Interwencja kryzysowa cz I00291

68 Część I. SPEKTAKLE KULTURY POPULARNEJ

wyników badań ankietowych, stanowiących podstawę rozprawy doktorskiej¹ -analizuję, jak studenci UAM ustosunkowali się do przedstawionej im właściwości człowieka:

Sądzi, że w dzisiejszym świecie człowiek jest „towarem na rynku" i nieustannie musi dowodzić swojej wartości użytkowej (że jest najlepszy).

Rozważania kończę wnioskami.

Społeczeństwo konsumpcyjne, czyli...

Czy sąd, że żyjemy w społeczeństwie konsumpcyjnym, jest adekwatny do rzeczywistości? Alan Aldridge² konsumpcję nazywa „kategorią kluczową” współczesnego świata, a Zbyszko Melosik³ „główną narracją codzienności”. W stosunku do współczesnego świata funkcjonuje wiele określeń oddających znaczenie, jakie odgrywa w nim konsumpcja. Oto tylko niektóre z nich: „społeczeństwo konsumpcyjne” (np. J. Baudrillard⁴; A. Aldridge, Z. Bauman), „magiczny świat konsumpcji” (G. Ritzer⁵), „kultura konsumpcyjna” (np. M. Feather-stone⁶; B. Barber⁷). Opinię, że żyjemy w społeczeństwie konsumpcyjnym, jak stwierdza Y. Terada, opieramy na

[...] prostej obserwacji tego, w jakim stopniu [...] egzystencja związana jest z (i uzależniona od) wykorzystaniem dóbr konsumpcyjnych i z jaką silą dobra te determinują sposób życia⁸.

Społeczeństwo konsumpcyjne od innych typów społeczeństw (przede wszystkim produkcyjnego) odróżnia przesunięcie priorytetów.

Czym jest zatem społeczeństwo konsumpcyjne? Odpowiem na to pytanie, omawiając poglądy Z. Baumana. W odwołaniu do twierdzeń E.Durkheima traktuje

on społeczeństwo jako „całość większą od sumy swych części składowych"⁹. Nie składa się ono zatem z prostej sumy konsumentów, lecz posiada jeszcze jakąś nową wartość (dodaną). Podstawowym wyznacznikiem społeczeństwa konsumpcji jest, według Baumana, taki zestaw warunków społecznych, w jakich ludzie przyjmują kulturę konsumpcjonizmu^{10 11}. Jest to społeczeństwo, którego członkowie są przede wszystkim konsumentami:

Sposób, w jaki kształtowani są przez współczesne społeczeństwo jego obywatele, podporządkowany jest przede wszystkim roli konsumenta, jaką mają do odegrania. Normą, której realizacji nasze społeczeństwo wymaga od swoich członków, jest chęć odegrania tej roli oraz umiejętności potrzebne do tego celu^u.

Normalne w społeczeństwie konsumpcji są zatem osoby, które chcą i mogą (posiadają odpowiednie umiejętności oraz możliwości) pełnić rolę konsumentów. Oczekuje się od nich podejmowania zachowań konsumpcyjnych zgodnie ze wzorcem. Jeśli podstawową funkcją, w jaką angażuje nas społeczeństwo, jest bycie konsumentem, to rodzi się pytanie, czy w ogóle możliwe jest oddzielenie życia od konsumpcji.

Zygmunt Bauman definiuje społeczeństwo konsumentów także przez syndrom konsumpcyjny „nastawień poznawczych i wartościujących” który wpływa na (steruje) „postrzeganie i traktowanie wszystkich niemal fragmentów rzeczywistości i działania, do jakich pobudzają”¹². Cała rzeczywistość jest postrzegana i traktowana zgodnie z syndromem konsumpcyjnym, podlega takim samym „życiowym regułom” co przedmioty nieożywione. To rozprzestrzenienie się syndromu na wszystkie dziedziny życia stanowi skutek „wszechobecnego i natrętnego «urynkowienia ludzkich działań»”¹⁶. Rynek przenika obecnie do wszystkich obszarów życia - wszystko „jest lub może stać się towarem” (albo tak powinno być traktowane). Rynek zamienia wszystko w towar konsumpcyjny. W wyniku urynkowienia poszczególnych elementów rzeczywistości traktujemy je analogicznie do towaru konsumpcyjnego (a więc zgodnie z syndromem konsumpcyjnym). Zgodnie z tym kierunkiem rozumowania innych ludzi również powinniśmy traktować tak jak przedmiot konsumpcji. Zatem w społeczeństwie konsumpcyjnym człowiek jest towarem.

1

   Problem podjęty w rozprawie doktorskiej mieścił się w zakresie tematycznym prowadzonych pod kierownictwem prof. zw. dr hab. M. Dudzikowej badań panelowych na temat Studenci UAM 2005/06-2009/10. Doświadczenia szkolne 1 rocznika reformy edukacji a zmiany zasobów jego kapitału społecznego w warunkach szkoły wyższej (grant MNiSW nr 3821/HO3/2007/32).

2

   A. Aldridge, Konsumpcja, Warszawa 2006.

3

   Z. Melosik (red.), Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, Poznań - Toruń 1999.

4

   J. Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Warszawa 2006.

5

   G. Ritzer, Magiczny świat konsumpcji, Warszawa 2009.

6

   M. Featherstone, Koncepcje kultury konsumenckiej [w:] M. Lambkin et al. (red.), Zachowanie konsumenta. Koncepcje i badania europejskie, Warszawa 2001.

7

   B. Barber, Skonsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, Warszawa 2008.

8

   Y. Terada, Rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego i różne koncepcje wolności fw:] M. Gołka

9

   Z. Bauman, Konsumenci w społeczeństwie konsumentów, „Cykl wykładów dziekańskich «Gos podarka i społeczeństwo»” Łódź 2007, s. 5; tenże, Płynne życie, dz. cyt., s. 130.

10

   Z. Bauman, Konsumowanie życia, Kraków 2009, s. 61.

11

   Z. Bauman, Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, Warszawa 2006, s. 96.

12

^ 7, RaUtTlan JĆOM ery wnuz’*' u#    J —    ---^L - ^r