Interwencja kryzysowa cz I00295

6 Część I. SPEKTAKLE KULTURY POPULARNEJ

cja i dobra konsumpcyjne stanowią podwaliny naszej nowej tożsamości, której nie możemy zbudować na podstawie wykonywanej pracy. Tezę o znakowej, symbolicznej wartości dóbr w społeczeństwie konsumpcyjnym (i nie tylko) potwierdzają też inni autorzy (np. J. Baudrillard⁵⁶ i kolejne; M. Featherstone⁵⁷).

Według Z. Baumana w społeczeństwie konsumentów utowarowioną rzeczywistość maskuje się przez „fetyszyzację subiektywności”⁵⁸. W rzeczywistości ta subiektywność to kolejne „akty kupna i sprzedaży symboli wykorzystywanych do konstruowania tożsamości”⁵⁹. Dzięki subiektywności konsumenci materiali-zują swoje „ja” Tożsamości można przymierzać i odrzucać „jak koszule” zmieniać na nową, gdy stara się zużyje lub „wyjdzie z mody”⁶⁰. Konsument nie musi wytrwałe „pracować nad sobą” aby się zmienić - „w sklepach czeka odpowiedni sprzęt, który pozwoli bezzwłocznie” zostać tym, kim chce być albo kim chce być widziany⁶¹. W każdej chwili można coś skończyć i zacząć „znów, od początku”⁶². W ten sposób konsument jako towar na rynku może tak konstruować swoją tożsamość, aby być dobrem pożądanym przez wybraną grupę docelową. Pozostaje cały czas gotowy do zmiany tożsamości - każda kolejna jest elastyczna i „otwarta na wszystkie opcje”⁶³. Jeśli konsument ma być konkurencyjnym towarem, to nie może dysponować t^lko jedną odpowiedzią na pytanie „kim jestem?”

Utowarowienie człowieka - perspektywa studentów UAM

Zgodnie z diagnozą socjologiczną, której dokonałem na podstawie myśli Z. Baumana - człowiek w społeczeństwie konsumentów jest towarem na rynku i jego obowiązkiem jest udowadnianie swojej wartości użytkowej potencjalnym konsumentom. Czy ta diagnoza jest zgodna z doświadczeniem młodych dorosłych? Czy ludzie, którzy wychowali się w Polsce po transformacji systemowej, mają wykształcony sposób postrzegania człowieka (innych i samych siebie), charakterystyczny dla członków społeczeństwa konsumpcyjnego płynnej nowoczesności? Na te pytania spróbuję odpowiedzieć w odwołaniu do wyników badań studentów UAM stanowiących podstawę mojej dysertacji doktorskiej⁶⁴.

⁵⁶    J. Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne...»dz, cyt., s. 63.

⁵⁷    M. Featherstone, Koncepcje kultury..., dz. cyt., s. 309-310.

⁵⁸    Z. Bauman, Szanse etyki..., dz. cyt., s. 152-153.

⁵⁹    Tamże, s. 152; por. Z. Bauman, Płynna nowoczesność, dz. cyt., s. 116.

⁶⁰    Z. Bauman, Płynna nowoczesność, dz. cyt., s. 129; Z. Bauman, Tożsamość..., dz. cyt., s. 16; Z. Bauman, Życie na przemiał, dz. cyt., s. 182.

⁶¹    Z. Bauman, Tożsamość..., dz. cyt., s. 79.

⁶²    Z. Bauman, Społeczeństwo wstanie..., dz. cyt., s. 211.

⁶³    Z. Bauman, Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy, Kraków 2006, s. 61.

⁶⁴    Problematyka rozprawy, jak nadmieniłem we wstępie, mieściła się w badaniach prowadzonych pod kierownictwem prof. zw. dr hab. M. Dudzikowej (grant MNiSW N107 030 32/3821). Wy-

Studentom dwukrotnie przedstawiłem odtworzony na podstawie tekstów Z. Baumana opis współczesnego człowieka - modelowego konsumenta:

W tabeli zamieszczamy opis współczesnego człowieka, dokonany przez jednego z socjologów. W jakim stopniu jego właściwości sq podobne do Twoich?

Respondenci wskazywali, w jakim stopniu każda z czternastu przedstawionych właściwości jest podobna do ich własnych, wybierając odpowiedź z kafeterii: w bardzo dużym stopniu, w pewnym stopniu, w bardzo małym stopniu, wcale. W trzecim etapie badań (n = 450) nie tylko powtórzyłem pytanie, ale także uzupełniłem je o szereg szczegółowych pytań dotyczących przedstawionego opisu człowieka. Na podstawie odpowiedzi ustaliłem stopień ukształtowania struktury orientacji konsumpcyjnej studentów UAM (w takich aspektach, jak: treść, trwałość, adekwatność, spójność itp.). W tekście przeanalizuję ustosunkowanie studentów do jednej tylko właściwości modelowego konsumenta, którą sformułowałem za Zygmuntem Baumanem następująco:

Sądzi, że w dzisiejszym świecie człowiek jest „towarem na rynku" i nieustannie musi dowodzić swojej wartości użytkowej (że jest najlepszy).

Właściwość ta wyraża typowy dla orientacji modelowego członka społeczeństwa konsumpcyjnego (według Z. Baumana) sposób traktowania człowieka jako towaru. Analiza postrzegania tej właściwości przez studentów UAM pozwoli zatem ustalić, czy i w jakim stopniu dostrzegają oni utowarowienie człowieka we współczesnym świecie i - pośrednio - w jakim stopniu zgadzają się z diagnozą Z. Baumana.

W tabeli przedstawiam podział studentów (z uwzględnieniem płci) ze względu na określony przez nich stopień własnego podobieństwa do omawianej właściwości modelowego konsumenta.

niki badań prezentowane są w serii: „Maturzyści 2005’ - Studenci UAM w Poznaniu” (dotychczas ukazały się w nie) tom I: M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda (red.), Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne, Kraków 2010, oraz tom II: M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda, S. Jaskulska, Kapitał społeczny w szkołach różnego szczebla. Diagnoza i uwarunkowania, Kraków 2011). Badania są panelowe -trzykrotnemu pomiarowi (2005/2006; 2007/2008 oraz 2009/2010) poddaliśmy tych samych studentów reprezentujących wszystkie wydziały UAM (liczba badanych w pierwszym etapie wynosi ponad 1105 osób, a w trzecim - 446 osób). W drugim i trzecim etapie tych badań pełniłem funkcję koordynatora i ankietera. Ponadto w kwestionariuszu ankiety drugiego oraz trzeciego etapu badań umieściłem autorskie pytania, co pozwoliło uzyskać wskaźniki zjawisk badanych we własnym projekcie (doktorat). W tekście odwołuję się do tego fragmentu wyników badań.