UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

PRZEDMIOT: EUROPEJSKIE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA

Wykładowca: dr Grzegorz Dobrowolski

Temat pracy: WODY

Rok: II

Kierunek: Administracja

Specjalność: Prawo europejskie

W kulturowej symbolice woda jest jednym z żywiołów i przeciwstawiana jest ogniowi, powietrzu i ziemi. Symbolizuje życie, płodność i oczyszczenie (choć bywa także ukazywana jako siła zła, zwłaszcza w przeciwstawieniu wody czystej i brudnej). Woda jest częstym elementem mitów kosmogonicznych. Bywa też uważana za medium ułatwiające przejście z jednego świata do drugiego. W wielu religiach zanurzenie w wodzie symbolizuje oczyszczenie i odrodzenie.

Polityka ekologiczna jest obecnie jednym z najszybciej rozwijających się obszarów współpracy krajów należących do Unii Europejskiej. Wraz z Traktatem z Maastricht (1991) Wspólnoty Europejskie włączyły ją do spisu swych stałych zadań i określiły cele działań w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Polityka ekologiczna Wspólnot Europejskich początkowo była skierowana przeciw skutkom zanieczyszczenia środowiska. Z czasem zaczęła dotyczyć działań zapobiegawczych. W traktatach założycielskich Wspólnot Europejskich z 1957 roku nie poruszono kwestii związanych z ekologią. Kraje członkowskie musiały radzić sobie samodzielnie z rosnącym zanieczyszczeniem środowiska. Wkrótce problem nabrał znaczenia międzynarodowego. Państwa nie zapobiegające zanieczyszczeniom potrafiły zniweczyć wysiłki sąsiednich krajów postępujących w tych sprawach bardziej rygorystycznie. Polityka ochrony środowiska i normy produkcyjne państw członkowskich coraz bardziej utrudniały handel. Tym samym stanęły na drodze swobodnemu przepływowi towarów, stanowiącemu cel WE. Na początku lat 70. szefowie państw i rządów WE wezwali Komisje Europejską do opracowania programu na rzecz ochrony środowiska. Za podstawę prawną uznano Traktat EWG, mówiący o „harmonijnym rozwoju życia gospodarczego" oraz o „stałej i gospodarce zrównoważonego rozwoju" w państwach członkowskich Wspólnot. Dla potrzeb ochrony środowiska wykorzystany został również artykuł 100 Traktatu EWG, przewidujący harmonizację tych przepisów prawa, które bezpośrednio wpływają na funkcjonowanie wspólnego rynku. Polityka ochrony środowiska została uznana za niezbędną i zyskała podstawy prawne. Skutkiem tych decyzji było powstanie wspólnotowego prawa ochrony środowiska.

Znaczenie wody w życiu człowieka

Znaczenie biologiczne wody

Woda jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych i niezbędnym uzupełnieniem pokarmu wszystkich znanych dotąd organizmów. Uczestniczy w przebiegu większości reakcji metabolicznych, stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego: np. produktów przemiany materii, substancji odżywczych, hormonów, enzymów. Reguluje temperaturę i uczestniczy w reakcjach hydrolizy. Stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii. Woda stanowi średnio 60% masy dorosłego człowieka, w przypadku noworodka ok. 15% więcej.

Woda od zawsze stanowiła podstawę egzystencji człowieka: zaspakajała pragnienie, stanowiła podstawę higieny, służyła jako droga komunikacji. Wszystkie religie i kultury świata czerpały z niej inspirację, rozwijając swą mitologię i symbolikę.

W przeszłości przetrwanie człowieka było uzależnione od dostępu do wody, jednak wraz z rozwojem cywilizacji jego stosunek do niej uległ zmianie. Zaczął traktować wodę jako dobro powszechne uznając jej zasoby za nieograniczone. Taki sposób myślenia doprowadził do degradacji wód powierzchniowych, a także wód podziemnych stanowiących zapas wody pitnej dla przyszłych pokoleń.

Te niepokojące zmiany były impulsem do podjęcia odpowiednich kroków prawnych, mających na celu ochronę wód. Unia Europejska wydała szereg przepisów tzw. "dyrektyw wodnych", jednak dostrzegła konieczność wprowadzenia spójnych ram regulujących przepisy prawne dotyczące gospodarki wodnej. Takim zintegrowanym aktem prawnym jest Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW), która weszła w życie w grudniu 2000 r. Podstawowym zadaniem RDW jest zapewnienie obecnym i przyszłym pokoleniom dostępu do dobrej jakości wody oraz umożliwienie korzystania z wody na potrzeby m. in. przemysłu i rolnictwa, przy jednoczesnym zachowaniu i ochronie środowiska naturalnego.

Jakość wody zawsze stanowiła priorytet unijnej polityki ochrony środowiska. Chociaż w ciągu ostatnich 30 lat jakość wody uległa poprawie, nadal należy starać się ograniczać jej zużycie i kontrolować poziom jej zanieczyszczenia.

Głównym zadaniem Unii Europejskiej jest zapewnienie do roku 2015 wysokiego poziomu ekologicznej czystości wód europejskich dla ogólnego dobra społeczeństwa, dzikich roślin i zwierząt oraz środowiska. Pojęcie „Ekologia” określa tutaj zależność pomiędzy różnymi organizmami oraz pomiędzy tymi organizmami a ich środowiskiem życia. Cykl hydrologiczny powinien być traktowany całościowo. W związku z tym potrzebne są nowe metody badań i zmiana prawodawstwa.

Oznacza to, że dorzecza powinny być traktowane całościowo. Wprowadzanie podziałów administracyjnych czy politycznych jest błędnym podejściem. Rzeka nie kończy się przecież wraz z granicą państwa.

Dorzecze to naturalna geograficzna i hydrologiczna jednostka rzeki. Przyjrzyjmy się na mapie Europy jednej z dużych rzek, takich jak Sekwana, Tamiza, Dunaj czy Pad, od jej źródła, poprzez wszystkie dopływy, po ujście do morza. To właśnie cały ten obszar nazywamy dorzeczem. Obecnie naukowcy prowadzą badania nad przyczyną różnic pomiędzy dorzeczami rzek, wpływem działalności człowieka na stan ekologiczny dorzeczy, zużyciem wody i związanymi z tym kosztami.

Mimo że działalność przemysłowa prowadzi do największego zużycia wody, można ją najłatwiej kontrolować. Ponadto stosuje się już nowoczesne metody produkcji, które zużywają mniej wody i w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko. Okazuje się, że w rzeczywistości to sektor rolnictwa najbardziej zanieczyszcza środowisko naturalne.

Dużo wody zużywają również przeciętni mieszkańcy Unii. Podlewając ogród, zużywa się średnio 17 m³ wody na każdy metr kwadratowy powierzchni ogrodu. Oznacza to, że do podlania ogrodu o powierzchni 100 m² potrzeba 1700 m³ wody. Do umycia samochodu potrzeba aż 200 l wody, a pralka zużywa 100 l wody na każde 5 kg ubrań.

PRZEPISY PRAWNE

Prawo Unii Europejskiej regulujące ochronę środowiska powstawało na przestrzeni ostatnich 30 lat. Obecnie liczy około 300 aktów prawnych, obejmujących dyrektywy, rozporządzenia, decyzje i zalecenia. Do tego należy dodać dużą liczbę publikowanych informacji i innych dokumentów o charakterze programowym, istotnych dla polityki ekologicznej Unii Europejskiej.

Przepisy dotyczące ochrony środowiska służą eliminowaniu barier handlowych, które mogłyby powstać przy braku jednolitych standardów ekologicznych.

Ochrona słodkich i słonych wód przed zanieczyszczeniami powierzchniowymi i głębinowymi

Poddano ścisłej regulacji odpływ substancji toksycznych. Ustalono limity dla rtęci, kadmu, lindanu, DDT, pieciochlorofenolu, czterochlorku węgla. Poddano kontroli i stopniowej redukcji ścieki zawierające dwutlenek tytanu, wywołujący tzw. Czerwony szlam. Określono też normy jakościowe dla wód w kąpieliskach oraz dla wody pitnej i wody słodkiej do hodowli ryb i skorupiaków.

Dyrektywy UE dotyczące ochrony wód

Unia Europejska przyjęła szereg przepisów w postaci dyrektyw dotyczących ochrony naturalnych zbiorników wód słonych i słodkich.

Dyrektywa z 1998 r. w sprawie wody pitnej określa dopuszczalną zawartość w wodzie substancji szkodliwych dla zdrowia człowieka (na przykład ilość mikrobiologicznych substancji zanieczyszczających, ołowiu itd.).

