferencji,
Służba Tłumaczy,
Służba Prawna,
Urząd Statystyczny,
Urząd Publikacji,
Wspólne Centrum Badawcze,
Dyrekcje Generalne.
Posiedzenia KE odbywają się zwykle raz w tygodniu i są tajne.
Zadania KE zostały określone w art. 211 TWE. Należą do nich:
czuwanie nad wypełnianiem postanowień traktatu i aktów wydanych na jego podstawie,
udzielanie zaleceń lub opinii,
podejmowanie decyzji oraz uczestniczenie w kształtowaniu środków podejmowanych przez Radę UE i PE,
działanie zgodnie z kompetencjami delegowanymi przez Radę UE.
Pełniąc funkcję strażnika traktatów (funkcję kontrolną), KE czuwa nad prawidłowym stosowaniem prawa wspólnotowego przez kontrolowanie innych instytucji UE, państw członków oraz podmiotów krajowych.
Funkcja prawodawcza KE przejawia się w stanowieniu aktów prawa na podstawie bezpośredniego upoważnienia traktatowego lub na mocy upoważnień udzielanych w aktach prawnych, a także w uczestnictwie w tworzeniu prawa przez Radę UE i PE.
Ponadto KE prowadzi bieżącą politykę wspólnotową (w tym zakresie wykonuje rozporządzenia PE oraz Rady UE),
realizuje budżet i ponosi polityczną odpowiedzialność za jego wykonanie,
reprezentuje Wspólnotę na forum krajowym.
KE przedstawia sprawozdania z wykonywania swych obowiązków wobec PE i Rady UE, w tym sprawozdania z rocznego funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej. KE jest inicjatorem działań zmierzających do pogłębienia procesu integracji europejskiej, przedstawiając m.in. białe księgi, zielone księgi i in. dokumenty o charakterze opinii i zleceń.
Do głównych funkcji pełnionych przez KE należy także reprezentowanie interesów UE na zewnątrz. KE jest odpowiedzialna za utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi, zawieranie umów międzynarodowych, prowadzenie negocjacji w imieniu Wspólnoty i w granicach mandatu ustalonego przez Radę UE. KE pełni także funkcję reprezentowania interesów UE do wewnątrz, co ma miejsce w wypadku postępowania przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. Sprawując przypisane funkcje, KE działa w interesie całej Wspólnoty, a nie państw członkowskich, czy swoim własnym.
KE wydaje akty prawnie wiążące (rozporządzenia, dyrektywy i decyzje) oraz niewiążące (zalecenia, opinie), a także dokumenty robocze i komunikaty. Zgodnie z zapisami projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy przyjętego przez Konwent Europejski, KE ma się składać (jeśli konstytucja zostanie przyjęta) z przewodniczącego, ministra spraw zagranicznych UE, wiceprzewodniczącego i 13 komisarzy europejskich wybranych na podstawie równej rotacji między państwami członkowskimi (zgodnie z systemem ustanowionym na mocy decyzji Rady Europejskiej) z prawem udziału w głosowaniach oraz komisarzy bez prawa głosu, pochodzących z pozostałych państw członkowskich. Maksymalną liczbę komisarzy określono na 27 członków. W zaproponowanej przez Konwent formule działania, KE podejmuje uchwały większością liczby członków kolegium, kworum określa regulamin wewnętrzny KE.