Dyrektywa z 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych ma na celu ochronę środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania ścieków komunalnych oraz ścieków pochodzących z niektórych sektorów przemysłu. Dyrektywa dotyczy również zbierania, oczyszczania i odprowadzania ścieków z gospodarstw domowych , mieszaniny ścieków komunalnych i ścieków pochodzących z niektórych sektorów przemysłu.

Dyrektywa z 1991 r. w sprawie azotanów wprowadza ograniczenia dotyczące ilości stosowanych w rolnictwie nawozów sztucznych, takich jak nawozy azotowe i fosforowe.

Dyrektywa z 1976 r. w sprawie jakości wody w kąpieliskach określa standardy jakości wód słodkich i przybrzeżnych (z wyjątkiem pływalni) w celu ochrony środowiska i zdrowia osób kąpiących się. Nowa wersja tej dyrektywy (z 2006 r.) ma na celu uproszczenie standardów jakości wody w kąpieliskach, usprawnienie systemów zarządzania kąpieliskami i przekazywania społeczeństwu informacji o kąpieliskach oraz usprawnienie programów monitorowania jakości wody.

Ramowa dyrektywa wodna z 2000 r. przedstawia nowy plan zarządzania zasobami wodnymi przy uwzględnieniu dorzeczy. Dyrektywa ta różni się od pozostałych tym, że powstała dopiero po wysłuchaniu opinii osób zainteresowanych tematem.

Celem dyrektywy w sprawie zapobiegania powodziom z 2006 r. jest ograniczenie wynikających z powodzi zagrożeń dla zdrowia ludzkiego, środowiska, infrastruktury i majątku oraz zarządzanie tymi zagrożeniami.

Komisja Europejska przedstawiła również ambitną strategię mającą na celu skuteczniejszą ochronę środowiska morskiego w Europie. Celem strategii tematycznej dotyczącej ochrony i zachowania środowiska morskiego jest zapewnienie do 2021 r. wysokiego poziomu ekologicznej czystości europejskich wód morskich oraz ochrona bazy zasobów naturalnych, od której zależy związana z morzem działalność gospodarcza i społeczna.

Wzajemne wsparcie: Unia Europejska i jej obywatele

Unia Europejska nie tylko wprowadza nowe przepisy prawne, lecz również podejmuje szereg działań na różnych szczeblach. Na przykład podczas światowego szczytu w sprawie zrównoważonego rozwoju w 2002 r. zainicjowano unijną „Inicjatywę Wodną”. Inicjatywa ta ma przyczynić się do osiągnięcia szeregu celów (tzw. „milenijnych celów rozwoju” ) związanych z dostępnością i wykorzystaniem wody i infrastruktury sanitarnej. Jednym z priorytetów jest zmniejszenie o połowę do 2015 r. liczby osób, które, również ze względów finansowych, nie mają dostępu do bezpiecznej wody pitnej lub odpowiedniej infrastruktury sanitarnej.

Unia zachęca nas również do zmiany nawyków związanych z wykorzystywaniem wody. Na przykład w kwestii środków piorących przyjęto dyrektywę w sprawie zmniejszenia ich ilości potrzebnej do prania, zredukowania szkodliwych składników detergentów, promowania recyklingu, ograniczania ilości opakowań oraz stosowania środków piorących w niskich temperaturach, z czym wiąże się mniejsze zużycie energii.

Stosowana na terenie Unii Europejskiej „ekoetykieta” umieszczana jest na produktach przyjaznych dla środowiska. Dany produkt może otrzymać taką etykietę, jeżeli przez cały cykl życia spełnia wysokie normy ekologiczne dotyczące stopnia wykorzystania zasobów naturalnych i energii, ilości produkowanych odpadów i ich usuwania, hałasu oraz zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby, a także jego wpływu na ekosystemy. Na przykład w 1999 r. Unia Europejska ustaliła normy ekologiczne, jakie muszą spełniać środki piorące. Ekoetykieta przyznawana jest obecnie 19 różnym grupom produktów.

Unia Europejska zdaje sobie sprawę, że aby jej wysiłki na rzecz ochrony środowiska były skuteczne, musi uzyskać poparcie i wysłuchać opinii wszystkich zainteresowanych stron, m.in. przemysłu, firm deweloperskich, związków wędkarskich, hotelarzy, turystów, władz lokalnych, organizacji działających na rzecz ochrony środowiska, badaczy naukowych, firm transportowych, entuzjastów sportu i wielu innych.

Konwencje międzynarodowe

Unia Europejska podpisała szereg następujących konwencji międzynarodowych w sprawie ochrony mórz i oceanów:

• konwencję helsińską (1974) o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego,

• konwencje z Oslo i Paryża (1974 r. oraz 1978 r.) o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku,

• konwencję barcelońską (1976) o ochronie Morza Śródziemnego przed zanieczyszczeniem,

• konwencję w sprawie ochrony Morza Czarnego przed zanieczyszczeniem przyjętą w Bukareszcie w 1992 r.,

• konwencję OSPAR z 1992 r. o ochronie środowiska morskiego północno-wschodniego Atlantyku.

Jakość wody przeznaczonej do spożycia w dyrektywie UE i prawie polskim

W końcu ubiegłego roku opublikowane zostało nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia, dotyczące wymagań jakościowych stawianych wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zastąpiło ono rozporządzenie w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze oraz woda w kąpieliskach, wprowadzonego w życie w połowie września 2000 r. Nowe rozporządzenie dostosowuje wymagania krajowe do reguł określonych w Dyrektywie Unii Europejskiej z 1998 r. o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zasługuje zatem na bliższe omówienie.

Dyrektywa UE z 1998 r. nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia odpowiednich dotyczących jakości wody wymagań. Decyzji tych państw pozostawia zarazem możliwość wprowadzenia normatywnych wartości dla dodatkowych wskaźników, jeżeli ochrona zdrowia ludzi na ich terytoriach lub na części tych terytoriów będzie tego wymagać. W tym kontekście należy zatem przeprowadzić analizę wymagań mikrobiologicznych i fizykochemicznych, zawartych w nowym rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Wartości wskaźników jakościowych normowanych w nowym rozporządzeniu są praktycznie identyczne z wymaganiami określonymi w dyrektywie Unii Europejskiej. Dotyczy to wskaźników jakości, które w obydwu dokumentach objęto normowaniem.

Wartości dopuszczalne wskaźników bakteriologicznych ustalone w UE i w Polsce dotyczą próbek pobieranych w miejscu czerpania przez konsumentów i/lub podawania do sieci wodociągowej. W dyrektywie UE dla takich próbek określono wartości dopuszczalne tylko dwóch wskaźników. W Polsce natomiast, korzystając z prerogatywy zawartej w dyrektywie, unormowano dodatkowe wskaźniki mikrobiologiczne.

Wśród 44 wskaźników fizyczno-chemicznych normowanych w UE i w Polsce dopuszczalne wartości różnią się jedynie w dwóch przypadkach.

Wymagania sformułowane w dyrektywie UE rozbudowano w polskich przepisach o 15 dodatkowych wskaźników (chlor wolny, magnez, twardość, ftalan dibutylu, mikrocystyna LR, anionowe substancje powierzchniowo czynne, suma trichlorobenze-nów oraz szereg ubocznych produktów dezynfekcji: bromodichlorometan, chloraminy, chlorany, chloryny, formaldehyd, tetrachlorometan, trichloroaldehyd octowy i trichlorometan). Wątpliwości budzi celowość normowania wskaźników, których nie uwzględniają nawet zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia⁴, czyli mikrocystyny LR lub trichloroaldehydu octowego. W przypadku magnezu uwarunkowanie dopuszczalnego stężenia od zawartości siarczanów w wodzie wiąże się zapewne z właściwościami przeczyszczającymi, jakie nabywa woda zawierająca siarczan magnezu.

Dla niektórych wskaźników w polskich przepisach przyjęto po kilka wartości normatywnych, których obowiązywanie uzależniono od czasu (bromiany, ołów i suma THM). O ile w przypadku bromianów uzasadnienia można upatrywać w czasie niezbędnym do dostosowania się do nowego wymogu, to nie można tego powiedzieć w przypadku sumy THM lub stężenia ołowiu. Obydwa wskaźniki były już normowane w Polsce poprzednim rozporządzeniem, na poziomie docelowym, przewidywanym obecnie odpowiednio od 2008 r. i od 2013 r.

Frank Herbert w słynnej powieści science fiction "Diuna", nakreślił sugestywny obraz pustynnej planety Arrakis. Dla jej mieszkańców woda stanowiła najcenniejsze dobro, każdą kroplę traktowali niemal jak świętość. Artystyczna wizja z 1965 roku wybiegała daleko w przyszłość. Scenariusz nie jest jednak aż tak odległy. Ponad miliardowi ludzi na Ziemi brak bezpiecznego dostępu do wody pitnej. W ciągu 20 lat zagrozi to dalszym dwóm miliardom. Jak zaspokoić rosnące pragnienie naszej planety?
Na to pytanie starali się odpowiedzieć deputowani do Parlamentu Europejskiego, posłowie z parlamentów krajowych, przedstawiciele organizacji i społeczności lokalnych z całego świata. Uczestnicy konferencji odbywającej się od 18 do 20 marca 2002 roku w Parlamencie Europejskim w Brukseli, uznali wodę za dobro wspólne, a dostęp do niej za jedno z podstawowych praw człowieka. Ich zdaniem, zaopatrzenie w wodę powinno być finansowane ze środków publicznych, a obywatele muszą uczestniczyć w zarządzaniu zasobami wody. Spotkanie zakończyło się tuż przed Światowym Dniem Wody, który obchodzimy co roku 22 marca.

Woda to życie

Na całym świecie 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do czystej wody pitnej a 2,6 miliarda nie może skorzystać z podstawowych udogodnień sanitarnych. Jednym z celów milenijnych, które wyznaczyła sobie ONZ było zmniejszenie o połowę do 2015 roku liczby ludności bez dostępu do bezpiecznej wody pitnej. Jednakże badania przewidują, iż do 2027 roku blisko trzy miliardy ludzi zostanie pozbawionych bezpiecznego źródła wody pitnej.

Potrzeba jest paląca: w krajach rozwijających się, choroby przenoszone przez wodę są odpowiedzialne za 80% zachorowań i zgonów. Najbardziej narażone są dzieci. Na dziecko urodzone w krajach rozwiniętych przypada od 30 do 50 razy większe zużycie wody niż ma to miejsce w krajach rozwijających się.

Jakie są przyczyny niedoboru wody? Przede wszystkim winien jest wzrost demograficzny, wykorzystanie wody dla potrzeb rolnictwa (70% światowego zużycia), bieda, złe zarządzanie zasobami oraz niestabilna sytuacja polityczna.

W XXI wieku zmiany klimatyczne wzmogą pustynnienie kontynentu afrykańskiego, co grozi zjawiskiem "imigracji wodnej", na obszary dobrze zaopatrzone w wodę, takie jak na przykład Unia Europejska. Negatywny efekt wzmocni dodatkowo przyrost populacji w Afryce.

Zasoby wodne a potrzeby człowieka

Pijemy ją, używamy do wytwarzania elektryczności, nawadniania pól uprawnych. I do granic możliwości eksploatujemy jej zasoby. Czy światu wystarczy wody?

Jedną z największych sprzeczności tkwiących w naturze ludzkiej jest to, że cenimy sobie tylko te rzeczy, których nam brakuje. Wodę doceniamy dopiero wtedy, gdy wysychają studnie. A wysychają nie tylko na terenach podatnych na suszę, ale również tam, gdzie zazwyczaj wody było pod dostatkiem. Problem niedoboru wody dobrze rozumieją ci, którzy borykają się z nim na co dzień.

Według Sztokholmskiego Instytutu Ochrony Środowiska aż jedna trzecia ludności świata żyje na obszarach dotkniętych umiarkowanym lub ostrym niedoborem wody.

A zapotrzebowanie na nią wzrastało w tempie ponad dwukrotnie przewyższającym współczynnik przyrostu naturalnego. Z drugiej strony zasoby wodne są w zasadzie stałe. Głębsze studnie i nowe zbiorniki mogą chwilowo pomóc, jednak ilość opadów atmosferycznych i wód podziemnych w istotny sposób się nie zmienia. Dlatego, jak oceniają meteorolodzy, w ciągu 25 lat ilość wody przypadająca na osobę może zmniejszyć się o połowę.

Wpływ na zdrowie

Jak niedobór wody odbija się na ludziach? Po pierwsze, szkodzi zdrowiu. Nie chodzi o to, że umrą oni z pragnienia, lecz o to, że niska jakość wody używanej do gotowania i picia jest przyczyną chorób. Około 80 procent chorób i przeszło jedna trzecia zgonów w krajach rozwijających się to skutki korzystania ze skażonej wody. W półpustynnych krajach Trzeciego Świata zbiorniki wodne są często zanieczyszczone ludzkimi bądź zwierzęcymi odchodami, pestycydami, nawozami lub chemikaliami przemysłowymi. Uboga rodzina może nie mieć innego wyjścia, jak tylko wykorzystywać taką zanieczyszczoną wodę.

Z pozoru trudno uwierzyć, że planeta, której większą część powierzchni zajmuje woda, cierpi na jej niedobór. Jednak 97% wody na świecie nie nadaje się do picia ani nawadniania ze względu na duże zasolenie, a znaczna część pozostałej jest uwięziona w niedostępnych zasobach wód głębinowych, lodowcach i lądolodach. Nic więc dziwnego, że badacze wypróbowują techniki pozwalające wykorzystać nieprzebrane zasoby wód oceanicznych. Technologia odsalania wód słonych i słonawych jest dobrze rozwinięta, lecz nadal kosztowna, i stosuje się ją obecnie wyłącznie w bogatych, lecz suchych regionach strefy przybrzeżnej.

Woda w Europie pola golfowe i turystyka zbierają żniwo

Choć Europa posiada wystarczające zasoby wody, największy problem stanowią zanieczyszczenia. Niemałe kontrowersje wzbudzają również przypadki "nadużywania" wody. Dla wielu takim przykładem jest nawadnianie pól golfowych. W Hiszpanii, gdzie sieć pól golfowych jest szczególnie dobrze rozwinięta, roczne zapotrzebowanie terenów golfowych na wodę porównuje się z potrzebami dwunastotysięcznego miasteczka.
Zasobom wody szkodzi też rozwój turystyki. Gość hotelowy zużywa w ciągu doby przeciętnie o jedną trzecią więcej wody niż mieszkaniec pobliskiej okolicy. Szacuje się, że do 2025 roku napływ turystów w rejon Morza Śródziemnego wzrośnie od 235 do nawet 355 milionów rocznie. Obciąży to istniejące systemy zaopatrzenia w wodę.

Poseł Miroslav Ouzky z grupy Europejskiej Partii Ludowej/Europejskich Demokratów, przewodniczący Komisji Środowiska PE ostrzegał przed negatywnymi skutkami nadmiernej eksploatacji zasobów wodnych w Europie "wiele zbiorników zaniknie, szczególnie dotknie to rezerwuary wody pitnej w południowej Europie. Najbardziej negatywne skutki niedoboru wody pitnej odczuje Hiszpania."

Woda jako surowiec strategiczny

Światowe niedobory wody mogą wywołać nowe konflikty i doprowadzić do powstania w świecie rozwijającym się rzeszy milionów uchodźców poszukujących wody. Niektórzy eksperci przewidują nawet, iż wojny przyszłości będą toczone o wodę, nie o ropę.

Głównym źródłem napięcia w różnych rejonach globu jest dostęp do czystej, pitnej wody. Najwięcej problemów powstaje, gdy kilka regionów lub państw korzysta z tej samej rzeki. Może się zdarzyć, że państwa leżące bliżej źródła odetną bieg wody swoim sąsiadom leżącym w dole rzeki.

Przykładem takich rejonów są Nil - wykorzystywany przez dziewięć krajów oraz Tygrys i Eufrat, którym muszą dzielić się Turcja, Syria i Irak.

Egipt jest w stu procentach uzależniony od wody z Nilu. Potrzebują jej zarówno mieszkańcy jak i uprawy. Liczba mieszkańców kraju gwałtownie rośnie. Pojawiają się obawy, iż coraz większe zużycie wody może zaszkodzić leżącym w górnym biegu Etiopii i Sudanowi.

Turcja realizuje obecnie projekt "GAP" (obejmuje on budowę 22 zapór i 18 elektrowni wodnych). Część hydrologów jest zdanie, że po uruchomieniu wszystkich ogniw projektu do Syrii trafi o 40% a do Iraku 80% mniej wody z Eufratu. Obecnie z Turcji płynie do Syrii 80% wód rzecznych.