Wybór Komisji Europejskiej - decyzja kreacyjna rządów państw członkowskich, wymagająca zatwierdzenia przez PE w drodze głosowania. Procedura powołania Komisji Europejskiej (KE) składa się z kilku etapów unormowanych w art. 214 TWE, w brzmieniu ustalonym Traktatem amsterdamskim. Procedurę inicjuje wyznaczenie przez rządy państw członkowskich w drodze konsensusu (zgody) osoby, którą zamierzają mianować Przewodniczącym KE. Nominacja podlega zatwierdzeniu przez PE. Zgodnie z Regulaminem PE kandydat na stanowisko Przewodniczącego KE składa oświadczenie poprzedzające debatę na forum PE. Izba przeprowadza głosowanie imienne podejmując decyzję większością oddanych głosów. Przewodniczący PE przedstawia wyniki glosowania przewodniczącemu Rady Europejskiej oraz rządom państw członkowskich jako opinię PE. W wypadku negatywnego wyniku głosowania nad zgłoszoną kandydaturą, przewodniczący PE zwraca się do rządów państw członkowskich o wycofanie kandydatury i przedstawienia nowej. Dotychczas PE nie wyraził negatywnej opinii. Akceptacja kandydata na Przewodniczącego KE otwiera etap wyznaczania przez rządy państw członkowskich w porozumieniu z kandydatem na Przewodniczącego KE, 27 osób do nominacji na członków KE. Kandydatura Przewodniczącego KE i pozostałych osób wymaga zatwierdzenia w drodze głosowania przez PE. Regulamin PE przewiduje procedurę udzielania wotum zaufania dla KE wymagającą przesłuchania poszczególnych członków KE w komisjach parlamentarnych właściwych do zakresu ich przyszłych kompetencji. Wnioski komisji są przedkładane przewodniczącemu PE. Zatwierdzenie składu KE odbywa się na posiedzeniu plenarnym PE, z udziałem Rady UE w składzie szefów państw i rządów, na którym kandydat na Przewodniczącego KE przedstawia program przyszłej KE. Udzielenie wotum zaufania dla KE wymaga większości oddanych głosów w głosowaniu imiennym. Po zatwierdzeniu składu KE, przewodniczący PE notyfikuje (podaje do wiadomości) rządom państw członkowskich możliwość powołania KE. Mianowanie w drodze wspólnej zgody rządów państw członkowskich Przewodniczącego i pozostałych członków KE, zwanych Komisarzami, kończy procedurę wyboru KE, która wyłania spośród swoich członków 1 lub 2 wiceprzewodniczących. Kadencja Komisarzy pokrywa się z kadencją PE. Wybór KE następuje po każdych wyborach do PE, odzwierciedlając w składzie KE układ polityczny PE. W tym trybie KE wybrano po raz pierwszy w 1999, tj. po wyborach do PE i po wejściu w życie Ta.
Zmiany w zasadach wyboru Przewodniczącego KE i pozostałych członków KE powoływanych po 2004 wprowadził Tn. Jeśli zasady te nie ulegną dalszym zmianom, osobę na Przewodniczącego KE wyznacza większością kwalifikowaną Rada UE w składzie szefów państw i rządów. Desygnacja ta wymaga zatwierdzenia przez PE. Następnie Rada UE, w porozumieniu z kandydatem na Przewodniczącego KE, przyjmuje listę kandydatów na pozostałych członków KE. Każde państwo członkowskie ma prawo przedstawić swojego kandydata. Oznacza to zwiększenie liczby członków KE. Osoby desygnowane na członków KE wraz z jej Przewodniczącym poddawani są jako ciało kolegialne zatwierdzeniu przez PE. Po uzyskaniu wotum zaufania Przewodniczący i pozostali Komisarze są mianowani kwalifikowaną większością głosów przez Radę UE.
Głosowanie w Komisji Europejskiej - forma podejmowania decyzji, polegająca na opowiedzeniu się członków KE za jednym z proponowanych rozstrzygnięć lub na powstrzymaniu się od podjęcia decyzji. Nadanie decyzji mocy wiążącej jest uzależnione od uzyskania odpowiedniej liczby głosów popierających proponowane rozstrzygnięcie. Zgodnie z art. 219 TWE w związku z art. 213, ust. 1 TWE KE podejmuje decyzje większością głosów członków KE. Każdy członek KE dysponuje 1 głosem. Na podstawie art. 218 TWE KE przyjmuje regulamin wewnętrzny, określający zasady jej działania. Zgodnie z jego unormowaniami KE jest organem kolegialnym - wszystkie decyzje są decyzjami wspólnymi, za które odpowiedzialność ponosi cała instytucja. Regulamin KE określa kworum. Przy 15 państwach członkowskich UE jest wymagana obecność 11 komisarzy, stanowiąca kworum konieczne dla ważności głosowania. W rzeczywistości większość decyzji podejmowanych przez KE jest przyjęta jednomyślnie, nawet jeśli nie jest to warunek formalny. Stosowanie zasady jednomyślności odzwierciedla kolegialny charakter KE. Ponadto jednomyślność jest wymagana w sytuacji, gdy istnieje potrzeba wprowadzenia nowego punktu do porządku posiedzenia KE. Regulamin KE wyróżnia 3 procedury podejmowania decyzji bez wyraźnego ich przypisania do materii decyzyjnej: ustną, obiegową i delegacja uprawnień. Procedura ustna dotyczy podejmowania decyzji na posiedzeniach plenarnych. Jedynie ok. 5% wszystkich decyzji jest podejmowane w tym trybie. Około 