Komentując zmiany hydro-polityki, poseł Ouzky zauważył, iż "woda już stała się towarem strategicznym w niektórych częściach globu". "Dla mojego pokolenia, jakieś 12 czy 20 lat temu było niewyobrażalne, że kiedyś zaczniemy kupować wodę pitną pakowaną w porcje. Dzisiejsza sytuacja nie wynika jedynie z kaprysu mody lecz coraz bardziej z rzeczywistej potrzeby", dodał przewodniczący komisji ENVI.

Zanieczyszczenia wód

Jakość wody charakteryzują właściwości fizyczne, czyli mętność, przezroczystość, barwa, smak, oraz zapach i temperatura, właściwości chemiczne- głównie twardość wody, oraz właściwości bakteriologiczne, zawartość bakterii chorobotwórczych.

Zanieczyszczenie wód jest problemem rangi światowej. Wraz ze wzrostem zaludnienia Ziemi i rozwojem przemysłu, rośnie także ilość zanieczyszczeń. Ze względu na pochodzenie, można podzielić je na komunalne, przemysłowe oraz rolnicze.

Zanieczyszczenie i morze - woda i olej

 

Jednym z najbardziej widocznych efektów działalności człowieka na terenach nadmorskich  jest zanieczyszczenie wód. Problem nie ogranicza się tylko do opisywanych przez media wycieków ropy podczas wypadków tankowców i nielegalnie usuwanych odpadów po oczyszczaniu zbiorników paliwowych statków.

 

Nagłośniane wypadki wycieków ropy do morza nie pozostają bez wpływu na ekosystemy morskie, jednak jest on stosunkowo niewielki w porównaniu do oddziaływania zanieczyszczeń takich jak: ścieki komunalne, odpady przemysłowe, wycieki z wysypisk śmieci, odpady usuwane ze statków wprost do morza, odpady powstałe podczas produkcji ropy czy jej wydobycia. Dużym problemem są również stosowane w rolnictwie nawozy i pestycydy powodujące nasilającą się eutrofizację mórz i oceanów.

 

Szacuje się, że lądowe źródła zanieczyszczeń stanowią 44 procent zanieczyszczeń trafiających do morza. Około 33 procent zanieczyszczeń pochodzi z atmosfery. Transport morski to źródło 12 procent wszystkich zanieczyszczeń.

 

Początek końca: Martwe Strefy

Skutki zanieczyszczenia są bardzo rożne. Zanieczyszczenia z kanalizacji czy odpady rolnicze mogą mieć niewidoczne dla oka, ale niebezpieczne skutki. Wzrost substancji organicznych z kanalizacji oraz odpadów rolniczych powoduje między innymi rozkwity alg w wodach przybrzeżnych. Algi te umierają i rozkładając się zużywają zawarty w wodzie tlen. W niektórych miejscach prowadzi to do powstania tzw. `martwych stref', gdzie poziom tlenu spada do poziomu uniemożliwiającego utrzymania morskiego życia. Zanieczyszczenia przemysłowe dodatkowo obciążają owe strefy poprzez uwalnianie do mórz substancji, które rozkładając się zużywają tlen.

 

Promieniowanie

Obecność promieniowania radioaktywne w morzu pochodzi z wielu źródeł. W przeszłości dużą rolę odgrywały próby broni jądrowej. Dziś zdecydowanie najbardziej znaczącym źródłem pierwiastków promieniotwórczych są zakłady przetwarzania paliwa jądrowego w La Hague we Francji i w Sellafield w Wielkiej Brytanii. Nie bez znaczenia pozostaje również zwyczajna praca elektrowni jądrowych, która podczas wymiany wody chłodzącej w reaktorach także podnosi poziom radioaktywności wody. Odpady z elektrowni atomowych wywierają wpływ na życie morskie na olbrzymich obszarach; pierwiastki radioaktywne pochodzące z procesu przetwarzania paliwa można znaleźć w wodorostach nawet na zachodnim wybrzeżu Grenlandii i wzdłuż wybrzeża Norwegii.

 

Toksyczne związki chemiczne

Mogące zaszkodzić oceanom substancje chemiczne wyprodukowane przez człowieka to ogromna liczba związków chemicznych. Obecnie w użyciu znajduje się 63 tysiące związków chemicznych, a 3000 z nich używana jest w 90% światowej produkcji. Każdego roku prawie tysiąc nowych, syntetycznych chemikaliów jest wprowadzany na rynek.

 

Spośród wszystkich związków chemicznych 4,5 tysiąca należy do najbardziej niebezpiecznej grupy Trwałych Zanieczyszczeń Organicznych (TZO). Nie podlegają one rozkładowi i kumulują się we wszystkich żywych organizmach. Mogą być przyczyną zaburzenia gospodarki hormonalnej odpowiedzialnej za funkcjonowanie układu rozrodczego oraz systemu immunologicznego.

 

TZO mogą być przenoszone na dalekie odległości i kumulować się odległych regionach. W rezultacie gatunki żyjące w strefach podbiegunowych, daleko od miejsc składowania toksycznych odpadów, są narażone na zatrucie tymi związkami. Przykładem Trwałych związków Organicznych mogą być toksyczne dioksyny, PCB (polichlorowane bifenyle) oraz DDT (środek zwalczający szkodniki). Związki te są odpowiedzialne za zaburzenie prawidłowego cyklu rozrodczego niedźwiedzi polarnych.

 

Może rybkę?

Owoce morza, podstawa pożywienia mieszkańców strefy umiarkowanej, zawierają TZO (trwałe zanieczyszczenia organiczne). Tłuste mięso rybie przejawia tendencję do kumulacji TZO, które tą drogą dostają się do organizmu człowieka. Zanieczyszczenia organiczne trafiają również do organizmu człowieka za pośrednictwem zwierząt hodowlanych karmionych paszą, w skład której wchodzi  mączka rybna. W niektórych krajach wszystkie zwierzęta hodowlane: od ryb, przez bydło, drób, na trzodzie kończąc, są karmione mączką rybną. W takiej sytuacji nie tylko ryby morskie, ale także ryby hodowane, a nawet produkty mleczne i mięso mogą być źródłem tych niebezpiecznych substancji w ludzkiej diecie.

 

Przemysł wydobywczy

Zanieczyszczenia pochodzące z przemysłu wydobywczego, metalowego i ciężkiego mogą również wpływać negatywnie na zdrowie morskiej flory i fauny, a nawet sprawić, że żywność pochodząca z mórz nie będzie nadawała się już do spożycia. Udział człowieka w "produkcji" takich zanieczyszczeń jest znamienny. Dla przykładu ilość rtęci uwalnianej do środowiska wskutek działalności przemysłowej jest w przybliżeniu czterokrotnie większa od ilości uwalnianej w takich procesach, jak wietrzenie i erozja.

 

Ropa

Najbardziej widoczną formą zanieczyszczeń są wycieki ropy. Mogą one być skutkiem katastrofy tankowca, ale także efektem czyszczenia zbiorników statków. Poza skutkiem natychmiastowym i bardzo widocznym, zanieczyszczenie ropą może też mieć konsekwencje długoterminowe. W przypadku Exxon Valdez, który w 1989 osiadł na mieliźnie w pobliżu Alaski, biologiczne konsekwencje wycieku ropy są widoczne po 15 latach. Tankowiec Prestige, który zatonął w pobliżu wybrzeża Hiszpanii w 2002 spowodował ogromne straty ekonomiczne zanieczyszczając kilometry plaż we Francji i Hiszpanii. Ogromny wyciek skutecznie zniszczył lokalne rybołówstwo.

Sposoby oczyszczania wody

Sposoby mechaniczne:

• proces cedzenia: duże ciała pływające wskutek swej wielkości są zatrzymywane na kratach lub na sitach, na tej samej zasadzie pracują również filtry piaskowe.

• proces wznoszenia (flotacji): wskutek mniejszej gęstości niż woda substancje wypływają na powierzchnię wody, np. w odtłuszczaczach, w komorach wstępnego napowietrzania,

• proces sedymentacji: wskutek większej gęstości niż ścieki ciała stałe opadają na dno osadników.  

Sposoby chemiczne:

• Dodawanie chemikaliów wytwarzających kłaczki przyśpiesza sedymentację zawiesin lub niszczy bakterie (chlor).

Sposoby biologiczne:

• Do oczyszczania ścieków wykorzystuje się aktywność przyrody ożywionej:

  w środowisku naturalnym gleby lub w stawach i jeziorach,

  w środowisku sztucznie wytworzonym w złożach biologicznych, w komorach osadu czynnego lub w komorach fermentacji ścieków.

RAMOWA DYREKTYWA WODNA

Woda jest dobrem ekonomicznym mającym swą cenę - ta fundamentalna zasada stanowi jeden z kanonów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Podstawowym instrumentem służącym ocenie wartości tego dobra jest analiza ekonomiczna gospodarowania wodami, stanowiąca jeden z elementów planów gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Zgodnie z harmonogramem wdrażania przez Polskę RDW analiza ekonomiczna gospodarowania wodami ma być wykonana do końca 2004 r. O konieczności określenia istotnych problemów (IP) gospodarki wodnej na obszarach dorzeczy mówi art. 14 RDW. Z jego zapisów wynika jednoznacznie, iż proces ich ustalania nieodłącznie związany jest z szeroko pojętymi konsultacjami społecznymi. Do końca grudnia 2007 r. należy dokonać przeglądu oraz poddać konsultacjom społecznym istotne problemy dla każdego z obszarów dorzeczy. Proces konsultacji dokumentu powinien trwać co najmniej sześć miesięcy i zakończyć się najpóźniej w czerwcu 2008 roku.

Od 1975 r. Wspólnota Europejska wdrożyła 20 dyrektyw ukierunkowanych na przywrócenie właściwego stanu jakości wód w państwach członkowskich. Podstawowym dokumentem prawnym, określającym zasady gospodarowania wodą i ochrony wód, jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram dla działalności Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej, zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW). Wprowadzając zintegrowane zarządzanie jakością wody Ramowa Dyrektywa Wodna ustala zależności oraz eliminuje liczne niekonsekwencje występujące pomiędzy różnymi dyrektywami dotyczącymi ochrony jakości wód w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Według Ramowej Dyrektywy Wodnej państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do opracowania „Planów zarządzania zlewniami rzecznymi", którym w polskim prawie wodnym odpowiadają „Plany gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy". Analiza

ekonomiczna stanowi jeden z elementów składowych takich planów. Wiele państw Unii Europejskiej wdrożyło system planowania w zarządzaniu gospodarką wodną wraz z włączeniem społeczeństwa w proces ich konsultacji i oceny. Przykładami mogą być Hiszpania

i Francja. Hiszpania ma najdłuższe doświadczenia, jeżeli chodzi o funkcjonowanie administracji zlewniowej zarządzającej gospodarką wodną. Niedawno obchodzono tu 70. rocznicę powstania pierwszej Agencji ds. Wody.

Na szczególną uwagę zasługuje przypadek Francji, bowiem lata dziewięćdziesiąte to okres intensywnej współpracy i Francji w dziedzinie zarządzania gospodarką wodną. Opracowanie planów gospodarowania wodami odbywa się we Francji na dwóch poziomach. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza SDAGE jest opracowaniem wyższego rzędu, wykonywanym obowiązkowo dla całego dorzecza lub dużej zlewni. Plan zarządzania zlewnią rzeczną SAGĘ jest opracowaniem niższego rzędu, wykonywanym fakultatywnie dla małej zlewni, najczęściej z inicjatywy lokalnych władz lub związku gmin. Inicjatorem opracowania SDAGE dla dorzecza lub dużej zlewni jest Agencja ds. Wody. Zgodnie z zapisami zawartymi w artykule 13 i Załączniku VII Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz w artykule 114 ust. 1 polskiego Prawa wodnego, „Plan gospodarowania wodą na obszarze dorzecza" stanowi syntezę trzech opracowań, czyli analizy stanu dorzecza, programu działań oraz analizy ekonomicznej.

Analiza stanu dorzecza powinna zawierać:

- geograficzną, geologiczną, hydrograficzną i demograficzną charakterystykę obszaru dorzecza,

- charakterystykę wykorzystania powierzchni ziemi

- charakterystykę działalności gospodarczej

- charakterystykę wpływu działalności człowieka na środowisko na obszarze dorzecza,

- wskazanie obszarów chronionych.

Program działań jest opracowywany na podstawie zapisów zawartych w artykule 114 Prawa wodnego i powinien obejmować zbiór planowanych działań organizacyjnych i kontrolnych na obszarze dorzecza, służących ochronie zasobów wodnych i ograniczeniu zanieczyszczenia wód substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego. Programy działań powinny

obejmować:

a) działania podstawowe, będące obligatoryjnymi elementami programów;

b) działania dodatkowe, realizowane tam, gdzie okażą się one konieczne;

- dodatkowo państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny podjąć działania zapobiegające zanieczyszczeniom awaryjnym.

Główny cel RDW to osiągnięcie "dobrego stanu wód" do 2015r.

Ramowa Dyrektywa Wodna:

• chroni wszystkie wody - rzeki, jeziora, wody przybrzeżne i wody podziemne

• ustanawia system zarządzania zlewniowego, gdyż dla wody nie istnieją granice polityczne

• wymaga przygranicznej współpracy sąsiadujących państw i zainteresowanych stron,

• zapewnia aktywny udział wszystkich zainteresowanych stron w działaniach na rzecz gospodarowania wodą,

• zapewnia redukcję oraz kontrolę zanieczyszczeń pochodzących ze wszystkich źródeł,

• równoważy wymogi ochrony środowiska z interesami ludzi.

Co oznacza dobry stan wód ?

"Dobry stan wód" oznacza stan osiągnięty przez jednolite części wód:

• powierzchniowych, jeżeli zarówno jej stan ekologiczny, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej "dobry"

• podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej "dobry".

Cele środowiskowe RDW

Nadrzędnym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu wód na terenie całej Unii Europejskiej do roku 2015. Wody powierzchniowe, w tym silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód, powinny do tego czasu osiągnąć dobry stan chemiczny, oraz odpowiednio, dobry stan ekologiczny lub dobry potencjał ekologiczny, gdzie:

• stan ekologiczny obowiązuje dla wód naturalnych,

• potencjał ekologiczny dla sztucznych lub silnie zmienionych jednolitych części wód.

Stan wód definiowany jest na podstawie parametrów takich jak:

• ogólny stan ekologiczny,

• elementy biologiczne (m.in. występowanie glonów, roślin wodnych, bezkręgowców, ryb),

• elementy hydromorfologiczne (np. przepływ wód, ciągłość rzeki, ukształtowanie dna i brzegów),

• parametry fizyko-chemiczne wód.

Im bardziej wartości tych parametrów zbliżone są do naturalnych, tym lepszy jest stan wód.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE jest odpowiedzią na wieloletnie wysiłki Wspólnoty zmierzające w kierunku lepszej ochrony wód poprzez ustalenie zintegrowanej europejskiej polityki wodnej opartej na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. RDW porządkuje i koordynuje istniejące europejskie ustawodawstwo wodne. Wprowadza ekologiczne, holistyczne podejście do oceny stanu wód i planowania gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz pomocniczości. Ustanawia ramy działań na rzecz ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych.

Traktowanie wody jako surowca przyczyniło się nie tylko do degradacji zasobów wodnych, ale również do zaniku niezwykle cennych przyrodniczo ekosystemów wodnych i lądowych związanych ze środowiskiem wodnym. Dlatego współczesne podejście do problematyki gospodarki wodnej wymaga działań na terenie całej zlewni lub dorzecza.

Krokiem milowym wprowadzonym w RDW jest właśnie uwzględnienie zasobów wodnych nie tylko jako części systemu wodno-gospodarczego, lecz również jako czynnika tworzącego siedliska, których stan zależy od wypadkowej kierunków działań na terenie całej zlewni. Żaden z dotychczasowych aktów prawnych krajów Unii Europejskiej nie podchodził do zagadnień ochrony zasobów wodnych tak kompleksowo z uwzględnieniem ochrony ekosystemów wodnych, lądowych i bagiennych, oraz społeczno-gospodarczych efektów susz i powodzi. Operacyjnym celem RDW jest osiągnięcie dobrego stanu wszystkich części wód, poprzez określenie i wdrożenie koniecznych działań w ramach zintegrowanych programów działań w państwach członkowskich do 2015 roku. Punktem wyjścia dla nowej polityki wodnej jest wykonanie analizy charakterystyki dorzeczy oraz wpływu działalności człowieka, jak również analizy ekonomicznej korzystania z wód, szczególnie w kontekście zwrotu kosztów za usługi wodne w celu zrównoważonego korzystania z wody. Zgodnie z RDW wspólnotowa polityka wodna powinna być oparta na podejściu łączonym polegającym na ograniczaniu zanieczyszczeń u źródła ich powstawania, poprzez ustanowienie dopuszczalnych wartości emisji oraz środowiskowych norm jakości. Konieczne jest zatem ustalenie listy substancji priorytetowych oraz uzgodnienie działań, jakie powinny zostać podjęte dla przeciwdziałania zanieczyszczaniu wód tymi substancjami.