25% decyzji przyjmuje się w trybie procedury obiegowej. Procedurę tę stosuje się w kwestiach niebudzących kontrowersji i dla usprawnienia pracy KE. Projekt proponowanej decyzji jest przesyłany do gabinetów poszczególnych komisarzy. W określonych terminach mogą napływać uwagi do projektu (termin normalny - 5 dni, termin pilny - 3 dni, nagłe przypadki - 12 godzin). Procedura ta została dodatkowo uproszczona przez wprowadzenie możliwości przesyłania dokumentów i uwag drogą elektroniczną (sieć wewnętrzna - Intranet). Pomaga to w nawiązaniu dyskusji między komisarzami, skraca czas dochodzenia do rozwiązań kompromisowych. Jeżeli w wyznaczonym czasie nie zostaną zgłoszone opinie negatywne lub propozycje poprawek, uznaje się, że projekt został przyjęty. Procedura delegacji uprawnień polega na upoważnieniu jednego komisarza do podjęcia decyzji w imieniu całej KE. Wniosek w tej sprawie powinien być złożony przez odpowiednią Dyrekcję Generalną do KE. Podpisanie wniosku przez komisarza nadzorującego prace danej Dyrekcji Generalnej oznacza przyjęcie uchwały przez KE. W trybie delegacji uprawnień jest podejmowanych ok. 70% wszystkich decyzji KE. Decyzja podjęta w tym trybie jest odnotowywana w protokole najbliższego posiedzenia KE. W obszarach polityk Wspólnot, w których są podejmowane decyzje w trybie procedury delegacji uprawnień, znajdują się: Wspólna Polityka Rolna, prawo antydumpingowe, prawo kartelowe, wspólna polityka handlowa.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS), Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Trybunał Sprawiedliwości, to główny organ sądowniczy Wspólnot Europejskich (WE), z siedzibą w Luksemburgu. ETS jest jednym z najstarszych organów WE. Początkowo istniał jako trybunał Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po utworzeniu 2 kolejnych Wspólnot przyjęto zasadę, iż ETS będzie jednolitym, wspólnym organem WE, a dokonano tego na mocy Umowy w sprawie wspólnych instytucji z 25 Vl 1957, dołączonej do traktatów rzymskich.
Podstawy prawne funkcjonowania ETS stanowią: art. 220-245 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, statut z 17 IV 1957 (o randze protokołu), regulamin proceduralny (obowiązujący regulamin przyjęto 19 VI 1991, skodyfikowaną jego wersję opublikowano 1999). ETS jest sądem wewnętrznym WE i działa w jej imieniu.
Do jego kompetencji należy:
rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji i stosowania prawa Unii Europejskiej (UE)
wydawanie opinii prawnych,
kontroluje legalność aktów instytucji UE,
wydaje opinie na temat umów międzynarodowych.
Stroną sporu przed ETS mogą być:
instytucje i organy WE,
państwa członkowskie,
osoby prawne i fizyczne z państw członkowskich,
funkcjonariusze międzynarodowi.
ETS pełni jednocześnie funkcję:
sądu administracyjnego (orzeka w drugiej instancji w sprawach skarg na legalność lub skarg na zaniechanie działania prawotwórczego oraz skarg odszkodowawczych),
sądu pracy (rozpatruje w ramach odwołania skargi pracowników WE),
sądu międzynarodowego (rozstrzyga spory między państwami członkowskimi, a także między Komisją Europejską a państwami członkowskimi)
sądu konstytucyjnego (rozstrzyga sprawy dotyczące organów WE, orzeka o wykładni prawa wspólnotowego, o zgodności projektów umów międzynarodowych z traktatami założycielskimi, o zgodności z prawem pierwotnym i ogólnymi zasadami prawa instytucjonalnych aktów normatywnych, np. rozporządzeń, dyrektyw).
Orzeczenia ETS są podejmowane większością głosów podczas obrad tajnych i są prawnie wiążące. W wypadku niezastosowania się do nich, ETS ma prawo obciążyć stronę grzywną. Do czasu powołania Sądu Pierwszej Instancji ETS był sądem pierwszej i ostatniej instancji. Obecnie jest instancją odwoławczą w stosunku do orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
ETS jest organem kolegialnym. Członkowie ETS są powoływani za wspólną zgodą rządów państw członkowskich, na podstawie wypracowanego konsensusu (zgody). Procedurę powoływania członków ETS normuje art. 223 TWE. Stanowi on ponadto, że kandydatami mogą być osoby, które dają gwarancję niezależności, spełniają w swym państwie warunki wymagane do powołania na najwyższe stanowisko w sądownictwie lub są uznanymi specjalistami z zakresu prawa.
ETS składa się z 15 sędziów i 8 rzeczników generalnych, wybieranych na kadencję sześcioletnią. Liczba sędziów ETS jest wyrazem ukształtowanej praktyki, zgodnie z którą każde państwo członkowskie WE przedstawiało kandydaturę swojego obywatela na funkcję sędziego. Co 3 lata skład ETS podlega częściowemu odnowieniu: co 3 lata przemiennie zmienia się w składzie sędziowskim 8 i 7 sędziów; co 3 lata zmienia się 4 rzeczników. Dopuszcza się ponowny wybór sędziów i rzeczników na kolejne kadencje.