Biorąc pod uwagę różnorodne uwarunkowania i potrzeby na terytorium Wspólnoty oraz zasadę odpowiedzialności poszczególnych państw członkowskich programy działań powinny być dostosowane do warunków lokalnych. Osiągnięcie celów niniejszej dyrektywy jest zatem uzależnione od ścisłej współpracy i spójnych działań na poziomie wspólnotowym, państw członkowskich oraz lokalnym, jak również od informacji, konsultacji i udziału społeczeństwa.

Elementy kluczowe RDW:

• ochrona wszystkich wód, powierzchniowych oraz podziemnych w aspekcie całościowym,

• osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015,

• zintegrowane gospodarowanie wodami w oparciu o obszary dorzeczy,

• łączne podejście dotyczące regulacji emisji i standardów jakościowych wody oraz stopniowe eliminowanie substancji szczególnie niebezpiecznych,

• instrumenty ekonomiczne: analiza ekonomiczna oraz zwrot kosztów za usługi wodne w celu zrównoważonego użytkowania wody,

• zaangażowanie społeczeństwa oraz użytkowników wody.

Transpozycja Ramowej Dyrektywy Wodnej do polskiego prawa:

RDW jest transponowana przez Ustawę z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, wraz z Ustawą z dnia 23 listopada 2002 roku o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2002 roku Nr 233, poz. 1957) oraz szeregiem aktów wykonawczych.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/CE wymaga zrealizowanie zapisów wymaganych w następujących dyrektywach (zał. VI):

• Dyrektywa w sprawie wód przeznaczonych do kąpieli 76/160/EEC

• Dyrektywa w sprawie wody pitnej 80/778/EEC zmieniona Dyrektywą 98/83/EC

• Dyrektywa w sprawie osadów ściekowych 86/278/EEC

• Dyrektywa w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych 91/271/EEC

• Dyrektywa w sprawie azotanów 91/676/EEC 

• Dyrektywa w sprawie zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniami (IPPC) 96/61/EC

a także, uwzględnienia zobowiązań wynikających z szeregu innych dyrektyw, takich jak:

• Dyrektywa w sprawie ptaków 79/409/EEC

• Dyrektywa w sprawie dużych katastrof (Soveso) 96/82/EC

• Dyrektywa w sprawie oceny oddziaływania na środowisko 85/337/EEC

• Dyrektywa w sprawie środków ochrony roślin 91/414/EEC

• Dyrektywa w sprawie siedlisk 92/43/EEC

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE sporządzona 23 października 2000 r. ma za zadanie stworzenie ram dla wspólnotowych działań w dziedzinie polityki wodnej i zarządzania zasobami wodnymi Europy.

Za główne cele postawiono sobie:

• Ochronę i poprawę warunków, a gdy to niemożliwe utrzymanie stanu obecnego ekosystemów wodnych, a także lądowych i podmokłych, bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych (w odniesieniu do potrzeb wodnych).

• Propagowanie zrównoważonego korzystania z wody opartego na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych.

• Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu czystości środowiska wodnego. Przedsięwzięcia te powinny prowadzić do ograniczania zrzutów, emisji i strat priorytetowych substancji niebezpiecznych, a w dalszej perspektywie do zaprzestania lub stopniowego eliminowania tego typu działalności.

• Stopniowe ograniczenie zanieczyszczenia wód podziemnych i zapobieganie ich dalszej degradacji.

• Dążenie do zmniejszania skutków powodzi i suszy, przez co osiągnięte zostaną wymierne korzyści:
  a) Zapewnione zostanie odpowiednie zaopatrzenie w dobrej jakości wodę powierzchniową i podziemną, co jest niezbędne dla zrównoważonego, i sprawiedliwego korzystania z wód.
  b) Ulegnie redukcji ilość zanieczyszczenia wód podziemnych.
  c) Zapewniona będzie ochrona wód terytorialnych i morskich.
  d) Wypełnione zostaną odpowiednie umowy międzynarodowe, w tym te traktujące o ochronie środowiska morskiego i zapobiegające jego zanieczyszczaniu.

RDW określa też ramy przestrzenne, będące podstawowymi obszarami prowadzonych działań. Stworzona została jednostka administracyjna, zwana obszarem dorzecza, której terytorium pokrywa się z obszarem zlewni lub grupy zlewni. Dyrektywa zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące wyznaczania ww. jednostek i kwalifikowania warstw wodonośnych. Duży nacisk został położony na zlewnie międzynarodowe, w gospodarowaniu którymi należy skoordynować działania wszystkich zainteresowanych państw sąsiadujących. Wszystkie te zadania niezbędne do wprowadzenia w życie dyrektywy należało wdrożyć do 22.12.2003 roku.
Dyrektywa precyzuje efekty i terminy ich osiągnięcia: dla wód powierzchniowych okres w jakim należy osiągnąć najlepszy z możliwych stan ekologiczny oraz chemiczny wynosi 15 lat - na działania te składają się ochrona, poprawa i przywracanie przekształconych charakterystyk hydromorfologicznych; dla wód podziemnych okres 15 lat został wyznaczony na osiągnięcie dobrego stanu zarówno jakościowego jak i ilościowego. Taki sam okres został wyznaczony na wprowadzenie w życie norm i zobowiązań dotyczących obszarów chronionych.
W przypadku gdy odtwarzanie pożądanych charakterystyk hydromorfologicznych części wód, konieczne dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mają zdecydowanie niekorzystny wpływ na środowisko w szerszym znaczeniu, żeglugę, działalność, do celów której woda jest magazynowana, regulację wód, zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi lub inne równie ważne czynności człowieka związane ze zrównoważonym rozwojem, i gdy dobry stan ekologiczny nie może być osiągnięty na innej drodze ze względu na nieproporcjonalne koszty, Państwo może uznać takie wody za sztuczne lub silnie zmienione. W przypadku takich systemów, za cel postawiono sobie osiągnięcie dobrego stanu chemicznego i potencjału ekologicznego, bez konieczności renaturyzacji.

Całość warunków oraz opis ustalania różnych stanów znajdują się w załączniku V dyrektywy.
Dyrektywa przewiduje także możliwość odstępstwa od osiągnięcia wyznaczonych celów. Wymienia się powody zarówno ekonomiczne jak i techniczne, przy zaistnieniu których Państwo nie ponosi odpowiedzialności za niewdrożenie założeń Dyrektywy.
Na Każde Państwo Członkowskie nałożony został obowiązek dokonywania analizy charakterystyk, przeglądu wpływu działalności człowieka na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz analizy ekonomicznej wykorzystywania wody. Wszystkie powyżej wymienione działania zostały uszczegółowione w załącznikach II oraz III.

Dodatkowo dyrektywa nakazuje prowadzenie rejestru obszarów chronionych, powoływanych dla ochrony znajdujących się tam wód powierzchniowych i podziemnych oraz tych wyznaczonych w celu zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio uzależnionych od wody.
Szczególną uwagę poświęcono warunkom poboru wód dla zaopatrzenia ludności i monitoringowi tych wód. Państwa Członkowskie muszą zapewnić w ciągu 6 lat opracowanie programów monitoringu stanu wód oraz ich ujęć, w celu ustanowienia spójnego i kompleksowego przeglądu stanu wód na każdym obszarze dorzecza.
Prócz monitoringu dyrektywa nakłada obowiązek do wprowadzenia programu działań dla wszystkich obszarów dorzeczy i planów gospodarowania wodami w dorzeczu.
Wszelkie wytyczne i procedury dotyczące monitoringu zawarto w art. 21 oraz w załączniku V Dyrektywy.

Poza tym ustalono kierunki polityki opłat za wodę w celu zachęcenia użytkowników do efektywniejszego wykorzystywania zasobów wodnych i wprowadzenia w życie zasady "zanieczyszczający płaci". Nacisk położono na kompleksowe podejście do działań związanych z emisją substancji do środowiska i normami tych emisji oraz kontrolę (która powinna opierać się na najlepszych dostępnych technikach - BAT).

Poniższe akty prawne i programy związane są z wprowadzaniem w życie na obszarze RP postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej:

• Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z późniejszymi zmianami

• Ustawa prawo wodne z późniejszymi zmianami

• Ustawa o odpadach z późniejszymi zmianami

• Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków

• Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

• Programy ochrony wód przed azotanami pochodzenia rolniczego

• Programy poprawy jakości wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę do picia

• Programy działań ujęte w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy dla osiągnięcia celów środowiskowych

• Programy monitoringu wód w obszarach dorzeczy.

Wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce w latach 2004 - 2006

W celu wdrożenia postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce zrealizowano działania zmierzające do opracowania planów gospodarowania wodami zgodnych z wymogami Dyrektywy.

Udział społeczeństwa we wdrażaniu Ramowej Dyrektywy Wodnej to proces stwarzania społeczeństwu możliwości wywierania wpływu na rezultaty opracowywanych planów, czy przebiegu prac.

Woda jest sprawą każdego z nas. Współpracować muszą ze sobą nie tylko poszczególne kraje, czy przedstawiciele różnych sektorów ale przede wszystkim całe społeczeństwo. Ponieważ każdy z nas na co dzień ma kontakt z wodą, ważne jest abyśmy wszyscy mieli wkład w osiągnięcie celów RDW. Z tego względu chcemy zachęcić wszystkich do aktywnego uczestniczenia w gospodarowaniu wodami. Okazją staje się, rozpoczęty w 2006 roku, proces udziału społeczeństwa we wdrażaniu Ramowej Dyrektywy Wodnej. Poprzez konsultacje każdy z nas może wypowiedzieć się na temat działań zmierzających do poprawy stanu naszych wód. Im więcej będziemy wiedzieć na temat ilości i jakości wody, tym bardziej przyczynimy się do ochrony jej cennych zasobów.

Celem udziału społeczeństwa we wdrażaniu Ramowej Dyrektywy Wodnej jest umożliwienie społeczeństwu wpływu na proces opracowywania planów gospodarowania wodami i programów działań. Dzięki temu procesowi możliwe będą:

• demokratyzacja procesu podejmowania decyzji,

• poprawa jakości podejmowanych decyzji,

• kształtowanie świadomości społecznej w kwestii problemów środowiskowych,

• uzyskanie społecznej akceptacji dla decyzji podejmowanych w zakresie planów i programów gospodarowania wodami,

• zapewnienie wymogów implementacyjnych Ramowej Dyrektywy Wodnej.

• nadanie bardziej przejrzystego i twórczego charakteru procesowi podejmowania decyzji,

• dostęp do informacji: o problemach, potrzebach, celach, możliwych sposobach i metodach wdrożenia,

• wzrost zrozumienia przez użytkowników wody problemów, zróżnicowanych potrzeb oraz kosztów ich zaspokojenia,

• osiągnięcie kompromisów poprzez ograniczenie konfliktów, nieporozumień w odniesieniu do zagadnień związanych z gospodarowaniem wodami,

• zmniejszenie opóźnień oraz bardziej skuteczne przeprowadzenie procesu wprowadzania w życie RDW.

Ze społecznego punktu widzenia udział zainteresowanych grup i użytkowników wód w procesie podejmowania decyzji jest realizacją prawa obywateli do inicjowania oraz uczestniczenia w planowaniu lub programowaniu rozwoju własnego otoczenia (lub przynajmniej bycia informowanym o takich planach). Nie bez znaczenia jest również fakt, że udział społeczeństwa jest dla różnych grup użytkowników "szkołą" pozwalającą zrozumieć lepiej interesy innych grup i konieczność kompromisu. Pełni więc istotną rolę edukacyjną. Udział społeczeństwa to:

• promowanie wśród użytkowników szeroko rozumianego szacunku dla wody,

• uświadomienie indywidualnego wpływu na środowisko wodne,

• kształtowanie poczucia indywidualnej odpowiedzialności za jakość środowiska wodnego,

• rozpowszechnianie wiedzy o:

• celach środowiskowych RDW,

• zrównoważonej gospodarce wodnej,

• wykształcenie umiejętności osiągania kompromisu.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE jest odpowiedzią na wieloletnie wysiłki Wspólnoty zmierzające w kierunku lepszej ochrony wód poprzez ustalenie zintegrowanej europejskiej polityki wodnej opartej na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. RDW porządkuje i koordynuje istniejące europejskie ustawodawstwo wodne.

Zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego a Dyrektywa Azotanowa 91/676/EWG

Dobra jakość wód podziemnych w studniach, jak również wód w rzekach, jeziorach I wybrzeżu morskim ma ogromne znaczenie dla ochrony zasobów wody do picia oraz zarządzaniem zasobami środowiska naturalnego. Wysokie stężenia związków azotowych w wodzie mogą spowodować jej niezdatność do picia, a przez to wpłynąć na niejednokrotnie kosztowny i skomplikowany proces jej uzdatniania. Wysoka koncentracja ww. związków ma również bardzo niekorzystny wpływ na samo środowisko wodne. Azotany i fosforany mogą przyśpieszyć wzrost glonów w rzekach, jeziorach, estuariach i wodach. Tego rodzaju zakłócenia jakości wody oraz równowagi biologicznej określa się mianem eutrofizacji. Jest to szczególnie istotne na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, gdyż może mieć wpływ nie tylko na jakość wód, ale również na cały sektor turystyczny.

Uznaje się, że rolnictwo stanowi największe źródło zanieczyszczeń wód azotanami w Europie. W związku z tym Komisja Europejska przyjęła Dyrektywę Azotanową (91/676/EWG) w celu zarówno ograniczenia zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego, jak i ochrony przed dalszym zanieczyszczeniem. Aby osiągnąć powyższe cele, państwa członkowskie muszą podjąć pewne kroki oparte na dobrej praktyce rolniczej i właściwych rozwiązaniach technicznych.

Wyznaczenie obszarów wrażliwych

Przede wszystkim muszą zostać zidentyfikowane i wyznaczone obszary, gdzie środowisko wodne już zostało zanieczyszczone związkami azotowymi bądź też gdzie istnieje zagrożenie takim zanieczyszczeniem. W tym celu konieczne jest uruchomienie sieci monitoringu dla wód podziemnych, rzek, jezior, wód przybrzeżnych i morskich. Działania takie muszą być powtarzane i poddane weryfikacji co cztery lata.

Jako obszar wrażliwy w tym zakresie może zostać uznany cały kraj lub tyko jego niewielka część - tzw. obszar narażony na azotany. Obszary te muszą być również poddane weryfikacji co cztery lata i w razie konieczności ich granice muszą być zmienione.

Kodeks dobrej praktyki rolniczej

Zgodnie z zapisami Dyrektywy każde państwo członkowskie musi opracować kodeks dobrej praktyki rolniczej oraz związany z tym program informacyjny i szkoleniowy dla rolników. Przestrzeganie kodeksu jest dobrowolne - za wyjątkiem obszarów wyznaczonych jako narażone na zanieczyszczenia azotanami - tu realizacja zapisów kodeksu jest obowiązkowa.

Kodeks musi zawierać następujące elementy:

Okresy, w których stosowanie nawozów nie jest wskazane

Nawożenie pól na zboczach

Stosowanie nawozów na glebach podmokłych, zalanych, zamarzniętych i pokrytych śniegiem

Nawożenie pól w pobliżu cieków wodnych i stref ochrony wód

Pojemność i konstrukcja zbiorników / płyt do przechowywania nawozów naturalnych.

Dawki i sposoby nawożenia w celu ograniczenia straty składników pokarmowych (biogenów)

Kodeks może zawierać informacje o następujących działaniach:

Użytkowanie gruntów, np. stosowanie płodozmianu i organizacja produkcji na użytkach rolnych

Utrzymanie okrywy roślinnej podczas okresów deszczowych w celu zapobieżenia przenikaniu azotu

Przygotowanie planów zarządzania gospodarstwem I prowadzenie rejestrów wykorzystania nawozów

Działania zapobiegające zanieczyszczeniom ze spływów powierzchniowych lub przenikania związków azotu w głąb gleby

Programy działań

Dodatkowo na wyznaczonych obszarach muszą zostać przygotowane specyficzne programy działań. Podstawę opracowania programów stanowi dobra praktyka rolnicza w odniesieniu do zastosowania nawozów naturalnych. W programach obowiązkowo muszą być zawarte informacje na temat:

Okresów, w których stosowanie nawozów jest zakazane;

Pojemności zbiorników do przechowywania odchodów zwierzęcych; pojemność ta musi być większa niż pojemność wymagana do przechowywania w okresie zakazanym, z wyjątkiem sytuacji, kiedy może być dowiedzione, że na danym terenie nie występuje ryzyko zanieczyszczenia;

Ograniczenia stosowania nawozów, zgodne z dobra praktyką rolniczą I uwzględniające cechy charakterystyczne dla danego obszaru narażonego, np. warunki glebowe, nachylenie terenu, klimat, zapotrzebowanie upraw na azot.