Zmiana treści art. 221 TWE dokonana Traktatem nicejskim (Tn) jest przygotowaniem ETS do funkcjonowania UE po rozszerzeniu: w skład ETS wchodzi 1 sędzia z każdego państwa członkowskiego. Sędziowie wybierają spośród siebie przewodniczącego Trybunału na okres 3 lat. Dopuszczalny jest ponowny wybór. Parlament Europejski nie ma wpływu na powoływanie sędziów ETS i rzeczników. Status prawny sędziów i rzeczników generalnych jest zbliżony, z tą różnicą, że rzecznicy pomagając w merytorycznym przygotowaniu sprawy, proponują rozwiązania, ale przygotowaną opinię formułują we własnym imieniu, sędziowie, występują w imieniu ETS. Poza tym rzecznik generalny nie uczestniczy w zamkniętym posiedzeniu ETS. Członkowie ETS nie mogą wykonywać żadnych funkcji politycznych, administracyjnych i działalności zawodowej, chyba że Rada UE wyrazi na to zgodę. Z chwilą objęcia funkcji składają przyrzeczenie.
Sędziowie i rzecznicy generalni korzystają z przywilejów i immunitetów WE, do których należą min.:
immunitet jurysdykcyjny (nie uchyla przestępczości popełnionego czynu, ale uniemożliwia ściganie i prowadzenie postępowania przeciwko sprawcy, co do czynów popełnionych w charakterze oficjalnym, również po zaprzestaniu pełnienia przez niego funkcji; ETS może podjąć uchwałę uchylającą ten immunitet),
immunitet w sprawach imigracyjnych (sędzia, a także małżonek sędziego i członkowie rodziny pozostający na jego utrzymaniu nie podlegają kontroli i rejestracjom imigracyjnym przy przekraczaniu granic państw członkowskich),
immunitet celny (obejmuje on zwolnienia z opłat celnych przy wwożeniu i wywożeniu ruchomości, samochodu, które służą do oficjalnego użytku),
immunitet podatkowy (dotyczy przede wszystkim zwolnień z opodatkowania wynagrodzenia otrzymywanego za sprawowanie stanowiska sędziego).
Sędziowie wybierają spośród siebie prezesa ETS (przewodniczącego) na 3 lata z prawem reelekcji. Prezes kieruje i organizuje prace ETS, wydaje zarządzenia, reprezentuje ETS na zewnątrz i przewodniczy sesjom plenarnym. ETS orzeka w pełnym składzie albo w izbach (każdy sędzia może być członkiem więcej niż jednej izby). Plenum jest właściwe dla rozpatrywania spraw wnoszonych przez państwa członkowskie lub instytucje wspólnotowe, a także dla wydawania orzeczeń wstępnych, chyba że przepisy szczególne przewidują możliwość wydania ich przez izbę. W pozostałych sprawach rozstrzygają izby, chyba że sprawa jest poważna albo że pozwane państwo lub instytucja WE zażąda rozpatrzenia sprawy przez pełny skład ETS.
Sekretariatem ETS kieruje sekretarz (powoływany przez sędziów i rzeczników na okres 6 lat), odpowiada za przepływ i przechowywanie korespondencji ETS oraz za przygotowywanie protokołów posiedzeń i rozpraw. Tn przewiduje powołanie izb specjalistycznych, które zajmowałyby się orzekaniem tylko w jednym zakresie prawa wspólnotowego (np. prawo konkurencji). Zgodnie z art. 221 Tn, po rozszerzeniu UE o nowe państwa, w skład ETS w dalszym ciągu będzie wchodził jeden sędzia z każdego kraju członkowskiego. Orzeczenia ETS są publikowane w Zbiorze orzeczeń Trybunatu Sprawiedliwości i sygnowane literą „C", orzeczenia trybunału ukazują się obecnie w serii ECRI. Językiem urzędowym ETS jest język francuski.
Funkcje Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
Sąd Międzynarodowy |
rozstrzyga spory pomiędzy państwami członkowskimi |
Sąd Konstytucyjny |
gwarantuje jednolitą interpretację prawa wspólnotowego |
Sąd Administracyjny |
rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami |
Sąd Apelacyjny (także kasacyjny) |
istnieje możliwość odwołania od wyroku Sądu Pierwszej Instancji (możliwa kasacja wyroku) |
Sąd Cywilny i Pracy |
naprawa szkód wyrządzonych przez organy wspólnot |