Środki zaradcze muszą zapewnić, że - dla każdego gospodarstwa lub dużej jednostki na obszarze narażonym - zastosowana ilość nawozu w postaci obornika, w tym wprost od samych zwierząt, nie przekroczy 210 kg/ha dla pierwszego czteroletniego programu działań oraz 170 kg/ha w latach następnych. Jednakże państwa członkowskie mogą ustalić ilości inne niż powyższe, o ile są one uzasadnione ze względów klimatycznych, wymagań glebowych lub uprawowych I nie spowodują zanieczyszczenia związkami azotu.

Dla wszystkich obszarów narażonych może zostać ustalony jeden wspólny program działań lub też dla każdego obszaru mogą zostać podjęte inne środki zaradcze, w zależności od rodzaju zagrożenia i specyficznych potrzeb na danym terenie.

Efektywność programów działań musi być poddana ocenie co cztery lata. Jeśli podjęte środki zaradcze są niewystarczające, aby ograniczyć lub powstrzymać zanieczyszczenie wód ze źródeł rolniczych, wachlarz tychże środków musi zostać rozszerzony.

Polska ratyfikowała następujące umowy międzynarodowe dotyczące wód:

1. Konwencja Ramsarska z 2 lutego 1971 roku o obszarach wodnobłotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Polska jest stroną od dnia 22 marca 1978 roku.

2. Konwencja Helsińska z 1974 roku o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. Obowiązuje w Polsce od dnia 3 maja 1980 roku.

Konwencje i protokoły, do podpisania których Polska się przygotowuje:

1. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków granicznych i jezior międzynarodowych, podpisana w Helsinkach dnia 18 marca 1992r., a weszła w życie w październiku 1996r.

2. Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, podpisana 9 kwietnia 1992r.

Dnia 18 czerwca 2008 roku eurodeputowani zatwierdzili dyrektywę w sprawie norm jakości wody

Do 2018 roku państwa członkowskie będą musiały zmniejszyć poziom substancji zanieczyszczających, głównie pestycydów i metali ciężkich, w rzekach, jeziorach i wodach przybrzeżnych. Posłowie zatwierdzili dyrektywę w sprawie środowiskowych norm jakości wody, której tekst uzgodnili z Radą. Proponowana dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości wody, jest ostatnim elementem prawa wspierającego Ramową Dyrektywę Wodną. 13 z 33 substancji (w tym metale ciężkie jak kadm i rtęć) wymienionych w dyrektywie zostało już uznanych za "priorytetowo niebezpieczne substancje". Stopniowe eliminowanie ich emisji, zrzutów i strat będzie postępować do roku 2018. W pierwszym czytaniu parlament zabiegał o objęcie obowiązkiem ograniczenia lub eliminacji większej ilości substancji, ale państwa członkowskie UE zgodziły się zaakceptować listę obejmująca tylko 33 substancje.
Parlament wezwał komisję do sprawdzenia, czy oprócz wspomnianych 13 niebezpiecznych substancji, kolejnych 13 z listy 33 substancji (w tym dioksyny, PCB, bisfenol) nie powinno być zaliczonych jako "substancje priorytetowe lub priorytetowo niebezpieczne". Do 2011 roku Komisja ma zadecydować o klasyfikacji tych 13 nowych substancji jako "priorytetowe" lub "niebezpieczne". Nowa lista substancji priorytetowych zostanie przedstawiona przez Komisję w 2013 roku. Przyjęcie środowiskowych norm jakości jest planowane w 2015 roku i zbiega się z terminem przedstawienia planów zarządzania dorzeczami rzek, które państwa członkowskie będą musiały przyjąć.

W pobliżu źródeł zanieczyszczeń nie będzie możliwe szybkie dostosowanie się do środowiskowych norm jakości. W tych "strefach mieszania" koncentracja zanieczyszczeń może przekraczać limity, pod warunkiem, że pozostała część wód powierzchniowych spełnia normy. Posłowie chcą zagwarantować, że państwa członkowskie zapewnią najlepsze możliwe technologie oczyszczania wody podczas zakładania "stref mieszania". Opis środków, jakie zostaną w przyszłości powzięte w celu zmniejszenia rozmiaru stref mieszania powinny być włączone w plan zarządzania dorzeczami rzek.
W 2009 państwa członkowskie będą musiały przygotować spis emisji, zrzutów i strat wszystkich substancji priorytetowych i zanieczyszczeń dla każdego dorzecza lub fragmentów dorzecza leżących na terytorium danego państwa, włączając w to osady oraz żywe organizmy. Państwa członkowskie, które posiadają wspólne wody powierzchniowe powinny koordynować swoje działania i wspólnie opracować powyższy spis.
Dyrektywa została przyjęta w 2008 roku, a jej postanowienia zaczną obowiązywać 18 miesięcy później, - w roku 2010.

BIBLIOGRAFIA:

1. Bar M., Jendorśka J., Umowy międzynarodowe EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska oraz zasady ich przestrzegania i egzekwowania, Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2004.

2. 2) Boć J., Nowacki K., Samborska - Boć E., Ochrona środowiska, Kolonia Limited 2008.

3. Bukowski Z., Prawo międzynarodowe a ochrona środowiska, Toruń 2005r.

4. Ciechanowicz - McLean J., Międzynarodowe Prawo ochrony środowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lexis-Nexis, Warszawa 2001.

5. Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998.

6. Grabowska G., Europejskie prawo środowiska, WP PWN Warszawa 2001.

7. Paczuski R., Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej w zarysie, Toruń 1999.

8. strona internetowa, http://www.mos.gov.pl,

9. strona internetowa, http://europa.eu,

10. strona internetowa, http://www.rdw.org.pl,

11. strona internetowa, http://uniasc.sm.pl/kulakowski.

Praca przygotowana przez:

1. Dorota TABOR

2. Agnieszka SOSNICA

3. Jacek RECK

4. Dawid WEPS

Bukowski Z., Prawo międzynarodowe a ochrona środowiska, Toruń 2005, s. 31.

Bukowski Z., Prawo międzynarodowe a ochrona środowiska, Toruń 2005, s. 32.

http://www.rdw.org.pl

http://europa.eu

Grabowska G., Europejskie prawo środowiska, WP PWN Warszawa 2001

http://europa.eu

Ciechanowicz - McLean J., Międzynarodowe Prawo ochrony środowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lexis-Nexis, Warszawa 2001, s. 111.

Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998, s. 89.

http://uniasc.sm.pl/kulakowski

http://uniasc.sm.pl/kulakowski

Ciechanowicz - McLean J., Międzynarodowe Prawo ochrony środowiska, Wydawnictwo Prawnicze Lexis-Nexis, Warszawa 2001, s. 243.

Boć J., Nowacki K., Samborska - Boć E., Ochrona środowiska, Kolonia Limited 2008, s. 99.

http://www.mos.gov.pl

Boć J., Nowacki K., Samborska - Boć E., Ochrona środowiska, Kolonia Limited 2008, s. 119.

http://www.rdw.org.pl,

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998, s. 145.

Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998, s. 151.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl.

Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998, s. 145.

Ciechanowicz J., Werno I., Dostosowywanie polskiego prawa dotyczącego ochrony wód do prawa Unii Europejskiej, Gdańskie Studia Prawnicze, Tom II, Gdańsk 1998, s. 167.

http://www.rdw.org.pl.

http://www.rdw.org.pl

Paczuski R., Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej w zarysie, Toruń 1999, s. 234.

http://www.mos.gov.pl,

http://www.mos.gov.pl,

Grabowska G., Europejskie prawo środowiska, WP PWN Warszawa 2001, s. 287.

Grabowska G., Europejskie prawo środowiska, WP PWN Warszawa 2001, s. 288.

Bar M., Jendorśka J., Umowy międzynarodowe EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska oraz zasady ich przestrzegania i egzekwowania, Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2004, s. 45.

Bar M., Jendorśka J., Umowy międzynarodowe EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska oraz zasady ich przestrzegania i egzekwowania, Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2004, s. 45 - 47.

22

---